Теодолит және өлшемдер
Қажетті өлшеу жұмыстарының барысында пайдаланылатын геодезиялық аспаптар әр түрлі өлшемдік бөліктерден құралып жинақталатыны белгілі. Осы өлшемдік бөліктердің қателіксіз, ойдағыдай іске асырылуы мүмкін емес болатынын ескере отырып:
- берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің жасалуына қатысты қателіктер;
- берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің геометриялық шарттарын дұрыс ескермеулердегі қателіктер топтарын айтып өтуге болады.
Бірінші жағдайдағы қателіктер, негізінен, арнайы зерттеулер арқылы, мүмкін болса, тәжірибелік орындарда ретке келтіріледі. Егер, мұндай мүмкіндік болмайтын болса, онда дұрыс жасалмаған аспап бөлшегі, оны істеп шығарған зауытқа қайтадан жіберіліп өңделінеді.
- берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің жасалуына қатысты қателіктер;
- берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің геометриялық шарттарын дұрыс ескермеулердегі қателіктер топтарын айтып өтуге болады.
Бірінші жағдайдағы қателіктер, негізінен, арнайы зерттеулер арқылы, мүмкін болса, тәжірибелік орындарда ретке келтіріледі. Егер, мұндай мүмкіндік болмайтын болса, онда дұрыс жасалмаған аспап бөлшегі, оны істеп шығарған зауытқа қайтадан жіберіліп өңделінеді.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қаратау гуманитарлық-техникалық колледжі
Мамандығы: Ғимараттар мен үймәреттерді салу және пайдалану
Бөлім:Құрылыс Техникалық
Цәк: Арнайы құрылыс және Техникалық пән
Пәні: Геодезия
Тақырыбы: Теодолит және өлшемдер
Оқу түрі: кредиттік
Тобы: 1401-10-9б
Орындаған: Көшербай С.
Қабылдаған: Салыбекова Ж.
Қаратау 2011
Теодолит және өлшемдер
Қажетті өлшеу жұмыстарының барысында пайдаланылатын геодезиялық аспаптар әр
түрлі өлшемдік бөліктерден құралып жинақталатыны белгілі. Осы өлшемдік
бөліктердің қателіксіз, ойдағыдай іске асырылуы мүмкін емес болатынын
ескере отырып:
берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің жасалуына
қатысты қателіктер;
берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің геометриялық
шарттарын дұрыс ескермеулердегі қателіктер топтарын айтып өтуге болады.
Бірінші жағдайдағы қателіктер, негізінен, арнайы зерттеулер арқылы, мүмкін
болса, тәжірибелік орындарда ретке келтіріледі. Егер, мұндай мүмкіндік
болмайтын болса, онда дұрыс жасалмаған аспап бөлшегі, оны істеп шығарған
зауытқа қайтадан жіберіліп өңделінеді.
Екінші жағдайлардағы қателіктерді түзетулердің айтарлықтай қиындығы
болмайды. Бұл топтағы қателіктер, қолданылып отырған аспаппен қайталамалы
өлшеулер жүргізу арқылы, олардың қандай себептерге байланысты болып тұрғаны
анықталып, аспап бөліктерінің тікелік және көкжиектік жазықтықтарға сәйкес,
қажетті бағыттарында реттеп жөнге келтіру нәтижесінде түзетіледі.
Енді, геодезиялық өлшеу жұмыстары өлшемдерінің жинақталуында теодолит
аспабы қолданылатын болса, онда оның негізгі геометриялық шарттарының
қалтқысыз орындалуы ңажет екенін ескертуіміз керек.
Осыған орай, аталып отырған аспап үшін:
оның тікелік осінің тік бағытта орналасуы;
лимб жазықтығының көкжиектік бағытта болуы;
нысаналық жазықтың тікелік жазықтығымен параллель болуы шарттарының бірден-
бір орындалулары қажет екенін айта аламыз.
Сонымен, пайдаланғалы отырған аспабымыз теодолитке төмендегідей тексеру
жұмыстары жүргізілуі керек.
Бірінші. Алидаданың көкжиектік бағыттағы дөңгелегінде орналасңан цилиндрлік
деңгейлегіштің осі теодолиттің негізгі осіне перпендикуляр болады.
Енді, келтірілген анықтама шартына тоқтала отырып, цилиндрлік деңгейлегіш
UU`осімен теодолиттің негізгі осі ZZ1 өзара перпендикуляр (26-сурет)
бағытта беріл- меген деп қарастыралық.
Бұл жағдайда, алидаданы ZZ1 осіне қатысты 180° бірлігіне бұрсақ, онда
деңгейлегіш осі U1U`1 бағытында болады да, бастапқы берілген бағыттан
қарама-қарсы бағытта болып анықталады.
Сол сияқты, ось көлбеулігінің өзгеруі деңгейлегіш бағыттарының U2 U`2және
(немесе U1 U`1) айырмасы бойынша белгілі болып, екі еселенген бұрыштық шама
бірлігі есептелініп шығарылады. Яғни, перпендикуляр болмау шартын өзара
перпендикулярлық шартқа келтіру үшін деңгейлегіштік бағыттар бойынша
есептелініп, екі еселі мәнде белгілі болған бүрыш айырмасының жарты
бірлігін алу керек.
Бұл айтылып отырған тұжырымдар тәжірибелік жұмыстардың есептеулері
барысында, келесі шарттарда іске асырылуы мүмкін.
Алдымен, деңгейлегішті өзара параллель бағытта болатын екі көтергіш
винттерге орналастырып, деңгейлегіш ортасы шкалалық бөліктер центрі
болатынына сәйкес, оның жылжымалы көбікшесін дәл ортасына бағыттайды. Сонда
деңгейлегіш осьтері мен алидаданың өзара сәйкестіктегі орнықты болу
шарттары орындалған болып табылады. Сонан соң, алидаданы 180° бірлігіне
бұрамыз да, деңгейлегіштің арнайы берілген түзету винтін пайдалана отырып,
деңгейлегіш осін шкала ортасынан көбікше доғасының жарты доғалық бөлігіне
сәйкестікте етіп түзету енгіземіз.
Келесі жағдайда, теодолитке ауысып, оны жұмыс қалпына келтіру қажет.
Ол үшін теодолиттің тікелік осін тік бағытқа келтіреміз де, өзара параллель
болып орналасқан көтергіш винттерге қойылған деңгейлегіш көбікшесін түтікше
ортасына бағыттап тоқтатамыз. Алидада 90° бірлікке бұрылып, аталған көбікше
тағы да үшінші көтергіш винт арқылы ортаға жылжытылады.
Қорыта айтқанда, осындай қайталамалы реттеу жұмыстарын жүргізу нәтижесінде
көбікше орталық нүктеден, ең көп болғанда бір ғана немесе одан да аз
бөліктік ауытқуда болатын болса, онда қолданылып отырған аспапты жұмыстар
жүргізуге әзір деп айта аламыз.
Екінші. Түтікшенің нысаналық осі оның көкжиектік бағыттағы айналыс осіне
перпендикуляр бағытта болуы керек.
Бүл жағдайда, түтікшенің нысаналық осінің көкжиектік бағыттағы айналыс
осіне жүргізілген перпендикулярдан ауытқу бұрышының сан мәні, түтікшеден
қарағандағы коллимациялық қателік деп аталатынын ескере отырып, осы атауға
тоқталамыз.
Сонда, осы атауды тексеру үшін көкжиектік бағытта, айтарлықтай қашықтықта
орналасқан нүктеге М қатысты (27-сурет) түжырымдар жасауға болады. Сонан
соң, нысаналау түтікшесін осы нүктеге бағыттап, лимб бөліктерінің оң жаң
шетінен Rбелгісінде болатын есептелінуі белгіленеді. Келесі жағдайда, осы
нүктені лимб бөліктерінің сол жақ шетінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаратау гуманитарлық-техникалық колледжі
Мамандығы: Ғимараттар мен үймәреттерді салу және пайдалану
Бөлім:Құрылыс Техникалық
Цәк: Арнайы құрылыс және Техникалық пән
Пәні: Геодезия
Тақырыбы: Теодолит және өлшемдер
Оқу түрі: кредиттік
Тобы: 1401-10-9б
Орындаған: Көшербай С.
Қабылдаған: Салыбекова Ж.
Қаратау 2011
Теодолит және өлшемдер
Қажетті өлшеу жұмыстарының барысында пайдаланылатын геодезиялық аспаптар әр
түрлі өлшемдік бөліктерден құралып жинақталатыны белгілі. Осы өлшемдік
бөліктердің қателіксіз, ойдағыдай іске асырылуы мүмкін емес болатынын
ескере отырып:
берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің жасалуына
қатысты қателіктер;
берілген аспап бөліктерін құрастыру барысындағы, әр бөлшектің геометриялық
шарттарын дұрыс ескермеулердегі қателіктер топтарын айтып өтуге болады.
Бірінші жағдайдағы қателіктер, негізінен, арнайы зерттеулер арқылы, мүмкін
болса, тәжірибелік орындарда ретке келтіріледі. Егер, мұндай мүмкіндік
болмайтын болса, онда дұрыс жасалмаған аспап бөлшегі, оны істеп шығарған
зауытқа қайтадан жіберіліп өңделінеді.
Екінші жағдайлардағы қателіктерді түзетулердің айтарлықтай қиындығы
болмайды. Бұл топтағы қателіктер, қолданылып отырған аспаппен қайталамалы
өлшеулер жүргізу арқылы, олардың қандай себептерге байланысты болып тұрғаны
анықталып, аспап бөліктерінің тікелік және көкжиектік жазықтықтарға сәйкес,
қажетті бағыттарында реттеп жөнге келтіру нәтижесінде түзетіледі.
Енді, геодезиялық өлшеу жұмыстары өлшемдерінің жинақталуында теодолит
аспабы қолданылатын болса, онда оның негізгі геометриялық шарттарының
қалтқысыз орындалуы ңажет екенін ескертуіміз керек.
Осыған орай, аталып отырған аспап үшін:
оның тікелік осінің тік бағытта орналасуы;
лимб жазықтығының көкжиектік бағытта болуы;
нысаналық жазықтың тікелік жазықтығымен параллель болуы шарттарының бірден-
бір орындалулары қажет екенін айта аламыз.
Сонымен, пайдаланғалы отырған аспабымыз теодолитке төмендегідей тексеру
жұмыстары жүргізілуі керек.
Бірінші. Алидаданың көкжиектік бағыттағы дөңгелегінде орналасңан цилиндрлік
деңгейлегіштің осі теодолиттің негізгі осіне перпендикуляр болады.
Енді, келтірілген анықтама шартына тоқтала отырып, цилиндрлік деңгейлегіш
UU`осімен теодолиттің негізгі осі ZZ1 өзара перпендикуляр (26-сурет)
бағытта беріл- меген деп қарастыралық.
Бұл жағдайда, алидаданы ZZ1 осіне қатысты 180° бірлігіне бұрсақ, онда
деңгейлегіш осі U1U`1 бағытында болады да, бастапқы берілген бағыттан
қарама-қарсы бағытта болып анықталады.
Сол сияқты, ось көлбеулігінің өзгеруі деңгейлегіш бағыттарының U2 U`2және
(немесе U1 U`1) айырмасы бойынша белгілі болып, екі еселенген бұрыштық шама
бірлігі есептелініп шығарылады. Яғни, перпендикуляр болмау шартын өзара
перпендикулярлық шартқа келтіру үшін деңгейлегіштік бағыттар бойынша
есептелініп, екі еселі мәнде белгілі болған бүрыш айырмасының жарты
бірлігін алу керек.
Бұл айтылып отырған тұжырымдар тәжірибелік жұмыстардың есептеулері
барысында, келесі шарттарда іске асырылуы мүмкін.
Алдымен, деңгейлегішті өзара параллель бағытта болатын екі көтергіш
винттерге орналастырып, деңгейлегіш ортасы шкалалық бөліктер центрі
болатынына сәйкес, оның жылжымалы көбікшесін дәл ортасына бағыттайды. Сонда
деңгейлегіш осьтері мен алидаданың өзара сәйкестіктегі орнықты болу
шарттары орындалған болып табылады. Сонан соң, алидаданы 180° бірлігіне
бұрамыз да, деңгейлегіштің арнайы берілген түзету винтін пайдалана отырып,
деңгейлегіш осін шкала ортасынан көбікше доғасының жарты доғалық бөлігіне
сәйкестікте етіп түзету енгіземіз.
Келесі жағдайда, теодолитке ауысып, оны жұмыс қалпына келтіру қажет.
Ол үшін теодолиттің тікелік осін тік бағытқа келтіреміз де, өзара параллель
болып орналасқан көтергіш винттерге қойылған деңгейлегіш көбікшесін түтікше
ортасына бағыттап тоқтатамыз. Алидада 90° бірлікке бұрылып, аталған көбікше
тағы да үшінші көтергіш винт арқылы ортаға жылжытылады.
Қорыта айтқанда, осындай қайталамалы реттеу жұмыстарын жүргізу нәтижесінде
көбікше орталық нүктеден, ең көп болғанда бір ғана немесе одан да аз
бөліктік ауытқуда болатын болса, онда қолданылып отырған аспапты жұмыстар
жүргізуге әзір деп айта аламыз.
Екінші. Түтікшенің нысаналық осі оның көкжиектік бағыттағы айналыс осіне
перпендикуляр бағытта болуы керек.
Бүл жағдайда, түтікшенің нысаналық осінің көкжиектік бағыттағы айналыс
осіне жүргізілген перпендикулярдан ауытқу бұрышының сан мәні, түтікшеден
қарағандағы коллимациялық қателік деп аталатынын ескере отырып, осы атауға
тоқталамыз.
Сонда, осы атауды тексеру үшін көкжиектік бағытта, айтарлықтай қашықтықта
орналасқан нүктеге М қатысты (27-сурет) түжырымдар жасауға болады. Сонан
соң, нысаналау түтікшесін осы нүктеге бағыттап, лимб бөліктерінің оң жаң
шетінен Rбелгісінде болатын есептелінуі белгіленеді. Келесі жағдайда, осы
нүктені лимб бөліктерінің сол жақ шетінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz