Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы "Асар" шаруа қожалығының жыртылған жерлерін кадастрлық бағалау
Кіріспе 5
1 Мемлекеттік жер кадастрының ғылыми әдістемелік негіздері (әдебиетке шолу) 9
2 Жобалау объектісінің сипаттамасы 27
2.1 Шаруашылық жөнінде жалпы мәлімет 27
2.2 Табиғи климаттық жағдайлары 28
2.3 Ауылшаруашылық өндірісінің сипаттамасы 34
3 Суармалы жерлерді кадастрлық бағалау 39
3.1 Дайындық жұмыстары 39
3.2 Топырақ бонитеттеу 44
3.3 Шаруа қожалығындағы суармалы егістікті бағалау 50
4 Суармалы жерлерді экономикалық бағалау 57
4.1 Экономикалық бағалаудың түсінігі мен принциптері 57
4.2 Жерлерді экономикалық бағалаудың әдістемесі 60
4.3 Суармалы жерлерді экономикалық бағалау 61
4.4 Жерді пайдаланудың тиімділігін талдау 71
5 Табиғат қорғау шаралары 76
6 Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі 83
Қорытынды 92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 96
1 Мемлекеттік жер кадастрының ғылыми әдістемелік негіздері (әдебиетке шолу) 9
2 Жобалау объектісінің сипаттамасы 27
2.1 Шаруашылық жөнінде жалпы мәлімет 27
2.2 Табиғи климаттық жағдайлары 28
2.3 Ауылшаруашылық өндірісінің сипаттамасы 34
3 Суармалы жерлерді кадастрлық бағалау 39
3.1 Дайындық жұмыстары 39
3.2 Топырақ бонитеттеу 44
3.3 Шаруа қожалығындағы суармалы егістікті бағалау 50
4 Суармалы жерлерді экономикалық бағалау 57
4.1 Экономикалық бағалаудың түсінігі мен принциптері 57
4.2 Жерлерді экономикалық бағалаудың әдістемесі 60
4.3 Суармалы жерлерді экономикалық бағалау 61
4.4 Жерді пайдаланудың тиімділігін талдау 71
5 Табиғат қорғау шаралары 76
6 Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі 83
Қорытынды 92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 96
Елдің негізгі табиғи байлығы – оның жер ресурстары, оның экономикалық және әлеуметтік игілігінің негізі. Қазақстан Республикасында саяси және экономикалық құрылысты реформалау процестері жер қатынастарын түбегейлі өзгерту және мемлекеттің тікелей басқаруымен және бақылауымен жер реформасын жүргізу қажеттілігін туғызды.
Нарықтық экономикаға көшу жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын жердің өндіріс құралы, кеңістіктік базис және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады.
Осыған байланысты елдің жер ресурстары әлеуметін тиімді пайдалану мен қорғаудың негізгі стратегиялық бағыттарын белгілеу айрықша өзекті болып табылады.
Нарықтық экономикаға көшу жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын жердің өндіріс құралы, кеңістіктік базис және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады.
Осыған байланысты елдің жер ресурстары әлеуметін тиімді пайдалану мен қорғаудың негізгі стратегиялық бағыттарын белгілеу айрықша өзекті болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының Жер Кодексі № 442-П ҚРЗ
Алматы, «Юрист», 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының жер қатынастарын реттеу
жөніндегі нормативтік актілердің жинағы. Астана, 2003 ж.
3. Система сельскохозяйственного производства
Кызылординской области. Рекомендации - Алматы, ТОО
Издательсвто «Бастау», 2002 г.
4. А.С. Чешов, И.П. Фесенко Земельный кадастр. Учебник для вузов - Москва: «Издательство ПРИОР», 2001г.
5. Землеустроительное проектирования. Учебник под редакции
М.А. Гендельмана. - Москва: Агропромиздат, 1986 г.
6. Зепмлеустроительное проектирования: Учебник под редакцией М. А. Гендельмана. - ТОО «Эвлю», 1999 г.
7. Л.И. Подольский. Землеустройство: общественно-экономическая теория. Учебное пособие. Алматы, 2000 г.
8. М.А. Сулин. Основы землеустройства. Учебное пособие.
СПБ: Издательство «Лань», 2002 г.
9. А.И. Сабирова, В.В. Григорук, Т.М. Арглигдинов Земельные
отношения в Республике Казахстан: анализ, рекомендации.
Алматы, 2001 г.
10. А.С. Чешов., В.Ф. Волков Основы землепользования и землеустройства. Учебник для вузов Ростов на Дону: Издательский центр «Март», 2002 г.
11. М.А. Сулин. Землеустройство сельскохозяйственных предприятий. Учебное пособие - СПБ: Издательство «Лань», 2002 г.
12. М.А. Гендельман, С.Н. Волков, Ж.К. Крыкбаев. Научные
основы землеустройства. Курс лекций. Акмола, 1995 г.
13. С.Н Волков. Экономическая эффективность внутрихозяйственного землеустройства. Москва: 1990 г.
14. С.Н. Волков. Экономика землеустройства. Учебник.
Москва: Колос, 1996 г.
15. И.В. Дегтярев. Земельный кадастр. Учсбное пособие.
Москва: Колос, 1979 г.
16. Землеустроительное проектирование. Учебник под редакцией В.Д. Кирюхина Москва: Колос, 1976 г.
17. С.Н. Волков, В.Н. Хлыстун, В.Х. Улюкаев. Основы
землевладения и землепользования: Учебнос пособие. Москва: Колос, 1992 г.
18. Научные основы землеустройства. Учебник (В.П. Троицкий, С.Н. Волков, М.А. Гендельман, С.И. Носов) Москва: Колос, 1995 г.
19. М.Н. Заславский. Эрозия почв. - М. Мысль, 1979 г.
20. Землеустроительное проектирование. Учебник под
реда.кцией С.Н. Волкова. Москва: Колос, 1997 г.
21. В.Х. Улюкаев, А.А. Варламов, Н.Е. Петров. Земельное право и земельный кадастр. Учебник Москва: Колос, 1996 г.
22. Н.И. Акимов. Гражданская оборона. Москва, 1986 г.
23. Гражданская оборона Под редакцией Е.П. Шубина Москва: 1991 г.
24. Практикум по экологии: Учебное пособие для высщих
сельскохозяйственных учебных заведений. А.К. Саданов. З.С.
Сванбаева. - Алматы, Казгосагру, 1988 г.
25. Д.П. Никитин, Ю.В. Новиков Окружающая среда и человек.
Издательство «Высшая школа», 1980 г.
26. В.М. Помогалова. Государственный контроль за использованием
и охраной земель. Учебное пособие. Астана, 1998 г.
27. С.Н. Волков Экономическая эффективность
внутрихозяйственного землеустройства Москва, 1990 г.
28. И.Г. Архипов и др. Организация территории пастбищ и
сенокосов в Казахской ССР. Алматы, 1974 г.
29. Шаруа шаруашылығының жер пайдаланушылығын құру..
әдістемелік нұсқау. (Ж.Қ. Қырықбаев) Астана, 2002 ж.
30. Дипломдық жобалау бойынша әдістемелік құрал. (Н.Л.
Озеронская, Ж.Қ. Қырықбаев). Астана, 2004 ж.
31. Образование землепользований крестьянских (фермерских) хозяйств и уточнение их производственных программ. Методическое указание. (Э.К. Белоусова) Астана, 2002 г.
32. Землеустроительное проектирование. Устройство территории
орошаемых севооборотов и культурных пастбищ. Методическое
указание (Р.Ф. Муратов, В.Н. Семочкин, В.В Пименов). Москва. 2001 г.
33. Землеустроительное проектирование. Экономическое
обоснование размещения производственных подразделений и
хозяйственных центров сельскохозяйственных предприятий.
Методическое указание. Москва, 1981 г.
Алматы, «Юрист», 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының жер қатынастарын реттеу
жөніндегі нормативтік актілердің жинағы. Астана, 2003 ж.
3. Система сельскохозяйственного производства
Кызылординской области. Рекомендации - Алматы, ТОО
Издательсвто «Бастау», 2002 г.
4. А.С. Чешов, И.П. Фесенко Земельный кадастр. Учебник для вузов - Москва: «Издательство ПРИОР», 2001г.
5. Землеустроительное проектирования. Учебник под редакции
М.А. Гендельмана. - Москва: Агропромиздат, 1986 г.
6. Зепмлеустроительное проектирования: Учебник под редакцией М. А. Гендельмана. - ТОО «Эвлю», 1999 г.
7. Л.И. Подольский. Землеустройство: общественно-экономическая теория. Учебное пособие. Алматы, 2000 г.
8. М.А. Сулин. Основы землеустройства. Учебное пособие.
СПБ: Издательство «Лань», 2002 г.
9. А.И. Сабирова, В.В. Григорук, Т.М. Арглигдинов Земельные
отношения в Республике Казахстан: анализ, рекомендации.
Алматы, 2001 г.
10. А.С. Чешов., В.Ф. Волков Основы землепользования и землеустройства. Учебник для вузов Ростов на Дону: Издательский центр «Март», 2002 г.
11. М.А. Сулин. Землеустройство сельскохозяйственных предприятий. Учебное пособие - СПБ: Издательство «Лань», 2002 г.
12. М.А. Гендельман, С.Н. Волков, Ж.К. Крыкбаев. Научные
основы землеустройства. Курс лекций. Акмола, 1995 г.
13. С.Н Волков. Экономическая эффективность внутрихозяйственного землеустройства. Москва: 1990 г.
14. С.Н. Волков. Экономика землеустройства. Учебник.
Москва: Колос, 1996 г.
15. И.В. Дегтярев. Земельный кадастр. Учсбное пособие.
Москва: Колос, 1979 г.
16. Землеустроительное проектирование. Учебник под редакцией В.Д. Кирюхина Москва: Колос, 1976 г.
17. С.Н. Волков, В.Н. Хлыстун, В.Х. Улюкаев. Основы
землевладения и землепользования: Учебнос пособие. Москва: Колос, 1992 г.
18. Научные основы землеустройства. Учебник (В.П. Троицкий, С.Н. Волков, М.А. Гендельман, С.И. Носов) Москва: Колос, 1995 г.
19. М.Н. Заславский. Эрозия почв. - М. Мысль, 1979 г.
20. Землеустроительное проектирование. Учебник под
реда.кцией С.Н. Волкова. Москва: Колос, 1997 г.
21. В.Х. Улюкаев, А.А. Варламов, Н.Е. Петров. Земельное право и земельный кадастр. Учебник Москва: Колос, 1996 г.
22. Н.И. Акимов. Гражданская оборона. Москва, 1986 г.
23. Гражданская оборона Под редакцией Е.П. Шубина Москва: 1991 г.
24. Практикум по экологии: Учебное пособие для высщих
сельскохозяйственных учебных заведений. А.К. Саданов. З.С.
Сванбаева. - Алматы, Казгосагру, 1988 г.
25. Д.П. Никитин, Ю.В. Новиков Окружающая среда и человек.
Издательство «Высшая школа», 1980 г.
26. В.М. Помогалова. Государственный контроль за использованием
и охраной земель. Учебное пособие. Астана, 1998 г.
27. С.Н. Волков Экономическая эффективность
внутрихозяйственного землеустройства Москва, 1990 г.
28. И.Г. Архипов и др. Организация территории пастбищ и
сенокосов в Казахской ССР. Алматы, 1974 г.
29. Шаруа шаруашылығының жер пайдаланушылығын құру..
әдістемелік нұсқау. (Ж.Қ. Қырықбаев) Астана, 2002 ж.
30. Дипломдық жобалау бойынша әдістемелік құрал. (Н.Л.
Озеронская, Ж.Қ. Қырықбаев). Астана, 2004 ж.
31. Образование землепользований крестьянских (фермерских) хозяйств и уточнение их производственных программ. Методическое указание. (Э.К. Белоусова) Астана, 2002 г.
32. Землеустроительное проектирование. Устройство территории
орошаемых севооборотов и культурных пастбищ. Методическое
указание (Р.Ф. Муратов, В.Н. Семочкин, В.В Пименов). Москва. 2001 г.
33. Землеустроительное проектирование. Экономическое
обоснование размещения производственных подразделений и
хозяйственных центров сельскохозяйственных предприятий.
Методическое указание. Москва, 1981 г.
Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Елдің негізгі табиғи байлығы – оның жер ресурстары, оның экономикалық
және әлеуметтік игілігінің негізі. Қазақстан Республикасында саяси және
экономикалық құрылысты реформалау процестері жер қатынастарын түбегейлі
өзгерту және мемлекеттің тікелей басқаруымен және бақылауымен жер
реформасын жүргізу қажеттілігін туғызды.
Нарықтық экономикаға көшу жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер
пайдаланудың ақылы болуын жердің өндіріс құралы, кеңістіктік базис және
шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып,
жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан
танудың объективті қажеттілігін туғызады.
Осыған байланысты елдің жер ресурстары әлеуметін тиімді пайдалану мен
қорғаудың негізгі стратегиялық бағыттарын белгілеу айрықша өзекті болып
табылады.
Қазіргі кезде жерге орналастыру акценті жер кадастрын жүргізу, жердің
және оған салық салудың жұмыс істеуі, жерді аймақтандыру схемаларын жерді
ұтымды пайдалану мен оны қорғау жөніндегі өңірлік бағдарламалары, сондай-ақ
ауылдық елді мекендердің жер-шаруашылық орналасу жобаларын әзірлеу
мақсаттары үшін жерді бағалауды қамтамасыз ету жағына ойысты. Республикада
жер реформасы жылдары ішінде жер учаскелері мен жер пайдалану құқығын
нарықтық жағдайларға тартуға, сондай-ақ жер нарығын дамытуға бағытталған
жер қатынастары қалыптасып отыр. Қазақстандағы реформалар басталғанда, жер
тек мемлекеттік меншік пен жерді ақысыз пайдалану болғандықтан, жер
кадастрының мақсаттары, міндеттері мен мазмұны жоспарлы экономиканы
ақпаратпен қамтамасыз етуге және ұжымшарлар мен кеңшарларға берілген жерді
есепке алуға бағытталды. Жер учаскесінің жылжымайтын мүлік ретіндегі заңдық
анықтамасы болған жоқ.
Осылайша, тәуелсіз мемлекет ретіндегі Қазақстан Республикасының
мемлекеттік жер кадастры нарықтық экономика жағдайында жаңа жер қатынастары
жүйесі мен жер пайдалануға жаңа тұрғыдан келуге сәйкес. Жер кадастры
жылжымайтын мүлікке, яғни жерге құқықты қорғаудың басты кепілі жер
ресурстары әлеуметтік тиімді басқарудың экономикалық қажеттігінің негізі.
Республикада толық құнды мемлекеттік жер кадастрын жасау оны құру негізінде
жүріп жатыр.
Мемлекеттің жер кадастарын жүргізу үшін ауылшаруашылық өндірісін жер
ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды, алынатын өнімдердің және
тұрғындардың өмір сүруінің экологиялық қауіпсіздігін жоспарлау мен басқару
саласындағы бірқатар проблемеларды шешу үшін мемлекеттік басқару
органдарында, жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларда
жерлер жағдайы туралы олардың әрі қарай дамуын болжау туралы толық және жан-
жақты ақпараттар болуы қажет.
Жер салығы мен жалақысының ставкасы жердің нарықтық бағасынан
белгіленеді, ал жер нарығының жеткіліксіз дамуы жағдайында жер учаскесінің
кадастрлық құнынан шығады. Жер нарығы, әсіресе ауылшаруашылық жерлерінің
нарығы Қазақстанда кең дамымаған және нарықтық бағасы әлі қалыптаспаған.
Жер учаскесінің барлық сипаттамаларын ескеретін базалық ставкалар мен
түзету коэффициенттері негізінде жер учаскелерінің кадастрлық бағалау құны
ауылшаруашылық мақсатындағы және өзге де санаттар жерлерін өңірлер
облыстар, алқаптар түрлері, топырақтар типтері бойынша дифференцияланған
жер салығын есептеу үшін негіз болуы керек. Мемлекеттік жер кадастры
Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы, жер
учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы,
олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер
учаскелерінің кадастрлық құны туралы мәліметтердің өзге де қажетті
мәліметтердің жүйесі болып табылады. Мемлекеттік жер кадастрына жер
учаскелеріне құқықты субъектілер туралы ақпарат та енгізіледі. Жер
кадастрының құрамдас бөлігі суармалы жер учаскелерінің мелиорациялық жай-
күйі, олардың табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлары бойынша
сапалық сипаттамаларын бағалау туралы, оларды пайдаланудың есебі туралы
мәліметтер жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық кадастры болып
табылады.
Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық
органдары жүзеге асырады. Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады және жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
өздеріне қатысты алғанда мемлекеттік басқару органы болып табылатын,
мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік ақпараттық ресурс болып
табылады. Мемлекеттік жер кадастры аэрофототопографиялық, фотограметриялық,
кадастрлық суретке түсіруді, жобалау-іздестіру картографиялық және бағалау
жұмыстарын топырақты зерттеу, геоботаникалық және басқа да сапалық есепке
алу және мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар
атқару арқылы жүргізіледі. Мемлекеттік жер кадастрының деректері жерді
пайдалану мен қорғауды жоспарлау жөнінде, сондай-ақ жердің бірыңғай
мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық және басқа да кадастрларды
жүргізу, жер үшін төлем мөлшерін айқындау, жылжымайтын мүлік құрамындағы
жер учаскелерінің құнын және табиғи ресурстар құрамындағы жердің құнын
есепке алу үшін негіз болып табылады.
Жерге меншік нысанына, жер учаскелерінің нысаналы мақсатында және
оларды пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан жер учачкелері мемлекеттік кадастрлық
есепке алуға жатады.
Мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпартты
жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы
жүргізілуі мүмкін.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді.
Жердегі өзгерістер Республикада жаңа жер құрылысын жасауға алып келді.
Жер қатынастарының сипаттамаларындағы негізгі мәселе жерге мемлекеттік
монополияны жою және жердің кей санаттарына жеке меншік енгізу; ақылы жер
пайдалануға көшу, жерді сатып алғаны және пайдаланғаны үшін төлемдер
енгізу; жерде шаруашылықтың барлық нысандарының тең дамуы үшін жағдайлар
жасау; жылжымайтын жер мүлігінің нарығын құру болды. Осыған байланысты
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының жыртылған
жерлерін кадастрлық бағалау тақырыбындағы дипломдық жұмыстың маңызы зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – шаруашылық қызметін талдауда, ауылшаруашылығы
өндірісінің экономикалық тиімділігін анықтау үшін суармалы егістікті
бағалау, оның нәтижелерін қолдану болып табылады.
Дипломдық жұмыс барысында келесі материалдар қолданылды:
1. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының жер
пайдалану планы.
2. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының топырақ
картасы.
3. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Қыркеңсе ауылдық округінің
топырақ бонитетінің материалдары.
1. Мемлекеттік жер кадастрының теориялық және ғылыми
әдістемелік негіздері (әдебиетке шолу)
Материалдық игілік қайнар көзі және салык салу обьектісі ретінде жер
туралы мағлұматтарды обьективті түрде алу қажеттілігінен тарихи жер
кадастры туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер мемлекеттік кіріс
арнайы салық обьектісіне айналды.
Сондықтан қоғамның бір белгілі даму сатысында алдымен жерді есепке
алу, содан кейін оны бағалау керектігі пайда болады, яғни жер кадастрын
жүргізу қажеттілігі туындайды.
Кадастр сөзі латынның "салық салынатын заттардың тізімі" деген ұғым
береді. Осыған байланысты алдымен кадастр деп салык салынатын заттардың
тізімі тіркелген кітапты айтады. Есепке, бағалауға алынған обьектіге
байланысты жер, су, орман және тағы басқа кадастрлар болып бөлінді.
Сонымен, бір жақты түсінікте жер кадастры - жер салығы салынатын заттар
туралы кітап, ал кең түсінікте - жерге салық салу үшін жер туралы
мәліметтерді алу мақсатымен жерді есепке алу, жазу және бағалау бойынша
мемлекеттің жүргізетін әрекеттер жүйесі. Кадастрлардың басым түрлерінен жер
кадастры өзінің обьектісімен ерекшеленді. Жер кадастры әдістемесінің
ерекшелігі келесі ерекшеліктерімен сипатталады:
1. Қоғам өмірінде жер еңбектің жалпы заты және шарты болып
келеді. Ауылшаруашылығында жер тек қана өндіріс процесі
жүзеге асырылатын орын ғана емес, ол еңбектің заты
және құралы болып табылады. Ауылшаруашылығында жер өндірістің
ең басты кұралы болып табылады.
2. Жер кеңістікте көлем бойынша шектелген және ешнәрсемен
ауыстырылмайды. Өндірістің басқа құралдары өнімділік
күштердің даму барысында сан жөнінде өзгере алады, ескіргендері
жаңа, жетілдірілген, экономикалық тұрғыда ұтымды құралдарға
ауыстырыла алады.
3. Жер өндірістің мәңгі, ауыстырылмайтын құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты кұралы
болып, өсімдіктердің өсуіне жағдай жасаушы өте
маңызды және ерекше қасиетімен, құнарлылығымен сипатталады.
Жерді дұрыс пайдаланса, оның сапасы төмендемейді, керісінше
жақсарады, сөйтіп оның құнарлылығы жоғарылайды.
4. Жерді құрал ретінде пайдалану оның кеңістік орнымен және ол
орнының тұрақтылығымен байланысты. Басқа құралдарды әр орындарда
пайдалануға және бір орыннан басқа орынға жылжытуға болады.
Жердің айрықша ерекшелігі ауылшаруашылық өндірісінде оны пайдалану
сипаты. Жерде көптеген ауыл шаруашылык дақыл түрлері өсіріледі.
Жердің осындай ерекшеліктері жер кадастрының мазмұнын, оны жүргізу
әдістерін және тәсілдерін алдын-ала есептейді. Жалпы түрде жер кадастры
былай бөлінеді:
1. Жерлерді есепке алу.
2. Жерлерді баяндау.
3. Жерлерді бағалау.
Жерлерді есепке алуда алқаптардың кеңістік жайы олардың көлемдері,
құрамы және сапасы анықталады.
Жерлерді баяндауда олардың жаратылыс тарихы және экономикалық
қасиеттері анықталып жазылады.
Жерлерді бағалауда жердің өндіріс құралы ретінде кұнарлылығы және
пайдалылығы анықталады.
Кадастрдың осы аталған әр әрекеті өзінше бірқатар техникалык
тәсілдерден тұрады. Ал олар барлығы бірге жердің санына, сапасына, негізгі
қасиеттеріне, нышандарына толық сипаттама береді және салық салу обьектісі
ретінде салыстырмалы құндылығын көрсетеді.
Кадастрды жүргізуге әр әрекеттің маңызы туралы сұрак әр кезеңде және
әр елде әр түрлі қойылған. Бір жағдайда кадастрда ең басты жерлерді есепке
алуға, басқа жағдайда жерлердің жаратылыс тарихына немесе экономикалық
баяндауға, ал үшінші жағдайда жерлерді бағалауға немесе әрекеттерді
үйлестіруге көңіл бөлінген.
Жер кадастры салық салудың ең бір маңызды құралы болған. Оның
мәліметтері жер иеленушілерге салық мөлшерін белгілеуде негіз болған. Уақыт
өте кадастрдың құқық жағының маңызы күшейе түскен. Ол жерді. меншіктеу
кұқығын рәсімдеумен байланысты болды және сол аркылы пайдаланатын жерлердің
шекаралары туралы азаматтык істер шешіле бастады.
Қоғамның даму кезеңдері басында негізінен жер көлемдері туралы
мәліметтер тіркелген болатын. Содан кейін алқаптар және олардың сапалық
күйі бойынша есепке алу қажеттілігі пайда болды. Содан соң алқаптарды
топырақ және құнарлылығы бойынша сипаттай бастады. Топырақтардың сапасына
қарай олар топтарға бөлінді, оған тарихтың көне ескерткіштері куә. Олар
қазіргі дәуірге дейінгі көптеген жылдар бұрын жер және топырақтарды сапасы
бойынша топтастыру туралы мәліметтерден тұратын жер кадастрының болғандығын
куәландырады.
Жер кадастрлық материалдарды жер-құқықтық мәселелерді шешуде кеңінен
қолданады. Олар тек қана салық салу мүддесінде емес, баска да қажеттіліктер
үшін пайдаланылады. Мысалы: жерді сату, сатып алу, жалға беру, пайдалану
және топырақ эрозиясымен күресу бойынша ұсыныстарды жасау. Жер кадастрының
негізгі міндеті - жер иеленушілер алатын пайданың бөлігін мемлекетке алу
мақсатымен тиісті мәліметтермен қамтамасыз ету болып қала берді.
Жер кадастры жерді арнайы есепке алып, бағалау шарасы ретінде қоғам
дамуының бір сатысында пайда болып жетіле берді. Ең алдымен зерттеу, есепке
алу, бағалау, алқап түрлері және олардың сапасы бойынша топтастыру
әдістерін, тәсілдерін жетілдіре түсті. Жаңа әдістерді, құралдарды қолдану
нәтижесінде жүйелі түрде жер кадастрлық ақпарат дәлдігі жоғарылады,
құжаттардың рәсімі, мазмүны жетілді. Жер кадастры арнайы дайындықты,
білімді талап ететін күрделі шараға айналды.
Кеңес кезеңінде Қазақстанда қолданған жер кадастрының жүйесі барлык
республикаларда ортақ болатын. Бұл жүйеде ең басты максат барлық жер
қорының иесі мемлекет мүддесін қорғау болып табылатын. Одақтың ыдырауымен
және Республикалардың егемендік алуымен байланысты жер қатынастары да
түбегейлі өзгерді.
Жер кадастрының қазіргі кездегі мәнін дүрыс түсіну және оның эрі қарай
дамуын алдын-ала білу үшін оның пайда болуы мен даму тарихын жақсы білген
жөн.
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдында жерді
тіркеу, есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму
кезеңдерінен басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ олардың
арасында әрқашан да бір белгілі байланыс болды. Сондықтан олардың дамуын,
жетілу тарихын, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Кеңес мемлекеті құрылуы мен елімізде пайдаланылатын жерлерді тіркеу,
есепке алу арнайы мемлекеттік әдіс ретінде жүргізіле бастаған. Ал жерлерді
бағалау тек жеке жер мәселелерімен шаруашылық міндеттерді шешуде ғана
жүргізілді. Жерді есепке алу, бағалау бірінші кезекте жерді үйлестіру
қажеттілігінен туындады.
Жерді есепке алу бастапқы және күнделікті деп бөлінген. Ол әр болыстық
бойынша жеке жүргізілген, үлестіруге жаткызылған, жатқызылмаған барлық
жерлер есепке алынған. Есептік дачаның ауданы межелеу мәліметтері бойынша
есептеліп әр учаскеге орналасуына байланысты тиісті есептік дачаға
тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы және ыңғайсыз деп бөлінген. Ыңғайлы
алқаптарға - жайылым, шабындық, орман, бұта, бау-бақшалар, аула жерлері;
ыңғайсыз алқаптарға - жыралар, құмдар, батпақтар, сулар есептелген. Жерді
есепке алуды жүргізу нәтижесінде барлық болыстық жерлердің есептік
тізімдері, карталары пайда болды.
Мемлекеттік жер кадастры мынадай жүмыс түрлерін қамтиды:
• Жер учаскесінің кадастрлык ісін қалыптастыруды;
• Жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
• Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ
жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепке алуды;
• Мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
• Жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
• Жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер
банкін, сондай-ақ басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде
және электрондық түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
• Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық
жүйесін құру мен жүргізуді;
• Жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды
дайындау мен жүргізуді;
• Жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер
тізілімін жүргізуді;
• Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды.
Жер заңдары бойынша мемлекеттік жер кадастры Қазакстан
Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы. жер учаскесінің
орналасуы, нысаналы пайдалануы, көлемі мен шекарасы олардың сапалық
сипаттамасы, жер пайдаланудың есебі мен жер учаскелерін бағалау туралы
мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрында қамтылатын мәліметтер тізіміне сәйкес,
оның негізгі құрам бөліктері белгіленеді.
1. Жерді сандық және сапалық есепке алу;
2. Жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылықтарды тіркеу;
3. Жерді бағалау, топырақты бонитеттеу және экономикалык бағалау.
Жүргізілетін жерге орналастырулық және арнайы кадастрлық, соның ішінде
бағалау жұмыстарының нәтижесінде жазба және сызба материалдар қамтитын,
мәліметтер жасау мемлекеттік жер кадастрының аса маңызды міндеттерінің бірі
болып табылады.
Бұл мәліметтер обьективтік және толық түрде сипатталуға тиісті:
* Жерлердің табиғи немесе шаруашылық күйін, олардың көлемі мен
сапасын, нысаналы пайдалануын;
* Жер пайдаланушылықтардың аудандары мен межелерін, олардын
құрамындағы алаптардың саны мен сапасын.
Осы күрделі міндетті орындау жүйелі түрде жер мониторингі мен
инвентаризацияны жүргізуді талап етеді. Бұл мақсатқа жерге орналастыру
жұмыстарын жүзеге асыру барысында жиналатын топографиялық, топырактық,
геоботаникалық, су шаруашылығы және тағы да басқа іздестірулер мен
зерттеулер материалдары, бұрын жасалған шаруашылықаралык және ішкі
шаруашылық жерге орналастыру жобалары пайдаланылады. Осыған себепті жер
кадастрлық және жерге орналастыру жұмыстары өзара байланысты және тәуелді.
Жерді бағалау нәтижелері жерге орналастырудың негізіне алынса соңғысының
материалдары мен мәліметтері кадастрлық істерді жасауға қолданылады.
Соңғы Республика тәуелсіздігі жылдары нарыктык қатынастар мен ақылы
жер пайдалану жүйесіне көшуге жерге қатысты келісім-шарттардың көбеюі мен
дамуына байланысты елде толык масштабты жер кадастрын енгізу меселесіне зор
көңіл бөлінуде.
Аграрлық саладағы жер қатынастарын әрі қарай реформалау жердің құндық
бағалануына байланысты мәселелердің маңыздылығын арттыра түседі.
Құндық сипаттамалары тек ауылшаруашылық жерлердің межелерін анықтау
мақсатымен Республика, облыстар және аудандар деңгейлерінде бағалық
аймақтау жүргізілуде. Соның нәтижелері салық салу, жер нарығы, кепілдікке
беру және тағы сол сияқты қажеттіліктерге пайдаланылады. Әрбір бағалау
аймағына табиғи-экономикалық факторлары мен құндық көрсеткіштері жақын
ауылшаруашылық жерлер енгізіледі. Содан кейін топырақ картасының сапасы
мен алаптардың өнімділік қабілеттіліктері ескеріле отырып, жоғарыда аталған
көрсеткіштер нақтыланады. Іс жүзінде бар материалдардың негізінде, бүкіл
ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер бойынша, барлық әкімшілік облыстар және
республика көлемінде ауылшаруашылық алаптарының түрлеріне қарай бағалық
аймактау картограммалары жасалады.
Жер учаскелерінің бағалау қүнын анықтау әдістемесі мен реттілігін
жетілдіру және жеке меншікке сатылатын немесе пайдалануға берілетін
жерлерге төлем ақысының бағалык ставкаларын түзету жөніндегі
жұмыстар жалғасуда.
Республикада 1997 жылдан бастап мемлекеттің қатысуымен көбінесе
қалалар мен қыстақтарда ұсақ жер учаскелері жеке меншікке сатылуда.
Осымен қатар республика азаматтарына жеке қосалкы
шаруашылықтарын жүргізуге, бағбандыққа және саяжай құрылыстарын салуға,
жеке меншік үйлерін салуға төлемсіз 3,5 мың га-дан астам жер учаскелері
берілді. Бүл қосалқы жер нарығын қалыптастырудың негізі болып табылады.
Соңғының қалыптасуына жер учаскелерін сату жөніндегі өткізілетін конкурстар
мен аукциондар әсер етеді.
Олар жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың арасындағы келісім-
шарттарды жүзеге асыру барысында қалыптасатын жер бағаларының негізін
жасайды.
Аталған келісім-шарттар жер учаскелерін сату-сатып алу, мұраға қалдыру
және сыйға тарту, жер учаскелерін немесе оларды пайдалану құқықтарын
шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына не болмаса өндірістік
кооперативтердің мүлкіне жарна ретінде тапсыру, жер учаскелерін немесе
оларды пайдалану құқығын жалға беру жөніндегі іс-әрекеттерді қамтиды.
Соңғы жылдары мемлекеттік жер кадастрын қалыптастыру және жетілдіру
процесі толық масштабты түрде жүргізілуде. Республикада жылжымайтын мүлік,
сондай-ақ жер құқықтарын мемлекетгік тіркеуге алуға себепті жер-кадастрлық
жұмыстарының көлемі едәуір артты.
Жер кадастрлық жұмыстарды уақытында орындау мақсаты мен мемлекеттік
жер ҒӨО жанында аудандар мен облыстык маңыздағы қалаларда мамандандырылған
өндірістік бөлімшелер құрылуда.
Жер кадастрын жүргізу жөніндегі жұмыстар негізінен жер кадастрлық
карталарды құрастыруды және жер учаскелері туралы мәліметтерді
автоматтандырылған жер кадастры жүйесіне енгізуді қамтиды.
Жер-кадастрлық жұмыстар алдымен жер учаскелерін сату-сатып алу
жөніндегі келісім шарттарды рәсімдеу мен жер аукциондары мен конкурстарды
өткізумен байланысты.
Қазақстан Республикасында жерге орналастыру және жер кадастры
шараларының күрделі кешені жүзеге асырылып отырады. Бұл кешен жер заңдарына
сәйкес жердің тиімді пайдаланылуын, жақсартылуын және қорғалуын, сондай-ақ
жер реформасының іс жүзінде жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін шаруашылық
механизмнің құрамдас бөлігі болып табылады.
Толық түрде ол төмендегілерді қамтиды:
• облыстар және Республикалық бағынудағы қалалардағы жерлерді
пайдалану жөніндегі болжаулар мен бағдарламаларды әзірлеу;
• ауылшаруашылық және ауылшаруашылық емес жер пайдаланушылықтар, жер
иеленушіліктерді және кайта құру жөніндегі экономикалық және
экологиялық тұрғыдан негізделген, техникалық сауатты жобаларды
жасау;
• ауылшаруашылық өндірісін тиімді жүргізу мақсатымен ішкі шаруашылық
территорияны реттестіру жобаларын жасау;
• жер алаптарын қорғауға, жақсартуға, сондай-ақ бүлінген жерлерді
қалпына келтіруге қатысты жұмыс жобаларын дайындау;
• болжауларды, схемаларды, жобаларды жасау, мемлекеттік
кадастрды жүргізу тағы да басқа қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатымен жер ресурстарын реттеу жөніндегі
іздестіру жұмыстарын жүргізу;
• ағымдағы және болашақ жоспарлауды негіздеу, салык салу, нарықтық
келісім шарттарды жасау және басқа да мақсаттарға жер кадастрлық
және бағалау жұмыстарын жүргізу;
• жер мониторингі мен жердің пайдаланылуын бақылауды
және авторлық қадағалауды жүзеге асыру;
• жерді пайдалануға, иеленуге байланысты пайда болатын жер
қатынастарын құқықтық түрғыдан реттеу және заңға сәйкес рәсімдеу,
құқықты куәландыратын актілерді тапсыру, жалға алу шарттарын
рәсімдеу, межелер мен аудандарды планда және жер бетінде көрсету;
• жерге қатысты нарықтық келісім шарттарды ұйымдастыру, әртүрлі
схемалар мен болжаулар жобаларға қарағанда нақты есептерді
қамтымайды және ұзақ мерзім мен көлемді аймақтарға жасалады.
Олар жерді пайдалану жөніндегі жалпы концепциялар мен бағдарламаларды
жүзеге асыруға арналады. Сонымен бірге бұлардың кұрамында жерді және онымен
үзілмес байланыстағы өндіріс құралдарын ұтымды пайдалану және жағымсыз
құбылыстардан қорғау мәселелері де қарастырылады. Бұндай болжаулар жер
ресурстарын пайдалануға байланысты шаруашылық іс-әрекеттердің даму
бағыттарын алдын-ала ғылыми тұрғыдан белгілеу болып табылады.
Әртүрлі жерге орналастыру жобаларының мазмұны жерге орналастырудың
түрі мен түр тармақтарына, формаларына айтарлықтай тәуелді. Осыған себепті
олардың құрам бөліктері, элементтері, жасау және негіздеу эдістері де сан
алуан.
Жерге орналастыруға тарихи қалыптасқан және дәстүрге айналған белгілі
бір өндірістік және қүқықтық процесс тән. Бүл процесс Қазакстан
Республикасы Үкіметі бекіткен арнайы жерге орналастыру және жер кадастры
жұмыстарын жүргізу реттілігі туралы ережеде белгіленген. Жалпы түрде ол
мынадай кезеңдерден түрады:
- жерге орналастыру ісін қорғау;
- дайындық жұмыстарын жүргізу;
- болжауларды, схемаларды және жерге орналастыру жобаларын жасау;
- жерге орналастыру құжаттамасын қарастыру, келісім жасау және
бекіту;
- жобаны орындау, жобаны жер бетіне түсіру, жерге орналастыру
материалдары мен жобалық-сметалық құжаттаманы рәсімдеу және
тапсыру, жерге орналастыру жобасының жүзеге асырылуына авторлық
қадағалау жасау.
Қазақстанда жерге орналастыру және жер кадастры жұмыстарын
стационарлық жерге орналастыру қызметі мен мемлекеттік жерҒӨО құрамында
біріктірілген жобалау, іздестіру жэне ғылыми ұйымдар жүйесі жүзеге асырылып
отырады. Соңғыларының қатарына әрбір облыстың орталығында құрылған еншілес
кәсіпорындар мен аудандардағы кадастрлық бюролар жатады.
Жер ресурстарын басқару агенттігінің Астанада жұмыс істейтін орталык
атқару органдары мен облыстардағы территориалық бөлімшелері жоғарыда аталып
өткен жұмыстарды орындауға тапсырыс беріп отырады. Сонымен бірге жер
ресурстарын зерттеу ісімен ауыл шаруашылығының аэрофототүсіру, геодезия
және картография институтымен оның жергілікті кәсіпорындары айналысады. Жер
мониторингін, демек жер алаптарының күйін пайдалану динамикасын қадағалауды
"Агроресурстар жүйесі" жүргізеді.
Жер ресурстарын пайдалану, жерге орналастыру, жер қатынастарын реттеу,
жер кадастры және жер бағалау проблемаларына қатысты ғылыми зерттеу
жұмыстарын мемлекеттік жерҒӨО мен оның бөлімшелері ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу төмендегідей
тәртіппен жүргізіледі:
- Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлык бөлу жер учаскелеріне
кадастрлық нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады;
- Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі
есептік кварталдар болып табылады;
- орналасқан жерін анықтау мақсатында әрбір жер учаскесіне кадастрлық
нөмірлер беріледі;
- кейіннен құқық кадастрында пайдаланылатын есептік кварталдардың
шекарасы мен кодтары сәулет және қала құрылысы органдарымен,
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органдардарымен келісім бойынша жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумактық органдар айқындайды және тиісті атқарушы
органдар бекітеді;
- жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу максатында облыстарға,
Республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және облыстық маңызы
бар қалаларға берілетін кодтардың тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу төмендегідей тәртіппен жүргізіледі:
- мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және
ақпаратты жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін
пайдалану арқылы жүргізілуі мүмкін.
- мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді.
Мемлекеттік жер кадастры түсінігі төмендегідей:
- мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және
шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы
пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы
туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің
кадастрлық құны туралы мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелеріне құқықты субъектілер
туралы ақпарат та енгізіледі.
Жер кадастрының құрамдас бөлігі суармалы жер учаскелерінің
мелиорациялық жай-күйі, олардың табиғи және ирригациялык-шаруашылық
жағдайлары бойынша сапалык сипаттамаларын бағалау, оларды пайдаланудың
есебі туралы мәліметтер жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық
кадастры болып табылады.
- Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталык уәкілетгі орган мен оның
аумақтық органдары жүзеге асырады.
- мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі бөлып табылады және Жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган өздеріне
қатысты алғанда мемлекеттік басқару органы болып табылатын,
мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді.
- мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік ақпараттык
ресурс болып табылады.
- мемлекеттік жер кадастры аэрофототопографиялық,
фотограмметриялық, кадастрлық суретке түсіруді, жобалау-іздестіру,
картографиялық және бағалау жүмыстарын, топырақты зерттеу,
геоботаникалық және басқа да зерттеулер мен іздестірулер, жер
мониторингін, жерді мөлшерлік және сапалык есепке алу және
мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар
атқару арқылы жүргізіледі.
- мемлекеттік жер кадастрының деректері жерді пайдалану мен қорғауды
жоспарлау кезінде, жерге орналастыруды жүргізу, шаруашылық қызметті
бағалау және жерді пайдалану мен қорғауға байланысты баска да іс-
шараларды жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ жердің бірыңғай
мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық және басқа да
кадастрларды жүргізу, жер үшін төлем мөлшерін айқындау, жылжымайтын
мүлік құрамындағы жер учаскелерінің құнын және табиғи ресурстар
құрамындағы жердің құнын есепке алу үшін негіз болып табылады.
- мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау
бірлігі тұйық шекарада бөліп шығарылған, белгіленген тәртіппен жер
құқығы қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып
табылады.
- жерге меншік нысанына, жер учаскелерінің нысаналы мақсатына және
оларды пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан жер учаскелері мемлекеттік
кадастрлық есепке алуға жатады.
Қазакстан Республикасы Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттігі жер
кадастрының тұтас жүйесін жасау, Қазақстан Республикасы Әділет
Министрлігінің жылжымайтын мүлікті тіркеу жөніндегі орталықтарымен, Қаржы
министрлігімен және баска да мемлекеттік басқару органдары мен өзара іс-
қимыл жасау және жұмыстарын үйлестіру бойынша мақсатты бағытталған жұмыс
жүргізуде.
Жаңа мемлекеттік жер кадастрын қалыптастыруды Қазақстан Республикасы
үшін бірыңғай жүйе бойынша Агенттіктің мамандандырылған мемлекеттік
кәсіпорындары жүргізуде.
Республикада кадастр мен оның инфрақұрылымдарының негізі жасалған.
Шекаралар мен есепті кварталдарының кодтарын белгілей отырып аумақтарда жер
кадастрлық аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Қазіргі кезде құқықтық және фискалдық кадастрлар үшін ақпараттарды жер
кадастры жасайды. Фискалдық кадастрды жүргізудің негізі болып табылатын жер
учаскесінің кадастрлық құнын белгілеу (жер төлемдерін, ипотека мен басқа
төлемдерді есептей) жер кадастрының құрамдас бөлігі болып табылады.
Жерді мемлекеттік кадастр бағалау үшін Ауылшаруашылығы алқаптарының
кадастрлық құнын айқындауға арналған төлемнің базалық ставкаларын есептеу
әдістемесі және нарық бағаларының, сондай-ақ жылжымайтын мүлікті бағалау
мен Астана қаласындағы жер учаскелерін бағалау кезінде сынақтан өткен
бағалы аймақтандыру әдістерінің негізінде Елді мекендердің (қалалардың)
жерін кадастрлык бағалау әдістемесі әзірленді.
Мыналарды:
Жер кодексінің талаптарына сәйкес атрибутивтік және графикалық жер-
кадастрлық құжаттаманы, статистикалық есеп беру мен ведомствоаралық
алмасудың нысанын, мазмұнын, оларды қалыптастыру тәртібі мен жүргізу
әдістемесін, сандық және сапалық мемлекеттік есепке алуды жетілдіру бойынша
жұмыстар жүргізілуде.
Аудандар мен есепті кварталдардың жер-кадастрлық карталарын
компьютерлер технологиялары базасында жасау және оларды стандарттау
жетілдірілуде. Кадастрды ғылыми-әдістемелік және бағдарламалық қамтамасыз
ету әзірленуде.
Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттык жүйесін жасау және жетілдіру,
ГАЖ технологияларын пайдалана отырып сандык карталар әзірлеу оны жүргізу
технологияларын дамытудың негізі болып табылады.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану жөніндегі 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламада мемлекеттік жер кадастрын жүргізуді
жетілдіру үшін мыналар қарастырылған:
Қазақстан Республикасының барлық аумағында жерлерді, соның ішінде
оларды пайдалану санаттары бойынша мемлекеттік есепке алуды қамту;
Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар бойынша жер
кадастры мәліметтерін жыл сайын қағаз және электронды тасығыштарда
дайындау;
Әкімшілік аудандар мен есепті кварталдардың электрондык жер-кадастрлық
карталарын жасау;
Жер кодексі мен статистикалық есеп беру талаптарына сәйкес жер-
кадастрлық құжаттардың нұсқаларын және олардың мазмүндарын жетілдіру;
Жерлерді мемлекеттік кадастрлық бағалауды жүргізу әдістемесін
жетілдіру;
Жер мониторингі бойынша шараларды жүзеге асыру аясында:
белгіленген тәртіппен қажетті ақпаратты бірыңғай мемлекеттік
мониторинг және табиғи ресурстар жүйесіне беру үшін мониторингпен
қамтылған;
ведомстволық жер мониторингінің және өндірістік мониторинг жүйесінің
барлық кәсіпорындары мен мекемелерін енгізе отырып
геоақпараттық жүйе негізінде жер мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі
құрылған;
аэроғарыштық ақпараттарды пайдалана, жоспарлы-картографиялық негізді,
базалық, картографиялық және өзге де құжаттарды жасаумен бірге еліміздің
барлық аумағында бақылау, зерттеу және түсіріс әдістері жетілдірілді;
Жер ресурстарын зерттеу мен картографиялау үшін қарастырылған:
сандық және электрондық тақырыптық карталарды әзірлеудің жаңа
технологияларын енгізу.
Барлық жер санаттарында ауылшаруашылығы алқаптарды түгендеудің
(ауылдық елді мекендер аумақтарын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
аясында қарастырылған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді түгендеуден
басқа) жүргізу. Осы ауыл шаруашылығы алкаптарының жалпы ауданы жөнінде
ұсыныс дайындау.
Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымының қолайлылығы ауыл шаруашылығы
өндірісінің тұрақты дамуын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін
ауыл шаруашылығы алқаптарының неғұрлым тұрақты құрамын жасауға бағытталған.
Оны жүзеге асыру механизмі болып:
• ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан баска санатқа ауыстыру,
олардың табиғи қасиеттеріне сәйкес бір түрінен
екіншісіне ауыстыру;
• босалқы жерлерден және өзге де санат жерлерінен
ауыл
шаруашылығына пайдалану үшін жарамды жерлерді анықтау
және игеру;
• егістік ауданын тыңайған жерлердің айналымына енгізу,
босалқы жер мен орман қоры жерлерінен
ауылшаруашылығында пайдалану үшін жыртылган жерлерді игеру және
жыртылған жерлерден түсімділігі төмен жерлерді шығару есебінен
тұрақтандыру .
Жерді ұтымды пайдалану экономикалық механизмдері бойынша мемлекеттік
кадастрлық бағалауды жүргізу жөнінде ұсыныстар дайындау; салық салу мақсаты
үшін аймаққа бөлу; жер учаскелеріне төлемнің қазіргі базалық ставкаларын
және оларға түзету коэффиценттерін нақтылау бойынша шараларды жүзеге асыру
қарастырылған.
Сонымен қатар келесідей механизмдер әзірленеді:
• Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларға, жерді
ластандырғанынан, оның құнарлылық және өзге де қасиеттерін
жоғалтуынан, ауылшаруашылығы жерлерін айналымнан шығару немесе
құндылығы төмен жер санатының құрамына ауыстырудан болған залалдың
орнын толтыру;
• Жердің экологиялық жағдайын жақсартқаны, оның құнарлылығын
арттырғаны және экологиялық таза өнім өндіргені үшін қолдау жасау.
Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың топырақ
құнарлылығын сақтау бойынша міндеттерін орындауы үшін мыналар
қарастырылган:
* жерді қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асыру,
* ауылшаруашылық мақсатындағы жер учаскелерінің
құжаттарын жасау.
Жобаларды, сызбаларды, жерлерді ұтымды пайдалану мен қорғау
бағдарламаларын мемлекеттік сараптауға, оларды жүзеге асыруға және
мемлекеттік жер кадастрын, жер мониторингі мен өзге де жерге орналастыру
жұмыстарын жүргізу тәртібін ұстануға баса назар аударылады.
Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерін беру және кадастр ақпаратын
пайдалану реттілігі төмендегідей:
– белгілі бір жер учаскесі туралы мемлекеттік жер кадастрының
мәліметтері осы жер учаскесі есепке алынған орын бойынша үзінді
түрінде беріледі;
– мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін құжаттау қағазға
түсіріліп және электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады. Қағазға
жазылған мэліметтер мен электрондық тасығыштарда жазылған
мәліметтер арасында алшақтықтар болған жағдайда, егер Қазақстан
Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, қағазға түсірілген
мәліметтер басымдыққа ие болады;
– жер учаскелері туралы кадастр мәліметтері жер кадастр
карталарымен ара қатынаста болады;
– мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін түзеу топографиялык-
геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру,
түгендеу бойынша, топырақты зерттеу, геоботаникалық, бағалаушылык
және өзге де зерттеулер мен іздестірулер жүргізумен қамтамасыз
етіледі.
– мемлекеттік жер кадастрын жүргізетін мемлекеттік органдар,
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жер-кадастрлық
кұжаттамасына енгізілетін мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз
етуге міндетті;
– жер кадастрының мемлекеттік құпия мен өзге де
шектеулерді қамтымайтын мәліметтері баршаға қол жетімді болып
табылады және мүдделі жеке және заңды тұлғаларға ақылы
негізде беріледі. Жер кадастрының мэліметтерін мемлекеттік
органдарға беру ақысыз негізде осы мақсаттарға көзделген бюджет
қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
2. Жобалау объектісінің сипаттамасы
2.1 Шаруашылық жөнінде жалпы мәлімет
"Асар" шаруа қожалығы 2003 жылы 20 маусымда құрылған. Шаруа
қожалығының жер пайдалануы Қыркеңсе ауылдық округінің орталық бөлігінде
орналасқан.
2008 жылдың 1-қаңтарындагы жер есебі бойынша барлық жер көлемі 3938
га, барлық ауылшаруашылық жерлері 3696 га, оның ішінде жыртылған жерлер -
2137,4 га, тыңайған жер - 51 га, шабындық - 98 га, жайылым - 1409,6 га,
басқа жерлер - 242 га жерді құрайды.
Шаруашылықтың орталық елді мекені – Қыркеңсе кыстағы шаруашылықтың
оңтүстік шығыс бөлігінде орналасқан. Орталык елді мекеннен аудан орталығына
дейінгі қашықтық – 18 шақырым. Аудан орталығынан облыс орталығы Қызылорда
қаласына дейінгі Республикалық маңызы бар асфальт жолмен қамтамасыз
етілген. Олардың ара қашықтығы – 198 шақырым. Автомобиль жолынан басқа
облыс орталығымен байланыс аудан орталығында орналасқан темір жолмен жүзеге
асырылады. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу және өндірістік тауарларды алу
бекеті болып Жаңақорған станциясы табылады. Шаруашылықта аудан және облыс
орталықтарымен тұрақты телефон байланысы орнатылған.
1-кесте
Жер экспликациясы
№ Алқап түрлері Көлемі, га
1 Жыртылған жерлер о.і.суармалы 2137,4
2 Тыңайған жер 51,0
3 Шабындық 98,0
4 Жайылым 1409,6
Ауылшарушылығы алқаптарының барлығы 3696,0
5 Басқа жерлер 242,0
6 Барлық жерлер 3938,0
2.2 Табиғи климаттық жағдайлары
Климаты. Агроклиматтық көрсеткіштер бойынша, вегетациялық кезеңде
жылу және ылғалмен қамтамасыз етілуі жөнінен, зерттеліп отырған
территория Сырдария маңы агроклиматтык ауданға жатады.
Аудан климаты континентальді, жазы ұзақ, ыстық, ал қысы қысқа, қары аз
келеді.
Ең жоғарғы температурасы 44 -47 °С жетеді, ең төменгісі 40 - 45 °С.
Жылдық абсолютті амплитуда 85-90°С құрайды. Орташа жылдык жауын-шашын
100-150 мм-ден аспайды және жылдың әр мезгілінде әр түрлі түседі, жауын-
шашынның 60 пайыздайы қысқы - көктемгі кезеңде жауады.
Гидротермиялық коэффицент 0,1-0,3-ке тең. 10°С-тан жоғары
температуралар жиынтығы 3600-4200°С-қа тең. 10°С-тан жоғары температуралары
кезеңінің ұзақтығы 180-200 күнді құрайды. Көпжылдық мәліметтер бойынша
соңғы көктемгі күннің тез суытуы сәуір айының екінші жартысында тоқтайды,
аязсыз күндерде кезеңнің орташа ұзақтығы 175-200 күн. Жазы ыстық, әрі
ұзақ, шілде айының орташа темиературасы 28-30°С, қысы қысқа, жылы күндері
де кездеседі. Қаңтардың орташа температурасы 7-12°С. Жауын-шашын аз
түседі. 10°С-тан жоғары температуралы кезең бойынша оның мөлшері 35-75 мм-
ден аспайды. Тұрақты қар жамылғысы желтоқсанның үшінші бөлігінің соңында
пайда болады және ол 1,5-2,5 ай жатады, оның орташа биіктігі 10-15 см.
Ауданның климаттық жағдайлары көптеген жылу сүйгіш дақылдарды егуге
қолайлы.
Жер бедері және топырақ түзуші түрлері. Қыркеңсе ауылдык округінің
территориясы Сырдария өзенінің артедельтілі жазығында орналасқан, ол
жоспарлы жер бетімен, құмды төбелерден және депрессиялардан тұрады.
Микрорельеф жасанды жер ғимараттарынан құралады, негізінен бұлар іс
жүзіндегі және жарамсыз суару каналдары.
Топырақ түзуші түрлер болып аллювиальді қабаттар табылады.
Жер беті және жер асты сулары. Зерттелген территорияда гидрографиялық
жүйе дамымаған. Негізгі суару және сумен қамту көзі болып Сырдария өзені
табылады, ол суару каналдарына су жібереді. Химиялық құрамы жағынан су
сульфатты-хлоридті, натрийлі-магнилі болып келеді. Өзен суының
минирализациясы 1,42-ден 2,09 гл дейін болады, бұл өзен суын
ауылшаруашылығын сумен қамтамасыз ету үшін және ауылшаруашылык дакылдарын
суару үшін пайдалануға мүмкіндік береді.
Жер асты сулары жер бетіне жақын жанасады, тереңдігі 3-8 м . Олардың
негізгі қоректену көзі болып ...ағынды сулар (оның ішінде суармалы) және
атмосфералық жауын-шашындар табылады. Қарқынды суару кезеңінде олардың
деңгейі 1-2 метрге дейін көтерілуі мүмкін.
Жер асты суының минерализациясы тұщыдан күшті тұзданғанға дейін
болады.
Топырақ жамылғысы. Қыркеңсе ауылдық округының топырақ жамылғысы
Сырдария өзенінің суы мен климаттык аридтілігінің ықпалынан, территорияның
ағынсыз алаптылығы әсерінен қалыптасты, нәтижесінде топырақтарға ерекше
аймақтық сипат берілді. Топырақтар әр түрлі дәрежеде және деңгейде кең
таралғаннан және түрлі тұздану сипатта болады. Топырақ түзуші процесс
карбонатты түрде жүреді және сондықтан барлық топырақтар карбонатты болып
келеді.
Жайылмалы тоғайлы топырақтар (шифр 641) кең таралған. Олар Сырдария
өзені аңғарының тегістеу бөлігінде ажырық, камыс, мия және басқа да алуан
шөпті тоғайлардан (боз, жыңғыл, реже ) тұратын шалғынды шөптер астында
қалыптасқан. Жер асты суы әртүрлі минералдардан және 3м және одан да төмен
тереңдікте жанасады. Сипатталып отырған топырақтар әртүрлі механикалық
құрамдағы (жеңіл саздақтан сазға дейін) тұзданған және карбонатты
аллювияларда дамиды және түрлі қуаттағы қабаттардың кезектілігімен
айқындалады.
Морфологиялық жағынан бұл топырақтар ашық профильді; макроқұрамының
әлсіз су ұстауымен сипатталады. Гидроморфтылық нышандары профильдің барлық
қабаттарынан тұрады, бірақ тереңдеген сайын олар анығырақ болады.
Жайылмалы шалғынды қоңыр карбонатты топырақтар (шифр 658). Бұл
топырақтар барлық жерде кездеседі. Қарашірігі аз, оның 0-30 см қабаттағы
құрамы 0,93% құрайды.
Топырақтың жоғарғы қабатының механикалық құрамы әртүрлі жеңіл
саздақтыдан орташа саздақтыға дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр карбонатты суармалы топырақтар. (шифр 6580р)
Бұл топырақтар біртекті контурлармен ерекшеленген.
Суармалы топырақта тың түрлеріне қарағанда, қарашіріктің мол қорымен
ерекшеленеді. Жыртылған қабаттың 25-30см-де оның құрамы 0,7-1,02% құрайды.
Топырақтың беткі қабатының механикалык құрамы негізінен ауыр саздақты болып
келеді.
Жайылмалы шалғынды қоңыр сор топырақтар (6 шифр 662) кең таралған және
біртекті контурлармен, сондай-ақ топырақтың басқа түрлерімен және сор
топырақтармен кешенді түрде (шифр 662ор) кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр сор топырақтар үшін қарашіріктің кұрамы кең
көлемде 1,2 ден 1,3% дейін болады.
Топырақтың беткі қабатының механикалық құрамы әртүрлі: жеңіл саздақтан
ауыр саздаққа дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр орташа тұзданған суармалы топырақтар (шифр
662 2ор)
Бұл топырақтар сульфатты типте орташа деңгейде тұзданған. Қарашіріктің
құрамы 0,53 тен 1,40%-дейін кездеседі.
Механикалық құрамы орта саздақтыдан ауыр саздақтыға дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды күшті топырақтар (шифр 6623ор). Бұл топырақтар
негізінен хлорлы-сульфатты типте тұзданған. Қарашіріктің кұрамы 0,51 ден
1,15 % дейін қалыптасқан.
АСАР ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНЫҢ
ТОПЫРАҚ КАРТАСЫ
658 Жайылмалы шалғынды қоңыр 1703 Кәдімгі күріш топырағы
карбанатты
661 Жайылмалы шалғынды қоңыр 724 Шалғынды сортаңды
сортаңды
664 Жайылмалы шалғынды қоңыр 729 Құмдар
батпақты
1-сурет
Жайылмалы шалғынды-батпақты қоңыр топырақтар (шифрлары 664 а', 644 а2,
666 а10 р, 664 а10). Зерттелген территорияда көбінесе біртекті
контурлармен, кейде басқа топырақтармен бірге кездеседі.
Тақыр тәріздес топырақтар (717, 7181) бұл топырақтар беткі қабатының
тесікті кепкендігімен сипатталады. Қарашірікке кедей 0-30 см қабаты оның
құрамы 0,6 % құрайды.
Күріш топырақтары (шифр 1703,1703,1706)
Бұл топырақтар зерттеліп отырған аумақтың суармалы жерлерінің маңызды
бөлігін қамтиды. Олар жайылмалы қоңыр және жайылмалы шалғынды батпақты
топырақтарды ұзақ уақыт күріш дақылын егіп, және су басудың ықпалынан
қалыптасты, нәтижесінде өзінше суармалы батпақты топыраққа айналды.
Күріш топырағының жыртылатын беткі қабатындағы қарашіріктің құрамы
үлкен мөлшерде 0,51 ден 1,66 % дейін өзгеріп отырады.
Механикалық құрамы орта саздақты, жеңіл және ауыр саздақты болып
келеді.
Шалғынды сор топырақтар (шифр 724) біртекті және жайылмалы шалғынды
қоңыр топырақтармен бірге контурларда кездеседі.
Бұл топырақтар тегіс, әрі төмендеген күйде қалыптаскан, онда шалғынды
процесспен жүретін үнемі тұздардың жиналуы байқалады.
Жер асты сулары 2-3 м тереңдікте жанасады, осыған байланысты топырақ
түзуші процесстердің шалғынды стадиясы жүріп отырады. Кәдімгі сор топыраққа
қарағанда оның профилінің жоғарғы ылғалдылығы ескерілген.
Механикалық құрамы орта саздақты төбелі-жоталы бекіген құмда (шифр
729) зерттелғен территорияда шектелген көлемді алады және тек жайылмалы
шалғынды қоңыр топырақтармен бір кешенде кездеседі.
Құмдардың жер бедері төбелі-жоталы келеді. Қарашіріктің құрамы
елеусіз.
Өсімдігі. Өсімдік жамылғысының қалыптасуы ландшафт түзуші және
техногенді факторлар ықпалынан жүзеге асырылған.
Сырдария өзені аңғарында 3-5м тереңдікте жер асты сулары жанасып
жатқан жайылмалы шалғынды топырақтарда өсімдік жамылғысы жыңғыл, бетеге, ал
жеңіл топырақтарда жантақпен, тұзданған топырақтарда кермекпен, кейде
қарабарақпен айқындалады.
Жер асты сулары 5м-ден төмен жанасқан жағдайда топырактың шөлденуі
байқалады. Өсімдік жамылғысы бұл өзгерістерге сезімтал келеді: жусанның
гидрофитті және мезофитті түрлері, рихтер шөбі қалыптасады, ал түзданған
топырақтарда кермектің гидрофиттері дамиды, қарабарақ, жыңғыл өседі.
Төмен орналасқан жайылмалы-шалғынды батпақты топырақтардағы өсімдік –
қамыстан құралады. Қамыстар басқа өсімдіктермен араласпай, тұзданған
топырақтарда кең таралған.
Тақыр тәріздес топырақтарда өсімдік жамылғысы кәдімгі шөлді сипатта
болады. Ол эфимерлі топтардан және жусаннан, ак сексеуілден құралады.
Бұл маңызды өсімдік формациялары арасында, бөлек жерлерде, кәдімгі
және шалғынды тұзданған топырақтарда галофиттердің жыңғыл және қарабарақ
түрлері аздап кездеседі. Шалғынды сор топырақтарда ажырықтың бұталарын
кездестіруге болады.
Аласа төбелі бекіген құмдарда эфемерлі-бүталы ассоциациялар -сексеуіл
мен теріскен таралған.
3. Ауыл шаруашылық өндірісінің сипаттамасы
"Асар" шаруа қожалығы Қыркеңсе елді мекенінің бөлігінде орналасқан.
Шаруа қожалығының жері солтүстігінде және шығысында "Жаңарық" өндірістік
кооперативімен, оңтүстік-батысында ауылдык округ жерлерімен шектеседі.
Шаруашылықтың жалпы жер көлемі 3938 га, ауылшаруашылық алқаптары 3696
га жерді алып жатыр.
Жыртылған жерлер 2137,4 га, тыңайған жерлер 51 га құрайды. Шабындық
алқабы шаруашылық жерінің солтүстігі бөлігінде орналаскан. Шабындық көлемі
98 га құрайды.
Жайылымдық алқаптары 1409,6 га жерді алып жатыр, бұл жерлер қоғамдық
және жеке малдарды жаюға пайдаланылады.
Алқаптардың құрамы мен қатынасы шаруашылықтың жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елдің негізгі табиғи байлығы – оның жер ресурстары, оның экономикалық
және әлеуметтік игілігінің негізі. Қазақстан Республикасында саяси және
экономикалық құрылысты реформалау процестері жер қатынастарын түбегейлі
өзгерту және мемлекеттің тікелей басқаруымен және бақылауымен жер
реформасын жүргізу қажеттілігін туғызды.
Нарықтық экономикаға көшу жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер
пайдаланудың ақылы болуын жердің өндіріс құралы, кеңістіктік базис және
шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып,
жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан
танудың объективті қажеттілігін туғызады.
Осыған байланысты елдің жер ресурстары әлеуметін тиімді пайдалану мен
қорғаудың негізгі стратегиялық бағыттарын белгілеу айрықша өзекті болып
табылады.
Қазіргі кезде жерге орналастыру акценті жер кадастрын жүргізу, жердің
және оған салық салудың жұмыс істеуі, жерді аймақтандыру схемаларын жерді
ұтымды пайдалану мен оны қорғау жөніндегі өңірлік бағдарламалары, сондай-ақ
ауылдық елді мекендердің жер-шаруашылық орналасу жобаларын әзірлеу
мақсаттары үшін жерді бағалауды қамтамасыз ету жағына ойысты. Республикада
жер реформасы жылдары ішінде жер учаскелері мен жер пайдалану құқығын
нарықтық жағдайларға тартуға, сондай-ақ жер нарығын дамытуға бағытталған
жер қатынастары қалыптасып отыр. Қазақстандағы реформалар басталғанда, жер
тек мемлекеттік меншік пен жерді ақысыз пайдалану болғандықтан, жер
кадастрының мақсаттары, міндеттері мен мазмұны жоспарлы экономиканы
ақпаратпен қамтамасыз етуге және ұжымшарлар мен кеңшарларға берілген жерді
есепке алуға бағытталды. Жер учаскесінің жылжымайтын мүлік ретіндегі заңдық
анықтамасы болған жоқ.
Осылайша, тәуелсіз мемлекет ретіндегі Қазақстан Республикасының
мемлекеттік жер кадастры нарықтық экономика жағдайында жаңа жер қатынастары
жүйесі мен жер пайдалануға жаңа тұрғыдан келуге сәйкес. Жер кадастры
жылжымайтын мүлікке, яғни жерге құқықты қорғаудың басты кепілі жер
ресурстары әлеуметтік тиімді басқарудың экономикалық қажеттігінің негізі.
Республикада толық құнды мемлекеттік жер кадастрын жасау оны құру негізінде
жүріп жатыр.
Мемлекеттің жер кадастарын жүргізу үшін ауылшаруашылық өндірісін жер
ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды, алынатын өнімдердің және
тұрғындардың өмір сүруінің экологиялық қауіпсіздігін жоспарлау мен басқару
саласындағы бірқатар проблемеларды шешу үшін мемлекеттік басқару
органдарында, жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларда
жерлер жағдайы туралы олардың әрі қарай дамуын болжау туралы толық және жан-
жақты ақпараттар болуы қажет.
Жер салығы мен жалақысының ставкасы жердің нарықтық бағасынан
белгіленеді, ал жер нарығының жеткіліксіз дамуы жағдайында жер учаскесінің
кадастрлық құнынан шығады. Жер нарығы, әсіресе ауылшаруашылық жерлерінің
нарығы Қазақстанда кең дамымаған және нарықтық бағасы әлі қалыптаспаған.
Жер учаскесінің барлық сипаттамаларын ескеретін базалық ставкалар мен
түзету коэффициенттері негізінде жер учаскелерінің кадастрлық бағалау құны
ауылшаруашылық мақсатындағы және өзге де санаттар жерлерін өңірлер
облыстар, алқаптар түрлері, топырақтар типтері бойынша дифференцияланған
жер салығын есептеу үшін негіз болуы керек. Мемлекеттік жер кадастры
Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы, жер
учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы,
олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер
учаскелерінің кадастрлық құны туралы мәліметтердің өзге де қажетті
мәліметтердің жүйесі болып табылады. Мемлекеттік жер кадастрына жер
учаскелеріне құқықты субъектілер туралы ақпарат та енгізіледі. Жер
кадастрының құрамдас бөлігі суармалы жер учаскелерінің мелиорациялық жай-
күйі, олардың табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлары бойынша
сапалық сипаттамаларын бағалау туралы, оларды пайдаланудың есебі туралы
мәліметтер жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық кадастры болып
табылады.
Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық
органдары жүзеге асырады. Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады және жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
өздеріне қатысты алғанда мемлекеттік басқару органы болып табылатын,
мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік ақпараттық ресурс болып
табылады. Мемлекеттік жер кадастры аэрофототопографиялық, фотограметриялық,
кадастрлық суретке түсіруді, жобалау-іздестіру картографиялық және бағалау
жұмыстарын топырақты зерттеу, геоботаникалық және басқа да сапалық есепке
алу және мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар
атқару арқылы жүргізіледі. Мемлекеттік жер кадастрының деректері жерді
пайдалану мен қорғауды жоспарлау жөнінде, сондай-ақ жердің бірыңғай
мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық және басқа да кадастрларды
жүргізу, жер үшін төлем мөлшерін айқындау, жылжымайтын мүлік құрамындағы
жер учаскелерінің құнын және табиғи ресурстар құрамындағы жердің құнын
есепке алу үшін негіз болып табылады.
Жерге меншік нысанына, жер учаскелерінің нысаналы мақсатында және
оларды пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан жер учачкелері мемлекеттік кадастрлық
есепке алуға жатады.
Мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпартты
жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы
жүргізілуі мүмкін.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді.
Жердегі өзгерістер Республикада жаңа жер құрылысын жасауға алып келді.
Жер қатынастарының сипаттамаларындағы негізгі мәселе жерге мемлекеттік
монополияны жою және жердің кей санаттарына жеке меншік енгізу; ақылы жер
пайдалануға көшу, жерді сатып алғаны және пайдаланғаны үшін төлемдер
енгізу; жерде шаруашылықтың барлық нысандарының тең дамуы үшін жағдайлар
жасау; жылжымайтын жер мүлігінің нарығын құру болды. Осыған байланысты
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының жыртылған
жерлерін кадастрлық бағалау тақырыбындағы дипломдық жұмыстың маңызы зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – шаруашылық қызметін талдауда, ауылшаруашылығы
өндірісінің экономикалық тиімділігін анықтау үшін суармалы егістікті
бағалау, оның нәтижелерін қолдану болып табылады.
Дипломдық жұмыс барысында келесі материалдар қолданылды:
1. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының жер
пайдалану планы.
2. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Асар шаруа қожалығының топырақ
картасы.
3. Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Қыркеңсе ауылдық округінің
топырақ бонитетінің материалдары.
1. Мемлекеттік жер кадастрының теориялық және ғылыми
әдістемелік негіздері (әдебиетке шолу)
Материалдық игілік қайнар көзі және салык салу обьектісі ретінде жер
туралы мағлұматтарды обьективті түрде алу қажеттілігінен тарихи жер
кадастры туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер мемлекеттік кіріс
арнайы салық обьектісіне айналды.
Сондықтан қоғамның бір белгілі даму сатысында алдымен жерді есепке
алу, содан кейін оны бағалау керектігі пайда болады, яғни жер кадастрын
жүргізу қажеттілігі туындайды.
Кадастр сөзі латынның "салық салынатын заттардың тізімі" деген ұғым
береді. Осыған байланысты алдымен кадастр деп салык салынатын заттардың
тізімі тіркелген кітапты айтады. Есепке, бағалауға алынған обьектіге
байланысты жер, су, орман және тағы басқа кадастрлар болып бөлінді.
Сонымен, бір жақты түсінікте жер кадастры - жер салығы салынатын заттар
туралы кітап, ал кең түсінікте - жерге салық салу үшін жер туралы
мәліметтерді алу мақсатымен жерді есепке алу, жазу және бағалау бойынша
мемлекеттің жүргізетін әрекеттер жүйесі. Кадастрлардың басым түрлерінен жер
кадастры өзінің обьектісімен ерекшеленді. Жер кадастры әдістемесінің
ерекшелігі келесі ерекшеліктерімен сипатталады:
1. Қоғам өмірінде жер еңбектің жалпы заты және шарты болып
келеді. Ауылшаруашылығында жер тек қана өндіріс процесі
жүзеге асырылатын орын ғана емес, ол еңбектің заты
және құралы болып табылады. Ауылшаруашылығында жер өндірістің
ең басты кұралы болып табылады.
2. Жер кеңістікте көлем бойынша шектелген және ешнәрсемен
ауыстырылмайды. Өндірістің басқа құралдары өнімділік
күштердің даму барысында сан жөнінде өзгере алады, ескіргендері
жаңа, жетілдірілген, экономикалық тұрғыда ұтымды құралдарға
ауыстырыла алады.
3. Жер өндірістің мәңгі, ауыстырылмайтын құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты кұралы
болып, өсімдіктердің өсуіне жағдай жасаушы өте
маңызды және ерекше қасиетімен, құнарлылығымен сипатталады.
Жерді дұрыс пайдаланса, оның сапасы төмендемейді, керісінше
жақсарады, сөйтіп оның құнарлылығы жоғарылайды.
4. Жерді құрал ретінде пайдалану оның кеңістік орнымен және ол
орнының тұрақтылығымен байланысты. Басқа құралдарды әр орындарда
пайдалануға және бір орыннан басқа орынға жылжытуға болады.
Жердің айрықша ерекшелігі ауылшаруашылық өндірісінде оны пайдалану
сипаты. Жерде көптеген ауыл шаруашылык дақыл түрлері өсіріледі.
Жердің осындай ерекшеліктері жер кадастрының мазмұнын, оны жүргізу
әдістерін және тәсілдерін алдын-ала есептейді. Жалпы түрде жер кадастры
былай бөлінеді:
1. Жерлерді есепке алу.
2. Жерлерді баяндау.
3. Жерлерді бағалау.
Жерлерді есепке алуда алқаптардың кеңістік жайы олардың көлемдері,
құрамы және сапасы анықталады.
Жерлерді баяндауда олардың жаратылыс тарихы және экономикалық
қасиеттері анықталып жазылады.
Жерлерді бағалауда жердің өндіріс құралы ретінде кұнарлылығы және
пайдалылығы анықталады.
Кадастрдың осы аталған әр әрекеті өзінше бірқатар техникалык
тәсілдерден тұрады. Ал олар барлығы бірге жердің санына, сапасына, негізгі
қасиеттеріне, нышандарына толық сипаттама береді және салық салу обьектісі
ретінде салыстырмалы құндылығын көрсетеді.
Кадастрды жүргізуге әр әрекеттің маңызы туралы сұрак әр кезеңде және
әр елде әр түрлі қойылған. Бір жағдайда кадастрда ең басты жерлерді есепке
алуға, басқа жағдайда жерлердің жаратылыс тарихына немесе экономикалық
баяндауға, ал үшінші жағдайда жерлерді бағалауға немесе әрекеттерді
үйлестіруге көңіл бөлінген.
Жер кадастры салық салудың ең бір маңызды құралы болған. Оның
мәліметтері жер иеленушілерге салық мөлшерін белгілеуде негіз болған. Уақыт
өте кадастрдың құқық жағының маңызы күшейе түскен. Ол жерді. меншіктеу
кұқығын рәсімдеумен байланысты болды және сол аркылы пайдаланатын жерлердің
шекаралары туралы азаматтык істер шешіле бастады.
Қоғамның даму кезеңдері басында негізінен жер көлемдері туралы
мәліметтер тіркелген болатын. Содан кейін алқаптар және олардың сапалық
күйі бойынша есепке алу қажеттілігі пайда болды. Содан соң алқаптарды
топырақ және құнарлылығы бойынша сипаттай бастады. Топырақтардың сапасына
қарай олар топтарға бөлінді, оған тарихтың көне ескерткіштері куә. Олар
қазіргі дәуірге дейінгі көптеген жылдар бұрын жер және топырақтарды сапасы
бойынша топтастыру туралы мәліметтерден тұратын жер кадастрының болғандығын
куәландырады.
Жер кадастрлық материалдарды жер-құқықтық мәселелерді шешуде кеңінен
қолданады. Олар тек қана салық салу мүддесінде емес, баска да қажеттіліктер
үшін пайдаланылады. Мысалы: жерді сату, сатып алу, жалға беру, пайдалану
және топырақ эрозиясымен күресу бойынша ұсыныстарды жасау. Жер кадастрының
негізгі міндеті - жер иеленушілер алатын пайданың бөлігін мемлекетке алу
мақсатымен тиісті мәліметтермен қамтамасыз ету болып қала берді.
Жер кадастры жерді арнайы есепке алып, бағалау шарасы ретінде қоғам
дамуының бір сатысында пайда болып жетіле берді. Ең алдымен зерттеу, есепке
алу, бағалау, алқап түрлері және олардың сапасы бойынша топтастыру
әдістерін, тәсілдерін жетілдіре түсті. Жаңа әдістерді, құралдарды қолдану
нәтижесінде жүйелі түрде жер кадастрлық ақпарат дәлдігі жоғарылады,
құжаттардың рәсімі, мазмүны жетілді. Жер кадастры арнайы дайындықты,
білімді талап ететін күрделі шараға айналды.
Кеңес кезеңінде Қазақстанда қолданған жер кадастрының жүйесі барлык
республикаларда ортақ болатын. Бұл жүйеде ең басты максат барлық жер
қорының иесі мемлекет мүддесін қорғау болып табылатын. Одақтың ыдырауымен
және Республикалардың егемендік алуымен байланысты жер қатынастары да
түбегейлі өзгерді.
Жер кадастрының қазіргі кездегі мәнін дүрыс түсіну және оның эрі қарай
дамуын алдын-ала білу үшін оның пайда болуы мен даму тарихын жақсы білген
жөн.
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдында жерді
тіркеу, есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму
кезеңдерінен басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ олардың
арасында әрқашан да бір белгілі байланыс болды. Сондықтан олардың дамуын,
жетілу тарихын, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Кеңес мемлекеті құрылуы мен елімізде пайдаланылатын жерлерді тіркеу,
есепке алу арнайы мемлекеттік әдіс ретінде жүргізіле бастаған. Ал жерлерді
бағалау тек жеке жер мәселелерімен шаруашылық міндеттерді шешуде ғана
жүргізілді. Жерді есепке алу, бағалау бірінші кезекте жерді үйлестіру
қажеттілігінен туындады.
Жерді есепке алу бастапқы және күнделікті деп бөлінген. Ол әр болыстық
бойынша жеке жүргізілген, үлестіруге жаткызылған, жатқызылмаған барлық
жерлер есепке алынған. Есептік дачаның ауданы межелеу мәліметтері бойынша
есептеліп әр учаскеге орналасуына байланысты тиісті есептік дачаға
тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы және ыңғайсыз деп бөлінген. Ыңғайлы
алқаптарға - жайылым, шабындық, орман, бұта, бау-бақшалар, аула жерлері;
ыңғайсыз алқаптарға - жыралар, құмдар, батпақтар, сулар есептелген. Жерді
есепке алуды жүргізу нәтижесінде барлық болыстық жерлердің есептік
тізімдері, карталары пайда болды.
Мемлекеттік жер кадастры мынадай жүмыс түрлерін қамтиды:
• Жер учаскесінің кадастрлык ісін қалыптастыруды;
• Жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
• Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ
жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепке алуды;
• Мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
• Жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
• Жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер
банкін, сондай-ақ басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде
және электрондық түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
• Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық
жүйесін құру мен жүргізуді;
• Жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды
дайындау мен жүргізуді;
• Жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер
тізілімін жүргізуді;
• Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды.
Жер заңдары бойынша мемлекеттік жер кадастры Қазакстан
Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы. жер учаскесінің
орналасуы, нысаналы пайдалануы, көлемі мен шекарасы олардың сапалық
сипаттамасы, жер пайдаланудың есебі мен жер учаскелерін бағалау туралы
мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрында қамтылатын мәліметтер тізіміне сәйкес,
оның негізгі құрам бөліктері белгіленеді.
1. Жерді сандық және сапалық есепке алу;
2. Жер иеленушіліктер мен жер пайдаланушылықтарды тіркеу;
3. Жерді бағалау, топырақты бонитеттеу және экономикалык бағалау.
Жүргізілетін жерге орналастырулық және арнайы кадастрлық, соның ішінде
бағалау жұмыстарының нәтижесінде жазба және сызба материалдар қамтитын,
мәліметтер жасау мемлекеттік жер кадастрының аса маңызды міндеттерінің бірі
болып табылады.
Бұл мәліметтер обьективтік және толық түрде сипатталуға тиісті:
* Жерлердің табиғи немесе шаруашылық күйін, олардың көлемі мен
сапасын, нысаналы пайдалануын;
* Жер пайдаланушылықтардың аудандары мен межелерін, олардын
құрамындағы алаптардың саны мен сапасын.
Осы күрделі міндетті орындау жүйелі түрде жер мониторингі мен
инвентаризацияны жүргізуді талап етеді. Бұл мақсатқа жерге орналастыру
жұмыстарын жүзеге асыру барысында жиналатын топографиялық, топырактық,
геоботаникалық, су шаруашылығы және тағы да басқа іздестірулер мен
зерттеулер материалдары, бұрын жасалған шаруашылықаралык және ішкі
шаруашылық жерге орналастыру жобалары пайдаланылады. Осыған себепті жер
кадастрлық және жерге орналастыру жұмыстары өзара байланысты және тәуелді.
Жерді бағалау нәтижелері жерге орналастырудың негізіне алынса соңғысының
материалдары мен мәліметтері кадастрлық істерді жасауға қолданылады.
Соңғы Республика тәуелсіздігі жылдары нарыктык қатынастар мен ақылы
жер пайдалану жүйесіне көшуге жерге қатысты келісім-шарттардың көбеюі мен
дамуына байланысты елде толык масштабты жер кадастрын енгізу меселесіне зор
көңіл бөлінуде.
Аграрлық саладағы жер қатынастарын әрі қарай реформалау жердің құндық
бағалануына байланысты мәселелердің маңыздылығын арттыра түседі.
Құндық сипаттамалары тек ауылшаруашылық жерлердің межелерін анықтау
мақсатымен Республика, облыстар және аудандар деңгейлерінде бағалық
аймақтау жүргізілуде. Соның нәтижелері салық салу, жер нарығы, кепілдікке
беру және тағы сол сияқты қажеттіліктерге пайдаланылады. Әрбір бағалау
аймағына табиғи-экономикалық факторлары мен құндық көрсеткіштері жақын
ауылшаруашылық жерлер енгізіледі. Содан кейін топырақ картасының сапасы
мен алаптардың өнімділік қабілеттіліктері ескеріле отырып, жоғарыда аталған
көрсеткіштер нақтыланады. Іс жүзінде бар материалдардың негізінде, бүкіл
ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер бойынша, барлық әкімшілік облыстар және
республика көлемінде ауылшаруашылық алаптарының түрлеріне қарай бағалық
аймактау картограммалары жасалады.
Жер учаскелерінің бағалау қүнын анықтау әдістемесі мен реттілігін
жетілдіру және жеке меншікке сатылатын немесе пайдалануға берілетін
жерлерге төлем ақысының бағалык ставкаларын түзету жөніндегі
жұмыстар жалғасуда.
Республикада 1997 жылдан бастап мемлекеттің қатысуымен көбінесе
қалалар мен қыстақтарда ұсақ жер учаскелері жеке меншікке сатылуда.
Осымен қатар республика азаматтарына жеке қосалкы
шаруашылықтарын жүргізуге, бағбандыққа және саяжай құрылыстарын салуға,
жеке меншік үйлерін салуға төлемсіз 3,5 мың га-дан астам жер учаскелері
берілді. Бүл қосалқы жер нарығын қалыптастырудың негізі болып табылады.
Соңғының қалыптасуына жер учаскелерін сату жөніндегі өткізілетін конкурстар
мен аукциондар әсер етеді.
Олар жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың арасындағы келісім-
шарттарды жүзеге асыру барысында қалыптасатын жер бағаларының негізін
жасайды.
Аталған келісім-шарттар жер учаскелерін сату-сатып алу, мұраға қалдыру
және сыйға тарту, жер учаскелерін немесе оларды пайдалану құқықтарын
шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына не болмаса өндірістік
кооперативтердің мүлкіне жарна ретінде тапсыру, жер учаскелерін немесе
оларды пайдалану құқығын жалға беру жөніндегі іс-әрекеттерді қамтиды.
Соңғы жылдары мемлекеттік жер кадастрын қалыптастыру және жетілдіру
процесі толық масштабты түрде жүргізілуде. Республикада жылжымайтын мүлік,
сондай-ақ жер құқықтарын мемлекетгік тіркеуге алуға себепті жер-кадастрлық
жұмыстарының көлемі едәуір артты.
Жер кадастрлық жұмыстарды уақытында орындау мақсаты мен мемлекеттік
жер ҒӨО жанында аудандар мен облыстык маңыздағы қалаларда мамандандырылған
өндірістік бөлімшелер құрылуда.
Жер кадастрын жүргізу жөніндегі жұмыстар негізінен жер кадастрлық
карталарды құрастыруды және жер учаскелері туралы мәліметтерді
автоматтандырылған жер кадастры жүйесіне енгізуді қамтиды.
Жер-кадастрлық жұмыстар алдымен жер учаскелерін сату-сатып алу
жөніндегі келісім шарттарды рәсімдеу мен жер аукциондары мен конкурстарды
өткізумен байланысты.
Қазақстан Республикасында жерге орналастыру және жер кадастры
шараларының күрделі кешені жүзеге асырылып отырады. Бұл кешен жер заңдарына
сәйкес жердің тиімді пайдаланылуын, жақсартылуын және қорғалуын, сондай-ақ
жер реформасының іс жүзінде жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін шаруашылық
механизмнің құрамдас бөлігі болып табылады.
Толық түрде ол төмендегілерді қамтиды:
• облыстар және Республикалық бағынудағы қалалардағы жерлерді
пайдалану жөніндегі болжаулар мен бағдарламаларды әзірлеу;
• ауылшаруашылық және ауылшаруашылық емес жер пайдаланушылықтар, жер
иеленушіліктерді және кайта құру жөніндегі экономикалық және
экологиялық тұрғыдан негізделген, техникалық сауатты жобаларды
жасау;
• ауылшаруашылық өндірісін тиімді жүргізу мақсатымен ішкі шаруашылық
территорияны реттестіру жобаларын жасау;
• жер алаптарын қорғауға, жақсартуға, сондай-ақ бүлінген жерлерді
қалпына келтіруге қатысты жұмыс жобаларын дайындау;
• болжауларды, схемаларды, жобаларды жасау, мемлекеттік
кадастрды жүргізу тағы да басқа қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатымен жер ресурстарын реттеу жөніндегі
іздестіру жұмыстарын жүргізу;
• ағымдағы және болашақ жоспарлауды негіздеу, салык салу, нарықтық
келісім шарттарды жасау және басқа да мақсаттарға жер кадастрлық
және бағалау жұмыстарын жүргізу;
• жер мониторингі мен жердің пайдаланылуын бақылауды
және авторлық қадағалауды жүзеге асыру;
• жерді пайдалануға, иеленуге байланысты пайда болатын жер
қатынастарын құқықтық түрғыдан реттеу және заңға сәйкес рәсімдеу,
құқықты куәландыратын актілерді тапсыру, жалға алу шарттарын
рәсімдеу, межелер мен аудандарды планда және жер бетінде көрсету;
• жерге қатысты нарықтық келісім шарттарды ұйымдастыру, әртүрлі
схемалар мен болжаулар жобаларға қарағанда нақты есептерді
қамтымайды және ұзақ мерзім мен көлемді аймақтарға жасалады.
Олар жерді пайдалану жөніндегі жалпы концепциялар мен бағдарламаларды
жүзеге асыруға арналады. Сонымен бірге бұлардың кұрамында жерді және онымен
үзілмес байланыстағы өндіріс құралдарын ұтымды пайдалану және жағымсыз
құбылыстардан қорғау мәселелері де қарастырылады. Бұндай болжаулар жер
ресурстарын пайдалануға байланысты шаруашылық іс-әрекеттердің даму
бағыттарын алдын-ала ғылыми тұрғыдан белгілеу болып табылады.
Әртүрлі жерге орналастыру жобаларының мазмұны жерге орналастырудың
түрі мен түр тармақтарына, формаларына айтарлықтай тәуелді. Осыған себепті
олардың құрам бөліктері, элементтері, жасау және негіздеу эдістері де сан
алуан.
Жерге орналастыруға тарихи қалыптасқан және дәстүрге айналған белгілі
бір өндірістік және қүқықтық процесс тән. Бүл процесс Қазакстан
Республикасы Үкіметі бекіткен арнайы жерге орналастыру және жер кадастры
жұмыстарын жүргізу реттілігі туралы ережеде белгіленген. Жалпы түрде ол
мынадай кезеңдерден түрады:
- жерге орналастыру ісін қорғау;
- дайындық жұмыстарын жүргізу;
- болжауларды, схемаларды және жерге орналастыру жобаларын жасау;
- жерге орналастыру құжаттамасын қарастыру, келісім жасау және
бекіту;
- жобаны орындау, жобаны жер бетіне түсіру, жерге орналастыру
материалдары мен жобалық-сметалық құжаттаманы рәсімдеу және
тапсыру, жерге орналастыру жобасының жүзеге асырылуына авторлық
қадағалау жасау.
Қазақстанда жерге орналастыру және жер кадастры жұмыстарын
стационарлық жерге орналастыру қызметі мен мемлекеттік жерҒӨО құрамында
біріктірілген жобалау, іздестіру жэне ғылыми ұйымдар жүйесі жүзеге асырылып
отырады. Соңғыларының қатарына әрбір облыстың орталығында құрылған еншілес
кәсіпорындар мен аудандардағы кадастрлық бюролар жатады.
Жер ресурстарын басқару агенттігінің Астанада жұмыс істейтін орталык
атқару органдары мен облыстардағы территориалық бөлімшелері жоғарыда аталып
өткен жұмыстарды орындауға тапсырыс беріп отырады. Сонымен бірге жер
ресурстарын зерттеу ісімен ауыл шаруашылығының аэрофототүсіру, геодезия
және картография институтымен оның жергілікті кәсіпорындары айналысады. Жер
мониторингін, демек жер алаптарының күйін пайдалану динамикасын қадағалауды
"Агроресурстар жүйесі" жүргізеді.
Жер ресурстарын пайдалану, жерге орналастыру, жер қатынастарын реттеу,
жер кадастры және жер бағалау проблемаларына қатысты ғылыми зерттеу
жұмыстарын мемлекеттік жерҒӨО мен оның бөлімшелері ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу төмендегідей
тәртіппен жүргізіледі:
- Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлык бөлу жер учаскелеріне
кадастрлық нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады;
- Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі
есептік кварталдар болып табылады;
- орналасқан жерін анықтау мақсатында әрбір жер учаскесіне кадастрлық
нөмірлер беріледі;
- кейіннен құқық кадастрында пайдаланылатын есептік кварталдардың
шекарасы мен кодтары сәулет және қала құрылысы органдарымен,
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органдардарымен келісім бойынша жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумактық органдар айқындайды және тиісті атқарушы
органдар бекітеді;
- жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу максатында облыстарға,
Республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және облыстық маңызы
бар қалаларға берілетін кодтардың тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу төмендегідей тәртіппен жүргізіледі:
- мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және
ақпаратты жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін
пайдалану арқылы жүргізілуі мүмкін.
- мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді.
Мемлекеттік жер кадастры түсінігі төмендегідей:
- мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және
шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы
пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы
туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің
кадастрлық құны туралы мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелеріне құқықты субъектілер
туралы ақпарат та енгізіледі.
Жер кадастрының құрамдас бөлігі суармалы жер учаскелерінің
мелиорациялық жай-күйі, олардың табиғи және ирригациялык-шаруашылық
жағдайлары бойынша сапалык сипаттамаларын бағалау, оларды пайдаланудың
есебі туралы мәліметтер жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық
кадастры болып табылады.
- Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталык уәкілетгі орган мен оның
аумақтық органдары жүзеге асырады.
- мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі бөлып табылады және Жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган өздеріне
қатысты алғанда мемлекеттік басқару органы болып табылатын,
мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді.
- мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік ақпараттык
ресурс болып табылады.
- мемлекеттік жер кадастры аэрофототопографиялық,
фотограмметриялық, кадастрлық суретке түсіруді, жобалау-іздестіру,
картографиялық және бағалау жүмыстарын, топырақты зерттеу,
геоботаникалық және басқа да зерттеулер мен іздестірулер, жер
мониторингін, жерді мөлшерлік және сапалык есепке алу және
мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар
атқару арқылы жүргізіледі.
- мемлекеттік жер кадастрының деректері жерді пайдалану мен қорғауды
жоспарлау кезінде, жерге орналастыруды жүргізу, шаруашылық қызметті
бағалау және жерді пайдалану мен қорғауға байланысты баска да іс-
шараларды жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ жердің бірыңғай
мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық және басқа да
кадастрларды жүргізу, жер үшін төлем мөлшерін айқындау, жылжымайтын
мүлік құрамындағы жер учаскелерінің құнын және табиғи ресурстар
құрамындағы жердің құнын есепке алу үшін негіз болып табылады.
- мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау
бірлігі тұйық шекарада бөліп шығарылған, белгіленген тәртіппен жер
құқығы қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып
табылады.
- жерге меншік нысанына, жер учаскелерінің нысаналы мақсатына және
оларды пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан жер учаскелері мемлекеттік
кадастрлық есепке алуға жатады.
Қазакстан Республикасы Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттігі жер
кадастрының тұтас жүйесін жасау, Қазақстан Республикасы Әділет
Министрлігінің жылжымайтын мүлікті тіркеу жөніндегі орталықтарымен, Қаржы
министрлігімен және баска да мемлекеттік басқару органдары мен өзара іс-
қимыл жасау және жұмыстарын үйлестіру бойынша мақсатты бағытталған жұмыс
жүргізуде.
Жаңа мемлекеттік жер кадастрын қалыптастыруды Қазақстан Республикасы
үшін бірыңғай жүйе бойынша Агенттіктің мамандандырылған мемлекеттік
кәсіпорындары жүргізуде.
Республикада кадастр мен оның инфрақұрылымдарының негізі жасалған.
Шекаралар мен есепті кварталдарының кодтарын белгілей отырып аумақтарда жер
кадастрлық аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Қазіргі кезде құқықтық және фискалдық кадастрлар үшін ақпараттарды жер
кадастры жасайды. Фискалдық кадастрды жүргізудің негізі болып табылатын жер
учаскесінің кадастрлық құнын белгілеу (жер төлемдерін, ипотека мен басқа
төлемдерді есептей) жер кадастрының құрамдас бөлігі болып табылады.
Жерді мемлекеттік кадастр бағалау үшін Ауылшаруашылығы алқаптарының
кадастрлық құнын айқындауға арналған төлемнің базалық ставкаларын есептеу
әдістемесі және нарық бағаларының, сондай-ақ жылжымайтын мүлікті бағалау
мен Астана қаласындағы жер учаскелерін бағалау кезінде сынақтан өткен
бағалы аймақтандыру әдістерінің негізінде Елді мекендердің (қалалардың)
жерін кадастрлык бағалау әдістемесі әзірленді.
Мыналарды:
Жер кодексінің талаптарына сәйкес атрибутивтік және графикалық жер-
кадастрлық құжаттаманы, статистикалық есеп беру мен ведомствоаралық
алмасудың нысанын, мазмұнын, оларды қалыптастыру тәртібі мен жүргізу
әдістемесін, сандық және сапалық мемлекеттік есепке алуды жетілдіру бойынша
жұмыстар жүргізілуде.
Аудандар мен есепті кварталдардың жер-кадастрлық карталарын
компьютерлер технологиялары базасында жасау және оларды стандарттау
жетілдірілуде. Кадастрды ғылыми-әдістемелік және бағдарламалық қамтамасыз
ету әзірленуде.
Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттык жүйесін жасау және жетілдіру,
ГАЖ технологияларын пайдалана отырып сандык карталар әзірлеу оны жүргізу
технологияларын дамытудың негізі болып табылады.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану жөніндегі 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламада мемлекеттік жер кадастрын жүргізуді
жетілдіру үшін мыналар қарастырылған:
Қазақстан Республикасының барлық аумағында жерлерді, соның ішінде
оларды пайдалану санаттары бойынша мемлекеттік есепке алуды қамту;
Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар бойынша жер
кадастры мәліметтерін жыл сайын қағаз және электронды тасығыштарда
дайындау;
Әкімшілік аудандар мен есепті кварталдардың электрондык жер-кадастрлық
карталарын жасау;
Жер кодексі мен статистикалық есеп беру талаптарына сәйкес жер-
кадастрлық құжаттардың нұсқаларын және олардың мазмүндарын жетілдіру;
Жерлерді мемлекеттік кадастрлық бағалауды жүргізу әдістемесін
жетілдіру;
Жер мониторингі бойынша шараларды жүзеге асыру аясында:
белгіленген тәртіппен қажетті ақпаратты бірыңғай мемлекеттік
мониторинг және табиғи ресурстар жүйесіне беру үшін мониторингпен
қамтылған;
ведомстволық жер мониторингінің және өндірістік мониторинг жүйесінің
барлық кәсіпорындары мен мекемелерін енгізе отырып
геоақпараттық жүйе негізінде жер мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі
құрылған;
аэроғарыштық ақпараттарды пайдалана, жоспарлы-картографиялық негізді,
базалық, картографиялық және өзге де құжаттарды жасаумен бірге еліміздің
барлық аумағында бақылау, зерттеу және түсіріс әдістері жетілдірілді;
Жер ресурстарын зерттеу мен картографиялау үшін қарастырылған:
сандық және электрондық тақырыптық карталарды әзірлеудің жаңа
технологияларын енгізу.
Барлық жер санаттарында ауылшаруашылығы алқаптарды түгендеудің
(ауылдық елді мекендер аумақтарын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
аясында қарастырылған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді түгендеуден
басқа) жүргізу. Осы ауыл шаруашылығы алкаптарының жалпы ауданы жөнінде
ұсыныс дайындау.
Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымының қолайлылығы ауыл шаруашылығы
өндірісінің тұрақты дамуын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін
ауыл шаруашылығы алқаптарының неғұрлым тұрақты құрамын жасауға бағытталған.
Оны жүзеге асыру механизмі болып:
• ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан баска санатқа ауыстыру,
олардың табиғи қасиеттеріне сәйкес бір түрінен
екіншісіне ауыстыру;
• босалқы жерлерден және өзге де санат жерлерінен
ауыл
шаруашылығына пайдалану үшін жарамды жерлерді анықтау
және игеру;
• егістік ауданын тыңайған жерлердің айналымына енгізу,
босалқы жер мен орман қоры жерлерінен
ауылшаруашылығында пайдалану үшін жыртылган жерлерді игеру және
жыртылған жерлерден түсімділігі төмен жерлерді шығару есебінен
тұрақтандыру .
Жерді ұтымды пайдалану экономикалық механизмдері бойынша мемлекеттік
кадастрлық бағалауды жүргізу жөнінде ұсыныстар дайындау; салық салу мақсаты
үшін аймаққа бөлу; жер учаскелеріне төлемнің қазіргі базалық ставкаларын
және оларға түзету коэффиценттерін нақтылау бойынша шараларды жүзеге асыру
қарастырылған.
Сонымен қатар келесідей механизмдер әзірленеді:
• Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларға, жерді
ластандырғанынан, оның құнарлылық және өзге де қасиеттерін
жоғалтуынан, ауылшаруашылығы жерлерін айналымнан шығару немесе
құндылығы төмен жер санатының құрамына ауыстырудан болған залалдың
орнын толтыру;
• Жердің экологиялық жағдайын жақсартқаны, оның құнарлылығын
арттырғаны және экологиялық таза өнім өндіргені үшін қолдау жасау.
Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың топырақ
құнарлылығын сақтау бойынша міндеттерін орындауы үшін мыналар
қарастырылган:
* жерді қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асыру,
* ауылшаруашылық мақсатындағы жер учаскелерінің
құжаттарын жасау.
Жобаларды, сызбаларды, жерлерді ұтымды пайдалану мен қорғау
бағдарламаларын мемлекеттік сараптауға, оларды жүзеге асыруға және
мемлекеттік жер кадастрын, жер мониторингі мен өзге де жерге орналастыру
жұмыстарын жүргізу тәртібін ұстануға баса назар аударылады.
Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерін беру және кадастр ақпаратын
пайдалану реттілігі төмендегідей:
– белгілі бір жер учаскесі туралы мемлекеттік жер кадастрының
мәліметтері осы жер учаскесі есепке алынған орын бойынша үзінді
түрінде беріледі;
– мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін құжаттау қағазға
түсіріліп және электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады. Қағазға
жазылған мэліметтер мен электрондық тасығыштарда жазылған
мәліметтер арасында алшақтықтар болған жағдайда, егер Қазақстан
Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, қағазға түсірілген
мәліметтер басымдыққа ие болады;
– жер учаскелері туралы кадастр мәліметтері жер кадастр
карталарымен ара қатынаста болады;
– мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін түзеу топографиялык-
геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру,
түгендеу бойынша, топырақты зерттеу, геоботаникалық, бағалаушылык
және өзге де зерттеулер мен іздестірулер жүргізумен қамтамасыз
етіледі.
– мемлекеттік жер кадастрын жүргізетін мемлекеттік органдар,
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жер-кадастрлық
кұжаттамасына енгізілетін мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз
етуге міндетті;
– жер кадастрының мемлекеттік құпия мен өзге де
шектеулерді қамтымайтын мәліметтері баршаға қол жетімді болып
табылады және мүдделі жеке және заңды тұлғаларға ақылы
негізде беріледі. Жер кадастрының мэліметтерін мемлекеттік
органдарға беру ақысыз негізде осы мақсаттарға көзделген бюджет
қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
2. Жобалау объектісінің сипаттамасы
2.1 Шаруашылық жөнінде жалпы мәлімет
"Асар" шаруа қожалығы 2003 жылы 20 маусымда құрылған. Шаруа
қожалығының жер пайдалануы Қыркеңсе ауылдық округінің орталық бөлігінде
орналасқан.
2008 жылдың 1-қаңтарындагы жер есебі бойынша барлық жер көлемі 3938
га, барлық ауылшаруашылық жерлері 3696 га, оның ішінде жыртылған жерлер -
2137,4 га, тыңайған жер - 51 га, шабындық - 98 га, жайылым - 1409,6 га,
басқа жерлер - 242 га жерді құрайды.
Шаруашылықтың орталық елді мекені – Қыркеңсе кыстағы шаруашылықтың
оңтүстік шығыс бөлігінде орналасқан. Орталык елді мекеннен аудан орталығына
дейінгі қашықтық – 18 шақырым. Аудан орталығынан облыс орталығы Қызылорда
қаласына дейінгі Республикалық маңызы бар асфальт жолмен қамтамасыз
етілген. Олардың ара қашықтығы – 198 шақырым. Автомобиль жолынан басқа
облыс орталығымен байланыс аудан орталығында орналасқан темір жолмен жүзеге
асырылады. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу және өндірістік тауарларды алу
бекеті болып Жаңақорған станциясы табылады. Шаруашылықта аудан және облыс
орталықтарымен тұрақты телефон байланысы орнатылған.
1-кесте
Жер экспликациясы
№ Алқап түрлері Көлемі, га
1 Жыртылған жерлер о.і.суармалы 2137,4
2 Тыңайған жер 51,0
3 Шабындық 98,0
4 Жайылым 1409,6
Ауылшарушылығы алқаптарының барлығы 3696,0
5 Басқа жерлер 242,0
6 Барлық жерлер 3938,0
2.2 Табиғи климаттық жағдайлары
Климаты. Агроклиматтық көрсеткіштер бойынша, вегетациялық кезеңде
жылу және ылғалмен қамтамасыз етілуі жөнінен, зерттеліп отырған
территория Сырдария маңы агроклиматтык ауданға жатады.
Аудан климаты континентальді, жазы ұзақ, ыстық, ал қысы қысқа, қары аз
келеді.
Ең жоғарғы температурасы 44 -47 °С жетеді, ең төменгісі 40 - 45 °С.
Жылдық абсолютті амплитуда 85-90°С құрайды. Орташа жылдык жауын-шашын
100-150 мм-ден аспайды және жылдың әр мезгілінде әр түрлі түседі, жауын-
шашынның 60 пайыздайы қысқы - көктемгі кезеңде жауады.
Гидротермиялық коэффицент 0,1-0,3-ке тең. 10°С-тан жоғары
температуралар жиынтығы 3600-4200°С-қа тең. 10°С-тан жоғары температуралары
кезеңінің ұзақтығы 180-200 күнді құрайды. Көпжылдық мәліметтер бойынша
соңғы көктемгі күннің тез суытуы сәуір айының екінші жартысында тоқтайды,
аязсыз күндерде кезеңнің орташа ұзақтығы 175-200 күн. Жазы ыстық, әрі
ұзақ, шілде айының орташа темиературасы 28-30°С, қысы қысқа, жылы күндері
де кездеседі. Қаңтардың орташа температурасы 7-12°С. Жауын-шашын аз
түседі. 10°С-тан жоғары температуралы кезең бойынша оның мөлшері 35-75 мм-
ден аспайды. Тұрақты қар жамылғысы желтоқсанның үшінші бөлігінің соңында
пайда болады және ол 1,5-2,5 ай жатады, оның орташа биіктігі 10-15 см.
Ауданның климаттық жағдайлары көптеген жылу сүйгіш дақылдарды егуге
қолайлы.
Жер бедері және топырақ түзуші түрлері. Қыркеңсе ауылдык округінің
территориясы Сырдария өзенінің артедельтілі жазығында орналасқан, ол
жоспарлы жер бетімен, құмды төбелерден және депрессиялардан тұрады.
Микрорельеф жасанды жер ғимараттарынан құралады, негізінен бұлар іс
жүзіндегі және жарамсыз суару каналдары.
Топырақ түзуші түрлер болып аллювиальді қабаттар табылады.
Жер беті және жер асты сулары. Зерттелген территорияда гидрографиялық
жүйе дамымаған. Негізгі суару және сумен қамту көзі болып Сырдария өзені
табылады, ол суару каналдарына су жібереді. Химиялық құрамы жағынан су
сульфатты-хлоридті, натрийлі-магнилі болып келеді. Өзен суының
минирализациясы 1,42-ден 2,09 гл дейін болады, бұл өзен суын
ауылшаруашылығын сумен қамтамасыз ету үшін және ауылшаруашылык дакылдарын
суару үшін пайдалануға мүмкіндік береді.
Жер асты сулары жер бетіне жақын жанасады, тереңдігі 3-8 м . Олардың
негізгі қоректену көзі болып ...ағынды сулар (оның ішінде суармалы) және
атмосфералық жауын-шашындар табылады. Қарқынды суару кезеңінде олардың
деңгейі 1-2 метрге дейін көтерілуі мүмкін.
Жер асты суының минерализациясы тұщыдан күшті тұзданғанға дейін
болады.
Топырақ жамылғысы. Қыркеңсе ауылдық округының топырақ жамылғысы
Сырдария өзенінің суы мен климаттык аридтілігінің ықпалынан, территорияның
ағынсыз алаптылығы әсерінен қалыптасты, нәтижесінде топырақтарға ерекше
аймақтық сипат берілді. Топырақтар әр түрлі дәрежеде және деңгейде кең
таралғаннан және түрлі тұздану сипатта болады. Топырақ түзуші процесс
карбонатты түрде жүреді және сондықтан барлық топырақтар карбонатты болып
келеді.
Жайылмалы тоғайлы топырақтар (шифр 641) кең таралған. Олар Сырдария
өзені аңғарының тегістеу бөлігінде ажырық, камыс, мия және басқа да алуан
шөпті тоғайлардан (боз, жыңғыл, реже ) тұратын шалғынды шөптер астында
қалыптасқан. Жер асты суы әртүрлі минералдардан және 3м және одан да төмен
тереңдікте жанасады. Сипатталып отырған топырақтар әртүрлі механикалық
құрамдағы (жеңіл саздақтан сазға дейін) тұзданған және карбонатты
аллювияларда дамиды және түрлі қуаттағы қабаттардың кезектілігімен
айқындалады.
Морфологиялық жағынан бұл топырақтар ашық профильді; макроқұрамының
әлсіз су ұстауымен сипатталады. Гидроморфтылық нышандары профильдің барлық
қабаттарынан тұрады, бірақ тереңдеген сайын олар анығырақ болады.
Жайылмалы шалғынды қоңыр карбонатты топырақтар (шифр 658). Бұл
топырақтар барлық жерде кездеседі. Қарашірігі аз, оның 0-30 см қабаттағы
құрамы 0,93% құрайды.
Топырақтың жоғарғы қабатының механикалық құрамы әртүрлі жеңіл
саздақтыдан орташа саздақтыға дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр карбонатты суармалы топырақтар. (шифр 6580р)
Бұл топырақтар біртекті контурлармен ерекшеленген.
Суармалы топырақта тың түрлеріне қарағанда, қарашіріктің мол қорымен
ерекшеленеді. Жыртылған қабаттың 25-30см-де оның құрамы 0,7-1,02% құрайды.
Топырақтың беткі қабатының механикалык құрамы негізінен ауыр саздақты болып
келеді.
Жайылмалы шалғынды қоңыр сор топырақтар (6 шифр 662) кең таралған және
біртекті контурлармен, сондай-ақ топырақтың басқа түрлерімен және сор
топырақтармен кешенді түрде (шифр 662ор) кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр сор топырақтар үшін қарашіріктің кұрамы кең
көлемде 1,2 ден 1,3% дейін болады.
Топырақтың беткі қабатының механикалық құрамы әртүрлі: жеңіл саздақтан
ауыр саздаққа дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды қоңыр орташа тұзданған суармалы топырақтар (шифр
662 2ор)
Бұл топырақтар сульфатты типте орташа деңгейде тұзданған. Қарашіріктің
құрамы 0,53 тен 1,40%-дейін кездеседі.
Механикалық құрамы орта саздақтыдан ауыр саздақтыға дейін кездеседі.
Жайылмалы шалғынды күшті топырақтар (шифр 6623ор). Бұл топырақтар
негізінен хлорлы-сульфатты типте тұзданған. Қарашіріктің кұрамы 0,51 ден
1,15 % дейін қалыптасқан.
АСАР ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНЫҢ
ТОПЫРАҚ КАРТАСЫ
658 Жайылмалы шалғынды қоңыр 1703 Кәдімгі күріш топырағы
карбанатты
661 Жайылмалы шалғынды қоңыр 724 Шалғынды сортаңды
сортаңды
664 Жайылмалы шалғынды қоңыр 729 Құмдар
батпақты
1-сурет
Жайылмалы шалғынды-батпақты қоңыр топырақтар (шифрлары 664 а', 644 а2,
666 а10 р, 664 а10). Зерттелген территорияда көбінесе біртекті
контурлармен, кейде басқа топырақтармен бірге кездеседі.
Тақыр тәріздес топырақтар (717, 7181) бұл топырақтар беткі қабатының
тесікті кепкендігімен сипатталады. Қарашірікке кедей 0-30 см қабаты оның
құрамы 0,6 % құрайды.
Күріш топырақтары (шифр 1703,1703,1706)
Бұл топырақтар зерттеліп отырған аумақтың суармалы жерлерінің маңызды
бөлігін қамтиды. Олар жайылмалы қоңыр және жайылмалы шалғынды батпақты
топырақтарды ұзақ уақыт күріш дақылын егіп, және су басудың ықпалынан
қалыптасты, нәтижесінде өзінше суармалы батпақты топыраққа айналды.
Күріш топырағының жыртылатын беткі қабатындағы қарашіріктің құрамы
үлкен мөлшерде 0,51 ден 1,66 % дейін өзгеріп отырады.
Механикалық құрамы орта саздақты, жеңіл және ауыр саздақты болып
келеді.
Шалғынды сор топырақтар (шифр 724) біртекті және жайылмалы шалғынды
қоңыр топырақтармен бірге контурларда кездеседі.
Бұл топырақтар тегіс, әрі төмендеген күйде қалыптаскан, онда шалғынды
процесспен жүретін үнемі тұздардың жиналуы байқалады.
Жер асты сулары 2-3 м тереңдікте жанасады, осыған байланысты топырақ
түзуші процесстердің шалғынды стадиясы жүріп отырады. Кәдімгі сор топыраққа
қарағанда оның профилінің жоғарғы ылғалдылығы ескерілген.
Механикалық құрамы орта саздақты төбелі-жоталы бекіген құмда (шифр
729) зерттелғен территорияда шектелген көлемді алады және тек жайылмалы
шалғынды қоңыр топырақтармен бір кешенде кездеседі.
Құмдардың жер бедері төбелі-жоталы келеді. Қарашіріктің құрамы
елеусіз.
Өсімдігі. Өсімдік жамылғысының қалыптасуы ландшафт түзуші және
техногенді факторлар ықпалынан жүзеге асырылған.
Сырдария өзені аңғарында 3-5м тереңдікте жер асты сулары жанасып
жатқан жайылмалы шалғынды топырақтарда өсімдік жамылғысы жыңғыл, бетеге, ал
жеңіл топырақтарда жантақпен, тұзданған топырақтарда кермекпен, кейде
қарабарақпен айқындалады.
Жер асты сулары 5м-ден төмен жанасқан жағдайда топырактың шөлденуі
байқалады. Өсімдік жамылғысы бұл өзгерістерге сезімтал келеді: жусанның
гидрофитті және мезофитті түрлері, рихтер шөбі қалыптасады, ал түзданған
топырақтарда кермектің гидрофиттері дамиды, қарабарақ, жыңғыл өседі.
Төмен орналасқан жайылмалы-шалғынды батпақты топырақтардағы өсімдік –
қамыстан құралады. Қамыстар басқа өсімдіктермен араласпай, тұзданған
топырақтарда кең таралған.
Тақыр тәріздес топырақтарда өсімдік жамылғысы кәдімгі шөлді сипатта
болады. Ол эфимерлі топтардан және жусаннан, ак сексеуілден құралады.
Бұл маңызды өсімдік формациялары арасында, бөлек жерлерде, кәдімгі
және шалғынды тұзданған топырақтарда галофиттердің жыңғыл және қарабарақ
түрлері аздап кездеседі. Шалғынды сор топырақтарда ажырықтың бұталарын
кездестіруге болады.
Аласа төбелі бекіген құмдарда эфемерлі-бүталы ассоциациялар -сексеуіл
мен теріскен таралған.
3. Ауыл шаруашылық өндірісінің сипаттамасы
"Асар" шаруа қожалығы Қыркеңсе елді мекенінің бөлігінде орналасқан.
Шаруа қожалығының жері солтүстігінде және шығысында "Жаңарық" өндірістік
кооперативімен, оңтүстік-батысында ауылдык округ жерлерімен шектеседі.
Шаруашылықтың жалпы жер көлемі 3938 га, ауылшаруашылық алқаптары 3696
га жерді алып жатыр.
Жыртылған жерлер 2137,4 га, тыңайған жерлер 51 га құрайды. Шабындық
алқабы шаруашылық жерінің солтүстігі бөлігінде орналаскан. Шабындық көлемі
98 га құрайды.
Жайылымдық алқаптары 1409,6 га жерді алып жатыр, бұл жерлер қоғамдық
және жеке малдарды жаюға пайдаланылады.
Алқаптардың құрамы мен қатынасы шаруашылықтың жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz