Көкжиектік бұрыштардың анықталу әдістері

Пән: Құрылыс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Қаратау гуманитарлық-техникалық колледжі

Мамандығы: Ғимараттар мен үймәреттерді салу және пайдалану

Бөлім:Құрылыс Техникалық

Цәк: «Арнайы құрылыс және Техникалық пән»

Пәні: «Геодезия»

Тақырыбы: Көкжиектік бұрыштардың анықталу әдістері

Оқу түрі: кредиттік

Тобы: 1401-10-9б

Орындаған: Көшербай С.

Қабылдаған: Салыбекова Ж.

Қаратау 2011

Көкжиектік бұрыштардың анықталу әдістері

Қандай да бір геодезиялық өлшеу жүмыстарының өлшем нәтижелері жиынын анықтау үшін теодолит аспабы барлық шарттарға сай әзірленуі керек.

Сонда, жергілікті ауданның ңажетті бұрыштық өлшем бірліктерін аныңтау төмендегідей ретте жүргізілген жөн.

Теодолиттің өлшем жүмыстарына әзірлігі:

а) өлшем аспабының бөліктері центрленген;

б) өлшем аспабының негізгі осі тікелік бағытта болатын;

в) нысаналау түтікшесі ңажетті шартта бағытталған.

Көкжиектік бүрыштардың өлшенуіне сәйкес анықталған бақылаулар өлшемдерімен жергілікті аудан берілулерінің тексерілуі сияқты шарттарды айта аламыз.

Енді осы келтірілген шарттарды ескере отырып, көкжиектік бұрыштар бірліктерін анықтау, негізінен:

берілген бұрышты өлшеудегі қабылдану әдісі;
жергілікті аудан бағыттарына сәйкес бұрыштарды өлшеудегі айнала ңабылдану әдісі;
қайталану әдісі арқылы жүргізіледі.

Қабылдану эдісі. Аталып отырған қабылдану әдісін

қолдану барысында, келтірілген суретке сәйкес АСВ бұрышын өлшеп, оның өлшем бірлігін анықтау үшін алдымен теодолитті сол бұрыштың төбесіне С қатысты орналастырамыз. Сонан соң, лимб дөңгелегін қозғалмайтын қалыпқа келтіріп, теодолиттің бақылау түтікшесі А нүктесіне бағытталады. Сонда, алидада дөңгелегі көрсетуіне сәйкес оның көкжиектік бағытта болатын дөңгелегінен а _х есептелу мәнін анықтауға болады. Келесі жағдайда, алидаданы В нүктесіне нысаналау нәтижесінде а ₂ есептеліну мәні табылады да, ізделініп отырған бұрыштық өлшемін анықтай аламыз.

β = а ₁ - а ₂ ,

Яғни, қажетті бұрыштарды өлшеудегі мұндай есептеулер жартылай қабылдану әдісі деп аталады.

Сонымен қатар, бұрыш өлшемдерінде қолданылып отырған аспапқа қатысты өлшем нәтижелерін тексеріп, қателіктердің болмауы үшін аталған бұрышты тікелік бұрышпен екінші рет салыстыра отырып өлшеуге болады.

Бұл жағдайда, лимб дөңгелегін шамамен 90° бірлігінде болатын бұрыштық өлшемге бұру арқылы қажетті есептеулердің жүргізілетінін ескерген жөн.

Қорыта айтңанда, осы аталған бұрыштық өлшемдерді анықтау әдістерін жинақтай отырып, қабылдану әдісі белгілі болады да, әрбір жартылай қабылдану әдістерінен анықталған бұрыштық өлшемдердің орта мәні - ізделінген бұрыштық сан мәні болып табылады.

Айнала қабылдану әдісі. Жоғарыда айтылған қабылдану әдісін қажетті бұрыштардың өлшем бірліктерін анықтау барысында пайдалану жолдарын үйренген кейбір жағдайларда, айнала қабылдану әдісінің қолданылуы ыңғайлы болатынын айтуға болады.

Теодолитті берілген нүктеге қатысты, қажетті шартта орналастырған соң, сағат тілі айналысының бағытында, анықталуға тиісті бағыттардағы нүктелердің бұрыштық есептелінулерін жүргізе аламыз.

Сонан соң, бұрыштық өлшем бірліктерінің анықталулары соңғы есептеліну белгісімен қайталанып жүргізіледі. Мұндай шарт лимб дөңгелегінің қозғалмайтын қалпын тексеру ретінде болады да, жартылай қабылдану әдісін анықтайды.

Есептеулердің, келесі жартылай қабылдану әдісі барысында лимб дөңгелегін 90 ⁰ бірлігіне жуық шамасында болатын өлшемге жылжытып, теодолиттің бақылау түтікшесін аспап биіктігінен ауыстырады да, бастапқы есептеу белгілерінің барлық бағыттарындағы анықталуларын тізбекті түрде, керісінше, нысанаға ала тексеріп қорытындылайды.

Қайтпалану әдісі. Енді, аталып отырған қайталану әдісіне тоқталатын болсақ, қолданылуы барысында өлшенетін бұрыш бірліктері лимб дөңгелегінде тізбекті түрде, жалғастыра есептелінетінін айтуға болады.

Сонда, мұндай бұрыштық өлшемдер есептеулеріне қатысты, олардың бастапқы және соңғы мәндік шамалары қайталанып анықталады да, есептеліну нәтижелеріндегі қателіктердің болуына себеп болмайды. Яғни, бұл бағытта кіші дәлдіктердегі теодолитті қолдануға болады.

Енді, осы айтылған тұжырымдарды ескере отырып, өлшенетін бұрышты өлшеп, оның өлшем бірліктерінің қандай шарттарда жүргізілетініне тоңталайық.

Бұл жағдайда, алдымен, теодолитті өлшенетін бұрыш төбесіне нысаналап, алидаданы лимб дөңгелегінің есептеліну белгісі 0° бірлігіне сәйкестікте болатындай қалыпта орналастырамыз. Сонан соң, лимб дөңгелегін босатып, сол жақтағы нүктеге теодолиттің бақылау түтікшесін нысаналау нәтижесінде а бірлігінде болатын есептеліну бірлігі белгіленеді. Келесі жағдайда, алидаданы айналдырып, оң жақтағы нүктеге аталған түтікшені бағыттай отырып, есептеулерді тексеруге қажетті, белгілі бір жуық мәнді шама анықталынып алынады.

Содан кейін алидаданы тағы да бекітіп, лимб дөңгелегін айналдыра отырып, оны сол жақтағы нүктеге нысаналаймыз, бірақ бұл жағдайдағы есептеліну бірлігі ескерілмейді. Бұл жағдайда, лимб дөңгелегін бекітеміз де, алидаданы айналдыру барысында теодолиттің бақылау түтікшесін оң жақтағы нүктеге тағы да нысаналаймыз. Басқа сөзбен айтқанда, жоғарыда келтірілген әрекеттер нақты тапсырмалардың берілу шарттарына сөйкес қанша рет қайталануы қажет болса, сонша рет қайталанады.

Екінші жағдайда, қажетті бірлікте болатын дәл өлшем мәнін в бақылаушының оң жағындағы нүктеге аспап түтікшесін соңғы рет нысаналау нәтижесінде анықтай алатынымызды ескерте отырып, осы айтылып отырған бұрыштық өлшем бірліктерін белгіленген өлшем бірліктері бар теодолиттің арнайы дөңгелегін басқа да қажетті берілімдерге сәйкестеп, қайталамалы өлшеулер нәтижесінде де және тиісті формулаларды пайдалану барысында да нақты түрде есептеп шығара алатынымызды айтуға болады.

Тікелік бұрыштардың өлшенуі

Қандай да бір қарастырылып отырған жергілікті аудан бөліктерінің тікелік немесе көлбеулік бұрыштарын анықтау, негізінен, өлшем аспабының тікелік дөңгелегі арқылы белгілі болады. Бұл тікелік дөңгелегінің бақылаушыға байланысты, оның оң жағында немесе сол жағында орналасуына сәйкес кейбір атаулар қолданылады. Міне, мұндай жағдайда, теодолиттің тікелік дөңгелегі баңылаушының оң жағында орналасқан болса, оң жақ дөңгелекте (ОЖД) және бақылаушының сол жақ дөңгелекте (СЖД) болатын берілулері қажетті есептерде жиі пайдаланылады.

Енді, осы тұжырымдарды ескере отырып, тікелік бұрыштар өлшенуінің қандай шартта жүргізілетініне тоқталайық. Ол үшін берілген өлшемін қажетті шартта орналастырып, онымен жұмыс жүргізе беруге болатынына көз жеткізгеннен соң, берілуіне сәйкес бақылау түтікшесін таңдап алынған нүктеге бағыттап нысаналаймыз. Содан кейін, тікелік дөңгелекті тік бағытта болатындай шартқа қатысты деңгейлегіш көбікшесін оның ортасына бағыттай келіп тоқтатамыз да, верньерлер есептеу бірліктерінің екі мәнін қосып, олардың орта мәнін есептеп шығарамыз.

Енді, жоғарыда айтылғандай, (ОЖД) жөне (СЖД) атаулары сияқты тікелік бұрыштық нөлдік өлшем бірлігіндегі орны НО атауын енгізе отырып, көлбеулік бүрыш V бірлігін анықтау:

V=СЖД - НО

формуласы жазылады.

Бұл жағдайда, дөңгелектің тікелік бұрышының нөлдік өлшем бірлігіндегі орны НО дегеніміз бақылау түтікшесінің көкжиектік тұсқа бағытталған, ал деңгейлегіш көбікшесі тікелік дөңгелектің нөл-пунктінде болатын, осы белгіден басталып саналатын есептеліну болып табылады да,

формуласымен анықталады. Мұндағы, ОЖД және СЖД белгілеулерін бір ғана нүктенің берілген өлшем аспабының бір жағдайда орналасуына сәйкес, оның тікелік дөңгелегі бөліктеріндегі есептеулер.

Бұрыштық өлшемдер дәлдігін бағалау

Белгілі бір өлшемдік жұмыстарға теодолитті пайдалана отырып, қажетті көкжиектік бұрыштардың өлшемдер дәлдігін бағалау жалпы алғанда, ізделінді дәлдікке әсер ететін: