Сауын сиырға арналған мал фермасында сауын аппараттарын пайдалануды және ондағы сүт сақтау ыдысына конструкторлық өзгеріс енгізуді жобалау
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Кіріспе... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1 Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру жұмысы ... ... ... ... ... ... ... .26
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу тасқынды
технологиялық желісіне қажетті есептеулер негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеудің жылдық,
тәуліктік, сағаттық есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.4 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу процесіндегі
технологиялық әдісті таңдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.5 Сиыр қора және қосымша құрылыс орындарының
негізгі жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.6 Технологиялық және қосымша қондырғыларды таңдау және
есеп бойынша негізгі қондырғылар спецификациясын жасау ... ... ... ... ... ... ...38
2.7 Технологиялық қондырғыларға қажетті орындардың
ауданын есепте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.8 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу орындарындағы қажетті
су, бу, электр қуаты мен жарық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 50
3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
3.1 Сүт сақтау ыдысының беріктігін дәлелдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.2 Сүт сақтау ыдысының геометриялық сиымдылығын есептеу ... ... ... ... ... .55
3.3 Сүт ыдысына сүттің құйылу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.4 Сүт ыдысынан сүтті ағызу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3.5 Сүт ыдысының жылу өткізгіштігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4 Еңбек қорғау
4.1 Еңбек қорғауға қажет шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .63
4.2 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу цехында еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ...64
4.3 Сүт жабдықтарына қойылатын санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
5 Экологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
7 Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..77
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Кіріспе... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1 Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру жұмысы ... ... ... ... ... ... ... .26
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу тасқынды
технологиялық желісіне қажетті есептеулер негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеудің жылдық,
тәуліктік, сағаттық есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.4 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу процесіндегі
технологиялық әдісті таңдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.5 Сиыр қора және қосымша құрылыс орындарының
негізгі жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.6 Технологиялық және қосымша қондырғыларды таңдау және
есеп бойынша негізгі қондырғылар спецификациясын жасау ... ... ... ... ... ... ...38
2.7 Технологиялық қондырғыларға қажетті орындардың
ауданын есепте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.8 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу орындарындағы қажетті
су, бу, электр қуаты мен жарық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 50
3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
3.1 Сүт сақтау ыдысының беріктігін дәлелдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.2 Сүт сақтау ыдысының геометриялық сиымдылығын есептеу ... ... ... ... ... .55
3.3 Сүт ыдысына сүттің құйылу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.4 Сүт ыдысынан сүтті ағызу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3.5 Сүт ыдысының жылу өткізгіштігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4 Еңбек қорғау
4.1 Еңбек қорғауға қажет шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .63
4.2 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу цехында еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ...64
4.3 Сүт жабдықтарына қойылатын санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
5 Экологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
7 Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..77
Қазақстан Республикасы президентінің елімізді бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу және малдан алынатын өнім түрлерін өндіру және өндеу жұмыстарын технология бойынша атқаратын машиналар мен қондырғылардың жұмыстарын меңгере алатын маман әр шаруашылық үшін қажет екені өзекті мәселеге айиалып отыр.
Бұл орайда қазір республикамызда жүзеге асырылып жатқан Мемлекеттік азық-түлік бағдарламасының құрамдас бөлігінің бірі мал шаруашылығы саласында атқарылар істердің ауқымы зор. Ал бұл бағдарламаны ойдағыдай жүзеге асырудың басты шарттарының бірі - мал шаруашылығын интенсивті дамыту малдан алынатын өнім түрлерін молайту және өнімді сапалы дайындау. Жобаның өзектілігі. Малды аман сақтау мен оның өнімділігін арттыру және малдан алынатын өнім түрлерін сол шаруашылықта өндіріп-өңдеу яғни сату орындарына дейін дайындау мәселесінің алатын орны өзгеше.
Бұл орайда қазір республикамызда жүзеге асырылып жатқан Мемлекеттік азық-түлік бағдарламасының құрамдас бөлігінің бірі мал шаруашылығы саласында атқарылар істердің ауқымы зор. Ал бұл бағдарламаны ойдағыдай жүзеге асырудың басты шарттарының бірі - мал шаруашылығын интенсивті дамыту малдан алынатын өнім түрлерін молайту және өнімді сапалы дайындау. Жобаның өзектілігі. Малды аман сақтау мен оның өнімділігін арттыру және малдан алынатын өнім түрлерін сол шаруашылықта өндіріп-өңдеу яғни сату орындарына дейін дайындау мәселесінің алатын орны өзгеше.
1. Ш.Н. Нұртаев, Е.Т. Сапарбаев. Мал шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру. - Алматы, "Агроуниверситет" баспасы, 2006.
2. Ш.Н. Нұртаев, Ж.С. Байзақова. Мал шаруашылығында технологиялық процестерді механикаландыру /Оқу құралы/. - Алматы, "Агроуниверситет" баспасы, 2006.
3. А.П. Тарасенко и др. Механизация и электрофикация с/ного производства. - М.: Колос, 2004.
4. В.А. Воробьев и др. Механизация и автоматизация с/х-го производства. - М.; Колос, 2004.
5. И.Ф. Бородин, Ю.А. Судних. Автоматизация технологических процессов. - М.: Колосс, 2004.
6. А.Ф. Князев и др. Механизация и автоматизация животноводства. - М.: Колос, 2004.
7. В.Г. Баутин механизация и электрофикация с/х-ного производства. - М.: Колос, 2002.
8. В.Г. Коба и др. Механизация и технология производства продукции животноводства. - М.: Колос 1999.
9. Л.П. Карташов и др. Механизация и электрофикация животноводства. - М.: Агропромиздат, 1987.
10. Б. Әлиев, Ж. Қорғаспаев, т.б. «Мал фермаларын механикаландыру». - Алматы: Қайнар, 1988.
11. Ш. Нуртаев. «Техника для фермерских (крестъянских) хозяйств». - Алматы: Агроуниверситет, 1998.
12. М.И. Рыбакова. «Справочник зооинженера». - Алматы: Қайнар, 1990.
13. Н.В. Брагинец, Д.А. Палашкин. Курсовое и дипломное проектирование по механизации животноводства. - М.: Колос, 1984.
14. Н.В. Брагинец, Д.А.Палишкин. «Курсовое и дипломное проектирование по механизации животноводства». - М.: Агропромиздат, 1991.
15. С.В. Мельников. Технологическое оборудование животноводческих ферм. – М.: Агропромиздат, 1985.
16. Е.Н. Бородулин Производство молока на малой ферме. - М.:
Агропромиздат, 1989г.
17. Ковалев Ю.Ы. Аппараты молочных линий на фермах. - М.: Агропромиздат, 1985.
18. Краснокутский Ю.В., Панченко Ю.Б. Машины и оборудование для получения цельномолочной продукции. - М.: Росагропромиздат, 1990.
19. Под.ред. Нуртаева Ш.Н.Методика и програмное обеспечение расчетов машин и аппаратов для животноводства на компьютере. - Алматы: 2002.
20. Зейнуллин К.Ш., Естаев Б.З. Мал фермалары мен комплекстерінің технологиялық жабдықтары. - Целиноград, 1992.
21. С.В. Мельников. Справочник по механизации животноводства. - Ленинград: Колос, 1983.
22. Рыжов С.В. Комплекты оборудования для животноводства. - М: Агропромиздат, 1986.
23. Белехов И.П. Механизация и электрификация животноводства. - М.: Колос, 1984.
24. Рощин П.М. Механизация животноводства. - М.: Агропромиздат, 1988г.
25. Ковалев Ю.Н. Аппараты молочных личней на фермах. – М.: Агропромиздат, 1985.
2. Ш.Н. Нұртаев, Ж.С. Байзақова. Мал шаруашылығында технологиялық процестерді механикаландыру /Оқу құралы/. - Алматы, "Агроуниверситет" баспасы, 2006.
3. А.П. Тарасенко и др. Механизация и электрофикация с/ного производства. - М.: Колос, 2004.
4. В.А. Воробьев и др. Механизация и автоматизация с/х-го производства. - М.; Колос, 2004.
5. И.Ф. Бородин, Ю.А. Судних. Автоматизация технологических процессов. - М.: Колосс, 2004.
6. А.Ф. Князев и др. Механизация и автоматизация животноводства. - М.: Колос, 2004.
7. В.Г. Баутин механизация и электрофикация с/х-ного производства. - М.: Колос, 2002.
8. В.Г. Коба и др. Механизация и технология производства продукции животноводства. - М.: Колос 1999.
9. Л.П. Карташов и др. Механизация и электрофикация животноводства. - М.: Агропромиздат, 1987.
10. Б. Әлиев, Ж. Қорғаспаев, т.б. «Мал фермаларын механикаландыру». - Алматы: Қайнар, 1988.
11. Ш. Нуртаев. «Техника для фермерских (крестъянских) хозяйств». - Алматы: Агроуниверситет, 1998.
12. М.И. Рыбакова. «Справочник зооинженера». - Алматы: Қайнар, 1990.
13. Н.В. Брагинец, Д.А. Палашкин. Курсовое и дипломное проектирование по механизации животноводства. - М.: Колос, 1984.
14. Н.В. Брагинец, Д.А.Палишкин. «Курсовое и дипломное проектирование по механизации животноводства». - М.: Агропромиздат, 1991.
15. С.В. Мельников. Технологическое оборудование животноводческих ферм. – М.: Агропромиздат, 1985.
16. Е.Н. Бородулин Производство молока на малой ферме. - М.:
Агропромиздат, 1989г.
17. Ковалев Ю.Ы. Аппараты молочных линий на фермах. - М.: Агропромиздат, 1985.
18. Краснокутский Ю.В., Панченко Ю.Б. Машины и оборудование для получения цельномолочной продукции. - М.: Росагропромиздат, 1990.
19. Под.ред. Нуртаева Ш.Н.Методика и програмное обеспечение расчетов машин и аппаратов для животноводства на компьютере. - Алматы: 2002.
20. Зейнуллин К.Ш., Естаев Б.З. Мал фермалары мен комплекстерінің технологиялық жабдықтары. - Целиноград, 1992.
21. С.В. Мельников. Справочник по механизации животноводства. - Ленинград: Колос, 1983.
22. Рыжов С.В. Комплекты оборудования для животноводства. - М: Агропромиздат, 1986.
23. Белехов И.П. Механизация и электрификация животноводства. - М.: Колос, 1984.
24. Рощин П.М. Механизация животноводства. - М.: Агропромиздат, 1988г.
25. Ковалев Ю.Н. Аппараты молочных личней на фермах. – М.: Агропромиздат, 1985.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Аннотация
Жоба тақырыбы: Сауын сиырға арналған мал фермасында сауын
аппараттарын пайдалануды және ондағы сүт сақтау ыдысына конструкторлық
өзгеріс енгізуді жобалау.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты қазіргі таңда пайдаланып келе жатқан
сауын аппараттарын пайдалану арқылы және ондағы сүт сақтау ыдысына
конструкторлық өзгеріс қарастырылған.
Дипломдық жоба 81 беттен, 15 суреттен, 7 кестеден тұрады.
Сонымен қатар дипломдық жобада еңбек қорғау, экология және бизнес
жоспары қарастырылған.
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .10
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Белгілер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...12
Кіріспе...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..13
1 Аналитикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...15
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру
жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . 26
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу тасқынды
технологиялық желісіне қажетті есептеулер
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 27
2.3 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеудің жылдық,
тәуліктік, сағаттық есептеулері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
2.4 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу процесіндегі
технологиялық әдісті таңдау негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.5 Сиыр қора және қосымша құрылыс орындарының
негізгі жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.6 Технологиялық және қосымша қондырғыларды таңдау және
есеп бойынша негізгі қондырғылар спецификациясын
жасау ... ... ... ... ... ... ...38
2.7 Технологиялық қондырғыларға қажетті орындардың
ауданын
есепте ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 3
2.8 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу орындарындағы қажетті
су, бу, электр қуаты мен жарық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3 Конструкторлық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 54
3.1 Сүт сақтау ыдысының беріктігін
дәлелдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.2 Сүт сақтау ыдысының геометриялық сиымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... .55
3.3 Сүт ыдысына сүттің құйылу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.4 Сүт ыдысынан сүтті ағызу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.5 Сүт ыдысының жылу
өткізгіштігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...60
4 Еңбек қорғау
4.1 Еңбек қорғауға қажет шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .63
4.2 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу цехында еңбек
қорғау ... ... ... ... ... ... ...64
4.3 Сүт жабдықтарына қойылатын санитарлық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
5 Экологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 66
6 Экономикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .69
7 Бизнес-
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..71
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 77
Нормативтік сілтемелер
Дипломдық жобада төмендегідей нормативтік сілтемелер қарастырылған:
-ҚР ОБД- Қазақстан Республикасының оқу білім департаменті
-ЖҰД- жоғары ұлықсат деңгейі
-МЕМ СТ 13264-88 - Сиыр сүті. Стандарт талаптар
-ТЖК - табиғи жарықтандыру коэффиценті
-МЕСТ 12.40.38-78- ер жұмысшыларға арнайы киiмдер
-МЕСТ 12.4.39-78 әйелдер жұмысшыларға арнайы киiмдер
-МЕСТ 20010-74- қолды қорғау-резиналық қолғаптар
Анықтамалар
Дипломдық жобада төмендегідей анықтамалар келтірілген:
-Гомогендеу - майлы шарларды ұсақ шарларға ыдырату мақсатында сүтті
әрекетті механикалық өңдеу
-Сүтті стерильдеу- жоғары температурада жылумен өңдеу
-Сүт майы - кішкентай лецетиндік белок қабығымен қапталған майлы
түйіршіктер ретінде болады
-Сүт майы- эртүрлі глицеринен тұрады. Сүт майы қаннықан және қанықпаған май
қышқылдарынан тұрады
-Сүт қанты - (лактоза) табиғатта тек сүттен басқа қосылыстарда болмайтын
көмірсутектің бір түрі
-Сиыр сүті – сиырдың сүт бездері жұмысының өнімі
-Сүт ферменттері- биокатализаторлар деп те аталады Олар белоктың, майдың,
көмірсутектің үлкен бөлшектерінен кішкентай бөлшектерге дейін ыдырауға
қатысады.
-Пероксидаза - тотықтыру процесін жылдамдатуға қатысатын фермент
-Каталаза - сут құрамындағы сутегінің асқан тотығын су және оттегі
молекуласына дейін ыдыратады
-Липаза - сүт май қышқылымен глицеринге ыдырайды. Сүтке желін
микроорганизімі арқылы келеді немесе суалуға жақындаған мал сүтінде болады
Протеаза - белоктардың ыдырауына септігін тигізетін фермент
-Фосфатаза - бүл фермент фосфор қышқылы эфирлерін фосфор қышқылына дейін
ыдырайды
Белгіленулер мен қысқартулар
Дипломдық жобада төмендегідей белгіленулер мен қысқартулар енгізілген;
т-тонна
% - пайыз
м - метр
мм-миллиметр
мПа - мегаПаскаль
кг - килограмм
г - грамм
га - гектар
т.б. - тағы басқалар
д.а - деп аталады
Кіріспе
Қазақстан Республикасы президентінің елімізді бәсекеге барынша
қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті
ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді
механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді
жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу және малдан
алынатын өнім түрлерін өндіру және өндеу жұмыстарын технология бойынша
атқаратын машиналар мен қондырғылардың жұмыстарын меңгере алатын маман әр
шаруашылық үшін қажет екені өзекті мәселеге айиалып отыр.
Бұл орайда қазір республикамызда жүзеге асырылып жатқан Мемлекеттік
азық-түлік бағдарламасының құрамдас бөлігінің бірі мал шаруашылығы
саласында атқарылар істердің ауқымы зор. Ал бұл бағдарламаны ойдағыдай
жүзеге асырудың басты шарттарының бірі - мал шаруашылығын интенсивті дамыту
малдан алынатын өнім түрлерін молайту және өнімді сапалы дайындау. Жобаның
өзектілігі. Малды аман сақтау мен оның өнімділігін арттыру және малдан
алынатын өнім түрлерін сол шаруашылықта өндіріп-өңдеу яғни сату орындарына
дейін дайындау мәселесінің алатын орны өзгеше.
Малдан алынатын өнімдердің бірі - сүт. Сүт - қоректік қасиеті жоғары,
адам өміріне қажетті барлық заттар мен витаминдері бар, бірак тез бұзылатын
өнім түрлеріне жатады. Сүт және сүт өнімдерінің сапасы көп жағдайда оларды
дер кезінде өңдеуге немесе өнімге айналдыруға байланысты екені белгілі. Ал
сиыр сауу кезінде малға кері әсерін бермейтін, біздегі әлі күнге дейін
пайдаланып келе жатқан және жаңартылған сауын аппараттарымыз бен сауын
қондырғыларымыз сүттің сапасына жақсы әсер ететін машиналар қатарына
жатады. Осы аппараттар мен сауын қондырғылары арқылы сауылған сүт бірден
сүт түтіктері арқылы (сыртқы ортамен жанаспай) сауын қондырғысының сүт сүзу
бөліміне, одан сүт салқындату бөліміне, пастерлеу қондырғылары бар
шаруашылықтар үшін пастерлеу бөліміне бірден өтуінің өзі сүттің жуық арада
бұзылмай, ары қарай сүттен жасалынатын өзге өнімдерді шығару орындарына
сапасы жоғары сүт ретінде жеткізуге болатынын дәлелдедік.
Еліміздегі сүттен өнім түрлерін шығару орындарына қышқылдығы өте төмен
сүт өткізу шаруашылықтың негізгі мақсаты.
Сиырды сауу және алғашқы өңдеуден өткізу жұмыстарын ұйымдастырғанда
еліміздің өнеркәсіптік комитетінің ветеринария бас басқармасы мен Денсаулық
сақтау министрлігінің санитарлық-эпидемиологиялық бас басқармасы бекіткен
(2005ж.) "Шаруашылықтағы сүт өнімін алатын орындар үшін санитарлық және
ветеринарлық ережелерін" қатаң сақтау керек екені белгілі.
Біз осы ереже бойынша сүт алғымыз келсе міндетті түрде сиыр қорасында
сүт сауудың және оны алғашқы өңдеуден өткізу желісінің біртұтас болған
жағдайда ғана жоғары көрсеткіштерге жетуге болатыны белгілі.
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіруді өнеркәсіптік технологияға көшіру,
еңбек ұйымдастыруды жаңаша жолға қою, әр сиырдан алынатын сүт мөлшерін
молайтып, оның сапасып жақсарта түсу, сүт өнімдерінің өзіндік құнын кеміте
беру, қажетті жұмысшы күшін азайту, өндірістік қорларды неғұрлым дұрыс
пайдалану - сұт қабылдау, өңдеу шаруашылықтарын интенсивтендірудің бірден-
бір кепілі.
Малды дұрыс азықтандыру, күту, сүтті санитарлық және гигиеналық талапқа
сай сауып алу, алғашқы өңдеуден өткізу, сақтау және тасымалдау, алынған
сүттің сапасын қайта өңдеу кезінде төмендетіп алмау шараларының да маңызы
зор.
Малды сапалы жемшөппен жеткілікті түрде азықтандырмау, сиыр сауатын
техниканы тиімді, толық және дұрыс пайдаланбау, сүт сауатын ыдыстарды және
сақтайтын орындарды таза ұстамау, сүтті жинау және салқындату ережелерін
сақтамау салдарынан сүт сапасы төмендеп кетуі мүмкін. Мұндай сүттің
технологиялық құны едәуір кемитіндігі белгілі.
Осы тұрғыдан алғанда мал шаруашылығы қызметкерлерінің сүт
технологиясының ерекшеліктерін және оның экономикалық тиімділікке тигізетін
әсерін білгені жөн деп есептейміз.
Сиыр сауу кезіндегі ережелерді дұрыс ұстап, сауылған сүтті алғашқы
өңдеуден өткізіп, сауда орындары немесе сүт зауыттарына тезірек жеткізетін
болсақ ол сүттен алынатын өнім түрлері сапалы және тағамдық жағынан адам
организімі үшін құны зор болар еді. Себебі сүттен жасалынатын небір
тағамдар түрлерінің сапасы, сүттің тазалығы мен сапасына тікелей
байланысты. Бұл талаптарды орындау үшін ірі қараны сұрыптау жұмысын жаңа
деңгейге көтерумен қатар қазіргі кездегі шаруашылықтарда ұйымдастырыла
бастаған ферма жанындағы сүтханаларды қажетті қондырғылармен барынша толық
қамтамасыз етіп, оны тиімді пайдалана білу керек.
Дипломдық жобаның мақсаты сиыр сауу, сүт құрамы, оған әсер ететін
жағдайлар, сапалы сүт алу жолдары, сүт майлылығын бірқалыпқа келтіру
әдістері, сүт өңдейтін қондырғылар, оларды дұрыс пайдалана білу, сүтті
сүзу, салқындату, пастерлеу айтылады. Және сүт сақталынатын ыдыстарға
конструкторлық өзгеріс енгізу арқылы сүттің сапасының дұрыс сақталуына
көмегін тигізуге болады деп есептейміз.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби шолу
Сүт мал желінінде (сүт безінде) қаннан түзілетін күрделі, құрамында су,
белок, сүт майы, сүт қанты, минерал заттар, витаминдер т.б. болады. Сүт осы
заттардың бір-бірімен тығыз байланыстағы коллоидты құрылымы. Сондықтан да
сүтті - полидисперсиялық система деп те атайды. Себебі кейбірі көзге
көрінбейтін ионды немесе молекулалық (тұздар, сүт қанты) түрде кездессе,
басқалары ірі дисперсия (майлар) түзеді.
Сүт желіндегі микроскоп арқылы ғана көрінетін альвеолаларда түзіледі.
Желін мен альвеолалар арасында тығыз байланыстылық бар. Мал желіні неғұрлым
үлкен болса сүт түзілетін альвеолалардың да көп болғаны, яғни сиыр сүтті
болады. Сүт алвеолалардан сүт жолдарына, одан әрі қауақшаларға жиналады.
Сүт түзілу үшін қажетті заттар қанмен келеді. Сондықтан желін қанмен өте
жақсы қамтамасыз етіледі. Желіннен қайтқан қан сүт венасымен оралады. Бір
литр сүт түзілу үшін мал организімінен 500 литрге дейін қан желін арқылы
өтуі керек. Сонда сиыр күндік беретін сүті орташа 30 литр десек, желіннен
орташа 15 тоннаға дейін қан өтеді деген сөз.
Сүттену процесінің үздіксіз жүруіне сәйкес жануарлардың желініне сүт
жиналады. Желіннің әрбір бөлігі сүт безінен, дәнекер ұлпадан, сүт
жылғаларынан және емшектен тұрады (1 сурет). Сүт бездерінде жануардың
қанынан сүт түзіледі, ол сүт жылғаларымен ағып келіп, емшекке құйылады. Сүт
безінін маңызды бөлігі - безді ұлпа, ол көптеген майда ұяшықтардан
-альвеолдардан тұрады.
Белгіленуі:1 - сүт бездері. 2 – дәнекер ұлпа, 3 - сфинктер, 4 - сүт
цистериалары, 5 - сүт жылғалары, 6 - жүйкетамырлар, 7 - емшек, 8 -
көктамыр.
9 – күретамыр.
Сурет 1. Сиыр желінінің құрылысы
Сүттін едәуір бөлігі желіннің ұяшықтары (альвеолдары) мен ұсақ сүт
жылғаларында болады. Бұл сүтті шығару - малдың сүт бездерінің қозғаушы
реакциясы арқылы жүзеге асатын ұзақ әрі күрделі құбылыс.
Сиырды машинамен сауу - көп еңбек сіңіруді қажет ететін күрделі
процестердің бірі. Сиырды машинамен сауу - малды бағып, күтудің
технологиясы мен әдістеріне байланысты түрліше жүргізіледі.
Жылына 2500кг сүт беретін сиыр сүтінен 100 кг май, 85 кг белок, 125 кг
сүт қантын, 17 кг минерал тұздар, барлығы 3620 кг құрғақ зат алуға болады.
Сиырды саууға дайындағанда (желінін жылы сумен жуу, массаж жасау, емшек
ұшындағы сүтті бөлек стаканға сауып алу) сүт альвеолалардан цистерналарға
жинала бастайды. Осы мезгілде сиырдың желінінің ішкі қысымы 5 кПа-ға дейін
жоғарылайды. Сиыр емшегі толық иігенге дейін 45-50 секундтай уақыт өтеді.
Осы уақытта барлық дайындық жұмыстарын бітіріп сауын аппараттарын кигізіп
іске қосу қажет. Барлық дайындық жұмыстары дегеніміз желінді жылы сумен
жуудан бастап, таза сүлгімен сүрту, массаж жасау, бастапқы екі-үш тамшы
сүтті бөлек ыдысқа сауып сауын аппараттарын кигізу.
Машинамен сауылатын сиырды таңдап алу үшін бірнеше талаптар қойылады.
Олар сиыр желінінің мөлшері (желіннің аумағы 110-115см, тереңдігі 30см),
оның пішіні (тостаған немесе ваннаға ұқсас төрт бөлігінің бірдей жетілуі)
және орналасу ерекшеліктері. Машинамен сауылатын сиырлардың алдыңғы
емшектерінен алынатын сүт барлық сауылатын сүттің 45-55%-ін құрауы керек.
Көп жылғы зерттеу көрсетіп отырғанындай емшек сфинктерінің каналы
арқылы бір минутта 2-3 килограм сүт сауылады. Сауылатын сүт мөлшері кем
болған жағдайда, яғни сауын аппаратындағы емшекке кигізілген резина
қысылған кезде сауылған сүт қайтадан емшекке қарай тартылуы мүмкін. Мұндай
жағдайда сүт толық сауылмайды деп түсінеміз.
Жалпы машинамен сауу жұмысына мынадай негізгі факторлар әсер етеді:
сыртқы орта, сауын кезіндегі сауыншының жұмысы, іс қимылы, машинамен сауу
кезіндегі мейірбандық, яғни сауу кезінде сауыншы арқылы іске асырылатып
басқару жұмыстарының әсері және сауу жүйесінің қызметіне тікелей байланысты
істі атқаратын механизм жұмысының сипаты.
Сиырды машинамен саууда дайындық жұмыстары маңызды орын алады.
Ю.А.Цойдың тұжырымы бойынша барлық істелінетін жұмыстар екі топқа бөлінеді
екен. Біріншісі - сауу қондырғысының типіне байланысты істелінетін жұмыстар
мен соған жұмсалатын уақыты, екіншісі - қондырғылардың барлық типтерінде
міндетті түрде орындалатын жұмыстар жатады.
Осы кезге дейін пайдаланып келген сауу машиналарының түріне,
конструкциясына немесе сауу орнында осы жұмысты ұйымдастыру тәсіліне
қарамастан, сүтті сорып алу физиологиясына негізделген тікелей сауыншылар
атқаруға тиісті бірқатар жұмыс түрлері орындалды. Атап айтқанда сиырды
машинамен сауу кезіндегі атқарылатын жұмыстардың барлығы рет-ретімен
орындалуы керек. Міндетті түрде орындалуы тиіс жұмыстар қатарына мыналарды
жатқызуға болады: сиыр саууға алғашқы дайындық, аппаратты іске қосу,
емшекке сауын стакандарын кигізу, сауу, сауын аяқталғаннан кейін аппараттың
жұмысын тоқтату, сауын стакандарын желіннен ажырату. Дайындық жұмыстарына
орташа бір минуттай уақыт жұмсалса, сауу ісін атқаруға сауын аппараттарының
түріне және сиыр сүттілігіне қарай 4-6 минут уақыт бөлінеді.
Сиыр сауудың әр түрлі жолдары бар. Табиғи жолы – бұзаудың емуі, қолмен
сауу және машинамен сауу.
Сүт сауу аппаратының стаканы оның жұмысшы органы болып табылады. Оның
жұмыс істеу принципі - үздік-үздік соруға негізделген. Сауу стаканы сауын
аппаратының түріне қарай бір немесе екі камералы болып келеді. Стакан
камераларында қажетті ауа қысымы болады.
Машинаның белгілі бір уақыт кезеңіндегі сиырға жасайтын физиологиялық
біртекті әсері "такт" деп аталады, Тактылар жиынтығы "цикл" деп аталады.
Бір циклдың ішіндегі абсолюттік қысым атмосфералық қысымнан 48-53 кПа-ға
дейін өзгереді. Машинамен сауу кезінде сауу тәртібінің параметрлерін
вакууммен өлшейді. Оны өлшейтін аспап вакуумметр деп аталады. Сонда әртүрлі
конструкциялу сауу стакандарының камераларында ауасыздық 48-53 кПа
аралығында болады.
Машинамен сиырды екітактылы және үштактылы аппараттарымен жұмыс
істейтін вакуумды сауын қондырғыларымен сауады. Сауу машинасы сауу
аппаратыан, бақылау-өлшеу аспаптарынан, реттегіш құрылғылардан, вакуумдік
түзілістен, вакуум-насос пен электркозғалтқыштан тұрады.
Сауын машинасының құрамына злектрқозғалткыш (1), вакуум — сорап (2),
вакуум - баллон (3), вакуум реттегіш, вакуумметр (5), вакуум -түтік (6)
және сауу аппараты кіреді (2 сурет).
Сауу аппаратының негізгі жұмысшы органы — сауу стакандары (10). Оның
жұмыс істеу принцитті үздік-үздік соруға негізделген. Сауу стаканы бір
немесе екікамералы болып жасалады. Стаканның камераларында қажетті ауа
қысымы болады.
Сауу аппараттарының жұмысы сүтті сауып, содан кейін оны ыдысқа құюға
икемделген кейбір механизмдер көмегімен жұмыс атқаратын вакуум қызметіне
негізделген.
Әрбір сауу аппараты сауу стакандарынан, коллектордан, пульсатордан,
қақпақты сауу шелегінен, резеңке түтік пен шлангалардан тұрады.
Белгіленуі:1- электрқозғалтқыш, 2 – вакуум-сорап, 3 – вакуум баллон, 4
вакуум реттегіш, 5 - вакуумметр, 6 – вакуум түтік, 7 - сауын шүмегі, 8 -
пульсатор, 9 - сауу шелегі, 10 – сауу стаканы, 11 - сүт шлангасы, 12 -
коллектор.
Сурет 2. Сауын машинасының негіздік сұлбасы
Әрбір сауу аппараты сауу стакандарынан, коллектордан, пульсатордан,
қақпақты сауу шелегінен, резеңке түтік пен шлангалардан тұрады.
Сауу стакандары - сиыр емшегінен сүт шығаруға тікелей қатысатын бірден
- бір жетекші құрал.
Коллектор сауу стакандарынан сүт жинап, стакандар аралығындағы вакуумды
реттеу үшін және үштактылы сауу тәсілінде емшекке тыныс беру үшін
қолданылады.
Пульсатор тұрақты вакуумды айнымалы вакуумға айналдырады. Бұл үшін
мұнда төрт камера орнатылған. Бұлар: тұрақты вакуум, айнымалы вакуум
(басқарылатын камера), тұрақты атмосфералық қысым және айнымалы вакуум
(жұмыс камерасы) камералары.
Камералар бір - бірінен клапандар мен резеңке мембраналар арқылы
бөлінген. Айнымалы вакуумның жұмыс және басқарылатын камералары өзара канал
арқылы жалғасады. Канал қимасын арнайы реттегіш бұрама арқылы өзгертіп
отыруға болады, осының арқасында қалаған соғу (пульсадия) жиілігіне қоюға
болады.
Пульсация дегеніміз - барлық тактылардың жұмыс істеуіне кететін уақыт
жиынтығы.
Сиырды машинамен сауу кезінде желіндегі сүтті сарқа саууға тырысу
керек. Табынға жаңадан қосылған сиырды машинамен саууға үйретіп,
дағдыландыру үшін көптеген жұмыстар атқарылуы керек. Өйткені малды машинаға
үйрету кезінде шошындырмай, үргітпей ұстамдылық көрсетіп төзімді болу
керек. Дөрекілік қора ішінің шуы немесе техниканың жағымсыз дыбыстары малды
шошындырады да, сүт беру кеміп, кейде ұзақ уақытқа дейін сүт шықпай қалуы
мүмкін.
Сиыр бұзаулағаннан кейін 8-10 күн өткен соң біртіндеп машинамен саууға
үйрету керек. Машинамен саууға сиырдың жарамдылығын анықтайтын маңызды
функциональдық көрсеткіштерінің бірі - саууға кететін уақыт пен сүт беру
жылдамдығы.
Бірыңғайландырылған АДУ-1 сауу аппараты төрт сауу стаканынан,
коллектордан, пульсатордан, резеңке шлангалардан және келтетүтіктерден,
сауу шелегінен тұрады.
АДУ-1 сауу аппараты екітактылы және үштактылы етіп шығарылады.
Екі тактылы АДУ-1 сауу аппараты сүтті сүт құбырына жинайтын АДМ-8А
типтес сауын қондырғыларында, сондай - ақ сүтті шелекке жинайтын ДАС -2Б
сауын қондырғыларында қолданылады.
Сүтті сүт құбырына жинағанда, оны вакуум және сүт түтіктеріне жалғау
үшін шүмек-ұстағышты пайдаланады. (3, a сурет).
Белгіленуі:a - сүт құбырына cаyyғa арналған аппараттың жалпы көрінісі:
1 - пульсатор, 2 - ұстағыш, 3 - коллектор, 4 - сүт түтігі, 5 - түтік, 6 –
стакан гильзасы, 7 - copy резеңкесі, 8 - сақина, 9 - сүт шлангасы, 10 -
айнымалы вакуум шлангасы, б - сауу стаканы: 1 - гильза, 2 – copy резеңкесі,
в – коллектор бөлшектері: 1 – бұрама, 2 – таратқыш, 3,6 - жоғарғы және
төменгі корпустар, 4 – аралық төсем, 5 - клапан, 7 – тығырық, 8 – шплинт.
Сурет 3. Бірыңғайландырылған АДУ -1 сауу аппараты
Аппараттың сауу стаканы тоттанбайтын болаттан жасалған біртұтас
гильзадан (1) және сүт түтігімен бірге жасалған copy резеңкесінен (2)
тұрады (3, б - сурет). Осылайша АДУ-1 сауу аппаратының сауу стаканы бар
болғаны екі бөлшектен тұрады, бұл оны пайдалануды ыңғайлатады, әрі АДУ-1
аппараты жұмысының сенімділігін арттырады.
Пульсатор пластмассадан жасалған және төрт камерадан тұрады. Аппараттың
екітактылы режимдегі жұмысы кезінде пульсация жиілігі минутына 70±8, ал
үштактылы режимде - 60±5.
Коллектордың корпусы беріктігі жоғары мөлдір пластмасса
-поликарбонаттан жасалған. АДУ-1 аппаратының екітактылы коллекторы басқа
екітактылы аппараттардың коллекторына қарағанда көлемі үлкенірек етіп
жасалған, бұл сауу кезінде вакуум режимін тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
Коллектордың екі камерасы бар: сүт жинайтын және таратқыш. Сауын
қондырғысының сүт құбыры коллектормен мөлдір сүт шлангасы (9) арқылы
жалғанады (13.10, a - сурет). Бұл шланга пластифицирленген
поливинилхлоридтен (ПВХ) жасалған, оның санитарлық - гигиеналық сапасы
басқа материалдан жасалған сүт шлангаларынан анағұрлым артық, әрі ұзақ
қызмет жасайды.
Ал төмен вакуумды АДУ-1-03 сауу аппараты АДМ-8А сауын қондырғысында
пайдаланылады. АДН-1 сауу аппараты төрт сауу стаканынан, коллектордан,
пульсатордан, резеңке шлангалардан, келтетүтіктерден және аппаратты бір
уақытта вакуум және сүт түтіктеріне қосатын ұстағыш-шүмектен тұрады. АДН-1
аппаратының сауу стакандары АДУ-1 аппаратының стакандарымен бірдей, ал
коллектор мен пульсатордың құрылыстарында айырмашылықтар бар.
АДУ-1-03 caуын аппаратының пульсаторы ДА-2М аппаратының пульсаторымен
81%-ға бірыңғайландырылған. Одан айырмашылығы: пульсатор корпусы мен камера
(4П) корпусының арасында саңылаулы дросселі бар аралық сақина және резеңке
төсеніш орнатылған, сондай-ақ мұнда реттегіш бұрама болмайды (4 сурет).
Дроссель сирексіту пульсациясының тұрақты жиілігін қамтамасыз етеді. Бұл
аппараттың коллекторы – үшкамералы. Төменгі камера (1К) сүт жинайды, оның
сыйымдылығы ДМ - 2М Майга аппаратының коллекторының сыйымдылығын
қарағанда 1,5 есе үлкейтілген. 2К камерасы - атмосфералық, ал 3К камерасы -
таратқыш. 2К камерасы клапанмен жабылатын канал арқылы 1К камерасымен
жалғастырылған. 2К камерасы 3К камерасынан иілгіш резеңке мембранамен
бөлектелген, оған клапан жалғанады. Клапан 1К және 2К камераларын қосатын
каналды ашып - жабады. 3К камерасы сауу стакандарының қабырғааралық
камераларымен және пульсатордың екінші камерасымен байланысады.
Белгіленуі:1П - пульсатордың атмосфералық қысым камерасы, 2 П және 4П –
пульсатордың айнымалы вакуум камералары, 3П - пульсатордың тұрақты вакуум
камерасы, 1К және 3К - коллектордың айнымалы вакуум камералары,
2К - коллектордың атмосфералық қысым камерасы.
Сурет 4. Төмен вакуумды АДУ-1-03 сауу аппаратының сұлбасы
Коллектор құрылысының ерекшелігі бүкіл аппараттың жұмысына ықпалын
тигізеді: сығу тактысында 2К камерадан 1К камераға ауа жібергенде сауу
стакандарының емшекасты камераларындағы сирексу 8...10,5 кПа-ға дейін
төмендейді. Бұл емшектердің демалуына, сауу аппаратындағы сирексудің
тұрақтануына, сауу режимінің жақсаруына және сүттің коллектордан сүт
құбырына тез құйылуына мүмкіндік береді.
АДУ-1 сауу аппаратының жұмысы былайша жүреді. Вакуум — шүмекті іске
қосқанда сирексу (1П камерасында), атмосфералық қысым (4П камерасында) және
қысым күштері клапанды жоғары көтеріп, 3П камерасын 2П камерасынан
ажыратады да, 1П және 2П камераларын қосады. Сирексу 2П, 3К және сауу
стакандарының қабырғааралық камераларына тарайды. Осы уақытта коллектордағы
ауа қысымының әсерімен мембрана 2К камерасынан жоғары қарай иіледі де,
клапанды көтереді, ал клапан 1К камерасын 2К камерасынан ажыратады. Сирексу
сүт құбырынан сүт шлангасы арқылы коллектордың 1К камерасына және сауу
стакандарының емшекасты камераларына беріледі (copy тактысы).
Copy тактысының соңына таман пульсатордың 4П камерасында сирексу
болады, ол канал арқылы 2П камерасына тарайды. Қысымдардың айырмашылығына
байланысты мембрана төмен түсіп, 2П және 3П камераларын қосады да, ал 1П
және 2П камераларын ажыратады. 2П камерасында пайда болған атмосфералық
қысым 3К камерасы арқылы сауу стакандарының қабырғаралық камераларын өтеді
(қысу тактысы).
Бұл уақытта мембранаға 2К және 3К камераларына әсер ететін қысым
теңгеріледі бірақ 2К камерасынан 1К камерасына әсер ететін ауаның қысымымен
төмен түседі. 1К және 2К камераларын қосатын канал ашылып, ауа сол арқылы
1К камерасына және сауу стакандарының емшекасты камераларына өтеді. Ауа
мұндағы сирексуді 8...10,5 кПа-ға дейін төмендетеді, бұл copy тактысында
бұзылған қалыпты қан алмасуды орнына келтіреді.
Сауу аппаратын жұмысқа былайша даярлайды: ыстық судың (85° С) жарты
шелегін алып, аппаратты вакуум өткізгішке қосады да, коллектордың
кронштейнін төмен қаратып ұстаған күйі сауу стакандарын шелектегі суға
батырады. Вакуумның әсерінен су стакандар мен шланг арқылы сауу шелегіне
құйылады. Суды шелектен төгіп тастап, аппарат жұмысын тексергесін аплектеп
төгіп тастап, аппарат жұмысын тексергесін аппаратты сауатын жерге апарады.
Сиырлар саууға әзір болған соң сауу аппаратын вакуумға қосады.
Сиырды сауып болған соң, аппараттарды салқын және ыстық сумен жуады. Әр
сауыннан кейін коллекторды бөлшектеп тарқатады. Тәулігіне бір рет
пульсатордың кері клапаны мен оның камерасын жуып, аптасына бір рет сауу
аппаратын түгелдей тазалап тұрады. Соңғысы үшін оны бөлшектеп, сода
ерітіндісі құйылған ыдыста жуады (бір шелек суға 50 г кальцийлендірілген
сода). Содан кейін жуылған бөлшектерді таза ыстық су құйылған ыдыста 30
минуттай ұстаған соң, сауу аппаратын қайта құрастырады.
Вакуумды қондырғылар сауын қондырғылары жүйесінде ауасыздық туғызу үшін
қолданылады, олар вакуум сорабынан, вакуум - баллоннан, вакуум –
реттегіштен, вакуумметрден, арматуралы құбыр жүйесінен және
электрқозғалтқыштан тұрады.
УВУ-45 қондырғысы сиыр сауу машиналарын іске қосады. Двигатель мен
жұмысшы органдардың (сауу стакандарының) арасындағы күш беретін трансмиссия
қызметін атқарады. Қондырғы ауа насосынан, балон-ресиверден, ауасыздықты
реттегіштен, қысым өлшегіштен, арматуралардан, құбырлардан және
электрқозғалтқыштан тұрады. Ауа насостары ротациялы қалақты. Сауу
аппаратының жұмысы мен сүт тасымалдауға қажетті ауасыздықты тиісті денгейде
сол жүйедегі реттегіш арқылы жүйеге түсіріледі және магистральді ауа
құбырларына орнатылған өлшегіш аспабы арқылы бақыланады. Ауасыздық жиі
өзгермес үшін (пульсация жасау кезінде) осы жүйеге баллон мен ресивер
жалғастырылған. Сонымен қатар ресивер құбырлардан конденсатты, ауа
құбырларын жұған кезде суды жию қызметін атқарады.
Суретте көрсетілген насосқа ұқсас екінші бір түрі УВУ- 6045 вакуум
қондырғысының УВУ-45 сурет 5, вакуум қондырғысына қарағанда бірқатар
ерекшеліктері бар сурет 6.
Белгіленуі:1 – электрқозғалтқыш, 2 - вакуум балоны, 3 - вакуум
реттегіш;
4 - вакуумметр; 5 – вакуум түтігі, 6 - бензин ыдысы,7 - іштен жану
қозғалтқышы, 8 - вакуум насос.
Сурет 5. УВУ- 45 ауа сорғыш қондырғысы
Онда статор мен қалақтар беттерін майлауға арналған білтелі май сауыт
және сөндіргіш орнатылған. Электрқозғалтқыштың білігіне орнатылған сына
белдікті қозғалтқыштың шкивін ауыстыру арқылы ротордың айналу жиілігін
өзгертіп, қондырғының жұмысын 53 кПа-дық ауасыздықта екі тәртіппен
сағатына 60 немесе 45 текшеметр ауа соратындай етіп жұмыс істеуге болады.
УВУ-6045 вакуум қондырғысы бір рамаға орнатылған электрқозғалтқыш
арқылы іске қосылады. Ол статордан, ротордан, төрт қалақшадан тұрады
(6 сурет).
УВУ-6045 қондырғысы сағатына 60 текшеметр ауа сорған кезде 15-30 грамм
май жұмсайды, ал 45 текшеметрде 10-25 грамға азаяды.
Белгіленуі:а- сұлбасы, б - жалпы көрінісі, 1 - бәсеңдеткіш, 2 - шыны
мақта, 3 - статор, 4 - ротор. 5 - бәсеңдеткіш корпусы, 6 - қалақша, 7 -
реттегіш, 8 - вакуумметр, 9 - ауа баллоны.
Суpет 6. Бірыңғайландырылған УВУ - 6045 вакуум қондырғысы
Вакуум - баллондар сауын қондырғыларының магистральды вакуум
-түтіктерінде орнатылады және сораппен жасалатын ырғақты вакуумның
тербелісін басуға арналған,
Баллон сондай - ақ вакуум - түтікте пайда болатын конденсатты жинап,
құюға қызмет етеді. Барлық сауын қондырғылары баллондарының құрылысы
бірдей.
Вакуум - түтік сораптан вакуумды сауын аппараттарына беруге, ал
вакуумды реттегіштер вакуумды және магистаральды сүт түтіктерінде, сондай -
ақ сауын қондырғыларының жұмыс органдарында тұрақты жұмыс вакуумын сақтауға
арналған.
Вакуумды реттегіш корпустан, жүк тығырықтарынан және клапаннан тұрады.
Вакуумды азайту үшін клапанның түтікшесінен тығырықтардың тиісті мөлшерін
алып тастайды, ал вакуумды арттыру үшін олардың санын көбейтеді.
Дифференциалды клапан сүт тетігі (вакуум 49 кПа) мен вакуум - түтіктің
(вакуум 46 кПа) арасындағы 3 кПа - ға тең вакуумның үнемі өзгеріп отыруын
қамтамасыз етеді.
Клапан атмосферадан ауа copy реттегішімен бірге орнатылады, ал ол сүт
түтігі арқылы сүттің тасымалдануын қамтамасыз ету үшін сүт түтігінде
неғұрлым тығыз вакуум сақтайды.
Вакуумметрлер вакуум - түтігі және сүт түтігіндегі вакуумды бақылап
отыруға арналған (кесте 1) берілген.
Вакуум шүмектер екі түрлі: бұрышты және тік шүмектер болып келеді. Тік
шүмектер конденсатты жіберу үшін вакуум - түтіктердің еңіс ұшына қойылады.
Кесте 1-Ротациялы қалақшалы вакуум сораптардың техникалық сипаттамасы:
№ Көрсеткіш УВУ - 45 УВУ-60
Ауасыздық, кПа:
1 жұмыстық 53,32 53,35
максимальды 87,99 87,95
2 Өнімділігі, м3сағ 45 60
3 Ротордың айналу жиілігі, с-1 22 23,7
4 Электрқозғалтқыш қуаты, кВт 3,0 4,0
5 Май шығыны, гсағ 10-25 20-35
6 Габариттік өлшемдері, мм:
ұзындығы 630 630
ені 640 640
биіктігі 520 520
7 Массасы, кг 120 130
Қазіргі кезде сиырларды сауу үшін сауу қондырғыларының бірнеше түрлері
колданылады. Қорада немесе фермада сауу үшін АД-100А, ДАС-2Б және АДМ-8A,
ал лагерьде УДС-3А және УДС-3Б т.б. қондырғылары пайдаланылады.
Сиыр сауу қондырғыларының жалпы жұмысымен танысу керек. Әйтпесе жалпы
сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеуден өткізу технологиялық жабдықтарын
терең білмей жаңа машиналар жүйесін игеру мүмкін емес.
Негізінен қазіргі кезде қолданылып жүрген сүг түтігіне сауылатын 200
немесе 100 бас сиырға арналған АДМ-8А (7 сурет) сауын қондырғысының
жұмысына талдау жасаймыз. АДМ-8А сауын қондырғысында сүт түтікке сауылып
сиырлы сауу кезінде байлауда ұстайды. Және жұмысты жеңілдету үшін оларды 50
бастан топтастырады да қораны сүт құбырларымен жабдықтайды. Бастапқыда әр
сиырдан сауылған сүт және әр топтың есептегішінен өткен сүт ортақ ыдысқа
келіп құйылады да ары қарай алғашқы өңдеуден өткізіледі. Осылай үздіксіз
жұмыс істейтін қондырғы үш секциядан тұрады. Бірі сиыр тұратын қора,
келесісі сүт бөлмесі және вакуумдық бөлме.
АДМ-8А сауын қондырғысында АДУ-1-03 сауын аппараттары, балондарымен
қоса ауасыздық жасауға арналған екі УВУ-60-45 қондырғылары.
Белгіленуі:1 – вакуум-түтік, 2 – ауыстырып-қосқыш, 3 - сүт түтігі, 4
жалпы вакуум-реттегіш, 5 – сүт түтігін жуып-шаятын құрылғы, 6 - жуу
құрылғысының коллекторы, 7 - УЗМ-1 жеке сүт есептегіші, 8 – сауу аппараты,
9 – жуу автоматы, 10 - сүт салқындатқыш, 11 – сүзгі, 12 – ауа таратқыш, 13
- НМУ-6 әмбебеп сүт сорабы, 14 - топтық сүт есептегіш, 15 – қосалқы
бөлшектер шкафы, 16 - УВУ 6045 вакуум қондырғысы, 17 - ВЭТ-400
электрқыздырғыш-термосы.
Сурет 7. АДМ -8А сауын қондырғысы
Екі ауасыздықты реттегіш (сурет 8) және ауа құбырлар жүйесі бар. Сүт
жүретін линия диаметрі 45мм шыны түтікшелерден тұратын сүт тасымалдайтын
құбырлардан, топтастырылған сүт есептегіштен (АДМ-52), әр сиырдан сауылған
сүтті есептегіштен (УЗМ-1), сүтті бір жерге жинағыштан (ауа бөлгіш), сүт
насосынан (НМУ-6), фильтрден, сүт салқындатқыштан (екі пакеттен құрылған
ОМ1000-УЗ) және сүт құбырлары мен сауу аппараттарын циркуляциялық жолмен
жууға арналған автоматты құрылғыдан, сүт жиналатын танк пен құрал-сайман
салынған шкафтан тұрады.
АДМ-8А caуын қондырғысының техникалық сипаттамасы:
Сауылатын сиыр саны, бас 100 100
Қызметкерлер саны 2 2
Сауншының жұмыс өнімділігі, сиырсағ 26-29 26-29
Бір мезгілде сауылатын сиыр саны, бас 4 8
Сүт құбырлар диаметрі, мм 45 45
УВУ-6045 вакуум қондырғысы, дана 1 2
53кПа ауасыздықта насос өнімділігі, м3caғ 60 120
Ауа насосынадағы электрқозғалтқыш қуаты, кВт 3 4
Салқындатқыштың сүт өткізу мүмкіндігі, лсағ 350 1000
НМУ-6 сүт насосы: өнімділігі, лсағ 5000 6000
пайдаланатын қуаты, кВт 0,6
1,1
Сүт сақтау ыдыстар сиымдылығы (саны), л 600 600(2дана)
Су жылытқыш құрылғы ВЭТ-200 ВЭТ-400
Жабдықтар салмағы, кг 1583 3075
Белгіленуі:1 - тығырық; 2 - пайдаланылған май; 3 - салмақ тығырығы; 4,7
қакпақ;5 - өзек; 6 – серіппе; 8 - клапан: 9 - индикатордың шкаласы; 10 -
жалауша.
Сурет 8. Ауасыздықты реттегіш
Сауу қондырғыларындағы ауа құбырларында төмен қысым жасауға
арналған және ауасыздықты реттегіш құрылғы бар. Ауасыздықты реттегіш
клапанда қысымның өзгеруін шайба-салмақтар арқылы реттеп отыруға
болады. Оның сезімталдығын жоғарылату үшін клапанға серіппе арқылы
салмақты шайбалар ілінген. Ал серіппедегі тербелісті басу үшін екі шайба,
майдың ішіндегі аммортизацияны сақтайды. Ауасыздықты жоғарылату қажет
жағдайда шайба-салмақтар ілініп, төмендету жағдайында шайба салмақтар саны
азайтылады. Ауа кіретін тесік аузында ауасыздықты реттеп отыратын индикатор
бар.
УЗМ-1 құрылғысы (9 сурет) АДМ-8А сауын қондырғысындағы сауылған сүтті
зоотехникалық есепке алады және сүттің шамалы бөлігін мөлшерлеп алып, әр
сиырдан сауылатын сүттің сапасы мен майлылығын анықтайды. Құрылғыға сүт
жеткізетін шланг сауу аппаратының нМ-1 құрылғысы (9-сурет) АДМ-8А сауын
қондырғысындағы мауылған сүтті зоотехникалық есепке алады және сүттің
шамалы бөлігін коллекторының сүт жүретін түтігімен жалғастырылады, ал
құрылғыдан сүтті сыртқа шығаратын штуцер - шланг арқылы сауу қондырғысы сүт
құбырларымен немесе сауын шелегімен жалғасады. Содан кейін құрылғыны жоғары
іліп кояды.
Белгіленуі: а) камераны толтыру; б) камераны босату, І - қабылдау
камерасы, II - өлшеу камерасы, III - сыртқа шығаратын камера: 1 - мензурка;
2 - штогы бар тұтқа; 3 - тығын; 4 – қалтқы; 5 – корпус; 6 – қақпақ; 7 -
жиклер; 8 - ілгек; 9 - мензурка тығыны; 10 - құлып; 11 - түтікше; 12 - ауа
клапаны; 13 - жиклерлі түтік.
Сурет 9. УЗМ-1 әр сиырдан жеке сүт өлшегіш
УЗМ-1 әрбір сиырдан сауылған сүтті өлшейтін өлшегіш болса, АДМ-52 сүт
өлшегіші (10 сурет) әрбір 50 сиырдан сауылған сүтті өлшейтін сүт өлшегіш.
Мұндағы төрт өлшегіште де сүт өлшегіш қалтқы және өлшегіш камера, сүт пен
ауа жиналатын коллектордан, көрсеткіш шкаласын нольге түсіретін екі түймесі
бар сумматордан тұрады. Сүт өлшегіш шлангілер мен коллектор арқылы ауа
айырғыштың сүт қабылдағышымен жалғасады. Сауын қондырғысындағы дозатордың
жұмыс істеу процесі былай жүргізіледі. Дозатордың ішкі бөлігі түтікшесі бар
қалқа арқылы екіге бөлінген. Жоғарғысы - штуцері бар қабылдағыш, төменгісі
- шланга арқылы коллектормен жалғасқан өлшеуіш. Өлшегіш камерадағы сүттін
мөлшерін реттеу үшін шланганы жоғары көтеріп немесе төмен түсіріп реттеуге
болады. Қалтқылы құрылғы түтікшемен берік байланысқан және түтікшенің
калибрленген тесігі бар.
Түтікшенің жоғарғы ұшы сильфон арқылы шлангімен сумматорға жалғанған.
Әр есептегіш өз тобындағы сиырлардан алынған сүтті анықтайды. Сумматордың
бет жағында есептегіштің көрсеткішін нольге келтіретін екі түйме
орналасқан.
Белгіленуі:а) алғашқы жағдайы, б) камераны толтыру, в) камераны босату:
1 - сүт кіретіп штуцер; 2 - қақпақ; 3 - сүт жинағыш; 4 - түтікше; 5 -
қалтқы; 6 - клапанның қалқасы; 7и - клапан, 8 - дозалаушы камера; 9 - сүт
кететін шланга; 10 - реттеуші қысқыш; 11 - түтікшедегі тесік; 12 - сүт
құбырына ауа жіберетін түтікше; 13 - сильфон; 14 - жинақтауыш: 15 - сүт пен
ауа кететін түтікше; 16 - тартпа; 17 - шлангы.
Сурет 10. АДМ-52 сүт дозаторының технологиялық сұлбасы
НМУ-6 сүт насосы сүтті немесе қондырғыны жуып-шаю кезіндегі ерітінді
мен суды вакуум әсерімен жұмыс істейтін жүйеден сорып алу үшін
пайдаланылады.
Сауу аппараттарын, сүт линиясын және барлық жабдықтарды сүт сауылып
болғаннан кейін шаю, дезинфекциялау және таза жуып-шаю үшін жуу құрылғысы
(11 сурет) пайдаланылады. Жуу құрылғысының жұмысы сүт насосы арқылы
жүргізіледі. Ондағы басқару пультінің жұмысы программаны ауыстырып,
қосқышты белгілі бір жағдайға қоюдан басталады. Жуу жұмыстары бірінші және
екінші циклдар бойынша атқарылады. Әр программа екі бөліктен тұрады: сауу
алдындағы жуу (шаю), сауып болғаннан кейінгі жуу (сілтімен – бірінші
программа, қышқылмен – екінші программа).
Ыстық және салқын су вентильдерін ваннаның қалтқылы құрылғысы
арқылы басқарады. Жуушы концентрат өлшеуші құрылғыға фильтр және реттегіш
бұрандасы бар штуцер арқылы сорылады. Сүт сауылып болғаннан кейінгі
циркуляциялық жуу көлемі 2,5 литрлік өлшеуіш құрылғының көмегімен
концентратты сорып толтғаннан кейін жүргізіледі.
Сүтті алғашқы өңдеуден өткізу. Сүт тез бұзылатын өнім түріне жатады.
Сүт құрамы өзін ашытып жіберетін микроорганизмдердің көбеюіне қолайлы орта.
Сүтті сауыла салысымен алғашқы өңдеуден өткізілуі тиіс. Алғашқы өңдеуден
өткізу дегеніміз - сүзу, салқындату, сақтау, есепке алу, немесе сүзу,
пастерлеу, салқындату, сақтау, есепке алу, шаруашылық жағдайына қарай
кілегей мен көк сүтке ажырату да алғашқы өңдеудің бір түріне жатады.
Белгіленуі:1 – тірек, 2 - босатқыш, 3 – түтік, 4 - пульс күшейткіш, 5 -
вакуум - түтік,6 - шүмек, 7 – құйғыш, 8 - қысқыш, 9 - ұзын шланга, 10 –
қысқа
шланга,11 - түтік, 12 - рама, 13 – астау, 14 – жеңше
Сурет 11. Сауу аппараттарын жуатын құрылғы
Сүтті алғашқы өңдеу желісінің негізгі технологиялық сұлбалары
(12 сурет) көрсетілген.
Фермалар сүт өңдеу зауыттарына жақын орналасқан жағдайда, сүтті
сақындатпай бірден зауытқа жөңелтуге болады (а).
Мал басы шағын фермаларда резервуар-салқындатқыштарды қолданып, сүтті
алғашқы өңдеуден өткізеді (б).
Мал басы көбірек фермаларда сүтті ортадан тепкіш тазартқышпен тазартып,
платиналы салқындатқышпен суытып, сақтайды (в).
Сауын сиырлар эпизоотиямен ауырғанда, сүтті пастерлеуден өткізу жұмысы
бірге атқарылады (г).
Сүт әртүрлі тәсілдермен тазартылып, салқындатылады. Сүтті ірі
механикалық қоспалардан тазарту үшін, оны сауын қондырғыларындағы сүт
құбырларында орнатылатын сүзгілерден өткізеді. Сүзгілердің бұл түрі каркас-
тордан және ауыстырылып тұратын лавсан мен фланельді заттан жасалған сүзгіш
бөлшегінен, кейінгі кезде көп қолданылып жүрген кроундты сүзгілерден
құралады. Мұндай жұмыс процесінде сүт сүзгіш бөлшектен өтеді, ал қоқыстар
сүзгіште қалып қояды.
Алғашқы өңдеуде өткізу дегеніміз тұтынушыға немесе сүт зауытына
жеткенге дейінгі орындалатын жұмыс. Сүтті алғаш өңдеу әдісіндегі сүтті сүзу
процесі - сүт құрамына сиыр сауу кезіндегі қосылып кеткен өзге заттардан
тазарту.
Белгіленуі:а – салқындатылмаған сүтті сүт зауытына өткізу, б - сүтті
танк-салқындатқышта салқындату, в – ортадан тепкіш тазарту және пластиналы
салқындатқышта сүтті салқындату, г - сүтті пастерлеу.
Сурет 12. Сүтті алғашқы өңдеу желісінің негізгі технологиялық сұлбалары
Кейінгі кездері сүтті сүзу әр түрлі сүзгіш құралдары бар, әр түрлі
маркадағы қондырғылар пайдаланылады. Ал сүт сауылатын жерлерде сүт сүзгіш-
салқындатқыш сепараторын пайдаланады. Бұл сепаратор ортадан тепкіш күш
әсерімен сүт құрамындағы бөгде заттарды сүттен бөлектейді. Сүт сүзгіш
сепараторына салқындатқыш қондырғысы біріктіріліп құрылған.
Сүтті алғашқы өндеу жұмыстарының біріне пастерлеу жұмысы жатады.
Пастерлеу дегеніміз - сүттегі зиянды микроорганизмдерді жою үшін белгілі
бір температураға дейін қыздыру. Пастерлеудің үш түрлі режимі бар: ұзақ
мерзімді пастерлеу, қысқа мерзімді пастерлеу және шапшаң пастерлеу. Ұзақ
мерзімді пастерлеуде сүт 63°С температурада 30 минут қыздырылады, қысқа
мерзімді пастерлеуде 72-75°С температурада 30 секунд, ал шапшаң пастерлеуде
85-95°С температурада сүтті жылдам алып өтеді. Үш режимде де пастерлеу
температурасы мен уақыты дұрыс қадағалануы тиіс. Өйткені дұрыс
қадалағанбаған жағдайда, яғни температура мен уақыт аз болса микробтар
түгелге жуық жойылып бітпейді, ал температура жоғары, уақыт артық болған
жағдайда сүт құрамындағы адам организіміне қажетті витаминдер т.б. заттар
өз күшін жояды және сүттен алынатын өнімдер сапасы бойынша өзгеріске
ұшырайды.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру жұмысы
Ірі қара мал шаруашылығында малды байлап және байламай ұстау әдістері
қолданылады.
Жаз күндері мал жайлауда Ақдала шаруашылығында 558,90 га жайылым жер
бар. Әр гектардан шығатын жылдық өнім шамамен 10-15 центнер. Ал қыс күндері
қорада ұстау жағдайында малды бағу реті өзгеше. Өйткені малды бағып
жетілдіру жұмысында ферманы механикаландыру мен электр қуатының көмегінсіз
мүмкін емес. Себебі малдан алынатын өнімді жоғарылату қажет жағдайда еңбек
процестерінің күрделіленуі, өндіріс ғылыми жетістіктерінің батыл енуі мал
шаруашылығында барлық жұмысты механикаландыруды қажет етеді. Қазіргі
кездегі ауыл шаруашылығындағы жеке-жеке жасалынып жатқан әдіс, әрбір
шаруашылықтың өзін-өзі қаржыландыруға, түпкі қайтарымға жетуге көшірілуі
кез келген учаскелердегі жұмысты тоқтаусыз жүргізуге күш салдырады,
Қазіргі заман талабына сай өндіріс механизмдері жетілдіріліп,
жаңаланған кезде осы жұмысты әралуан қуаттардың көмегінсіз атқару мүмкін
емес. Олай дейтініміз қазір ауыл шаруашылығында сапа жағынан үлкен
өзгерістер болып, тиісті дәрежесінде малдан алынтын өнімдерді дұрыс пайдаға
асыра алмай отырған шаруашылықтар да бар. Мал өнімдерін дұрыс пайдаға
асырудың бір жолы шаруашылықты толықтай комплексті механикаландыру.
Сондықтан мал өсіруде одан өнімді дұрыс алғысы келген шаруашылық үшін
неғұрлым қолайлы, арзан, пайдалануға жеңіл механизмдер мен машиналарды
іріктеп алудың маңызы өте зор.
Ал біз қарастырып отырған шаруашылықтағы сиырдан сүт алу және сүтті
алғашкы өңдеу жағдайында қысқы мерзімге арналған екі қатар кірпіштен
соғылған әрқайсысы 200 бас сиырға арналған екі сиыр қорасы бар. Сол
қоралардың бірінде 132 бас сиыр, екіншісінде 108 бас сиыр ұсталынады. Қора
төбесі шифермен жабылған. Әр қорада төрт қатардан сиырлар байлауда
ұсталынып, ортаңғы екі қатарында ұзына бойында азық таратқыштар
орналастырылған. Дайын азықты таратқыш ТВК-80А азық таратқышы қатаң және
құрама жемдерді тарату қызметін атқарады. Ал малдың қиын тазалау үшін ТЕН-
35 ленталы-қырғыш транспортері және әрбір екі сиырға арналған ПА-1 атосуаты
бар.
Сүт түтікке сауылатын АДМ-8 сауын қондырғысы арқылы сауылады. Сиырдың
демалуы үшін арнайы төсеніштер төселінген. Қорадағы жағымсыз газ,
ылғалдылық, аммиактың сыртқа шығып кетуі үшін және қорада тұрақты
микроклимат болуы үшін әр қорада төрттен ауа алмастырғыш-желдеткіштер
орнатылған.
Ал сауылған сүтті алғаш өңдеу жұмысын да АДМ-8 сауын қондырғысында
орындалады,
Кейбір кездері жұмысшы қолының аздығынан қиын шығару күніне бір рет
қана орындалады. Егер қи күндігіне екі рет шығарылса қорадағы микроклимат
өте жоғары деңгейде болар еді.
Сиыр сауу сиыр қорада атқарылғанымен, келесі бөлмеде түтік арқылы
жүретін сүт алғашқы өндеуден толығымен сүт бөлмесінде өткізіледі.. Сүт
бөлмесінің жанында орналасқан вакуумдық бөлмеде сүт саууға қажетті вакуумды
дайындап, өлшеп жіберіп отыратын қорадағы вакуумдық түтікке жалғастырылған
вакуумдық қондырғылар бар.
Әрбір екі сиырға арналған ПА-1 автосуатына су құдықтан 6АПВ-9х7 және
8АПВМ-10х7 насостары арқылы құйылады. Малды осылай суару жұмыс күші үшін
тиімдірек. Өйткені суару кезінде насосты іске қоса берудің қажеті жоқ, ол
автоматты су көтергіш арқылы арнайы су жинағыш ыдысқа суды жинап береді. Ал
сиырлар су қажет еткен жағдайында АП-1 автосуатының қалақшасын басқанда
сиырдың керегінше су шығады.
Қыстың күндері қорада АДМ-8А сауын қондырғысы арқылы сауылса жаз
күндері ДА-3М "Волга" сауын аппаратымен сауатын УДС-3А әмбебап сауын
агрегаты арқылы жайлауда сауылады. Бірақ сүтті алғашқы өңдеу кезінде
қораның бір жағында орналастырылған сүт бөлмесіие сауыла салысымен алып
келіп алғашқы өңдеуден өткізіледі.
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу желісіне қажетті
есептеулер негізі
Фермерлік шаруашылығындағы типтік жоспар бойынша алынған екі сиыр
қорасында 240 бас сиыр, құнажын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоба тақырыбы: Сауын сиырға арналған мал фермасында сауын
аппараттарын пайдалануды және ондағы сүт сақтау ыдысына конструкторлық
өзгеріс енгізуді жобалау.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты қазіргі таңда пайдаланып келе жатқан
сауын аппараттарын пайдалану арқылы және ондағы сүт сақтау ыдысына
конструкторлық өзгеріс қарастырылған.
Дипломдық жоба 81 беттен, 15 суреттен, 7 кестеден тұрады.
Сонымен қатар дипломдық жобада еңбек қорғау, экология және бизнес
жоспары қарастырылған.
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .10
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Белгілер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...12
Кіріспе...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..13
1 Аналитикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...15
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру
жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . 26
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу тасқынды
технологиялық желісіне қажетті есептеулер
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 27
2.3 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеудің жылдық,
тәуліктік, сағаттық есептеулері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
2.4 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу процесіндегі
технологиялық әдісті таңдау негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.5 Сиыр қора және қосымша құрылыс орындарының
негізгі жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.6 Технологиялық және қосымша қондырғыларды таңдау және
есеп бойынша негізгі қондырғылар спецификациясын
жасау ... ... ... ... ... ... ...38
2.7 Технологиялық қондырғыларға қажетті орындардың
ауданын
есепте ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 3
2.8 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу орындарындағы қажетті
су, бу, электр қуаты мен жарық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3 Конструкторлық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 54
3.1 Сүт сақтау ыдысының беріктігін
дәлелдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.2 Сүт сақтау ыдысының геометриялық сиымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... .55
3.3 Сүт ыдысына сүттің құйылу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.4 Сүт ыдысынан сүтті ағызу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.5 Сүт ыдысының жылу
өткізгіштігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...60
4 Еңбек қорғау
4.1 Еңбек қорғауға қажет шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .63
4.2 Сиыр сауу және сүтті алғаш өңдеу цехында еңбек
қорғау ... ... ... ... ... ... ...64
4.3 Сүт жабдықтарына қойылатын санитарлық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
5 Экологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 66
6 Экономикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .69
7 Бизнес-
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..71
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 77
Нормативтік сілтемелер
Дипломдық жобада төмендегідей нормативтік сілтемелер қарастырылған:
-ҚР ОБД- Қазақстан Республикасының оқу білім департаменті
-ЖҰД- жоғары ұлықсат деңгейі
-МЕМ СТ 13264-88 - Сиыр сүті. Стандарт талаптар
-ТЖК - табиғи жарықтандыру коэффиценті
-МЕСТ 12.40.38-78- ер жұмысшыларға арнайы киiмдер
-МЕСТ 12.4.39-78 әйелдер жұмысшыларға арнайы киiмдер
-МЕСТ 20010-74- қолды қорғау-резиналық қолғаптар
Анықтамалар
Дипломдық жобада төмендегідей анықтамалар келтірілген:
-Гомогендеу - майлы шарларды ұсақ шарларға ыдырату мақсатында сүтті
әрекетті механикалық өңдеу
-Сүтті стерильдеу- жоғары температурада жылумен өңдеу
-Сүт майы - кішкентай лецетиндік белок қабығымен қапталған майлы
түйіршіктер ретінде болады
-Сүт майы- эртүрлі глицеринен тұрады. Сүт майы қаннықан және қанықпаған май
қышқылдарынан тұрады
-Сүт қанты - (лактоза) табиғатта тек сүттен басқа қосылыстарда болмайтын
көмірсутектің бір түрі
-Сиыр сүті – сиырдың сүт бездері жұмысының өнімі
-Сүт ферменттері- биокатализаторлар деп те аталады Олар белоктың, майдың,
көмірсутектің үлкен бөлшектерінен кішкентай бөлшектерге дейін ыдырауға
қатысады.
-Пероксидаза - тотықтыру процесін жылдамдатуға қатысатын фермент
-Каталаза - сут құрамындағы сутегінің асқан тотығын су және оттегі
молекуласына дейін ыдыратады
-Липаза - сүт май қышқылымен глицеринге ыдырайды. Сүтке желін
микроорганизімі арқылы келеді немесе суалуға жақындаған мал сүтінде болады
Протеаза - белоктардың ыдырауына септігін тигізетін фермент
-Фосфатаза - бүл фермент фосфор қышқылы эфирлерін фосфор қышқылына дейін
ыдырайды
Белгіленулер мен қысқартулар
Дипломдық жобада төмендегідей белгіленулер мен қысқартулар енгізілген;
т-тонна
% - пайыз
м - метр
мм-миллиметр
мПа - мегаПаскаль
кг - килограмм
г - грамм
га - гектар
т.б. - тағы басқалар
д.а - деп аталады
Кіріспе
Қазақстан Республикасы президентінің елімізді бәсекеге барынша
қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті
ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді
механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді
жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу және малдан
алынатын өнім түрлерін өндіру және өндеу жұмыстарын технология бойынша
атқаратын машиналар мен қондырғылардың жұмыстарын меңгере алатын маман әр
шаруашылық үшін қажет екені өзекті мәселеге айиалып отыр.
Бұл орайда қазір республикамызда жүзеге асырылып жатқан Мемлекеттік
азық-түлік бағдарламасының құрамдас бөлігінің бірі мал шаруашылығы
саласында атқарылар істердің ауқымы зор. Ал бұл бағдарламаны ойдағыдай
жүзеге асырудың басты шарттарының бірі - мал шаруашылығын интенсивті дамыту
малдан алынатын өнім түрлерін молайту және өнімді сапалы дайындау. Жобаның
өзектілігі. Малды аман сақтау мен оның өнімділігін арттыру және малдан
алынатын өнім түрлерін сол шаруашылықта өндіріп-өңдеу яғни сату орындарына
дейін дайындау мәселесінің алатын орны өзгеше.
Малдан алынатын өнімдердің бірі - сүт. Сүт - қоректік қасиеті жоғары,
адам өміріне қажетті барлық заттар мен витаминдері бар, бірак тез бұзылатын
өнім түрлеріне жатады. Сүт және сүт өнімдерінің сапасы көп жағдайда оларды
дер кезінде өңдеуге немесе өнімге айналдыруға байланысты екені белгілі. Ал
сиыр сауу кезінде малға кері әсерін бермейтін, біздегі әлі күнге дейін
пайдаланып келе жатқан және жаңартылған сауын аппараттарымыз бен сауын
қондырғыларымыз сүттің сапасына жақсы әсер ететін машиналар қатарына
жатады. Осы аппараттар мен сауын қондырғылары арқылы сауылған сүт бірден
сүт түтіктері арқылы (сыртқы ортамен жанаспай) сауын қондырғысының сүт сүзу
бөліміне, одан сүт салқындату бөліміне, пастерлеу қондырғылары бар
шаруашылықтар үшін пастерлеу бөліміне бірден өтуінің өзі сүттің жуық арада
бұзылмай, ары қарай сүттен жасалынатын өзге өнімдерді шығару орындарына
сапасы жоғары сүт ретінде жеткізуге болатынын дәлелдедік.
Еліміздегі сүттен өнім түрлерін шығару орындарына қышқылдығы өте төмен
сүт өткізу шаруашылықтың негізгі мақсаты.
Сиырды сауу және алғашқы өңдеуден өткізу жұмыстарын ұйымдастырғанда
еліміздің өнеркәсіптік комитетінің ветеринария бас басқармасы мен Денсаулық
сақтау министрлігінің санитарлық-эпидемиологиялық бас басқармасы бекіткен
(2005ж.) "Шаруашылықтағы сүт өнімін алатын орындар үшін санитарлық және
ветеринарлық ережелерін" қатаң сақтау керек екені белгілі.
Біз осы ереже бойынша сүт алғымыз келсе міндетті түрде сиыр қорасында
сүт сауудың және оны алғашқы өңдеуден өткізу желісінің біртұтас болған
жағдайда ғана жоғары көрсеткіштерге жетуге болатыны белгілі.
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіруді өнеркәсіптік технологияға көшіру,
еңбек ұйымдастыруды жаңаша жолға қою, әр сиырдан алынатын сүт мөлшерін
молайтып, оның сапасып жақсарта түсу, сүт өнімдерінің өзіндік құнын кеміте
беру, қажетті жұмысшы күшін азайту, өндірістік қорларды неғұрлым дұрыс
пайдалану - сұт қабылдау, өңдеу шаруашылықтарын интенсивтендірудің бірден-
бір кепілі.
Малды дұрыс азықтандыру, күту, сүтті санитарлық және гигиеналық талапқа
сай сауып алу, алғашқы өңдеуден өткізу, сақтау және тасымалдау, алынған
сүттің сапасын қайта өңдеу кезінде төмендетіп алмау шараларының да маңызы
зор.
Малды сапалы жемшөппен жеткілікті түрде азықтандырмау, сиыр сауатын
техниканы тиімді, толық және дұрыс пайдаланбау, сүт сауатын ыдыстарды және
сақтайтын орындарды таза ұстамау, сүтті жинау және салқындату ережелерін
сақтамау салдарынан сүт сапасы төмендеп кетуі мүмкін. Мұндай сүттің
технологиялық құны едәуір кемитіндігі белгілі.
Осы тұрғыдан алғанда мал шаруашылығы қызметкерлерінің сүт
технологиясының ерекшеліктерін және оның экономикалық тиімділікке тигізетін
әсерін білгені жөн деп есептейміз.
Сиыр сауу кезіндегі ережелерді дұрыс ұстап, сауылған сүтті алғашқы
өңдеуден өткізіп, сауда орындары немесе сүт зауыттарына тезірек жеткізетін
болсақ ол сүттен алынатын өнім түрлері сапалы және тағамдық жағынан адам
организімі үшін құны зор болар еді. Себебі сүттен жасалынатын небір
тағамдар түрлерінің сапасы, сүттің тазалығы мен сапасына тікелей
байланысты. Бұл талаптарды орындау үшін ірі қараны сұрыптау жұмысын жаңа
деңгейге көтерумен қатар қазіргі кездегі шаруашылықтарда ұйымдастырыла
бастаған ферма жанындағы сүтханаларды қажетті қондырғылармен барынша толық
қамтамасыз етіп, оны тиімді пайдалана білу керек.
Дипломдық жобаның мақсаты сиыр сауу, сүт құрамы, оған әсер ететін
жағдайлар, сапалы сүт алу жолдары, сүт майлылығын бірқалыпқа келтіру
әдістері, сүт өңдейтін қондырғылар, оларды дұрыс пайдалана білу, сүтті
сүзу, салқындату, пастерлеу айтылады. Және сүт сақталынатын ыдыстарға
конструкторлық өзгеріс енгізу арқылы сүттің сапасының дұрыс сақталуына
көмегін тигізуге болады деп есептейміз.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Тақырыпқа байланысты әдеби шолу
Сүт мал желінінде (сүт безінде) қаннан түзілетін күрделі, құрамында су,
белок, сүт майы, сүт қанты, минерал заттар, витаминдер т.б. болады. Сүт осы
заттардың бір-бірімен тығыз байланыстағы коллоидты құрылымы. Сондықтан да
сүтті - полидисперсиялық система деп те атайды. Себебі кейбірі көзге
көрінбейтін ионды немесе молекулалық (тұздар, сүт қанты) түрде кездессе,
басқалары ірі дисперсия (майлар) түзеді.
Сүт желіндегі микроскоп арқылы ғана көрінетін альвеолаларда түзіледі.
Желін мен альвеолалар арасында тығыз байланыстылық бар. Мал желіні неғұрлым
үлкен болса сүт түзілетін альвеолалардың да көп болғаны, яғни сиыр сүтті
болады. Сүт алвеолалардан сүт жолдарына, одан әрі қауақшаларға жиналады.
Сүт түзілу үшін қажетті заттар қанмен келеді. Сондықтан желін қанмен өте
жақсы қамтамасыз етіледі. Желіннен қайтқан қан сүт венасымен оралады. Бір
литр сүт түзілу үшін мал организімінен 500 литрге дейін қан желін арқылы
өтуі керек. Сонда сиыр күндік беретін сүті орташа 30 литр десек, желіннен
орташа 15 тоннаға дейін қан өтеді деген сөз.
Сүттену процесінің үздіксіз жүруіне сәйкес жануарлардың желініне сүт
жиналады. Желіннің әрбір бөлігі сүт безінен, дәнекер ұлпадан, сүт
жылғаларынан және емшектен тұрады (1 сурет). Сүт бездерінде жануардың
қанынан сүт түзіледі, ол сүт жылғаларымен ағып келіп, емшекке құйылады. Сүт
безінін маңызды бөлігі - безді ұлпа, ол көптеген майда ұяшықтардан
-альвеолдардан тұрады.
Белгіленуі:1 - сүт бездері. 2 – дәнекер ұлпа, 3 - сфинктер, 4 - сүт
цистериалары, 5 - сүт жылғалары, 6 - жүйкетамырлар, 7 - емшек, 8 -
көктамыр.
9 – күретамыр.
Сурет 1. Сиыр желінінің құрылысы
Сүттін едәуір бөлігі желіннің ұяшықтары (альвеолдары) мен ұсақ сүт
жылғаларында болады. Бұл сүтті шығару - малдың сүт бездерінің қозғаушы
реакциясы арқылы жүзеге асатын ұзақ әрі күрделі құбылыс.
Сиырды машинамен сауу - көп еңбек сіңіруді қажет ететін күрделі
процестердің бірі. Сиырды машинамен сауу - малды бағып, күтудің
технологиясы мен әдістеріне байланысты түрліше жүргізіледі.
Жылына 2500кг сүт беретін сиыр сүтінен 100 кг май, 85 кг белок, 125 кг
сүт қантын, 17 кг минерал тұздар, барлығы 3620 кг құрғақ зат алуға болады.
Сиырды саууға дайындағанда (желінін жылы сумен жуу, массаж жасау, емшек
ұшындағы сүтті бөлек стаканға сауып алу) сүт альвеолалардан цистерналарға
жинала бастайды. Осы мезгілде сиырдың желінінің ішкі қысымы 5 кПа-ға дейін
жоғарылайды. Сиыр емшегі толық иігенге дейін 45-50 секундтай уақыт өтеді.
Осы уақытта барлық дайындық жұмыстарын бітіріп сауын аппараттарын кигізіп
іске қосу қажет. Барлық дайындық жұмыстары дегеніміз желінді жылы сумен
жуудан бастап, таза сүлгімен сүрту, массаж жасау, бастапқы екі-үш тамшы
сүтті бөлек ыдысқа сауып сауын аппараттарын кигізу.
Машинамен сауылатын сиырды таңдап алу үшін бірнеше талаптар қойылады.
Олар сиыр желінінің мөлшері (желіннің аумағы 110-115см, тереңдігі 30см),
оның пішіні (тостаған немесе ваннаға ұқсас төрт бөлігінің бірдей жетілуі)
және орналасу ерекшеліктері. Машинамен сауылатын сиырлардың алдыңғы
емшектерінен алынатын сүт барлық сауылатын сүттің 45-55%-ін құрауы керек.
Көп жылғы зерттеу көрсетіп отырғанындай емшек сфинктерінің каналы
арқылы бір минутта 2-3 килограм сүт сауылады. Сауылатын сүт мөлшері кем
болған жағдайда, яғни сауын аппаратындағы емшекке кигізілген резина
қысылған кезде сауылған сүт қайтадан емшекке қарай тартылуы мүмкін. Мұндай
жағдайда сүт толық сауылмайды деп түсінеміз.
Жалпы машинамен сауу жұмысына мынадай негізгі факторлар әсер етеді:
сыртқы орта, сауын кезіндегі сауыншының жұмысы, іс қимылы, машинамен сауу
кезіндегі мейірбандық, яғни сауу кезінде сауыншы арқылы іске асырылатып
басқару жұмыстарының әсері және сауу жүйесінің қызметіне тікелей байланысты
істі атқаратын механизм жұмысының сипаты.
Сиырды машинамен саууда дайындық жұмыстары маңызды орын алады.
Ю.А.Цойдың тұжырымы бойынша барлық істелінетін жұмыстар екі топқа бөлінеді
екен. Біріншісі - сауу қондырғысының типіне байланысты істелінетін жұмыстар
мен соған жұмсалатын уақыты, екіншісі - қондырғылардың барлық типтерінде
міндетті түрде орындалатын жұмыстар жатады.
Осы кезге дейін пайдаланып келген сауу машиналарының түріне,
конструкциясына немесе сауу орнында осы жұмысты ұйымдастыру тәсіліне
қарамастан, сүтті сорып алу физиологиясына негізделген тікелей сауыншылар
атқаруға тиісті бірқатар жұмыс түрлері орындалды. Атап айтқанда сиырды
машинамен сауу кезіндегі атқарылатын жұмыстардың барлығы рет-ретімен
орындалуы керек. Міндетті түрде орындалуы тиіс жұмыстар қатарына мыналарды
жатқызуға болады: сиыр саууға алғашқы дайындық, аппаратты іске қосу,
емшекке сауын стакандарын кигізу, сауу, сауын аяқталғаннан кейін аппараттың
жұмысын тоқтату, сауын стакандарын желіннен ажырату. Дайындық жұмыстарына
орташа бір минуттай уақыт жұмсалса, сауу ісін атқаруға сауын аппараттарының
түріне және сиыр сүттілігіне қарай 4-6 минут уақыт бөлінеді.
Сиыр сауудың әр түрлі жолдары бар. Табиғи жолы – бұзаудың емуі, қолмен
сауу және машинамен сауу.
Сүт сауу аппаратының стаканы оның жұмысшы органы болып табылады. Оның
жұмыс істеу принципі - үздік-үздік соруға негізделген. Сауу стаканы сауын
аппаратының түріне қарай бір немесе екі камералы болып келеді. Стакан
камераларында қажетті ауа қысымы болады.
Машинаның белгілі бір уақыт кезеңіндегі сиырға жасайтын физиологиялық
біртекті әсері "такт" деп аталады, Тактылар жиынтығы "цикл" деп аталады.
Бір циклдың ішіндегі абсолюттік қысым атмосфералық қысымнан 48-53 кПа-ға
дейін өзгереді. Машинамен сауу кезінде сауу тәртібінің параметрлерін
вакууммен өлшейді. Оны өлшейтін аспап вакуумметр деп аталады. Сонда әртүрлі
конструкциялу сауу стакандарының камераларында ауасыздық 48-53 кПа
аралығында болады.
Машинамен сиырды екітактылы және үштактылы аппараттарымен жұмыс
істейтін вакуумды сауын қондырғыларымен сауады. Сауу машинасы сауу
аппаратыан, бақылау-өлшеу аспаптарынан, реттегіш құрылғылардан, вакуумдік
түзілістен, вакуум-насос пен электркозғалтқыштан тұрады.
Сауын машинасының құрамына злектрқозғалткыш (1), вакуум — сорап (2),
вакуум - баллон (3), вакуум реттегіш, вакуумметр (5), вакуум -түтік (6)
және сауу аппараты кіреді (2 сурет).
Сауу аппаратының негізгі жұмысшы органы — сауу стакандары (10). Оның
жұмыс істеу принцитті үздік-үздік соруға негізделген. Сауу стаканы бір
немесе екікамералы болып жасалады. Стаканның камераларында қажетті ауа
қысымы болады.
Сауу аппараттарының жұмысы сүтті сауып, содан кейін оны ыдысқа құюға
икемделген кейбір механизмдер көмегімен жұмыс атқаратын вакуум қызметіне
негізделген.
Әрбір сауу аппараты сауу стакандарынан, коллектордан, пульсатордан,
қақпақты сауу шелегінен, резеңке түтік пен шлангалардан тұрады.
Белгіленуі:1- электрқозғалтқыш, 2 – вакуум-сорап, 3 – вакуум баллон, 4
вакуум реттегіш, 5 - вакуумметр, 6 – вакуум түтік, 7 - сауын шүмегі, 8 -
пульсатор, 9 - сауу шелегі, 10 – сауу стаканы, 11 - сүт шлангасы, 12 -
коллектор.
Сурет 2. Сауын машинасының негіздік сұлбасы
Әрбір сауу аппараты сауу стакандарынан, коллектордан, пульсатордан,
қақпақты сауу шелегінен, резеңке түтік пен шлангалардан тұрады.
Сауу стакандары - сиыр емшегінен сүт шығаруға тікелей қатысатын бірден
- бір жетекші құрал.
Коллектор сауу стакандарынан сүт жинап, стакандар аралығындағы вакуумды
реттеу үшін және үштактылы сауу тәсілінде емшекке тыныс беру үшін
қолданылады.
Пульсатор тұрақты вакуумды айнымалы вакуумға айналдырады. Бұл үшін
мұнда төрт камера орнатылған. Бұлар: тұрақты вакуум, айнымалы вакуум
(басқарылатын камера), тұрақты атмосфералық қысым және айнымалы вакуум
(жұмыс камерасы) камералары.
Камералар бір - бірінен клапандар мен резеңке мембраналар арқылы
бөлінген. Айнымалы вакуумның жұмыс және басқарылатын камералары өзара канал
арқылы жалғасады. Канал қимасын арнайы реттегіш бұрама арқылы өзгертіп
отыруға болады, осының арқасында қалаған соғу (пульсадия) жиілігіне қоюға
болады.
Пульсация дегеніміз - барлық тактылардың жұмыс істеуіне кететін уақыт
жиынтығы.
Сиырды машинамен сауу кезінде желіндегі сүтті сарқа саууға тырысу
керек. Табынға жаңадан қосылған сиырды машинамен саууға үйретіп,
дағдыландыру үшін көптеген жұмыстар атқарылуы керек. Өйткені малды машинаға
үйрету кезінде шошындырмай, үргітпей ұстамдылық көрсетіп төзімді болу
керек. Дөрекілік қора ішінің шуы немесе техниканың жағымсыз дыбыстары малды
шошындырады да, сүт беру кеміп, кейде ұзақ уақытқа дейін сүт шықпай қалуы
мүмкін.
Сиыр бұзаулағаннан кейін 8-10 күн өткен соң біртіндеп машинамен саууға
үйрету керек. Машинамен саууға сиырдың жарамдылығын анықтайтын маңызды
функциональдық көрсеткіштерінің бірі - саууға кететін уақыт пен сүт беру
жылдамдығы.
Бірыңғайландырылған АДУ-1 сауу аппараты төрт сауу стаканынан,
коллектордан, пульсатордан, резеңке шлангалардан және келтетүтіктерден,
сауу шелегінен тұрады.
АДУ-1 сауу аппараты екітактылы және үштактылы етіп шығарылады.
Екі тактылы АДУ-1 сауу аппараты сүтті сүт құбырына жинайтын АДМ-8А
типтес сауын қондырғыларында, сондай - ақ сүтті шелекке жинайтын ДАС -2Б
сауын қондырғыларында қолданылады.
Сүтті сүт құбырына жинағанда, оны вакуум және сүт түтіктеріне жалғау
үшін шүмек-ұстағышты пайдаланады. (3, a сурет).
Белгіленуі:a - сүт құбырына cаyyғa арналған аппараттың жалпы көрінісі:
1 - пульсатор, 2 - ұстағыш, 3 - коллектор, 4 - сүт түтігі, 5 - түтік, 6 –
стакан гильзасы, 7 - copy резеңкесі, 8 - сақина, 9 - сүт шлангасы, 10 -
айнымалы вакуум шлангасы, б - сауу стаканы: 1 - гильза, 2 – copy резеңкесі,
в – коллектор бөлшектері: 1 – бұрама, 2 – таратқыш, 3,6 - жоғарғы және
төменгі корпустар, 4 – аралық төсем, 5 - клапан, 7 – тығырық, 8 – шплинт.
Сурет 3. Бірыңғайландырылған АДУ -1 сауу аппараты
Аппараттың сауу стаканы тоттанбайтын болаттан жасалған біртұтас
гильзадан (1) және сүт түтігімен бірге жасалған copy резеңкесінен (2)
тұрады (3, б - сурет). Осылайша АДУ-1 сауу аппаратының сауу стаканы бар
болғаны екі бөлшектен тұрады, бұл оны пайдалануды ыңғайлатады, әрі АДУ-1
аппараты жұмысының сенімділігін арттырады.
Пульсатор пластмассадан жасалған және төрт камерадан тұрады. Аппараттың
екітактылы режимдегі жұмысы кезінде пульсация жиілігі минутына 70±8, ал
үштактылы режимде - 60±5.
Коллектордың корпусы беріктігі жоғары мөлдір пластмасса
-поликарбонаттан жасалған. АДУ-1 аппаратының екітактылы коллекторы басқа
екітактылы аппараттардың коллекторына қарағанда көлемі үлкенірек етіп
жасалған, бұл сауу кезінде вакуум режимін тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
Коллектордың екі камерасы бар: сүт жинайтын және таратқыш. Сауын
қондырғысының сүт құбыры коллектормен мөлдір сүт шлангасы (9) арқылы
жалғанады (13.10, a - сурет). Бұл шланга пластифицирленген
поливинилхлоридтен (ПВХ) жасалған, оның санитарлық - гигиеналық сапасы
басқа материалдан жасалған сүт шлангаларынан анағұрлым артық, әрі ұзақ
қызмет жасайды.
Ал төмен вакуумды АДУ-1-03 сауу аппараты АДМ-8А сауын қондырғысында
пайдаланылады. АДН-1 сауу аппараты төрт сауу стаканынан, коллектордан,
пульсатордан, резеңке шлангалардан, келтетүтіктерден және аппаратты бір
уақытта вакуум және сүт түтіктеріне қосатын ұстағыш-шүмектен тұрады. АДН-1
аппаратының сауу стакандары АДУ-1 аппаратының стакандарымен бірдей, ал
коллектор мен пульсатордың құрылыстарында айырмашылықтар бар.
АДУ-1-03 caуын аппаратының пульсаторы ДА-2М аппаратының пульсаторымен
81%-ға бірыңғайландырылған. Одан айырмашылығы: пульсатор корпусы мен камера
(4П) корпусының арасында саңылаулы дросселі бар аралық сақина және резеңке
төсеніш орнатылған, сондай-ақ мұнда реттегіш бұрама болмайды (4 сурет).
Дроссель сирексіту пульсациясының тұрақты жиілігін қамтамасыз етеді. Бұл
аппараттың коллекторы – үшкамералы. Төменгі камера (1К) сүт жинайды, оның
сыйымдылығы ДМ - 2М Майга аппаратының коллекторының сыйымдылығын
қарағанда 1,5 есе үлкейтілген. 2К камерасы - атмосфералық, ал 3К камерасы -
таратқыш. 2К камерасы клапанмен жабылатын канал арқылы 1К камерасымен
жалғастырылған. 2К камерасы 3К камерасынан иілгіш резеңке мембранамен
бөлектелген, оған клапан жалғанады. Клапан 1К және 2К камераларын қосатын
каналды ашып - жабады. 3К камерасы сауу стакандарының қабырғааралық
камераларымен және пульсатордың екінші камерасымен байланысады.
Белгіленуі:1П - пульсатордың атмосфералық қысым камерасы, 2 П және 4П –
пульсатордың айнымалы вакуум камералары, 3П - пульсатордың тұрақты вакуум
камерасы, 1К және 3К - коллектордың айнымалы вакуум камералары,
2К - коллектордың атмосфералық қысым камерасы.
Сурет 4. Төмен вакуумды АДУ-1-03 сауу аппаратының сұлбасы
Коллектор құрылысының ерекшелігі бүкіл аппараттың жұмысына ықпалын
тигізеді: сығу тактысында 2К камерадан 1К камераға ауа жібергенде сауу
стакандарының емшекасты камераларындағы сирексу 8...10,5 кПа-ға дейін
төмендейді. Бұл емшектердің демалуына, сауу аппаратындағы сирексудің
тұрақтануына, сауу режимінің жақсаруына және сүттің коллектордан сүт
құбырына тез құйылуына мүмкіндік береді.
АДУ-1 сауу аппаратының жұмысы былайша жүреді. Вакуум — шүмекті іске
қосқанда сирексу (1П камерасында), атмосфералық қысым (4П камерасында) және
қысым күштері клапанды жоғары көтеріп, 3П камерасын 2П камерасынан
ажыратады да, 1П және 2П камераларын қосады. Сирексу 2П, 3К және сауу
стакандарының қабырғааралық камераларына тарайды. Осы уақытта коллектордағы
ауа қысымының әсерімен мембрана 2К камерасынан жоғары қарай иіледі де,
клапанды көтереді, ал клапан 1К камерасын 2К камерасынан ажыратады. Сирексу
сүт құбырынан сүт шлангасы арқылы коллектордың 1К камерасына және сауу
стакандарының емшекасты камераларына беріледі (copy тактысы).
Copy тактысының соңына таман пульсатордың 4П камерасында сирексу
болады, ол канал арқылы 2П камерасына тарайды. Қысымдардың айырмашылығына
байланысты мембрана төмен түсіп, 2П және 3П камераларын қосады да, ал 1П
және 2П камераларын ажыратады. 2П камерасында пайда болған атмосфералық
қысым 3К камерасы арқылы сауу стакандарының қабырғаралық камераларын өтеді
(қысу тактысы).
Бұл уақытта мембранаға 2К және 3К камераларына әсер ететін қысым
теңгеріледі бірақ 2К камерасынан 1К камерасына әсер ететін ауаның қысымымен
төмен түседі. 1К және 2К камераларын қосатын канал ашылып, ауа сол арқылы
1К камерасына және сауу стакандарының емшекасты камераларына өтеді. Ауа
мұндағы сирексуді 8...10,5 кПа-ға дейін төмендетеді, бұл copy тактысында
бұзылған қалыпты қан алмасуды орнына келтіреді.
Сауу аппаратын жұмысқа былайша даярлайды: ыстық судың (85° С) жарты
шелегін алып, аппаратты вакуум өткізгішке қосады да, коллектордың
кронштейнін төмен қаратып ұстаған күйі сауу стакандарын шелектегі суға
батырады. Вакуумның әсерінен су стакандар мен шланг арқылы сауу шелегіне
құйылады. Суды шелектен төгіп тастап, аппарат жұмысын тексергесін аплектеп
төгіп тастап, аппарат жұмысын тексергесін аппаратты сауатын жерге апарады.
Сиырлар саууға әзір болған соң сауу аппаратын вакуумға қосады.
Сиырды сауып болған соң, аппараттарды салқын және ыстық сумен жуады. Әр
сауыннан кейін коллекторды бөлшектеп тарқатады. Тәулігіне бір рет
пульсатордың кері клапаны мен оның камерасын жуып, аптасына бір рет сауу
аппаратын түгелдей тазалап тұрады. Соңғысы үшін оны бөлшектеп, сода
ерітіндісі құйылған ыдыста жуады (бір шелек суға 50 г кальцийлендірілген
сода). Содан кейін жуылған бөлшектерді таза ыстық су құйылған ыдыста 30
минуттай ұстаған соң, сауу аппаратын қайта құрастырады.
Вакуумды қондырғылар сауын қондырғылары жүйесінде ауасыздық туғызу үшін
қолданылады, олар вакуум сорабынан, вакуум - баллоннан, вакуум –
реттегіштен, вакуумметрден, арматуралы құбыр жүйесінен және
электрқозғалтқыштан тұрады.
УВУ-45 қондырғысы сиыр сауу машиналарын іске қосады. Двигатель мен
жұмысшы органдардың (сауу стакандарының) арасындағы күш беретін трансмиссия
қызметін атқарады. Қондырғы ауа насосынан, балон-ресиверден, ауасыздықты
реттегіштен, қысым өлшегіштен, арматуралардан, құбырлардан және
электрқозғалтқыштан тұрады. Ауа насостары ротациялы қалақты. Сауу
аппаратының жұмысы мен сүт тасымалдауға қажетті ауасыздықты тиісті денгейде
сол жүйедегі реттегіш арқылы жүйеге түсіріледі және магистральді ауа
құбырларына орнатылған өлшегіш аспабы арқылы бақыланады. Ауасыздық жиі
өзгермес үшін (пульсация жасау кезінде) осы жүйеге баллон мен ресивер
жалғастырылған. Сонымен қатар ресивер құбырлардан конденсатты, ауа
құбырларын жұған кезде суды жию қызметін атқарады.
Суретте көрсетілген насосқа ұқсас екінші бір түрі УВУ- 6045 вакуум
қондырғысының УВУ-45 сурет 5, вакуум қондырғысына қарағанда бірқатар
ерекшеліктері бар сурет 6.
Белгіленуі:1 – электрқозғалтқыш, 2 - вакуум балоны, 3 - вакуум
реттегіш;
4 - вакуумметр; 5 – вакуум түтігі, 6 - бензин ыдысы,7 - іштен жану
қозғалтқышы, 8 - вакуум насос.
Сурет 5. УВУ- 45 ауа сорғыш қондырғысы
Онда статор мен қалақтар беттерін майлауға арналған білтелі май сауыт
және сөндіргіш орнатылған. Электрқозғалтқыштың білігіне орнатылған сына
белдікті қозғалтқыштың шкивін ауыстыру арқылы ротордың айналу жиілігін
өзгертіп, қондырғының жұмысын 53 кПа-дық ауасыздықта екі тәртіппен
сағатына 60 немесе 45 текшеметр ауа соратындай етіп жұмыс істеуге болады.
УВУ-6045 вакуум қондырғысы бір рамаға орнатылған электрқозғалтқыш
арқылы іске қосылады. Ол статордан, ротордан, төрт қалақшадан тұрады
(6 сурет).
УВУ-6045 қондырғысы сағатына 60 текшеметр ауа сорған кезде 15-30 грамм
май жұмсайды, ал 45 текшеметрде 10-25 грамға азаяды.
Белгіленуі:а- сұлбасы, б - жалпы көрінісі, 1 - бәсеңдеткіш, 2 - шыны
мақта, 3 - статор, 4 - ротор. 5 - бәсеңдеткіш корпусы, 6 - қалақша, 7 -
реттегіш, 8 - вакуумметр, 9 - ауа баллоны.
Суpет 6. Бірыңғайландырылған УВУ - 6045 вакуум қондырғысы
Вакуум - баллондар сауын қондырғыларының магистральды вакуум
-түтіктерінде орнатылады және сораппен жасалатын ырғақты вакуумның
тербелісін басуға арналған,
Баллон сондай - ақ вакуум - түтікте пайда болатын конденсатты жинап,
құюға қызмет етеді. Барлық сауын қондырғылары баллондарының құрылысы
бірдей.
Вакуум - түтік сораптан вакуумды сауын аппараттарына беруге, ал
вакуумды реттегіштер вакуумды және магистаральды сүт түтіктерінде, сондай -
ақ сауын қондырғыларының жұмыс органдарында тұрақты жұмыс вакуумын сақтауға
арналған.
Вакуумды реттегіш корпустан, жүк тығырықтарынан және клапаннан тұрады.
Вакуумды азайту үшін клапанның түтікшесінен тығырықтардың тиісті мөлшерін
алып тастайды, ал вакуумды арттыру үшін олардың санын көбейтеді.
Дифференциалды клапан сүт тетігі (вакуум 49 кПа) мен вакуум - түтіктің
(вакуум 46 кПа) арасындағы 3 кПа - ға тең вакуумның үнемі өзгеріп отыруын
қамтамасыз етеді.
Клапан атмосферадан ауа copy реттегішімен бірге орнатылады, ал ол сүт
түтігі арқылы сүттің тасымалдануын қамтамасыз ету үшін сүт түтігінде
неғұрлым тығыз вакуум сақтайды.
Вакуумметрлер вакуум - түтігі және сүт түтігіндегі вакуумды бақылап
отыруға арналған (кесте 1) берілген.
Вакуум шүмектер екі түрлі: бұрышты және тік шүмектер болып келеді. Тік
шүмектер конденсатты жіберу үшін вакуум - түтіктердің еңіс ұшына қойылады.
Кесте 1-Ротациялы қалақшалы вакуум сораптардың техникалық сипаттамасы:
№ Көрсеткіш УВУ - 45 УВУ-60
Ауасыздық, кПа:
1 жұмыстық 53,32 53,35
максимальды 87,99 87,95
2 Өнімділігі, м3сағ 45 60
3 Ротордың айналу жиілігі, с-1 22 23,7
4 Электрқозғалтқыш қуаты, кВт 3,0 4,0
5 Май шығыны, гсағ 10-25 20-35
6 Габариттік өлшемдері, мм:
ұзындығы 630 630
ені 640 640
биіктігі 520 520
7 Массасы, кг 120 130
Қазіргі кезде сиырларды сауу үшін сауу қондырғыларының бірнеше түрлері
колданылады. Қорада немесе фермада сауу үшін АД-100А, ДАС-2Б және АДМ-8A,
ал лагерьде УДС-3А және УДС-3Б т.б. қондырғылары пайдаланылады.
Сиыр сауу қондырғыларының жалпы жұмысымен танысу керек. Әйтпесе жалпы
сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеуден өткізу технологиялық жабдықтарын
терең білмей жаңа машиналар жүйесін игеру мүмкін емес.
Негізінен қазіргі кезде қолданылып жүрген сүг түтігіне сауылатын 200
немесе 100 бас сиырға арналған АДМ-8А (7 сурет) сауын қондырғысының
жұмысына талдау жасаймыз. АДМ-8А сауын қондырғысында сүт түтікке сауылып
сиырлы сауу кезінде байлауда ұстайды. Және жұмысты жеңілдету үшін оларды 50
бастан топтастырады да қораны сүт құбырларымен жабдықтайды. Бастапқыда әр
сиырдан сауылған сүт және әр топтың есептегішінен өткен сүт ортақ ыдысқа
келіп құйылады да ары қарай алғашқы өңдеуден өткізіледі. Осылай үздіксіз
жұмыс істейтін қондырғы үш секциядан тұрады. Бірі сиыр тұратын қора,
келесісі сүт бөлмесі және вакуумдық бөлме.
АДМ-8А сауын қондырғысында АДУ-1-03 сауын аппараттары, балондарымен
қоса ауасыздық жасауға арналған екі УВУ-60-45 қондырғылары.
Белгіленуі:1 – вакуум-түтік, 2 – ауыстырып-қосқыш, 3 - сүт түтігі, 4
жалпы вакуум-реттегіш, 5 – сүт түтігін жуып-шаятын құрылғы, 6 - жуу
құрылғысының коллекторы, 7 - УЗМ-1 жеке сүт есептегіші, 8 – сауу аппараты,
9 – жуу автоматы, 10 - сүт салқындатқыш, 11 – сүзгі, 12 – ауа таратқыш, 13
- НМУ-6 әмбебеп сүт сорабы, 14 - топтық сүт есептегіш, 15 – қосалқы
бөлшектер шкафы, 16 - УВУ 6045 вакуум қондырғысы, 17 - ВЭТ-400
электрқыздырғыш-термосы.
Сурет 7. АДМ -8А сауын қондырғысы
Екі ауасыздықты реттегіш (сурет 8) және ауа құбырлар жүйесі бар. Сүт
жүретін линия диаметрі 45мм шыны түтікшелерден тұратын сүт тасымалдайтын
құбырлардан, топтастырылған сүт есептегіштен (АДМ-52), әр сиырдан сауылған
сүтті есептегіштен (УЗМ-1), сүтті бір жерге жинағыштан (ауа бөлгіш), сүт
насосынан (НМУ-6), фильтрден, сүт салқындатқыштан (екі пакеттен құрылған
ОМ1000-УЗ) және сүт құбырлары мен сауу аппараттарын циркуляциялық жолмен
жууға арналған автоматты құрылғыдан, сүт жиналатын танк пен құрал-сайман
салынған шкафтан тұрады.
АДМ-8А caуын қондырғысының техникалық сипаттамасы:
Сауылатын сиыр саны, бас 100 100
Қызметкерлер саны 2 2
Сауншының жұмыс өнімділігі, сиырсағ 26-29 26-29
Бір мезгілде сауылатын сиыр саны, бас 4 8
Сүт құбырлар диаметрі, мм 45 45
УВУ-6045 вакуум қондырғысы, дана 1 2
53кПа ауасыздықта насос өнімділігі, м3caғ 60 120
Ауа насосынадағы электрқозғалтқыш қуаты, кВт 3 4
Салқындатқыштың сүт өткізу мүмкіндігі, лсағ 350 1000
НМУ-6 сүт насосы: өнімділігі, лсағ 5000 6000
пайдаланатын қуаты, кВт 0,6
1,1
Сүт сақтау ыдыстар сиымдылығы (саны), л 600 600(2дана)
Су жылытқыш құрылғы ВЭТ-200 ВЭТ-400
Жабдықтар салмағы, кг 1583 3075
Белгіленуі:1 - тығырық; 2 - пайдаланылған май; 3 - салмақ тығырығы; 4,7
қакпақ;5 - өзек; 6 – серіппе; 8 - клапан: 9 - индикатордың шкаласы; 10 -
жалауша.
Сурет 8. Ауасыздықты реттегіш
Сауу қондырғыларындағы ауа құбырларында төмен қысым жасауға
арналған және ауасыздықты реттегіш құрылғы бар. Ауасыздықты реттегіш
клапанда қысымның өзгеруін шайба-салмақтар арқылы реттеп отыруға
болады. Оның сезімталдығын жоғарылату үшін клапанға серіппе арқылы
салмақты шайбалар ілінген. Ал серіппедегі тербелісті басу үшін екі шайба,
майдың ішіндегі аммортизацияны сақтайды. Ауасыздықты жоғарылату қажет
жағдайда шайба-салмақтар ілініп, төмендету жағдайында шайба салмақтар саны
азайтылады. Ауа кіретін тесік аузында ауасыздықты реттеп отыратын индикатор
бар.
УЗМ-1 құрылғысы (9 сурет) АДМ-8А сауын қондырғысындағы сауылған сүтті
зоотехникалық есепке алады және сүттің шамалы бөлігін мөлшерлеп алып, әр
сиырдан сауылатын сүттің сапасы мен майлылығын анықтайды. Құрылғыға сүт
жеткізетін шланг сауу аппаратының нМ-1 құрылғысы (9-сурет) АДМ-8А сауын
қондырғысындағы мауылған сүтті зоотехникалық есепке алады және сүттің
шамалы бөлігін коллекторының сүт жүретін түтігімен жалғастырылады, ал
құрылғыдан сүтті сыртқа шығаратын штуцер - шланг арқылы сауу қондырғысы сүт
құбырларымен немесе сауын шелегімен жалғасады. Содан кейін құрылғыны жоғары
іліп кояды.
Белгіленуі: а) камераны толтыру; б) камераны босату, І - қабылдау
камерасы, II - өлшеу камерасы, III - сыртқа шығаратын камера: 1 - мензурка;
2 - штогы бар тұтқа; 3 - тығын; 4 – қалтқы; 5 – корпус; 6 – қақпақ; 7 -
жиклер; 8 - ілгек; 9 - мензурка тығыны; 10 - құлып; 11 - түтікше; 12 - ауа
клапаны; 13 - жиклерлі түтік.
Сурет 9. УЗМ-1 әр сиырдан жеке сүт өлшегіш
УЗМ-1 әрбір сиырдан сауылған сүтті өлшейтін өлшегіш болса, АДМ-52 сүт
өлшегіші (10 сурет) әрбір 50 сиырдан сауылған сүтті өлшейтін сүт өлшегіш.
Мұндағы төрт өлшегіште де сүт өлшегіш қалтқы және өлшегіш камера, сүт пен
ауа жиналатын коллектордан, көрсеткіш шкаласын нольге түсіретін екі түймесі
бар сумматордан тұрады. Сүт өлшегіш шлангілер мен коллектор арқылы ауа
айырғыштың сүт қабылдағышымен жалғасады. Сауын қондырғысындағы дозатордың
жұмыс істеу процесі былай жүргізіледі. Дозатордың ішкі бөлігі түтікшесі бар
қалқа арқылы екіге бөлінген. Жоғарғысы - штуцері бар қабылдағыш, төменгісі
- шланга арқылы коллектормен жалғасқан өлшеуіш. Өлшегіш камерадағы сүттін
мөлшерін реттеу үшін шланганы жоғары көтеріп немесе төмен түсіріп реттеуге
болады. Қалтқылы құрылғы түтікшемен берік байланысқан және түтікшенің
калибрленген тесігі бар.
Түтікшенің жоғарғы ұшы сильфон арқылы шлангімен сумматорға жалғанған.
Әр есептегіш өз тобындағы сиырлардан алынған сүтті анықтайды. Сумматордың
бет жағында есептегіштің көрсеткішін нольге келтіретін екі түйме
орналасқан.
Белгіленуі:а) алғашқы жағдайы, б) камераны толтыру, в) камераны босату:
1 - сүт кіретіп штуцер; 2 - қақпақ; 3 - сүт жинағыш; 4 - түтікше; 5 -
қалтқы; 6 - клапанның қалқасы; 7и - клапан, 8 - дозалаушы камера; 9 - сүт
кететін шланга; 10 - реттеуші қысқыш; 11 - түтікшедегі тесік; 12 - сүт
құбырына ауа жіберетін түтікше; 13 - сильфон; 14 - жинақтауыш: 15 - сүт пен
ауа кететін түтікше; 16 - тартпа; 17 - шлангы.
Сурет 10. АДМ-52 сүт дозаторының технологиялық сұлбасы
НМУ-6 сүт насосы сүтті немесе қондырғыны жуып-шаю кезіндегі ерітінді
мен суды вакуум әсерімен жұмыс істейтін жүйеден сорып алу үшін
пайдаланылады.
Сауу аппараттарын, сүт линиясын және барлық жабдықтарды сүт сауылып
болғаннан кейін шаю, дезинфекциялау және таза жуып-шаю үшін жуу құрылғысы
(11 сурет) пайдаланылады. Жуу құрылғысының жұмысы сүт насосы арқылы
жүргізіледі. Ондағы басқару пультінің жұмысы программаны ауыстырып,
қосқышты белгілі бір жағдайға қоюдан басталады. Жуу жұмыстары бірінші және
екінші циклдар бойынша атқарылады. Әр программа екі бөліктен тұрады: сауу
алдындағы жуу (шаю), сауып болғаннан кейінгі жуу (сілтімен – бірінші
программа, қышқылмен – екінші программа).
Ыстық және салқын су вентильдерін ваннаның қалтқылы құрылғысы
арқылы басқарады. Жуушы концентрат өлшеуші құрылғыға фильтр және реттегіш
бұрандасы бар штуцер арқылы сорылады. Сүт сауылып болғаннан кейінгі
циркуляциялық жуу көлемі 2,5 литрлік өлшеуіш құрылғының көмегімен
концентратты сорып толтғаннан кейін жүргізіледі.
Сүтті алғашқы өңдеуден өткізу. Сүт тез бұзылатын өнім түріне жатады.
Сүт құрамы өзін ашытып жіберетін микроорганизмдердің көбеюіне қолайлы орта.
Сүтті сауыла салысымен алғашқы өңдеуден өткізілуі тиіс. Алғашқы өңдеуден
өткізу дегеніміз - сүзу, салқындату, сақтау, есепке алу, немесе сүзу,
пастерлеу, салқындату, сақтау, есепке алу, шаруашылық жағдайына қарай
кілегей мен көк сүтке ажырату да алғашқы өңдеудің бір түріне жатады.
Белгіленуі:1 – тірек, 2 - босатқыш, 3 – түтік, 4 - пульс күшейткіш, 5 -
вакуум - түтік,6 - шүмек, 7 – құйғыш, 8 - қысқыш, 9 - ұзын шланга, 10 –
қысқа
шланга,11 - түтік, 12 - рама, 13 – астау, 14 – жеңше
Сурет 11. Сауу аппараттарын жуатын құрылғы
Сүтті алғашқы өңдеу желісінің негізгі технологиялық сұлбалары
(12 сурет) көрсетілген.
Фермалар сүт өңдеу зауыттарына жақын орналасқан жағдайда, сүтті
сақындатпай бірден зауытқа жөңелтуге болады (а).
Мал басы шағын фермаларда резервуар-салқындатқыштарды қолданып, сүтті
алғашқы өңдеуден өткізеді (б).
Мал басы көбірек фермаларда сүтті ортадан тепкіш тазартқышпен тазартып,
платиналы салқындатқышпен суытып, сақтайды (в).
Сауын сиырлар эпизоотиямен ауырғанда, сүтті пастерлеуден өткізу жұмысы
бірге атқарылады (г).
Сүт әртүрлі тәсілдермен тазартылып, салқындатылады. Сүтті ірі
механикалық қоспалардан тазарту үшін, оны сауын қондырғыларындағы сүт
құбырларында орнатылатын сүзгілерден өткізеді. Сүзгілердің бұл түрі каркас-
тордан және ауыстырылып тұратын лавсан мен фланельді заттан жасалған сүзгіш
бөлшегінен, кейінгі кезде көп қолданылып жүрген кроундты сүзгілерден
құралады. Мұндай жұмыс процесінде сүт сүзгіш бөлшектен өтеді, ал қоқыстар
сүзгіште қалып қояды.
Алғашқы өңдеуде өткізу дегеніміз тұтынушыға немесе сүт зауытына
жеткенге дейінгі орындалатын жұмыс. Сүтті алғаш өңдеу әдісіндегі сүтті сүзу
процесі - сүт құрамына сиыр сауу кезіндегі қосылып кеткен өзге заттардан
тазарту.
Белгіленуі:а – салқындатылмаған сүтті сүт зауытына өткізу, б - сүтті
танк-салқындатқышта салқындату, в – ортадан тепкіш тазарту және пластиналы
салқындатқышта сүтті салқындату, г - сүтті пастерлеу.
Сурет 12. Сүтті алғашқы өңдеу желісінің негізгі технологиялық сұлбалары
Кейінгі кездері сүтті сүзу әр түрлі сүзгіш құралдары бар, әр түрлі
маркадағы қондырғылар пайдаланылады. Ал сүт сауылатын жерлерде сүт сүзгіш-
салқындатқыш сепараторын пайдаланады. Бұл сепаратор ортадан тепкіш күш
әсерімен сүт құрамындағы бөгде заттарды сүттен бөлектейді. Сүт сүзгіш
сепараторына салқындатқыш қондырғысы біріктіріліп құрылған.
Сүтті алғашқы өндеу жұмыстарының біріне пастерлеу жұмысы жатады.
Пастерлеу дегеніміз - сүттегі зиянды микроорганизмдерді жою үшін белгілі
бір температураға дейін қыздыру. Пастерлеудің үш түрлі режимі бар: ұзақ
мерзімді пастерлеу, қысқа мерзімді пастерлеу және шапшаң пастерлеу. Ұзақ
мерзімді пастерлеуде сүт 63°С температурада 30 минут қыздырылады, қысқа
мерзімді пастерлеуде 72-75°С температурада 30 секунд, ал шапшаң пастерлеуде
85-95°С температурада сүтті жылдам алып өтеді. Үш режимде де пастерлеу
температурасы мен уақыты дұрыс қадағалануы тиіс. Өйткені дұрыс
қадалағанбаған жағдайда, яғни температура мен уақыт аз болса микробтар
түгелге жуық жойылып бітпейді, ал температура жоғары, уақыт артық болған
жағдайда сүт құрамындағы адам организіміне қажетті витаминдер т.б. заттар
өз күшін жояды және сүттен алынатын өнімдер сапасы бойынша өзгеріске
ұшырайды.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Шаруашылықты комплексті механикаландыру жұмысы
Ірі қара мал шаруашылығында малды байлап және байламай ұстау әдістері
қолданылады.
Жаз күндері мал жайлауда Ақдала шаруашылығында 558,90 га жайылым жер
бар. Әр гектардан шығатын жылдық өнім шамамен 10-15 центнер. Ал қыс күндері
қорада ұстау жағдайында малды бағу реті өзгеше. Өйткені малды бағып
жетілдіру жұмысында ферманы механикаландыру мен электр қуатының көмегінсіз
мүмкін емес. Себебі малдан алынатын өнімді жоғарылату қажет жағдайда еңбек
процестерінің күрделіленуі, өндіріс ғылыми жетістіктерінің батыл енуі мал
шаруашылығында барлық жұмысты механикаландыруды қажет етеді. Қазіргі
кездегі ауыл шаруашылығындағы жеке-жеке жасалынып жатқан әдіс, әрбір
шаруашылықтың өзін-өзі қаржыландыруға, түпкі қайтарымға жетуге көшірілуі
кез келген учаскелердегі жұмысты тоқтаусыз жүргізуге күш салдырады,
Қазіргі заман талабына сай өндіріс механизмдері жетілдіріліп,
жаңаланған кезде осы жұмысты әралуан қуаттардың көмегінсіз атқару мүмкін
емес. Олай дейтініміз қазір ауыл шаруашылығында сапа жағынан үлкен
өзгерістер болып, тиісті дәрежесінде малдан алынтын өнімдерді дұрыс пайдаға
асыра алмай отырған шаруашылықтар да бар. Мал өнімдерін дұрыс пайдаға
асырудың бір жолы шаруашылықты толықтай комплексті механикаландыру.
Сондықтан мал өсіруде одан өнімді дұрыс алғысы келген шаруашылық үшін
неғұрлым қолайлы, арзан, пайдалануға жеңіл механизмдер мен машиналарды
іріктеп алудың маңызы өте зор.
Ал біз қарастырып отырған шаруашылықтағы сиырдан сүт алу және сүтті
алғашкы өңдеу жағдайында қысқы мерзімге арналған екі қатар кірпіштен
соғылған әрқайсысы 200 бас сиырға арналған екі сиыр қорасы бар. Сол
қоралардың бірінде 132 бас сиыр, екіншісінде 108 бас сиыр ұсталынады. Қора
төбесі шифермен жабылған. Әр қорада төрт қатардан сиырлар байлауда
ұсталынып, ортаңғы екі қатарында ұзына бойында азық таратқыштар
орналастырылған. Дайын азықты таратқыш ТВК-80А азық таратқышы қатаң және
құрама жемдерді тарату қызметін атқарады. Ал малдың қиын тазалау үшін ТЕН-
35 ленталы-қырғыш транспортері және әрбір екі сиырға арналған ПА-1 атосуаты
бар.
Сүт түтікке сауылатын АДМ-8 сауын қондырғысы арқылы сауылады. Сиырдың
демалуы үшін арнайы төсеніштер төселінген. Қорадағы жағымсыз газ,
ылғалдылық, аммиактың сыртқа шығып кетуі үшін және қорада тұрақты
микроклимат болуы үшін әр қорада төрттен ауа алмастырғыш-желдеткіштер
орнатылған.
Ал сауылған сүтті алғаш өңдеу жұмысын да АДМ-8 сауын қондырғысында
орындалады,
Кейбір кездері жұмысшы қолының аздығынан қиын шығару күніне бір рет
қана орындалады. Егер қи күндігіне екі рет шығарылса қорадағы микроклимат
өте жоғары деңгейде болар еді.
Сиыр сауу сиыр қорада атқарылғанымен, келесі бөлмеде түтік арқылы
жүретін сүт алғашқы өндеуден толығымен сүт бөлмесінде өткізіледі.. Сүт
бөлмесінің жанында орналасқан вакуумдық бөлмеде сүт саууға қажетті вакуумды
дайындап, өлшеп жіберіп отыратын қорадағы вакуумдық түтікке жалғастырылған
вакуумдық қондырғылар бар.
Әрбір екі сиырға арналған ПА-1 автосуатына су құдықтан 6АПВ-9х7 және
8АПВМ-10х7 насостары арқылы құйылады. Малды осылай суару жұмыс күші үшін
тиімдірек. Өйткені суару кезінде насосты іске қоса берудің қажеті жоқ, ол
автоматты су көтергіш арқылы арнайы су жинағыш ыдысқа суды жинап береді. Ал
сиырлар су қажет еткен жағдайында АП-1 автосуатының қалақшасын басқанда
сиырдың керегінше су шығады.
Қыстың күндері қорада АДМ-8А сауын қондырғысы арқылы сауылса жаз
күндері ДА-3М "Волга" сауын аппаратымен сауатын УДС-3А әмбебап сауын
агрегаты арқылы жайлауда сауылады. Бірақ сүтті алғашқы өңдеу кезінде
қораның бір жағында орналастырылған сүт бөлмесіие сауыла салысымен алып
келіп алғашқы өңдеуден өткізіледі.
2.2 Сиыр сауу және сүтті алғашқы өңдеу желісіне қажетті
есептеулер негізі
Фермерлік шаруашылығындағы типтік жоспар бойынша алынған екі сиыр
қорасында 240 бас сиыр, құнажын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz