Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған технологияларын қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен басқарылатын тегістегішті жобалау

Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8 Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 13 1.1 Суғармалы егіншілікте жер тегістегіштің ролі мен маңызы ... ... 13
1.2 Суғармалы егістікті тегістеудің мақта өнімділігі мен сғару су шығынына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Егісті егу алдындағы жер тегістегіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4 Нұрмен басқарылатын прибор ПУЛ.3 көмегімен жер бедерлігін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Мақта егу үшін топырақты негізгі және егу алдында дайындау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
2.2 Сүдігерді жыртуға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2.1 Топырақты ерте көктемде және егу алдында өңдеу жүйесі ... ... . 23
2.2.2 Топырақты ерте көктемде өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
2.2.3 Топырақты себу алдында өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 Мақта егу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.4 Мақтаны жегенелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
2.5 Мақта қатараралығын өңдеудің негізгі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
2.6 Мақта қатараралығын өңдеу мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.6.1 Өсімдіктің тамырының зақымдану реакциясы ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.7 Мақта қатараралығы топырағын өңдеуді механизациялау процессіне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.8 Қатараралығын өңдеудің механизация деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.9 Топырақ пен өсімдіктің технологиялық және кейбір физико. механикалық қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 37
2.10 Культиватордың жұмысшы органдарын орналастыру схемасы ... .. 43
3 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... . 47
3.2 Көлемдік жоспарлау шешімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.3 Электр қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 49
3.4 Өртке қарсы іс.шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.5 Азаматтық қорғаныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 51
4 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
4.1 Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу учаскесінің жұмысын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53 4.2 Қоршаған ортаны қорғау бойынша іс.шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
5.1 Бастапқы мәліметтерді таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
5.2 Экономикалық тиімділігін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 60
5.3 Пайдаланған және келтірілген шығындарды анықтау ... ... ... ... ... .. 60
5.4 Жаңа техниканы пайдаланудың экономикалық тиімділік көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
6 Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 65
6.3 Кәсіпорынның сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 65
6.4 Өндірістік жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
6.5 Ұйымдастырушылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
6.6 Қаржылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 78

Қазақстан Республикасы- ірі аграрлы- индустриялы мемлекет. Аграрлық өндіріс ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылық өнімін ұқсату және өнім өндіруді материалдық-техникалық қамсыздандыру өндірісін қамтиды. Ауыл шаруашылығы егін және мал шаруашылығынан тұрады. Оның мақсаты- еліміздің азық-түлікке деген мұқтажын толық өтерлік және шетелге сатуға (экспорт) жетерлік мөлшерде өзіндік құны төмен, сапасы жоғары өнім алу.
Ауыл шаруашылығы өндірісін ілгері қарай дамыту бұл саланың жұмыстарын интенсивтендіру және энергия сиымдылығы аз технологияларды пайдалану арқылы іске асыруға болады. Сонымен қатар, өнімнің өзіндік құнын азайту жолдарының бірі шаруашылықтағы бар техникалардан пайдалануды дұрыс ұйымдастыру.

1. Основные направления экономического и социального развития страны на 1986-1990 годы и на период до 2000 года. Алмата, 1986.
2. Лев В.Т. Орошаемое земледелие. Ташкент, 1981.
3. Щульга Н.К. и др. Учебник мастера орошения. Агропромиздат, 1986.
4. Горохов Б.Н. Каналокопатели и канаво-палоделатели. М. Машгиз:1953.
5. Под ред. Рахимбаева Ф.М. Сельскохозяйственные гидротехнические мелиорации. Ташкент, Мехнат. 1988.
6. Манабаев Н. Т. Улучшенный заравниватель временного оросителя / / Механизация хлопководства, 1992.
7. Ахмеджанов М.А., Манабаев Н.Т. Заравнивание временного оросителя. / / Сельское хозяйство Узбекстана. 1992.
8. Шаршак В.К. Плужные каналокопатели. Новочеркаск, 1972.
9. Дементьев В.Г. Орошение. М. «Колос» 1979.
10. Локтаев Н.Т. Полив хлопчатника. М. «Колос», 1978.
11. Бочаров П.Н. Каналокопатели для нарезки временных оросителей в условиях заволжья. Гидротехника и мелиорация. М. Сельхозгиз, 1952.
12. Манабаев Н.Т. Универсальное орудие для нарезки, заравнивания временного оросителя и планировки малых карт / / Механизация хлопховодства. 1990.
13. Халанский В.И., Горбачев И.В. Сельскохозяйственные машины. – М.: Колос, 2004.
14. Справочник гидротехника – ирригатора, Ч.І. Ташкент, Госиздат УзССР, 1962.
15. Захаров Б.Н. Исследование работы отвалов каналокопателей для нарезки временных оросительных каналов. Дисс. Саратов. 1957.
16. Юлдашев Х. Исследование и обоснование параметров рабочих органов для разравнивания земляных валиков, после промывных поливов. Дисс. На соиск к.т.н. Янгиюль, 1968.
17. Шох А.С. Исследование и обоснование параметров каналокопателя для нарезки оросителей, обеспечивающих полив с помощью трубок сифонов. Дисс. На соиск. к.т.н., Янгиюль, 1978.
18. В.А. Воробьев, и др. Механизация и автоматизация сельскохозяйственного производства. М: Колос, 2004.
19. Рощановский Б.И. и Комышенцев. Машины для прокладки временной оросительной сети / / Техника в сельском хозяйстве. М. Колос, 1964.
20. Сергиенко А.В. Уточнение параметров почвенного валика в условиях эксплуатационной промывки засоленных орошаемых земель / / Результаты исследований параметров машин для возделывания и транспортировки с.х. культур в зоне хлопководства Ташкент.
21. Уточнить схему и параметры комбинированного палоделателя к тракторам кл. 40 и 50 кН. Научно-технический отчет. САИМЭ, Янгиюль, 1984.
22. Усовершенствовать каналокопатель КБН – 0,35А в направлении универсализации (оснощение отвалом грейдера - планировщика). Научно-технический отчет. САИМЭ. Янгиюль, 1990.
23. Протокол № 28-18-74 (1261310) Государственных испытаний
каналокопателя- бороздодела с заравнивателем КБН-0,35А.
Туркменская МИС, 1974.
24. Техническое описание и инструкция по эксплуатации с паспортом.
Каналокопатель- бороздодел с заравнивателем КБН-0,35А. завод
«Ленинабадсельмаш». 1998.
25. М.И.Ландсман. Организация и технология производства
механизированных работ в зоне хлопкосеяния. Москва-1983.
26. Вопросы земледельческой механики. Том-Ү. Под редакцией
академика АН и АСХН БССР. Профессора М. Е. Мацепуро.
Минск- 1960.
27. Л.С. Филатов. С.М. Гимейн. Справочник по технике безопасности
Москва-1995.
28.Техника сельскохозяйственная. Методы эксплуатационно-
технологической оценки. Техника сельскохозяйственная. Методы
экономической оценки.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.15-06

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ

М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Эров Баходир Юсанович

Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған технологияларын
қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен басқарылатын
тегістегішті жобалау

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

050806 – мамандығы – Агроинженерия

Шымкент, 2013ж.
Ф.7.15-07

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ

М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
т.ғ.к. Ж.А.Алдияров
__________________
“_____”______2013 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен
басқарылатын тегістегішті жобалау

050806 – мамандығы – Агроинженерия

Орындаған
Эров Баходир Юсанович

Ғылыми жетекшісі
т.ғ.к., доцент Манабаев Н.Т.

Шымкент, 2013 ж.

Ф.7.15-08
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

АГРОӨНЕРКӘСІП ФАКУЛЬТЕТІ

Агротехнология кафедрасы

Мамандығы: 050806-Агроинженерия

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі
т.ғ.к. Ж.А.Алдияров
______________________

“_____”__________2013ж.
Дипломдық жоба орындауға
ТАПСЫРМА №11
Студент Эров Баходир Юсанович АП-09-3к
Жоба тақырыбы : Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен
басқарылатын тегістегішті жобалау
Университет бойынша 19.11.2012 ж. №3-172 С бұйрығымен бекітілген
Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі 28.04.2013 ж.
Жобаның бастапқы мәліметтері: Суғармалы егістікте суды үнемдеудің
механикаландырылған технологияларын ұйымдастыру үйрену
Жеке тапсырма: тегістеуге арналған лазер нұрымен басқарылатын тегістегішті
жобалау
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
№ Бөлімдері Орындалу мерзіміКеңесші
1 Аналитикалық бөлім 25.02.2013 жыл Манабаев Н.Т.
2 Технологиялық бөлім 20.03.2013 жыл Манабаев Н.Т.
3 Тіршілік қауіпсіздігі 30.03.2013 жылСарыпбекова Н.К.
4 Қоршаған ортаны қорғау 7.04.2013 жыл Қарымсаков Қ.Е.
5 Экономика 14.04.2013 жылКембаева Р.С.
6 Бизнес жоспар 20.04.2013 жылУскенов М.Қ.
Қорытынды 26.04.2013 жылМанабаев Н.Т.

Графикалық материалдар тізімі
№ Сызулар атаулары Парақ Орындалу Кеңесші
саны мерзімі
1 Тегістегіштердің сұлбасы 1 1-10.04.2013Манабаев Н.Т.
ж
2 Егістік профил жазу-ң принцип 1 11-15.04.201Манабаев Н.Т.
сұлб-сы 3ж
3 ПГС-2,4А құрылғы-ң технол-қ 1 16-20.04.201Манабаев Н.Т.
сұлбасы 3ж
4 Қатаөр-н ңдеу мех-ция деңгейін 1 21-23.04.201Манабаев Н.Т.
анық-у 3ж
5 Экономикалық бөлім 1 24-26.04.201Кембаева Р.С.
3ж

Тапсырманың берілген күні 16.01. 2013 ж.
Дипломдық жоба жетекшісі ____________________ Манабаев Н.Т.
Тапсырманы орындауға алған студент ___________ Эров Баходир Юсанович.
Тақырыбы: Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен
басқарылатын тегістегішті жобалау

Топ студенті АП- 09- 3К Эров Баходир Юсанович.________________

Кеңесшілері:

Тіршілік қауіпсіздігі Экономика
бөлімі

_________________________
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)

_________________________ _________________________
(күні, қолы)
(күні, қолы)

Қоршаған ортаны қорғау Бизнес жоспар

_________________________ _________________________

(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________ _________________________
(күні, қолы)
(күні, қолы)

Норма бақылау
т.ғ.к.,аға оқытушы Есимов Е.Қ.
________________________
(күні, қолы)

Мазмұны

Аннотация
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 8
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Белгілер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 10
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1Аналитикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .. 13 1.1 Суғармалы егіншілікте жер
тегістегіштің ролі мен маңызы ... ... 13
1.2 Суғармалы егістікті тегістеудің мақта өнімділігі мен сғару су шығынына
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... . 15
1.3 Егісті егу алдындағы жер
тегістегіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.4 Нұрмен басқарылатын прибор ПУЛ-3 көмегімен жер бедерлігін
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2Технологиялық бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .21
2.1 Мақта егу үшін топырақты негізгі және егу алдында дайындау
ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... . 21
2.2 Сүдігерді жыртуға
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.2.1 Топырақты ерте көктемде және егу алдында өңдеу жүйесі ... ... . 23
2.2.2 Топырақты ерте көктемде
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.2.3 Топырақты себу алдында
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 Мақта
егу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .. 25
2.4 Мақтаны
жегенелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 28
2.5 Мақта қатараралығын өңдеудің негізгі
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
2.6 Мақта қатараралығын өңдеу
мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.6.1 Өсімдіктің тамырының зақымдану реакциясы
... ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.7 Мақта қатараралығы топырағын өңдеуді механизациялау процессіне
қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... . 32
2.8 Қатараралығын өңдеудің механизация
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.9 Топырақ пен өсімдіктің технологиялық және кейбір физико- механикалық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 37
2.10 Культиватордың жұмысшы органдарын орналастыру схемасы ... .. 43
3 Тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .. 47
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... .
47
3.2 Көлемдік жоспарлау
шешімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
48

3.3 Электр
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 49

3.4 Өртке қарсы іс-
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 51
3.5 Азаматтық
қорғаныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... . 51
4 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 53
4.1 Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан ауыл шаруашылығы техникасын
жөндеу учаскесінің жұмысын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.2 Қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5 Экономикалық бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 58
5.1 Бастапқы мәліметтерді
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
5.2 Экономикалық тиімділігін
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
5.3 Пайдаланған және келтірілген шығындарды анықтау ... ... ... ... ... ..
60
5.4 Жаңа техниканы пайдаланудың экономикалық тиімділік
көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... . 63
6 Бизнес-жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 65
6.3 Кәсіпорынның сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
6.4 Өндірістік жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .. 68
6.5 Ұйымдастырушылық жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
6.6 Қаржылық жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 73

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 77
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 78

Аннотация

Суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын қолдануды ұйымдастыру, тегістеуге арналған лазер нұрымен
басқарылатын тегістегішті жобалау тақырыбына жазылған дипломдық жоба 6
бөлімнен, 25 -кесте, 15 -сурет, 32 -теңдеу, қорытынды және пайдаланған
әдебиет тізімінен тұрады.
Дипломдық жоба мақсаты ауыл шаруашылығы өндірісін ілгері қарай
дамыту жолында суғармалы егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын қолдануды, шаруа қожалық жағдайында озық технологияны
қолдану негізінде энергия сиымдылығы аз технологияларды пайдалану арқылы
қажетті техника түрін пайдалануды дұрыс ұйымдастыру болып отыр.
Дипломдық жобада егістікте суды үнемдеудің механикаландырылған
технологияларын шаруашылық жағдайында, тегістеуге арналған лазер нұрымен
басқарылатын тегістегішті жобалау қарастырылған.
Дипломдық жобада суғармалы егістікте суды үнемдеудің
механикаландырылған технологияларын қолдану, тегістеуге арналған лазер
нұрымен басқарылатын тегістегіш қондырғысының жетілдірілген нұсқасы
ұсынылады және келтірілді.
Лазер нұрымен басқарылатын тегістегіш қондырғысының жетілдірілген
нұсқасының құрылымдық ерекшеліктері қарастырылып, ұсынылған технологияның
талаптарына толық жауап беретіндігі дәлелденген.
Тіршілік қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары
қарастырылды.
Жобаның экономикалық тиімділігі негізделіп берілді.
Бизнес-жоспары жасалынды.

Нормативтік сілтемелер

Осы дипломдық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1 Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрылымы және
ережелері. Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат
дайындаудың жалпы талаптары және ережелері;
Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 "Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".
4 Закон О земле. Указ Президента РК имеющий силу закона от 22. 12.
1995 г. №2717. Земельное законодательство Республики Казахстан. – Алматы:
Жеті жарғы, 1998.
5 Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау туралы Заңы құжаттары.
6 ОСТ-70.4.2-80 Ауыл шаруашылығы техникасын сынау. Топырақты беттік
өңдеу машиналары. Сынау бағдарламасы мен әдістері.
7 ОСТ -70.12.1-84 Мелиоративтік және суғару машиналары. Сынау
бағдарламасы мен әдістері.
8 Техника сельскохозяйственная. Методы эксплуатационно-
технологической оценки. Техника сельскохозяйственная. Методы экономической
оценки.
9 ГП 902-2-403,86 құжаттары.
10 СН и П 11-33-85 құжаттары.
11 МЕСТ 17.2.3.02-78 құжаттары.

Анықтамалар

Координаталық рейка – жер бедерін анықтауда қолданылатын құрал;

Топырақтың оптимал ылғалдылығы – топырақ ылғалдылығы 16-18%;

Топырақ фракциялары – топырақтың әртүрлі өлшемдегі түйіршіктері;

Мелиорациялық жұмыс – егістікті тегістеу, суландыру т. б. жұмыстар;

Танаптардың профиллограммасы – танап бедерлігін анықтайтын
көрсеткіш;

Жер бедерінің оцсилограммасы – машинаның тербелісін сипаттайтын
көрсеткіш;

Екі қабатап жер жырту – айдау тереңдігін 0-15; 15-30; немесе 0-20; 20-
40; схемасымен жерді
жырту;

Топырақтың көлемдік салмағы –өлшемдері бірдей ыдыстағы топырақтың
салыстырма
салмағы (гсм3) ;

Өнімділік - бір өсімдіктен немесе нақты егіс ауданынан алынатын және
тиісті өлшеммен белгіленетін орташа өнім мөлшері;

Технология - нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және
сапалы өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу
нәтижесінде әзірленген белгілі бір дақылды өсіру
тәсілдерінің
жиынтығы.

Белгілер мен қысқартулар

АШК - ауылшаруашылық кешені;

ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достығы;

ПУЛ-3-нұрмен басқару приборы;

САР - автоматты реттеу жүйесі;

ТҚК - техникалық қызмет көрсету;

ТЖ - техникалық жөндеу;

ПГС-2,4А- гербицид себу қондырғысы;

РОР- культиватор жұмысшы органдары;

ККО- культиватор жұмысшы органдары;

НКУ-4-6А- культиватор;

КРХ-4- культиватор;

ВП-8- жер тегістегіші;

МВ-6-мала тегістегіші.

СК-4 - дән комбайыны;

ПД-4-35- аспалы түрен;

ПД-3-35- аспалы түрен;

П-5-35- тіркемелі түрен;

БДТ-2,2- дискелі тырма;

Кіріспе

Қазақстан Республикасы- ірі аграрлы- индустриялы мемлекет. Аграрлық
өндіріс ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылық өнімін ұқсату және өнім
өндіруді материалдық-техникалық қамсыздандыру өндірісін қамтиды. Ауыл
шаруашылығы егін және мал шаруашылығынан тұрады. Оның мақсаты- еліміздің
азық-түлікке деген мұқтажын толық өтерлік және шетелге сатуға (экспорт)
жетерлік мөлшерде өзіндік құны төмен, сапасы жоғары өнім алу.
Ауыл шаруашылығы өндірісін ілгері қарай дамыту бұл саланың
жұмыстарын интенсивтендіру және энергия сиымдылығы аз технологияларды
пайдалану арқылы іске асыруға болады. Сонымен қатар, өнімнің өзіндік құнын
азайту жолдарының бірі шаруашылықтағы бар техникалардан пайдалануды дұрыс
ұйымдастыру.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады.
Еңбек өнімділігін өсірудің дәйекті бір жолы-ауыл шаруашылық өндірісін
жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі–шаруашылықты конструкциясы
жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары техникамен жеткілікті
денгейде жабдықтау да, екіншісі-сол техниканы ұтымды пайдалану.
Қазіргі таңда бұл міндетті орындау үшін егін шаруашылығы өнімдерін
өндіруді арттыру, оның тұрақтылығын қамтамасыз ету, сапасын жоғарылатып,
өзіндік құнын төмендету қажет. Аталған мақсатты іске асырудың бүгінгі
тиімді жолы егін шаруашылығын интенсивті (қарқынды) түрде дамыту болады. Ол
үшін саланы механикаландыру, мелиорациялау және химияландыру жұмыстары
толыққанды жүзеге асырылуы керек. Онымен қатар шаруашылықты интенсивті
түрде жүргізу үшін ғылым мен озат тәжірибенің маңызы зор екені белгілі. Осы
тұрғыдан алғанда қазіргі кезде кең етек алып отырған егін шаруашылығын
биологияландыру мен экологияландырудың, егіншілік жүйелерін агроландтшафтқа
бейімді түрде жүргізудің және басқа да шаралардың маңызы зор.
Егін шаруашылығының негізгі басты міндеті – халқымызды жеткілікті
мөлшерде сапалы азық-түлікпен, мал шаруашылығына қажетті азықпен, өнеркәсіп
орындарын шикізатпен қамтамасыз ету, мемлекетіміздің азық-түліктік
қауіпсіздігін және экономикалық тәуелсіздігін күшейту үшін керекті
дәрежедегі стратегиялық қор жасау, шет елдерге шығарып сатылатын ауыл
шаруашылық өнімдерін тұрақты түрде көбейтіп, керісінше, шеттен келетін
өнімдерді азайта беру болады.
Бұл проблеманы шешу және еліміздің халқын азық-түлікпен қамтамасыз
ету, оның ішінде мал өнімдерінің жетімсіздігін жою, қай меншік болсын
келешекте өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын, сонымен қатар мал
азығын қандай бағытта –экстенсивті, ұзақ уақыт қалыптасқан тәртіппен,
немесе интенсивті түрде жүргізуге байланысты.
Агроөнеркәсіптік кешеннің барлық салаларын, оның ішінде өсімдік
шаруашылығы мен мал шаруашылығын қарқынды дамытуда мал өнімдері мен олардың
сапасын ғана арттырып қоймай, азық-түліктің өзіндік құнын азайтып, аталған
салаларда еңбек өнімін анағұрлым арттыру қажет. Мал өнімдерін арттыру
жолындағы маңызды мәселе астық пен мал азығы проблемасы. Сонымен қатар
өсімдік өнімдерін –дәнді, жарма, дәнді бұршақ, мал жемі және мал азықтық
дақылдар өнімін арттыру бұрынғыдай, қалай болса солай шешіле салмау керек.
Ең алдымен табиғатты қорғауды, екінші жағынан, экологиялық таза өсімдік
және мал өнімдерін өндіруді ойластырған жөн.
Сондықтан да осы заманға ғылыми жетістіктерге сүйенген интенсивті
технологияны қолдану табиғат қорғау шараларына кепілдік береді. Жалпы
табиғат, оның ішінде топырақ, неғұрлым таза су көздері, мол өсімдік қоры,
жануарлар әлемі біздің балаларымызға, немерелерімізге, олардың балаларының
балаларына мирас болып қалу керек.
Мақта, астық, мал азығын және басқа өсімдік өнімдерін өндіру мен
олардың сапасын арттыру проблемасы баяу шешілуде: осы уақытқа дейін
өндірілетін өнім құбылмалы ауа райы жағдайына қарай қажетті көлемде
өндірілмей отыр, ал қолдағы бар қоғамдық малдың жемшөппен қамтамасыз етілуі
65-70%-дан аспайды.
Өсімдік шаруашылығын дамытуда және жетілдіруде тыңайтқыш қолдану ең
тиімді әдістің бірі болып есептелетіндіктен, өсімдіктің қоректенуіне
қолайлы жағдай жасау, тыңайтқыштардың жеке түрлері мен формаларының
топырақпен әрекеттесуін зерттеу және оларды қолданудың тиімді әдістерін
анықтау.
Агрохимия ілімі егіншілікті химияландырудың ғылыми негізі болып
саналады. Өйткені мұнда, ауыл шаруашылығында тыңайтқыштарды қолданудың
мерзімі, мөлшері, әдістері сияқты мәселелер жан-жақты қарастырылады.
Мелиорациялық жұмыс кешенінде егістікті тегістеу жұмыстары жетекші
орын алады, бірақта жер тегістеуге жетерлі мән берілмеуі себепті көпшілік
суғармалы алқаптар тегіс емес, әртүрлі деңгейдегі ойлы-қырлы беттерден
тұрады. Қазіргі күнде жүйекпен суғару әдісі, негізгі суғару түрі болып, ол
98% қалған 2% жаңбырлатып және тамшылатып суғару әдісі үлесіне тиеді,
осыған орай реттелген суғару жүйесін жүргізу тегістелмеген алқапта үлкен
қиындық тудырады. Бұл қиындықтан шығуда, суғармалы алқапта тек көлемді жер
тегістеу жұмыстарын жүргізумен табысты меңгеруге болады.
Тегістелген жерлерге егін егілгенде қол жеткізілетін негізгі
агротехникалық жетістіктер – топырақты сапалы өңдеу, топырақ ылғалдылығының
жетілу мерзімінің біркелкілігі, сапалы тұқым себу, егін қатараралығын
жоғары деңгейде өңдеу, жоғары өнім алу, егін өнімін сапалы жинау
мүмкіндігін береді.

1 Аналитикалық бөлім

1.1 Суғармалы егіншілікте жер тегістегіштің ролі мен маңызы

Қазақстан республикасында соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы ауыл
шаруашылығы өркендеген аймақ болып есептелінеді. Облыс республика бойынша
суғармалы ауыл шаруашылық дақылдарын өсіретін негізгі аймақ болып табылады.
Бірақта, кейінгі жылдарда ауа – райының қолайсыздығы, климаттық жағдайына
байланысты қуаңшылық және су тапшылығы сезілері дәрежеде байқалып келеді.
Осыларды есепке алып ауыл шаруашылығы егіндерін суғару және одан үнемдеп
пайдалану көкейтесті мәселелердің біріне айналып отыр.
Суды үнемдеп пайдаланудың бірнеше техникалық, агротехникалық шаралары
бар. Солардың ішінде суғаруда жерді тегістеу, жер қиялығын сақтау су
үнемдеудегі негізгі технологиялардың бірі болып есептеледі (1-сурет).

Сурет 1. Жерді тегістеуде жер қиялығы дұрыс сақталмаған алқаптың көрінісі

Кейінгі жылдары жердің шаруа қожалықтары мен үй шаруашылық жеке
меншіктеріне таратылуы салдарынан бұрыннан орындалып келе жатқан жерді
тегістеу жұмыстарына мән берілмеуде. Ауыл шаруашылық өндірушілердің
техникамен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі, жанар-жағармай бағасының
жоғарылап кетуі, осылардың барлығы жұмыс кешенін агротехникалық мерзімде
тиімді орындауға мүмкіндік бермейді (2-сурет).
Статистикалық мәліметтер бойынша облыста ауыл шаруашылығының
техникамен қамтылуы төмен және жаңа техникамен қамтылуы 1,1% өте төмен
деңгейде екендігін көрсетеді. Ал ауыл шаруашылығын әрі қарай дамыту
стратегиясы жергілікті ауыл шаруашылық машина құрылысын өркендетуді
талап етеді.

Сурет -2. Облыста ауыл шаруашылығының техникамен қамтылуы

Мелиорациялық жұмыс кешенінде егістікті тегістеу жұмыстары жетекші
орын алады, бірақта жер тегістеуге жетерлі мән берілмеуі себепті көпшілік
суғармалы алқаптар тегіс емес, әртүрлі деңгейдегі ойлы-қырлы беттерден
тұрады. Қазіргі күнде жүйекпен суғару әдісі, негізгі суғару түрі болып, ол
98% қалған 2% жаңбырлатып және тамшылатып суғару әдісі үлесіне тиеді,
осыған орай реттелген суғару жүйесін жүргізу тегістелмеген алқапта үлкен
қиындық тудырады. Бұл қиындықтан шығуда, суғармалы алқапта тек көлемді жер
тегістеу жұмыстарын жүргізумен табысты меңгеруге болады.
Тегістелген жерлерге егін егілгенде агротехникалық жетістіктерінің
бірі – топырақты өңдеу үшін топырақ ылғалдылығының жетілу мерзімінің
біркелкілігі, сапалы тұқым себу, егін қатараралығын жоғары деңгейде
өңдеу, жоғары өнім алу, егін өнімін сапалы жинау мүмкіндігін береді.
Егістік алқаптағы жер бетінің тегіс болуы:
- Ауыл шаруашылық машиналарының қозғалыс жылдамдығының артуына;
- Олардан ұтымды пайдалану;
- Барлық суғару алқабы бойынша ең аз су шығынын жұмсау;
- Топырақты біркелкі ылғалдандыру;
- Суғару жұмысының өнімділігін арттыру;
- Ауыл шаруашылық егіндерін өсіруде топырақты өңдеуді кешенді
механикаландыруға мүмкіндік береді.
Суғармалы егіншілікте интенсивті технологиядан пайдалану егістік
алқаптардағы жерді тегістеу жұмыстары шешуші іс-шаралардың бірі болып,
егін өнімдерін жоғары көтеруді қамтамасыздандыру және егіншіліктегі
барлық технологиялық процестерді максимал механикаландыруға мүмкіндік
береді.
Тегістелген алқапты суландыру барысында барлық танап топырағы
біртегіс ылғалданады, нәтижесінде су шығыны күрт қысқарады. Зерттеу
жұмыстарының нәтижелеріне қарағанда алқапты тегістеу жұмысы есебінен
суғару нормасы 37,5 -50 % дейін үнемделеді, қосымша алқапты суғару
мүмкіндігі туады. Тегістелген суғару жүйегінің ұзындығы 300-350 м-ге
жеткізу және уақытша суғару арықтарындағы суғару ағымын 70-80 лс –ке
жеткізуге мүмкіндік береді. Тегістелмеген жерлерде бұл көрсеткіш 20 лс
–тен аспайды.
Бұның барлығы суландыру жұмыстарының жоғары сапалы болуына, жұмыс
өнімділігін 3,5-4 есе арттыруды қамтамасыз етеді, өте ұқыппен тегістелген
танапта суғаруды механикаландыру мен автоматтандыру мүмкіндігін туғызады.
Алынған мәліметтер бойынша суғармалы алқаптың тегіс емес ауданы
жалпы алқап ауданының шамамен 35-40%- ын құрайды. Ойпаңдау жерлерді
суландыру барысында су көлдеп, топырақ артықша ылғалданып немесе қырлы
жерлерде ылғалдық жетіспеуі өсімдік өсіп – өркендеуіне кері әсерін
тигізеді (3- сурет). Зерттеулер нәтижесі бойынша қырлы жерлерде мақта
өнімі – 0,75 тг, ойлы жерде -0,42 тга өнім берген болса, тегіс алқапта
бұл көрсеткіштер-2,19 тга болған. Танаптың қырлы жерлерінде топырақ тез
құрғап ылғалдық өсімдіктің өсіп-өркендеуіне жеткіліксіз болып, оның өсуі
баяулайды, кейде тоқтауына себепші болады.
Тегістелген алқапта топырақ ылғалдығы жетерлі болғаны үшін өсімдік
жетілуі бірмезгілде басталып, барлық алқапта бірдей өседі және
қатарараларын өңдеу жұмыстарын өз уақытында сапалы атқаруға мүмкіндік
туғызады. Рельефі тегістелмеген алқапта көлдеген жерлердің топырағы
ылғал болып, культивация жұмыстарын өз уақытында жүргізуге
мүмкіндік болмайды, сондай-ақ қырлы алқаптың топырағы жедел кеуіп қатар
аралық жұмыстарын орындау сапасыз болады, сонымен қатар культивациялауда
ірі кесектер түзіліп өңдеу жұмыстары сапасын бұзады. Мақтаны суғарғаннан
кейін 4-6 күн кешігіп культивациялау, мақта өнімінің 19,1-26,3 %
төмедеуіне алып келеді (академик Т.Г. Зинин).

Сурет 3. Тегістелмеген танаптағы мақтаны суғарғаннан соңғы көрініс

Жоғарыда зерттеу нәтижелерін қорыта келіп, жер тегістеу жұмыстарының
маңызы мен ролі ерекше екендігіне көз жеткіздік. Сондықтан жер тегістеу
жұмыстарын жедел қолға алу, дер кезінде қаралған мәселе деп қарау қажет.

1.2 Суғармалы егістікті тегістеудің ауыл шаруашылық дақылдары
өнімділігі
мен сғару су шығынына әсері

Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімін арттыру бағытында жүргізілетін іс-
шаралар жүйесінде көңіл аударарлық негізгі жайт, егу алдында орындалатын
тегістеу жұмыстарының сапасы.
Қазіргі трактор агрегаттарының қозғалыс жылдамдығының артуына және
қамту енінің кеңейуіне байланысты жер бетінің тегістігіне талап қатаюда,
жақсы тегістелмеген алқапта технологиялық үрдістерді орындау кезінде
агротехнологиялық көрсеткіштері төмендейді.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесі бойынша тегістелген алқапта жер
тегістігінің ауытқуы 3,6-4,8см, ал тегістелмеген алқапта 7,8-11,0 см
аралығында болды. Жүргізілген іс-тәжірибенің нәтижелері көрсетеді,
тегістелген жерде айдау тереңдігі 28 см-ге орнатылған соқа 26,1-29,8 см
аралығында, дөңестеу жерде 30,7-32,9 см, ойпаттау жерде 23,1-26,5 см
аралығында тербеледі. Тегістелген жерде жер жыртқан соқаның қамту ені
бойлама профиль бойынша орташа арифметикалық ауытқуы орта сызықтан ең кемі
болды.
Сонымен тегістеліп қопсытылған алқапта топырақтан ылғалдың буланып
кетуін кемейтеді. Зерттеулердің көрсетуі бойынша, тегістелген алқаптағы
бірдей реттелген себу агрегаттары белгіленген мөлшердегі 389 г мақта
тұқымын себеді, ал тегістелмеген алқапта тік тербелістің, күшті сілкіністің
артуы салдарынан белгіленген мөлшерден 23 г артық сепкен.
Мақтаны себу алдында тегістелген алқаптың топырақ ұнтақтылығы 10,0-
0,25мм аралығындағы мөлшері тегістелмеген алқаптан 14% жоғары. Тұқымды бір
тегіс тастап көму тереңдігі де, жер тегістігіне байланысты.
Кезектегі тәжірибеде суғару операциясының технологиялық сапасы
зерттелді. Тегістелген алқапта ұзындығы 100 м жүйекпен аққан су жылдамдығы
54 минутты, ал тегістелмеген алқапта 1 сағ. 52 минутты құрады. Тегістелген
алқапта судың топырақты ылғалдауы да бір тегіс жүреді.
Барлық тәжірибелердің нұсқаларында , тегістелген микрорелефте мақта
бойы біртегіс және жақсы өскен.
Мақтаны суғарудан алдын жүйек алумен бірге тыңайтқыш жүйек түбіне 20-
50 мм төмен етіп енгізіледі. Культиватор-қоректендіргіш КРХ-3,6 мен
тыңайтқыш ендіргенде, тегістелмеген алқапта бірінші қатараралығын өңдеу
барысында аппараттың тұрақты себу нормасында 12-14,5% ауытқуды, тегістелген
алқапта 3,3-4,6% көрсетті.
Тәжірибенің көрсеткені бойынша, бір тегіс тасталып көмілген тыңайтқыш
мақта бойының тез өсуі мен қалыпты өркендеуін қамтамасыз етеді.
Әртүрлі мақта өсіретін аймақтардағы көп жылдық зерттеулердің
нәтижелері бойынша, сапалы тегістелген егістікте мақта өнімі 5,5-19,7 цга
артық, еңбек шығыны 1,3-2,5 есе кем, соған сәйкес суғару шығыныда азаяды,
мелиорациялық және барлық агротехникалық жұмыстардың шығыны төмендейді.
Атап өту қажет, кейінгі жылдарда ауа – райының қолайсыздығы,
климаттық жағдайына байланысты қуаншылық және су тапшылығы сезілері
дәрежеде байқалып келеді. Осыларды есепке алып ауыл шаруашылығы егіндерін
суғару және одан үнемдеп пайдалану көкейтесті мәселелердің біріне айналып
отыр. Су тапшылығын болдырмау мақсатында ирригациялық құрылыстарға көп
қаржы бөлінуде. Егістік жерлерді тегістеуге ауылшаруашылық, өндірістік,
ғылыми және басқару органдардың көз қарасын тұрақты түрде өзгерту қажет деп
есептейміз.

1.2 Жер беті тегістігінің жерді жырту сапасына әсері

Жер жыртудың негізгі сапалы көрсеткіші кесектерді майдалау, жүру
тереңдігінің тепе-теңдігі, соқа корпусының қамту ені және өсімдік
қалдықтарын өңдеу тереңдігі болып табылады. Агротехникалық көрсеткіштер
бойынша осы көрсеткіштердің соқаға келесі жол берілетін тербеліс қойылған:
жер жыртудың берілген тереңдігінен ±20 мм көп емес ауытқуы; қамту енінің
±100-ден көп емес тербелуі.
Соқа жұмысының сапасының өзгеруі тегіс учаскеде жұмыс кезіндегі
корпустардың орналасу ерекшеліктерімен анықталады. Ойпатты жерлермен жүру
кезінде трактор тартпасының сызығы бағыты да өзгереді, бұл тереңдікке
жүрудің біртегіс болмауына ықпал етеді; бірінші жағдайда соқа—тереңге батып
кетеді, екінші жағдайда—көміліп қалады. Тегіс бетке соқаны жер жыртудың 280
мм тереңдікке орнатқан кезде жер жырту тереңдігі 261-ден 280 мм-ге дейін
өзерді; ал тегіс емес учаскеде қыр жерлерде 307-320 мм, ойлы жерлерде 231-
265 мм. Тегіс емес жерлердегі жер жыртудың тағы бір ерекшелігі—жыртылған
жердің тармақты және тереңдігі. Тегіс емес жерлерде жұмыс істеген кезде
жыртылған жердің тереңдігінің теңсіздігі мен үлкен тармақтардың түзілуі
байқалады. Осы кезде кесектер толығымен айналмайды және жер айтарлықтай
тарамдалады.
Пластардың тегісу учаскеде аударылу кезіндегі күштердің өзара
әрекеті 4 сурет-те көрсетілген. Көтерген кезде айналатын пласт кері
бұрылмауы мүмкін, өйткені оның q ауырлық күші аударылу қысымының күшіне F
қатысты кері бағытта жұмыс істейді және кері бұрылуға мәжбүр ететін олардың
теңдей әсер еткіш R абсолютті мөлшер бойынша азаяды, төменге бағытталып,
оны қосуға әсер етіп аударылатын топырақтың барлық массасының кедергісімен
теңеседі.
Көбінесе бұл пласттың кері бұрылмай, тарамдардың пайда болуына
әкеліп соқтырады. Ойпаттарда барлық пласт пен аударылу бір жаққа әсер
етеді. Пластқа үлкен теңдей әсереткіш R2 күш беріледі, ол бұрышта
90°. Түзілген пласт ауырлық күшімен және аударылатын жердің тегістігімен
пласттың біршама сенімді айналуы қамтамасыз етіледі; бұл бір пласттың
екінші пластың үстіне тұрақты орналасуына алып келеді.
Егер егістік даласында тегіс емес болып қана қоймай, көлденең ылдилар
болады, сөйтіп ауырлық күшінің орын ауыстыруы салдарынан соқа тегіс жерге
қарағанда көбірек тереңдейді. Сонда соқа салмағының үлкен бөлігі соңғы
корпусқа беріледі. Ол бірінші соқаға қарағанда тереңірек жүреді. Пластың
ылди бойынша аударылу кезінде, керісінше бірінші корпус соңғысына қарағанда
тереңірек жүреді. Жер жырту тереңдігінің корпус бойынша өлшеу
көрсеткендей, жоғары және төмен корпустың тереңдеуінің арасындағы
айырмашылық 196 дан 260 мм-ге дейін барады.

а-тегістелген танапта; б-қырлы жерде; в-
ойпатты жерде

Сурет 4. Шым аудару кезіндегі күштердің өзара
әрекеті

Волков атындағы №1 шаруашылықта қозапаяны жинағаннан кейін жер жыртудың
сапасына тегістеудің әсерін зерттеу бойынша тәжірибе жүргізілді. Сонымен
жердің тегіс емесі жыртқанға дейін сопақ профильдің орташа сызығынан
мм а уытқуы болды. Бұл дала екі бөлікке бөлінеді: біріншісі
алдын-ала тегістеусіз жыртылды, екіншісі алдын ала тегістелгеннен кейін
жыртылды. Осы орайда П-2,8А ұзынбазалы теістегіш учаскіде диагональды-
көлденең тәсілмен өтті, ал соңғы жүрісін суару бағыты бойынша жүрді.
Жыртудың алдында жердің бетінің тегістігі мм болды. Көкжиекте 0-300 м
топырақ ылғалдылығы 12,6 00, қаттылығы 1,48 МПа.
Жер жырту агрегаты ДТ-75 тракторының П-3К-35 соқасынан тұрады, ал соқаның
артына зигзаг тырмалар тіркелген. Агрегаттың іске қосу жылдамдығы 4,2
кмсағ тең. Тегістелген учаскедегі тарамдардың биіктігі 60-90,
тегістелмеген учаскелерде 120-190 мм құрады. Өсімдік қалдықтарын тиісінше
142-170 мм және 89-216 мм болды. Осы орайда тегістелген учаскелердегі
топырақты майдалау фракция мөлшеріне байланысты мынадай: 100мм-ден көп
фракциялар—3,5 %, 100—50-11, 50 мм-ден аз фракцияда—15,6; 22,3, және 62,1%.
Сол учаскелерде ерте көктемдік тырмалауды жүргізудің алдында топырақтың
ылғалдылығын анықтады (1-кесте). Сонда тиісті жерді жыртудың артықшылықтары
байқалды; яғни ылғал жақсы жиналып, көктемге дейін сақталады 0-0,5 м
қабатта көктемгі жауын шашынның аккумляция коэффиценті тарамдалған жерлерде
зяб қалдырған кезде 10,5% құрады, жер бетін тегістелген соң жыртқан кезде-
42,4% жырту қабаты шеңберінде тегістелген учаскедегі жыртылған даланың
ылғалдығы бақылаумен (тарамдық-тереңдік зяб) салыстырғанда 3-4% жоғары
(Шубин 1968). Тегістелген жердің артықшылығы жердегі арам шөптің шамамен 2
есе азаюынан да көрінеді.

1 кесте
Танап тегістеудің топырақ ылғалдылығына әсері

Горизонт, мм Горизонт бойынша топырақ ылғалдылығы , %
Тегістелмеген танап Тегістелген танап
0-100 19,6 23,4
100-200 18,1 20,8
200-300 14,0 17.5
300-400 11,2 15,1

Корпус жүрісінің тереңдігі және соқаның қамту ені және олардың жердің
тегістеуіне байланысты сопақ профильдің орташа сызығынан орташа квадраттың
ауытқуы 2-кестеде көрсетілген.
Тегістелген учаскеде корпустардың жүріс тереңдігі және соқаның агрегаттың
қамту ені бойынша әлде қайда тереңдігі байқалады. Сол кезде тегістелмеген
учаскеде әрбір корпустың жүріс тереңдігі әртүрлі.

2 кесте
Суғару танабының тегістігіне байланысты корпустардың жүріс тереңдігі
мен соқа қамту енінің өзгеруі

Соқа Енінің Корпус жүріс Соқа корпусының
қамту орташа-квадртереңдігінің жүрістереңдігі
Фон енінің аттық ауытқуы,мм біркелкілігі, орта
ауытқуы,мауытқуы,мм квадраттық ауытқу,
м Σср, мм
шеткі орта шеткі
Тегістелмеген 1,01-1,32 102 184-352 64 42 71
танапты айдау
Тегістелген 1,07-1,14 52 251-298 22 16 9
танапты айдау

Мақта шаруашылығында жоғары және тұрақты өнім алуда ерте уақытта себу
үлкен маңызға ие. Алайда себудің қысымтаяң мерзімдеріне байланысты көктемгі
себу алды кезеңінде мақта даласына сапалы тегістеу жүргізу мүмкін емес,
сондықтан осы жұмыстардың бір бөлігі күзде жиналғаннан кейін жүргізіледі.
Жыртудан бұрын тегістеу—мақтаның және басқа ауыл шаруашылық
өсімдіктердің өнімділігін тұрақты шешетін маңызды агротехникалық тәсіл. Ол
себу, культивация және жинау, басқа да ауыл шаруашылық операцияларын
орындау жылдамдығын арттыруға қажетті алғы шарттар жасайды.

1.3 Ұзынбазалы тегістегіштердің бұрылу технологиясы

Тегістеу жұмыстары кезінде агрегаттардың бұрылысты дұрыстап орындамауы
машиналардың бос жүрісін арттырады.
Сондықтан бос жүріс ұзындығын қысқартатын бұрылыстар түрін таңдаудың
маңызы зор. Қозғалудың қулық тәсілінде машиналардың бұрылысы 180 градусқа
орындалады. Қозғалыстың диагональды тәсілдерінде немесе танап
конфигурациясының дұрыс болмауы кезінде бұрылыстар әртүрлі бұрыштарда болуы
мүмкін және жұмыс жүрісі және бос қозғалыс кезінде де әртүрлі бұрыштар
болады.
Бұрылыстар қисықсыз, қисық, алмұрт тәріздес, сегізді (қисықпен жабылған).
Бұрылыстардың әйтеуір бір түрін пайдалану мүмкіндігі негізінен бұрылыстың
минималды радиусына R, бұрылыстың көрсеткішіне, К және агрегаттың
бұрылыстық жолақтан кіру шығу траекториясы арасындағы ара қашықтығына
байланысты болады.
Тегістеу жұмыстары өндірісі технологиясы жағдайлары бойынша тегістегіштер
жұмыс күйінде бұрылуы керек. Бұл тегістегіштің әрбір бұрылысында әдетте 1 –
1,5 м топырақ алып жүретіндігінде. Егер бұрылыс кезінде шөмішті көтерсе
топырақ бұрылатын жолақта шошайып қосымша тегіссіздіктер түзеді. Егер жұмыс
органын көтермесе, онда жұмыс күйінде бұрылыс кезінде рамаға, артқы
доңғалақтардың осіне және жұмыс органының қырғы қабырғасына әсер ететін
қиғаш күштер пайда болады. Қиғаш күштер орынсыз құбылыстарға алып келеді.
Бұрылыс радиусының артуына жұмыс органы мен артқы доңғалақтар арасында күш
кезеңінің пайда болып, қырлы қабырғаның бұзылуы.
Осыдан шыға отырып, бұрылысты жұмыс агрегатын көтермей орындау керек,
алайда осы орайда бұрылыс жолағында жүгіріп өтулердің жалпы саны минималды
бұрылыс түрін таңдап алу керек, немесе бұрылыстың жолақтағы көп рет жүрулер
топырақты қатты тығыздайды. Тегістеуші агрегаттың бұрылысының ең аз жол
берілетін радиусы трактор бұрылысының ең аз радиусына тәуелді болады,
тегістеушінің конструкциясына, агрегаттың габариттеріне, тегістеуші
машинаны трактормен жалғау тәсіліне байланысты болады (трактордың тіркемесі
немесе ілгегі).
Едәуір қиыны және күрделісі ең кіші радиусының бұрылуы болып табылады,
ол кезде доңғалақтар қозғалыссыз орын ауыстырады, және тегістеуші
машиналардың жекелеген тетіктерінің зақымдалуы орын алады. Бұл жағдайда
доңғалақ қозғалысы траекториясы қисығының орталығы оның осінің жалғасы
болып табылатын сызықта жатады. Доңғалақ осьтерінің параллельді орналасып,
қатты қатайтқан кезде олардың қозғалысының дұрыс бұрылуын жүзеге асыру
мүмкін емес, өйткені бұл жағдайда бұрылыстың теориялық радиусы шексіздікке
тең болады.
Тегістегіш агрегат қозғалысының нақты траекториясын зерттеу мынадай
тұжырым жасауға мүмкіндік береді, шындығында жасалатын тегістеуші агрегат
бұрылысының траекториясы теориялыққа тек қана жақындайды. Бұл траектория
айтарлықтай дәрежеде жүргізушінің біліктілігі мен қозғалу жағдайына, сондай
– ақ доңғалақтардың басқармалылығына тәуелді болады. Трактор агрегатының
бұрылысы кезінде оның әртүрлі нүктелері трактордың бір және жүріп өткен
жолы кезінде әртүрлі радиусының қисығын сипаттайды. Бұл олардың базаларының
ұзындығы үлкен болғандығына байланысты ұзынбазалы тегістеушілерінің
бұрылысы кезінде айтарлықтай маңызды.
Агрегаттың қалған барлық нүктелерінің кинематикасын анықтайтын нүктесі
кинематикалық орталық деп аталады) немесе агрегаттың жай орталығы деп
аталады.
Шынжыр табанды тракторымен агрегатта жұмыс жасайтын ұзынбазалы
тегістеушінің агрегат орталығы тракторының ауырлық орталығы болады (5
сурет).
Агрегаттың бұрылысы бұрылыс орталығына қатысты жүзеге асырылады Оn , ал
Оа және Оn нүктелері арасындағы ара қашықтық бұрылыс радиусы деп аталады.
Сондықтан трактор орталығымен жүріп өткен жолды көрсететін формуламен
бұрылыс радиусын көрсету керек. Тегістеуші агрегаттың бұрылыс радиустарын
табудың графикалық әдісін қарастырамыз. Тегістеу агрегатының бұрылыс
орталығы доңғалақтар осьтерінің жалғасы болып табылатын сызықтардың қиысуы
болып табылады. Сызықты передканың рамамен шарнирлі жалғануына дейін алып
келеміз, өйткені доңғалақ емес, передка доңғалақтармен бұрылады. Бұл сызық
передка доңғалақтары осінің параллельді жалғасы болады (5-суретке қараңыз).
Бұл үшбұрышты бір жақ (АВ=lб) және екі бұрыш ‹ β=900, ‹ α= 900-d
белгілі.
Трактордың бұрылыс кезіндегі жүріп өткен шынайы жолын табу үшін
радиусты АОn гипотенуза арқылы көрсету керек.

Оп-бұрылу орталығы; Оа-Оп-бұрылу радиусы, м; lб-
шарнирлі
қосылысты тегістегіш базасы, м; lп-тегістегіш
передкасының
шарнирлі бірікпесінен трактор ауырлық орталығына
дейінгі
аралық, м.

Сурет 5. Тегістегіштің бұрылу траекториясы

(1)

(2)

Егер АВ=lб және =900- ,
Сонда АОn=lбSinα; R0=lбSinα.
Егер өту толығымен болса, онда S1 қисық өтудің ұзындығын мына формула
бойынша табады:

S1 = Kn R0 =lтVR;
(3)

мұндағы Кn – бұрылыстың көрсеткіші;
W – трактор бұрылысының бұрыштық жылдамдығы, радс;
lт – трактор базасы, м;
V- қисық бойынша іске қосылу жылдамдығы, мс;
R0– тегістеуші бұрылысының минималды радиусы;
R – трактор бұрылысының радиусы, м.

Бұрылысқа кіру кезінде немесе одан шығу кезіндегі жүріп өтетін жол
қозғалыс жылдамдығымен, тегістеушінің конструкциясымен байланысты және
тракторшының жұмысына негізделген.
Машинаның конструкциясымен анықталатын ең аз радиус бойынша бұрылыс
барлық уақытта іске аса бермейді. Бұл бұрылысқа кіру бірқатар жағдайларда
RR0 аяқталатындығымен байланысты. Бұл агрегаттың бұрылыстығына тәуелді.
R0 шеңбері доғасының S2 ұзындығы орталық бұрыш немесе хорда доғасын
тартушы белгілі геометриялық қатынастардан табылады.
Төменде бұрылыстарың қолданылатын түрлері және олардың ұзынбазалы
тегістеушілермен жұмыс ұзындығы келтірілген.
Ашық тұзақ құрып бұрылғанда:

900 –lx=(1,6+1,8)R0;
(4)

ашық тұзақ құрып шеңбері бойынша:

lx=(3,2+4)R0;
(5)

ашық тұзақ құрып түзу учаскемен:

lx=(1.4+ 2)R0+x;
(6)

тұзақ құрып алмұрт тәріздес:

lx=(6,0-8)R0.
(7)

мұндағы: lx - бұрылыстың ұзындығы, м;
х – бұрылыстағы түзусызықты учаскесінің ұзындығы.
Түзу учаскеде қисық учаскеге қисықтың ұдайы ең кіші аз радиусымен
бірмезетте жасала алмайды. Тегістеуші R0 доға бойынша өтуден бұрын кейбір
жолдар жүру керек. Бұл жол өтумен қамтамасыз етіледі, яғни бұрылысқа
кірумен немесе бұрылыстан шығудан. Соңғы жағдайда агрегат бұрылыстан қисық
бойынша түзу сызыққа жақын қозғалысқа өтеді.
Егер машиналардың бұрыштық және іске қосу жылдамдығы бұрылыс кезінде
тұрақты деп қабылдасақ, онда тегістеуші өтуді клотоид бойынша жасайды деп
санауға болады.
Клотоидтың осы қасиетін пайдалана отырып агрегаттың бұрылғыштық
көрсеткішіне белгіленген (С. А. Иофанов):

Kn=RS=lтυω;
(8)

Орнатылған қозғалыс кезінде 900-қа бұрылған кезде тегістеуші агрегат
шеңбердің төрттен бір бөлігіне тең доғаны өтеді, яғни ұзындығы

S=πR02;
(9)

мұндағы S – бұрылыс ұзындығы, м.
Біз жүргізген тәжірибелер көрсеткендей, қозғалыстың диагональды
тәсілінде ұзынбазалы қозғалыстармен бұрылыстың ең жақсы түрі 900-қа түзу
бұрылыс болып табылады 1800-қа түзу бұрылыстың ұзындығын анықтаймыз(6 және
7 сурет).
Бұл жағдайда бұрылыстың жалпы ұзындығы мынадай:

Lx= 2.51+S2=2KR0+S2;
(10)

Тұрақты радиуспен доғаның ұзындығы:

S2=R0(π-2ε)=πR0-S1=πR0-KnR0;
(11)

Шамалап алатынымыз:

Lx=2KnR0+πR0-KnR0=KnR0+πR0;
(12)

мұндағы: ε-сол кезеңдегі тегістегіштің алдыңғы осі мен бұрылыстың басталу

кезеңі осінің күйі арасындағы бұрыш.

Сурет 6. Түзу учаске болмағанда тегістегіштің 1800 бұрылу
ұзындығын анықтау

1-жабық тұзақ; 2-жарты шеңбер бойынша; 3-түзу сызықты жүріс; 4-ашық
тұзақты 900-қа.
Вр-тегістегіш агрегаттың жұмысшы ені;
а-танап шетінен бұрылыс басталғанға дейінгі аралық;
х-тегістегіш агрегаттың жүріс орталықтарының аралығы.

Сурет 7. Агрегаттың бос жүрісіндегі бұрылысы

Осы әдіспен бұрылыстың басқа да түрлері үшін доға ұзындығын табады.
бұрылыстың ұзындығы тең:

Lx=f(R0Kn).
(13)

Бұл R0 мөлшері арқылы бұрылыстар ұзындығын практикалық есептер үшін
көрсетуге мүмкіндік береді.
Тәжірибелік мәліметтерді теориялық мәліметтермен қатар қойған кезде
олар есептік мәліметтерден аз ерекшеленеді.
Бұрылыстардың әртүрлі түрін бағалаған кезде бұрылыстың минималды
ұзындығын, бұрылыс санын басшылыққа алу керек. Бұрылыстардың саны және
олардың ұзындығы жұмыстық жүрістердің коэффициентін анықтау үшін маңызды.
Оның үстіне бұрылыстар саны мен бұрылыс ұзындығының азаюы топырақты
тығыздаумен байланысты зиянды жерлерді азайту тұрғысынан маңызды.
1800С-қа берілген қисық, 1800С-қа оңға шығумен алмұрт тәріздес, 1800С-
қа сол жаққа шығумен алмұрт тәріздес және аралас – 1800С-қа тік сызықты
жүріспен түзу зерттеулердің нәтижесі 3 кестеде көрсетілген.
Нұсқалар 2,3,4,5 және 6 бойынша бұрылу айтарлықтай қиын, трактор
батады, фрикциондардың муфтасының ленталары тозады, жүргізуші шаршайды.
Ұзынбазалы тегістегіштің 900С-қа бұрылысы жұмыс күйінде жасалады.
Бұрылыстардағы жол ұзындығы туралы агрегат орталығының траекториясы бойынша
талдайды. Ортатылған орғалыспен 900С-қа бұрылыс кезінде агрегат шеңбердің
төрттен бір бөлігіне тең жолды өтеді. 1800С-қа бұрылыс тегістегіш
агрегаттың қуушылық жұмысы кезіндегі жұмыс күйінде іске асады.
Агрегаттың 1800-қа жүріс кезінде бұрылыс траекториясы үш күйге
келтіріледі (7,8 сурет). Әр бос жүрістің ұзындығы агрегаттың шығуының
екілік ұзындығын қосады. Барлық жағдайда бос шығу ұзындығы жүрістің басы
мен аяғындағы қашықтық пен бұрылыс радиусына байланысты.
Біз бұрылыстардың келесі түрлерін зерттедік. 900С-қа түзу, 1800-қа
алмұрт тәріздес қисық, 1800С-қа жартылай шеңберге қисық, 1800С-қа сегіз
тәріздес.
Тегістеуші агрегаттың түзу емес бұрылыс қозғалысының айтарлықтай
кемшілігі бұрылыстың кең жолақтарды бөлу қажеттілігі болып табылады. Осының
салдарынан загонның жұмыстық ұзындығы және жұмыстық жүрістердің
коэффициенті төмендейді. Оның үстіне тегістегіш агрегат жүргізуге деген
икемділік жеткіліксіз болса, бұрылыстар үлкен радиуспен немесе жанға
шығумен іске асып, бос жүрістердің ұзындығы қатты артады
(3 кестеде).

1- ашық тұзақты 900-қа; 2-жабық тұзақты жарты айнала1800-қа; 3- жабық
тұзақты алмұрт тәріздес 1800-қа; 4-сегіз тәріздес 1800-қа; 5-иілген жабық
тұзақты 1800-қа; 6-алмұрт тәріздес 1800-қа оңға бұрылумен; 7- алмұрт
тәріздес 1800-қа солға бұрылумен; 8-құрамдас ашық тұзақты 1800-қа-тура
жүріспен; І-І-бақылау сызығы.

Сурет 8. Бұрылыс түрлер

Кесте 3
П-2,8А тегістегішімен орындалатын әртүрлі бұрылыстардың негізгі
параметрлері

Бұрылыс Тегісте-гБұрылысты сипаттайтын параметрлер, м Бұрылу
түрлері ішке уақты
дөңгелек-
ті бекіту
әдісі
R01 R02 R03
Трактордың класы 6-10 3-10 10 6-10
База ұзындығы, м;
-тасымалдау кезінде 5,7 5,27 6,2 5,7 5,9
-жұмыс жағдайында 8 5,29 6,34
Қамту кеңдігі, м 4,5 2,4;3,6;4,4,2 3,1;4,1
8
Кесу қалыңдығы, см до 10 ДО 7 до 10 до 15
Жүмыс жылдамдығы, кмсағ 4-7 4-7 4-7
Транспорттық жылдамдығы,
кмчас:
-топырақты жолдарда до 15 до 1 5 до 15 до 15
-тас жол бойында до 35 до 35 до 35 до 35
Салмағы, кг 3250 2910 3200 2300
Клиренсі, см 87 45 36 35
Габариттері, см:
-жұмыс жағдайында 620x513x39560x491x29675x438x246 40x415x27
-тасымалдау кезінде 5 0 0 0
650x433x19558x494x16650x438x196 24x315x24
5 5 5 5
Тегістеу дәлдігі, см ±3 ±3 ±3 ±3-4
Тсмпературалық диапазон,
град. °С:
жұмыстағы 0+50 0+50 0+50 0+50
сақтау кезіндегі -30+50 -30+50 -30 +50 -30+50
Игеруші персонал, адам 1 1 1 1

2.2 Лазерлік жүйенің құрылымы мен жұмыс негіздері

Тегістеуіштің жұмыс органының биіктік жағдайын лазерлік автоматты
басқару жүйесінің (АБЖ) құрамына бекет (пост) 1, жобалық еңістікпен
лазерлі айналма тірелу жазықтығын 3 құрайтын лазерлі қабарлағыш 2, лазерлі
жазықтыққа қатысты қабылдағыштың орналасу биіктігін басқарушы электр
сигналдарын шығарушы лазерлі қабылдау қондырғысы (қабылдағыш 4 және басқару
тетігі 5), басқару сигналдарын гидроцилиндр 8 көмегімен қабылдағыш
орнатылған жұмысшы органды 7 көтеруді немесе түсіруді жүзеге асырушы
гидравликалық жүйені басқару командаларына түрлендіруші гидроблок 6 кіреді
(15 сурет). Жұмыс кезінде қабылдағыш жұмыс органының кесуші жиегінің
үстінде жобалық биіктікте орнатылады.

Сурет 15. Автоматты басқарылатын лазерлік жүйелі тегістеуіштің сызбасы

АБЖ жұмыс істеу негізі төмендегіше. Жіберілген лазерлік сәуле
қабылдағыштың орталық нүктесіне түсіп тұрған кезде лазерлік қабылдау
аппаратурасы сезілместілік аймағы шегінде (± 2,5-3 см) норма командасын
құрады. Бұл кезде гидроблокты гидрожүйе қозғалтпай ұстап тұрған
тегістеуіштің жұмыс органы берілген еңістікпен жобалық жер бет қабатын 9
түзеді.
Тегістеуіш өрге шыға (еңіске түсе) бастаған мезетте қабылдағыш
лазерлік тірелу жазықтығына қатысты азғана жоғары (төмен) жылжу арқылы
сезілместік аймақ шегінен (± 2.5-3 см) шыға бастайды, лазерлік қабылдағыш
аппаратура мен гидроблок сол сәтте төмен (жоғары) командасын түзеді.
Одан соң орын алған жылжуды қабылдағыштың оптикалық орталық нүктесін
лазерлі тірелу жазықтығына түсіру (көтеру) арқылы орнына келтіретін
гидрожүйе іске қосылады, қайтадан норма командасы түзілгенде гидрожүйенің
жұмысы тоқтатылады.
Осылайша қабылдағышты және ол қозғалмайтындай етіп бекітілген жұмыс
органын ±3 см дәлдікпен жобалық қазу тереңдігінде тұрақты ұстап тұру
әрекеті іске асырылады.

2.3 Лазерлік қабарлағыштар

L-600 лазерлі қабарлағышы (АҚШ) сәулелену толқынының ұзындығы 635 нм
көрінетін қызыл түзеді және ол тасымалдық түтқасы бар екі бұрандамен және
тіреуіш серіппесімен трегерлі сүйеуішке бекітілген монолитті корпустан 1
тұрады (16 сурет). Сүйеуіш бұрандамен таянышқа бекітіледі. Корпуста батарея
немесе шоғырлағыш (аккумулятор) орнатылатын қуыс бөлім және оларды
зарядтауға арналған ұяшық қарастырылған. Лазерлік қабарлағышты жұмыс
қалпына орнату трегерлі сүйеуіштің екі бұрандасын бұрау арқылы жүзеге
асырылады. Корпус ішінде орналасқан маятникті тұрақтандырғыш (стабилизатор)
лазерлі тіреуіш жазықтығының жиегін жоғары дәлдікпен ұстап тұру қызметін
атқарады. Оны орнатудың дұрыстылығы корпустың сенсорлы тақтасында
орналасқан индикаторлар арқылы бақыланады. Сонымен бірге мұнда құралдарды
қосу және сәуленің айналу жиілігі түймелері, батареялар зарядының және
жұмысты бақылау индикаторлары орналасқан.

Сурет 17. Лазерлік қабарлағышы Сурет 18. Лазерлік
қабылдағышы

L-600 нивелирінің лазерлік қабылдағышы 2 батареяларды орнатуға
арналған қуыс орны бар монолитті корпустың ішінде орнатылған. Тақтада
фотодиодтар, қабылдағыштың сәуленің орталық нүктесін іздеуде тікежылжу
бағытын көрсететін сұйықкристалды индикатор (СКИ), батареялардың
разрядтануының және дыбыстық сигналдың деңгейінің индикаторлары, дыбыстық
сигналдың қосылуы мен сезімділік аймағының шамаларын түзу және дыбыс
деңгейінің түймелері орналасқан.
LP-30 лазерлік қабарлағышы (Жапония) да тура осындай монолитті
корпустан 1 тұрады. Қабарлағыштың сәулесі көзге көрінбейді (толқын ұзындығы
785 нм инфрақызыл сәуле), ол сүйемелі аккумуляторлық блокпен жарақталған.
Трегерлі сүйеуіш дәстүрлі түрде үш бұрандалы болып орындалған, ал құралдың
корпусын орнату айналма деңгей бойымен осы бұрандаларды бұрау арқылы
жүргізіледі. Корпус тақтасында құралды іске қосу түймелері және
батареялардың разрядталу индикаторлары орналасқан.
LP-30 нивелирінің лазерлік қабылдағышы 2 құрылымы бойынша L-600
құралының қабылдағышына ұқсас. Корпус тақтасында қосымша корпустың тік
жағдайын орнататын цилиндрлік деңгей көрсеткіш қондырылған.
Еңісі бар аудандарды нивелирлеу үшін лазерлі көлбеу тірелу жазықтығын
түзетін L-1145-2 лазерлік қабарлағышын (АҚШ) қолданады. Ол құрал көтеріп
ауыстыруға және телескопиялық штативке орнату қолайлығы үшін тұтқамен 2
жабдықталған цилиндр түріндегі корпус 1 болып табылады. Корпустың төменгі
жағында екі өзара көлденең бағыттарда еңістік беретін екі үш разрядтық
есептеуіштер орналасқан. Еңістік мәндерін кіргізу дөңгелек тұтқалар
көмегімен механикалық түрде жүзеге асады. Корпустың жоғарғы жағына айналма
басы бар тесігінен лазер сәулесі шығатын торап бекітілген. Торап
әйнектермен герметикалы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.