Шәкәрім шығармашылығындағы діни терминдердің маңызы

Кеңес дәуіріндегі атеистік көзқарастың халықтың діни танымы мен сауатына тигізген зияны шаш етектен. Ол үрдіс қоғамдық ғылымдардың бәріне бірдей тән еді. Мәселен, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде “дінге” мынадай анықтама берілді:
“ДІН ар. зат. Құдайға құлшылық етіп, соқыр сенімге бас идіруші идеологиялық қондырманың бір түрі ” (2,240). “Ораза, намаз тоқтықта”, “Дін - апиын” деген атеистік насихаттың жан – жақты жойқын шабуылы нәтижесінде дінтану біржола әлсіреген еді. Оның зардабы айдың, күннің аманында адамдардың жандүниесі азуына, рухани дағдарысқа түсуге әкеліп соқты. Қазақ айтатын “Құдайдан қорықпағаннан - қорық” деген даналық қағиданың кері келді. Демек, діннің де адамдардың имандылығын жоғалтып алмауына, ішкі жандүниесін кірлетіп алмауына тигізер шапағаты ерекше бөлек екені сөзсіз. Бәлкім, жер бетіндегі діни ілімдерді зерттеу проблемасының тууы да осындай себептерге байланысты десек қателесе қоймаспыз. Арнайы әдебиетте бұл мәселеге төмендегідей сипаттама беріліпті:
"ДІН ІЛІМІ (теология - грек. құдай туралы ілім) - барлық діндердің басты қағидаларын жүйеге келтіріп, негізгі дәлелді етіп көрсетуге бағытталған діни теориялардың жиынтығы. Құдайға, табиғаттан тыс құбылыстарға, жанның өлмейтіндігіне, о дүниеге сенуге негізделген"(3,41).
Біз Шәкәрім шығармаларынан халқымыздың қоғамдық санасының пішіндері - тілі мен дінінің белгілі уақыт пен кеңістік аралығындағы табиғи бейнесін, сондай-ақ, тілінен діни лексиканың қат - қабатын аңғартатын қолданыс түрлерінен қазақ халқының басынан кешкен ғұмыр тарихын, қоғамдық ойлау жүйесін, ежелден қалыптасқан наным-сенім, таным-түсінігін байқаймыз. Мысалы, бақсы, сарын, сарнау, жын, тұл, тұлдау, құлшылық, құлдану,, тас суретке шоқыну, отқа шоқыну, топан су, жәдігөй, лама, тәңір, қүдай, алла, жаратқан ие, будда, зардуштке, т.т. сөз бен сөз тіркестері осының айғағы. Осы сөздер мен сөз тіркестерін Шәкәрім терминдік мәнде жұмсап, семантикалық мағынасын тереңдеткенін байқау қиын емес. Мәселен, бақсы, сарын, сарнау, жын сөздерінің астарында бағзы тәңірлік сенімнің идеологиясы үн қатады немесе құлшылық, құлдану басыбайлы тәуелді, айтқанға жүріп, айдағанға көнетін тірі робот құлдық дәуірдің сілемімен бірге одан да зор өз ықтияр, еркімен рухани кіріптар, көзсіз берілген идеологиялық ықпалдың жемісі деген ұғымды білдіреді. Сол арқылы қазақ халқының қоғамдық санасының даму деңгейін пайымдауға толық мүмкіндігіміз бар.
Академик Әбдуәли Қайдаровтың бұған орай пікірі мынадай: "Дінге қарсы кезінде құдайсыздардың сұрапыл шабуылы болып, мұсылман халықтарының (оның ішінде қазақтар да бар) тілдерінен жүздеген, мыңдаған діни терминдер аз жылдың ішінде-ақ аласталынған болатын. Күнделікті қолданыста болмағандықтан олар, жас ұрпақ жадынан тез шыға бастады. Сөздіктерде беріле қалса, "көне", "діни" деген таңба басылды. Діни терминдердің мазмұнын, моральдық, діни пәлсапасын терең түсіндіруге мән берілмей, мұсылман дүниесінен елді қашықтатып жібердік. Енді, міне, халықтың дінмен қайта қауышуына, мектеп-медреселердің ашылып, діни ғылымның қайта уағыздалуына байланысты мыңдаған діни терминдерді жұртшылық білгісі келеді. Мәселен, әділ деген сөздің мағынасы ("справедливость") көпшілікке белгілі. Ал оның

Пайдаланылған әдебиеттер
1.Ә.Қайдаров “Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас” Алматы: Рауан, 1993.-15 б.
2.Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы “Ғылым ” 3 том.1978,240 б.
3.Энциклопедея “Ислам”. Алматы: “Қазақ энциклопедиясы”,1995-41 б.
4.Қ.Мұқаметханов “Шәкәрім”. Алматы: Жалын.1992-22-24 б.
5.Мағауин. Ақын, тарихшы, филосов. Алматы: Жалын, 1992-126 б.
6.М.Исаұлы. “Аллап сөзі бас әріппен жазылады.” Қазақ әдебиеті, 2002 № 4
7.М. Қашқари “Түрік тілінің сөздері:Диуани лұғат - ит - түрік”. Алматы: ХАНТ, 1997-35 б.
8.Ш. Құдайбердиев.Шығармалары: өлеңдері, дастандар, қарасөздер. Алматы:1988
9.Ш. Құдайбердиев “Үш анык”. Алматы “Ғазлия” 1991
10.Ш. Құдайбердиев “Мұсылмандық шарты”. Алматы 1993