Еңбек құқығы жүйесі

Жоспар
Кіріспе

1. Еңбек құқығының түсінігі және пәні.
2. Еңбек құқығының әдістері
3. Еңбек құқығының жүйесі

Еңбек құқығы еңбекті ұйымдастыру және қолдану, сонымен қатар еңбек нарығы қызметінің процесінде құрылатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Барлық қатынстар өндірісінде материалдық және рухани игіліктер өз бойында кез келген еңбекке тән объективтік сипатқа ие. Еңбекке бірігіп қатысушылардың экономикалық жағдайына сәйкес екі негізгі түрге бөлінеді – дербес еңбек (яғни өзіндік еңбек) және жалданбалы еңбек. ҚР Еңбек құқығы қазіргі кезде тек жалдамалы еңбек қатынастарын реттейді, дегенмен де, мынандай көзқарас бар, мұнда өндіріс құралдарының өндіріс еңбектері реттелуі қажет, егер олардың жеке еңбекке тікелей өздері қатысса ғана (мысалы, өндірістік кооперативтер, шаруа қожалықтары).
Еңбек құқығының пәнін құрайтын қоғамдық қатынастардың кең және қиын.
Еңбек қатынастарының орталық орнын жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы жұмыскердің еңбегін атқару барысында пайда болады. Еңбектік қатынастардың объектісі мен негізгі мазмұнын жұмыс құрайды, яғни азаматтардың еңбекке деген қабілетін жүзеге асыру қызметі.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Дәріс №11.Еңбек құқығы бойынша құқықтық қатынастар.
Тақырыбы: Еңбек құқығының пәні, әдісі және жүйесі.

1. Еңбек құқығының түсінігі және пәні.
2. Еңбек құқығының әдістері
3. Еңбек құқығының жүйесі

Еңбек құқығы еңбекті ұйымдастыру және қолдану, сонымен қатар еңбек
нарығы қызметінің процесінде құрылатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Барлық қатынстар өндірісінде материалдық және рухани игіліктер өз
бойында кез келген еңбекке тән объективтік сипатқа ие. Еңбекке бірігіп
қатысушылардың экономикалық жағдайына сәйкес екі негізгі түрге бөлінеді –
дербес еңбек (яғни өзіндік еңбек) және жалданбалы еңбек. ҚР Еңбек құқығы
қазіргі кезде тек жалдамалы еңбек қатынастарын реттейді, дегенмен де,
мынандай көзқарас бар, мұнда өндіріс құралдарының өндіріс еңбектері
реттелуі қажет, егер олардың жеке еңбекке тікелей өздері қатысса ғана
(мысалы, өндірістік кооперативтер, шаруа қожалықтары).
Еңбек құқығының пәнін құрайтын қоғамдық қатынастардың кең және қиын.
Еңбек қатынастарының орталық орнын жұмыскер мен жұмыс беруші
арасындағы жұмыскердің еңбегін атқару барысында пайда болады. Еңбектік
қатынастардың объектісі мен негізгі мазмұнын жұмыс құрайды, яғни
азаматтардың еңбекке деген қабілетін жүзеге асыру қызметі.
Еңбек құқығының пәні еңбек қатынастары болып табылғанымен олар
мынандай ерекшеліктеріне тән.
- ішкі еңбектік тәртіп жағдайында қызметкердің регламенттелген ортақ
қызмет жағдайына бағыну ағымы қатынастары;
- қызметкер белгілі бір ұйымның еңбек ұғымына енуі;
- еңбек қатынастарының туындауы ерекше заңдық фактімен байланысты. – Бұл
жеке еңбек шарты негізінде қызметкерді жұмысқа жіберу;
- еңбек қатынастарының мазмұнын жұмыскердің қатаң белгіленген жұмысты
орындауы, белгіленген мамандығы, кәсібі, квалификациясы және қызметі
құрайды;
Еңбек қатынастарынан өзгеше қатыастар шеңберіне еңбек құқығының
пәнін құрайтын еңбекпен байланысты қатынастар құрайды. Оларға:
- ұйымдастыру – басқару қатынастары;
- еңбек ұйымдастыру қатынастары;
- тікелей өндірісте жүргізілетін кәсіби дайындық және квалификацияны
жоғарылату қатынастары;
- еңбек дауларын қарастыру қатынастары;
- еңбектік заңдардың сақталуын қадағалау және бақылау қатынастары.

2. Еңбек құқығының әдістері.
Еңбек құқығының жаңа әдістері төрт негізгі белгілермен сипатталады:
1. Еңбек құқығының ортьалықтанған және жергілікті реттеу ара қатынасы.
Бұл белгі еңбекті басқарудағы мемлекеттік-құқықтық негізін көрсетеді.
Орталықтанған реттелі нормативтік-құқықтық актілерді қабылдау
негізінде жүзеге асады, ол актілерде еңбек қатынасы қатысушыларына аз
кепілдіктер бекітіледі. Локальды реттелуде жеке және ұжымдық еңбек
шарттарын сонымен қоса жұмыс беруші актілерін құрастыру негізінде
жүзеге асырылады.
2. Келісімдік, рекамендациялық және императивтік әдістердің реттелу
арақатынасы. Келісімдік реттелу көбінесе қатысушылардың өздері шарт
құру негізінде бекітіледі (мысалы, жұмыс аптасының түрі туралы,
еңбекақы көлемі жөнінде т.с.с.)
Рекомендациялық әдіс рекомендация нормаларының болуын талап
етеді. Бұл нормаларды заңшығарушы үшін керекті делінсе, тараптар
арасында сақталмауы мүмкін, бірақ бұл санкция қолдануына әкеліп
соқпайды. Оларға екі күн қатарынан демалыс беру ережелерін жатқызуға
болады.
Императивті әдіс құрамындағы нормалардың міндетті түрде
сақталуын, орындалуын талап етеді. Еңбекті қорғау институты көбінесе
императивтік нормалардын тұрады. Сонымен қатар, заңшығарушы ең төменгі
төлемақы көлемін белгілейді, демалыс мерзімін бекітеді және еңбекке
қабылдау жасын анықтайды.
3. Еңбектік қатынастарды реттеудегі профсоюздік органдардың қатысуы.
Профсоюздер екі негізгі функцияны атқарады - өкілдік және
қорғаншылық, сонымен қатар қызметкерлер мүдделерін ұжымдық шарттарға
қол қою, жеке және ұжымдық еңбек дауларын қарастырған кезде қорғайды.
4. Қызметкерлердің еңбек құқықтарын қоғамдық ерекше әдістері. Олардың
ерекшелігі еңбектік құқықтардың пәні профсоюз органдарының қызметі
табылады. Сонымен қоса, еңбек дауларын қарастыруда арнайы органдар,
оның ішінде, мысалы, мақұлдаушы комиссияны айтуға болады.
3.Еңбек құқығының жүйесі.
ҚР Еңбек құқығының жүйесі – ортақ пәндік саланы жекелеген тәуелсіз
құрылымдардан (институттардан), сонымен бірге тұрақты қоғамдық нормалар
бөлшектік құрылымдардан құрылған заңдық нормалар жиынтығын айтамыз.
Құрылымдық жағынан барлық еңбек құқығы жүйесі екі үлкен бөлімнен
тұрады – Жалпы және Ерекше.
Жалпы бөлім нормалары қызметкерлердің еңбектерін қолдану мен жалпы
тұрақтарын ұйымдастырудан тұрады. Оларға келесідей институттар кіреді:
- Еңбек құқығының пәні;
- Еңбек құқығының әдістері;
- Еңбек құқығының қайнар көздері;
- Еңбек құқығының қағидалары;
- Еңбек құқығының субхектілері;
- Құқықтық қатынастар;
- Еңбекті ұйымдастыру;
- Ұжымдық шарт.

Ерекше бөлімінде жалпы бөлім нормаларды нақтылайды және қоғамдық
қатынастардың жекелеген түрлері мен элементтерін регламенттейді. Оларға:
- жеке еңбек шарты;
- жұмыс уақыты мен демалыс уақыты;
- еңбекақы;
- еңбек тәртібі;
- материалдық жауапкершілік;
- еңбек даулары;
- еңбекті қорғау.
4. Еңбек құқығы мен аралас құқық саларының арасындағы айырмашылық.
Еңбек құқығына қатысты аралас құқық салаларына азаматтық құқық,
әкімшілік құқық, әлеуметтік құқық, қамсыздандыру құқығы жатады.
Азаматтық құқық пәнінде еңбекке қатысты қоғамдық қатынастар жатады,
олар құнды сипатта және келісімдік негізде болады. Ондай қатынастарға
мердігерлік, тапсырыс беру, авторлық шарттар кіреді. Демек, осы қатынастар
және еңбек құқығының еңбек құқығының пәніне кіретін әр түрлі өзгешеліктері
олардың әр салаға жататындықтарын көрсетеді. Еңбектік қатынастардың пәні
мен мазмұнын еңбек үрдісі құрайды және ол құқықтық регламентацияға
бағынады. Азаматтық құқықта еңбектің соңғы нәтижесі пәні болып табылады.
Еңбек құқығына ұқсас болып келетін әкімшілік құқық, оның ішінде
мемлекеттік қызмет институтын айтуға болады, ол оның пәні болып,
мемлекеттік қызметкермен жүзеге асырылатын мемлекеттік басқару қатынастары
табылады. Осы екі құқық салаларының басты айырмашылығы болып:
еңбек құқығы қатынастары жеке еңбек шартынан басталып, тараптар тең
құқылы, ал мемлекеттік қызмет аясында тағайындау туралы әкімшілік акт
шығарылып, билік пен бағынушылық негізінде болады.
Ал әлеуметтік қамсыздандыру құқығынан еңбек құқығы мынандай
ерекшеліктерімен айрықшалынады:
- азаматтармен өз материалдық қамсыздандыру құқығын жүзеге асыру
барысындағы (еңбекке құқығынан басқа) пайда болатын қоғамдық
қатынастар әлеуметтік қамсыздандыру құқығының пәні ретінде;
- әлеуметтік қамсыздандыру құқығымен азаматтарға әр жұмыс беруші
қорындағы қаражатты төлеу қызметін асыру емес, бюджет есебінен
төленетін қаржы сомаларымен айналысады.
1.Еңбек құқығы бойынша құқықтық қатынастардың түсінігі және жүйесі.
2.Еңбектік құқықтық қатынастар және оның элементтері
3. Ұжымдық шарт.
Еңбектік құқықтық қатынастары және одан туындаған басқа қатынастар
жинақталып, құқықтық қатынастарының еңбек құқығының мәнін құрайтын біріңғай
жүйесін береді.
Еңбек құқығы саласындағы құқықтық қатынастар жүйесі мына түрде
берілген:
-еңбектік құқықтық қатынастары;
-жұмысқа орналастыру бойынша қатынастар;
-ұйымдық- басқару құқықтық қатынастары;
-жұмыскерлерді кәсіби даярлау бойынша құқықтық қатынастар;
-әлеуметтік-экономикалық қатынастар;
-еңбектің қорғалуын және еңбек заңдарының сақталуын қадағалау бойынша
қатынастар;
-еңбек дауларын қарау бойынша қатынастар.
Өзге құқықтық қатынастарды қолдануды үшке бөлуге болады:
- еңбек қатынастарынан туындайтын, бірақ соңғысы пайда болған кезде
жойылады (мысалы, еңбекті ұйымдастыру құқықтық қатынасы);
- еңбек қатынастарымен қатар туындайтын және дамитын (ұйымдастыру-
басқарушылық) құқықтық қатынастар;
- еңбек қатынастарынан туындайтын және жойылуы құқықтық қатынастарымен
байланысты (еңбек дауларын қарастыру қатынастары).
2.Еңбектік құқықтық қатынастар және оның элементтері.
Еңбек құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде, бір жағынан-
жұмыскер, екінші жағынан- жұмыс беруші танылады. Жақтар ажырамас заңдық
қасиет ретінде еңбектік құқық субектілікті емденеді және еңбектік-құқықтық
қатынастарының субъектілері бола алады.
Еңбектік құқықтық қатынастары қатысушылар міндеттері мен құқықтары
құрамына енеді.
Еңбек қатынастарына рұқсат берудің басты негізі ретінде жеке еңбек
шарты табылады. Басқа да еңбек құқықтық қатынастары үлкен роль атқарады.
Олар жоғарыда аталғандай:
1. ұйымдастыру-басқарушылық қатынастары;
2. еңбекті-ұйымдастыру қатынастары;
3. тікелей өндірісте кәсіби дайындық және біліктілікті көтеру
қатынастары;
4. еңбек дауларын қарастыру қатынастары;
5. еңбек заңдылығының сақталуына қадағалау және бақылау
қатынастары.
Ұйымдастыру-басқарушылық қатынастары жалдамалы еңбекпен әрекет ету
кезінде пайда болады. Тараптары жұмыс беруші, яғни жалдап алушы және
жалданған тұлғалар болып табылады.
Еңбекті ұйымдастыру өзіне қолайлы жұмысты тиісті органдар арқылы
іздестіру кезінде пайда болатын қатынастар. Олар:
- еңбек орналастырушы органдар мен жұмыс іздестіруші арасында;
- еңбекке орналастырушы орган мен кадрлар мен іздеумен айналысатын
мекемелер арасында;
- жұмыс іздеуші мен орналастырушы орган жіберген мекеме арасында пайда
болатын қатынастар.
Кәсіби даярлық және біліктілікті көтеру қатынастары екі тәуелсіз
құқықтық қатынастардан тұрады:
- азамат және жұмыс беруші арасында туындайтын, сонымен қоса жұмыс
беруші өз кәсіпорнында белгілі бір кәсіпке байланысты оқытуды
жүргізіп, оның өз кәсібі бойынша жұмысқа орналастыру.
- бұл қатынас ерекшелігі, қызметкер еңбек қатынасында отырып, өз кәсіби
шеңберінде біліктілігін көтеру.
Еңбек дауларын қарастыру – жұмыс берушімен қызметкер арасындағы
қандайда бір даулардың пайда болуынан туындайды.
Заңды сақтаудағы қадағалау мен бақылау - өз міндеттерін орындауда
туындайтын жағдайлар бойынша пайда болады.
3. Ұжымдық шарт Ұжымдық шарттың түсінігі мен мәні.
“ҚР-ң Еңбек туралы” Заңына сәйкес ұжымдық шарт – бір немесе бірнеше
жұмыс берушілер (олардың өкілдері) және бір немесе бірнеше кәсіптік
одақтар; не кәсіптік одақтарға мүше емес, келіссөздер жүргізу үшін өз
ұйымын құрған қызметкерлер қол қойған жазбаша түріндегі рәсімделген
құқықтық акт.
Ұжымдық шарт жергілікті нормативті-құқықтық акт түріне айналуда.
1. Ұжымдық шарт мазмұны, тараптары.
Ұжымдық шарт жақтарының бірі жұмыс беруші. Жұмыс берушінің өкілі оның
атынан ұжымдық шарт жасасу үшін келіссөз жүргізуге және басқа мәселелерді
шешуге құқылы.
Ұжымдық шартқа келесі ережелер көрсетілуі тиіс:
- әрекет ету мерзімі;
- атқаруды қадағалау тәртібі;
- шарт талаптарын орындамағаны үшін жауапкершілік;
- шартқа толықтырулар мен өзгерістер енгізу туралы.

“Ұжымдық шарт туралы” Заңы келесі әрекеттерді реттей алады:

еңбекке ақы төлеу және ұйымдастыру жүйесі;

еңбек және тұрмыс жағдайы;

міндетті және ерікті түрдегі медициналық және әлеуметтік
сақтандыру;

- қызметкерлерді жұмыспен қамтамасыз ету мен қайта оқыту;
- өнеркәсіптің даму сұрақтары және т.с.с.
3.Ұжымдық шартқа отыру тәртібі.
Ұжымдық шарт мынадай қағидаларға негізделеді:
- тараптардың әлеуметтік серіктестігі, өзара сенімі, құқықтары мен
міндеттерінің айырмашылықтары;
- шарт қағидаларын әзірлеуге еңбек ұжымы мүшелерінің кеңінен қатысуы;
- шарт қағидаларын әзірлеуде тараптардың тең құқықтылығы;
- тараптарға жүктелетін міндеттемелерді материалдық-өндірістік және
қаржылай қамтамасыз етудің нақты мүмкіндіктерін ескеру, олардың заңды
құқықтары мен мүдделерін сқтау;
- шартқа енгізілген міндеттемелердің орындалуы үшін тараптардың бақылау
жасауы және жауапкершілігі.
Ұжымдық шартқа отыруға тараптардың кез-келгенң бастамашысы болуы
мүмкін. Бір немесе бірнеше жұмыс берушілер (олардың өкілдері) және бір
немесе бірнеше кәсіптік одақтар не кәсіптік одақтардың мүшесі емес, өз
ұйымын құрған қызметкерлер ұжымдық шарттар жасасу мақсатымен келіссөздер
жүргізе алады.
Жұмыс беруші ұжымдық шарттар жасасатын тараптардың барлық өкілдерімен
келіссөздер жүргізеді. Келіссөздер жүргізілетін уақытқа келіссөздер жөнінде
екі жақты комиссия құрылады, оған екі жақтан да тең мөлшерде өкілдер енеді.
Комиссияның құрамы, мерзімі, келіссөздердің өткізілетін орны және күн
тәртібі тараптардың шешімімен анықталады.
1. Жеке еңбек шартының түсінігі, тараптары және мазмұны, мерзімі.
2. Жеке еңбек шарты мен мердігерлік шартының қарым-қатынастары.
Жеке еңбек шартын жасау жолымен жұмысшылар өздерінің тек қана еңбек
ету бостандығына құқықты жүзеге асырып қана қоймай, ҚР-ң Конституциясының
24-бабына сәйкес қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз
еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында
ғана жол беріледі.
ҚР-ң барлық жұмысшылары өз еркімен жеке еңбек шартын жасайды, сонымен
қатар жұмыскерлердің басқа еңбектік құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруы
заңдық дерек болып табылады.
Заңшығарушы жеке еңбек шартына заңдық түрде анықтама береді, ҚР-ң
еңбек туралы заңының 1-бабына сәйкес, бұл қызметкер мен жұмыс берушінің
арасында жасалатын екі жақты келісім. Оның бір тарабы еңбек шартын жасауға
талап еткен азамат, ал екіншісі сол азаматты жұмысқа алуға келісім берген
жұмыс беруші. Басқа жағдайларда жеке еңбек шартының тараптарының екеуі де
азамат болуы мүмкін. Мысалы үй қызметкері, жеке хатшы, жеке көлік
жүргізуші.
Жеке еңбек шарты бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін атқара
отырып, белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысты
орындауға міндеттеледі, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар
мен тараптардың келісімінде көзделген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.