Онкогенез.Канцерогенез

"Астана медицина университеті" АҚ

« Молекулалық биология және медициналық генетика» кафедрасы

Тақырыбы: Онкогенез. Канцерогенез

Орындаған: Махамбетәлі М. М.

Топ:116 ЖМ

Тексерген: асс. профессор Алтаева Н. З.

Астана 2015ж.

Жоспар:

І) Кіріспе

ІІ) Негізгі бөлім

1. Онкогенез гендерінің типтері

а) Протоонкогендер;

б) Ісік супрессорлары;

2. Канцероген факторлары

a) Химиялық фактор;

б) Физикалық фактор;

в) Биологиялық фактор;

г) Тұқымқуалауға бейімділік;

4) Канцерогенездің биологиялық механизмі

1. Ісіктің өсу патогенезіндегі үш кезеңі

5) Онкологиялық процесстердің иммунологиялық ерекшеліктері

6) Ісік қалыптасуының кезеңдері;

7 ) Ісіктің ағзаға әсер етуі;

8) Қатерлі ісік тарихы

9) Онкологиялық ауруларды емдеу тәсілдері;

ІІІ) Қорытынды

IV) Пайдаланылған әдебиет тізімі

Кіріспе

Онкогенез өте ұзақ, бірнеше ондаған жылдарға созылатын күрделі, көпсатылы процесс. Қатерлі ісіктер - жер бетіндегі халықтың, әсіресе жасы ұлғайған адамдар арасындағы өлімнің негізгі себептерінің бірі. Рак полиэтиологиялық немесе көпфакторлық ауруларға жатады. Бұл аурулардың ерекшелігі, көп жағдайларда патологияның сбебін анықтау мүмкін болмайды, себебі олар ауру адамдарда көзге көрінетін нақты себептері жоқ жағдайда байқалады екен.

Қалыпты жасушаның трансформацияланған жасушаға айналу процесі онкогенез немесе канцерогенез деп аталады. Ең алғашқы онкоген 1981 ж Раус саркомасының вирусынан табылған - 1 чс вирусы. Бұл ашылған жаңалық жасушаларға кейбір вирустарды жұқтырған кезде байқалатын қатерлі трансформацияның механизмін түсіндіруге мүмкіндік берді. Ісік жасушаларының дамуы вирустардың өзіне емес, вирус геномындағы онкогенге байланысты екендігі белгілі болды.

Ісіктің трансформациясы - қалыпты жасушаның ісік жасушасына айналу процесі. Жасушалардың қатерлі трансформациясын іске асыратын нақты гендер тобын онкогендер деп атайды.

Жер бетіндегі халықтың, әсіресе жасы ұлғайған адамдар арасындағы өлімнің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Бүкіл әлемдік есеп бойынша дүние жүзінде жылына түрлі мүшелердің: өкпенің, асқазанның, сүт бездерінің, тік ішектің, жатырдың т. б. мүшелердің рак ауруларымен науқас 6 миллионнан артық адам тіркеліп, оның жартысы дерлік өліммен аяқталады. Олай болса, рак аурулары бүкіл адамзат қоғамындағы аса маңызды медициналық және әлеуметтік мәселелердің бірі деп есептеледі.

Канцерогенез - канцер-қатерлі ісік, генезис-пайда болу. Қалыпты клетканың ісік клеткаларына айналуының механизмін түсіндіретін вирустық генетикалық теория (Зильбер Л. А. ) біздің ғасырымыздың 40 жылд ұсынылған. Бұл теория бойынша, қалыты клетканың ісік клеткаларына айналу оның хромосомасына ерекше онкогендік вирустардың геномының енуінен байланысты. Бұл клетканың бөлінуін және дифференцировкасын реттейтін гендердің дұрыс қызметінің бұзылуынан онкогендердің заттары түзіледі. Клеткалар дифференциялануын және қызмет атқаруын тоқтатады, тек ретсіз бөліне бастайды. Ісікті басқа да агенттер тудыру мүмкін. Оларға физикалық және химиялық мутагендер жатады. Мутагендер ДНҚ молекуласына канцерогендік әсер етеді. Генетикалық транспозиция, хромосомалардың аберрациялары клеткадағы қалыпты гендерді онкогендерге айналдырады. Сыртқы ортаның мутагендермен ластануы канцерогенездің жиілінуіне әкеледі. Онкогенез - ісіктің пайда болу үдерісі. Ол көпшілік жағдайда рак ауруына әкеледі. Негізгі белгісі - жасушалардың бақылаусыз шексіз өсуі. Онкогендер деп дене жасушалардың рак жасушаларына айналуына алып келетін ақуыздарды анықтайтын гендер.

Протоонкогендер - кәдімгі қалыпты гендер. Олар басқа гендермен бірге жасушалардың бөлінуін, өсуін және өзара әрекеттесуін реттейді. Бұл гендер «өсу факторлары»деп аталатын белоктың синтезін бақылайды. протоонкогендер - жасушаның қалыпты гендері. Олар жасуша тіршілігінде маңызды қызметтер атқарады, бірақ қызметтерінің өзгеруі не бақылаусыз, беталды экспрессилануы нәтижесінде қауіпті онкогендерге айналады. Пртоонкогендердің саны шамамен 100-дей. Протоонкогендердің онкогендерге айналуы 2 жол арқылы жүзеге асуы мүмкін. 1-онкоген өнімінің көбеюі арқылы, 2-протоонкогендердің кодтаушы бірізділігінде пайда болған нүктелі мутациялар не транслокациялар арқылы. Онкоген өнімінің көбеюі инсерциялық мутагенез және ген амплификациясы арқылы жүзеге асады. Мутациялар себебінен протоонкогендердің онкогендерге айналуы әсіресе ras гендері тобында жиі байқалады. Рас гендері мутациясы рак ауруының шамамен 30 пайыз түрлерінде кездеседі.

Протоонкогендер және олардың онкогендері

Ісік супрессорлары - бұл жерде гендердің қызметтернің күшеюі қауіпті емес, керісінше қызметтерінің жойылуы қауіпті. Бұл әрине белгілі бір генетикалық кайта құрылу не мутация салдарынан калыптасады. Ісік супрессорлар гендерінің саны шамамен 20. Олар: ДНК репарациясына, жасуша циклына, апоптоз және жасуша жіктелуіне қатынасқан аөуыздар гендері. Супрессор гендері, қалыпты жағдайда, жасуша бөлінуін бастырмалайды. Олардың көпшілігі аутосомды-доминантты күйінде болады. Демек, жасушаның қалыпты бөлінуі үшін супрессор генінің қалыпты бір аллелінің өзі жеткілікті. Супрессор гендерінің ішінен жақсы зерттелгені - ретинобластома геніғ ретинобластома - көздің торлы қабатының жасушаларынан басталатын көз ісігі ауруы. р53 гені 17 хромосоманың қысқа иінінің 13 аймағында орналасқан. Ол кем дегенде 6 генмен әрекеттесетін транскрипция факторын кодтайды. Ісік өсуінің супрессор гендеріне 1-типті нейрофиброматоздың гені және 2-типті гені жатады. Нейрофибримотоз-1-генінің өнімі-ГТФазаларды активтендіретін ақуыз нейрофибрмин. Нейрофибромин рас ақуызының АТФ-сының гидролизін кұшейтіп, оны активсіз формаға көшіруге қабілетті. Сүт безінің рак ауруының гендері -BRCA-1және BRCA-2 гендері де супрессор гендері болып табылады. Осы гендер мутациясы әйелдерде сүт безінің және аналық без рагының тұқым қуалайтын формасының дамуына алып келеді.

Геном құрамында ағзаны және оның жасушаларын канцерогендік факторлардың әрекетінен және ісіктік трансформациядан қорғайтын гендер болады. Олар антионкогендер немесе ісіктердің супрессор-гендері деп аталады. Бұл гендер арқылы синтезделетін белоктар қалыпты жасушалардың рак жасушаларына айналуын болдырмайды.

Канцероген факторлары - ісіктің дамуын туғызатын фактор. Мутагендік әсер көрсететін заттардың барлығы бір мезгілде канцерогендік әсер көрсетеді.

Химиялық фактор - (жарты және гетероциклды хош иiстi көмiрсутектер, хош иiстi амин) хош иiстi табиғатты зат, кейбiр металдар және олардыңның қабiлеттiлiгiн бейнеленген канцерогендi қасиеттi пластмассалы жасушаларды ДНКпен, онының (мутаген белсендiлiгi) құрылымының бұзылысына мән беруге ие болады. Канцерогендi заттар автомобилдiк жану өнiмдерiндегi көп байқалады және авиациялық отын, темекi шайырларында. Мұндай өкпенiң шрак сияқты аурулар, iшектiң рак ауруы көрініс береді. Танымал iсiк шақыратын (триптофанның амин қышқылының хош иiстi туындылары) iшкiтектiк химиялық канцерогендерi жыныс мүшелерiнiң гормон тәуелдi болып тұрған.

Нитрат және нитриттер. Нитрит (ол бiраздардағы дәндi дақылдардағы және тамыр жемiстер, сонымен бiрге олардың консерванттар ретiнде қосылған еттен жасалған тағамнан байқалады. ) азықпен организмға жасайды. Нитраттардың организмына түсiмнiң негiзгi көзi - азотты тыңайтқыштарды шамадан тыс қолдану үшін өсiрiлген көкөнiстер. Азық-түлiк өнiмдерiнiң сақтауын процесте нитраттардың бiр бөлiгi немесе ас қорытатын даңғыл жолда тiкелей нитриттерге дейiн мүмкiн . Қабiлеттi запранының iс-әрекетiмен асқазан, нитриттерi нитрозаминыға айналуға бiр нәрсеге тию - канцерогендi iс-әрекеттi кең спектрмен заты.

Тамақ қоспалар . Мысалы кейбiр тамақ қоспалар: (амарантпен шатаспау ), Е121 - Цитрус қызыл 2) Е123-Амарант дәлелденген канцерогендермен болып көрiнедi және тыйым салынған заңнама көпшiлiгiнде. Жарты хош иiстi көмiрсутектер және олардың туындылары - мұнай өнiмi, тұрмыстық қоқыс құрайды және шығатын газдар. Араларында канцерогендер кездеседі.

Бензпирен - қуыру және грильде дайындауда пайда болады. Темекi түтiнiнде олар өте көп. Пиролиз ақуыздары өнiмдерді духовкада ұзақ жылытуынан пайда болады. Пероксид - майдың қатты жылытуынан пайда болады .

Афлатоксин - (поликетид класс тармағы) өте қауiптi микотоксиндер. Мысалы, саңырауқұлақ жасайтын мынау токсиндер, Аспергилл (Aspergillus ) астықтар, тұқымдарда өседi және өсiмдiктердiң жемiстерi биiк жержаңғақ тұқымдарында майдың пайда болады.

Физикалық фактор

Ең танымал физикалық канцерогендер - иондаушы сәулелену. Ультракөгiлдiр терімен толығымен жанасады, және сол себептi тері рагын пайда етуге әсер етеді. Гамма және рентген адам ағзасына еркін кіретіндіктен, адам ағзасына кез-келген радиогендік ісіктерді пайда етеді.

Қалқанша бездiң рак ауруы- Чернобыль АЭСы апатынан кейiн, ол аймақ аурулардың қатты көбейген, жұғатын аймақ деп белгіленген. . Ұзақ механикалық немесе ұлпалардың қыздыру түршiгуi де кiлегейлi қабықтарда және теріде iсiктердің пайда болуының ең жоғарғы факторы болып табылады .

Биологиялық фактор

Биологиялық факторлардың канцерогенезде рөлі айтарлықтай емес, химиялық және физикалық факторлармен салыстырғанда, бiрақ ол кейбiр қатерлі iсiктердiң этиологиясы болуы мүмкін. Осылай, Азия елдерiндегi бауырдың алғашқы рагының пайда болудың 25 % жағдайларына дейiн және Африка гепатит B вирусын жұққандықпен байланыстырады. Жылдағы рак ауруының 3 шақты жағдайларының жатыр мойыншалары және аталық жыныс мүшесiнің рак ауруының жағдайларын елеулi үлесi [13 ] (ең алдымен, HPV-16, HPV-18, HPV-33 түрiндегi) папилломавирус жыныстық жолымен берілетінімен байланыстырады. Ходжкинаның лимфоманың ауруының шамамен 30-50 % жағдайлары Эпштейн-Барра вирустың адами организмын жеңiлiспен байланыстырады. Helicobacter pyloriлер бактерияның жұққандығынан асқазанның рагының түр өзгешелiктерiнiң көпшiлiктiң тәуелдiлiгi туралы алынған дәлелдi деректер 1990-шi жылдарда жарияланған.

Тұқымқуалауға бейімділік

200-дей тұқым қуалайтын аурулар зерттелгенде әр түрлi оқшау бөлiгiнде iсiктерiн пайда болудың жоғарғы шегіне жеткендігін мәлімдейді. . Iсiктердiң кейбiр түрлерiнің дамуы (пигменттiк ксеродерма) туылғандағы ақаулықты ДНҚ репарациясымен байланыстырады.

Канцерогенездің биологиялық механизмі

Ісіктің өсу патогенезіндегі үш кезеңі

1. Жасушалардың iсiк трансформациясын материалдық субстрат онкогендерiнде протоонкогенге айналуына шақыратын (солулар, хромосомалық аберрациялар, рекомбинация) жасуша генетикалық құралғының зақымдануы әр түрлi түрде болып көрiнедi. Жасушалық онкогендердiң iсiк трансформацияна айналуы Гиперэкспрессиясымен орын алады, сонымен бiрге олардың ДНК-сы берiк метилсiздендiруiнiң жағдайында жоқ болғанда, онда не өздерiнiң онкогендерiнiң зақымданулары болып жатады. Өзгерiстердiң деректерiн тергеу жасушаларды бақылаусыз бөлiну шақыратын рұқсат етiлмеген енiңкi дабылдың клетка iшiндегi сигналдық құламаларын деңгей қандай болса да пайда болады i. Жасушаның генетикалық материалдың зақымдануы сыртқы әсермен болады және жоғарыда қаралған iшкi канцерогендi факторлар. Жасушаға канцерогендi факторды алғашқы әсер атауын«инициация»және жасушалық онкогендердiң мүмкiндiгi бойынша құбылатын өзгерiсiнен пайда болады.
2. Дегенмен жасушаның iсiк трансформациясын жүзеге асыру үшiн -«промоция»- ісік жасушаларының әсерленіп, қарқынды өсіп-өнетін (инициация өзi тiленетiн, немесе) канцерогендi фактор. Әдеттегiдей, промотор енiңкi сигналдық құламаларды активизацияның арқылы жасушаларды пролиферациясын шақырады, С протеинкиназы . Промоция - канцерогенездiң екiншi кезеңi. Канцерогенездiң бiрiншi екi кезеңдерiн баламалы жүзеге асыруға белсендi онкоген жасуша енгiзетiн онкоген ретровирустарының әсерi салдарынан iсiктердi бiлiм - инициация осы жағдайда ретровирустың тұқым басып алынған өзгертiлген онкогенi болған басқа организмның басқа жасушаларында орын алды.
3. Iсiктің генетикалық тұрақсыздығының дамуы барысында, оның жасушалық құрамын жиi өзгерiсте болады және мұндай өрлеу стратегия дiңгек желiсiн ауысым мiнез адаптациясына ие болады, өйткенi ең бейiмделген жасушалар ғана тірі қалады. Iсiк жасушаларын жарғақша (жасушалық және дарымаушы атипизмы) ұлпаның морфологиялық сипаттамаларын бұзуға алып келген (торша аралық орта, қан, сөл) микроортаның қызықтыруларына мән беру қабiлеттi емес. (дiңгек желiсi) iсiк клоны меншiктi цитокиндер синтездейдi және организмның иммундық қадағалауынан бөлiну, дене өлшемдердiң жадаулықтың алдын алуы, жалтару қарқынын үдету жолшыбайды және қарқынды қан жүйесімен қамтамасыз ету. Канцерогенездiң үшінші факторы, қорытынды кезеңi бұл - iсiкпрогрессиясы. Онының биологиялық мағынасы iсiк өсуінің жолындағы кедергiлерiн жеңу болады.

Онкологиялық процесстердің иммунологиялық ерекшеліктері

Адамның организмында қалыпты iсiк жасушалары пайда болып турады деген пікір бар. Дегенмен ол өз қарсы гендiк гетерогендiлiктiң күшiне тез бағынады және иммундiк жүйенiң жасушаларымен сынады. Иммундiк жүйенiң қорыта келгенде қалыпты қызмет етуi iсiктерден заттай қорғанысты негiзгi факторы болып көрiнедi. Клиникалық бақылау бойынша, сау адамға қарағанда ауру адамда 10 есе көп ісік жасушалары бар, бұл дәлелденген.

Iсiктерге қарсы әрекет ететін иммундық тетiгi (анау - лимфоциттер, NK-клетки, моноциттер, полиморфо - ядролық лейкоциттер) өзiне тән жасушалары орташаланған және гумораль тетiктерi. Iсiктiң жасушасын iсiк прогрессиясының процесiнде iсiктiң өсуi қадамдауға алып келген бейнеленген иммуноглобулинге қарсы iс-әрекет болып шығады, және Метастазовтың пайда болуына.

Ісік қалыптасуының кезеңдері

Ісік қалыптасуының келесi кезеңдерiмен ерекшелінедi:

*Матаның гиперплазиясы

* Қатерсiз iсiк

* Дисплазия

* In situ рагы

*Инвазия рагы

* Екiншi (қатерсiз iсiктiң қалыптастыруы) кезеңнің болмауы.

In situ рагында негiзгi қабық өседi. Ісік жасушалары эпителийдің пайда болуын болдырмайды. Келесісінде қатерлi iсiк жасушалар лимфалықпен кiрiп өседi және iсiк жасушалары тасымалдауы бар қан тамырлары және Метастазов бiлiммен өседі.

Переход рака in situ в микрокарциному. Инвазия опухолевых клеток через базальную мембрану

Прорастание опухолевых клеток через базальную мембрану и инвазия в подлежащую ткань. Врастание в кровеносные и лимфатические сосуды

Ісіктің ағзаға әсер етуі

Қатерсiз iсiк(тән баяу инвазивтық емес өсуiнiң оны үшiн және Метастазовтың жоқтығы) сырқаттың жалпы күйлерiне iс жүзiнде әсер етпейдi және тек жапсарлас жатқан (бұл себептен өлердей қауiптi тiптi ми қатерсiз iсiктер) органдарды қысымның симптомдарымен сипатталады. Қатерлі iсiк, сырқаттың күйiн өте нашарлатуға, жалпы жазылуына керiсiнше әсер етеді және метастазалардың әр түрлi органдарын жеңiлiске ұшыратады.

Қатерлі ісік тарихы

Саналы адам қалыптаспай тұрып қатерлі ісік ауруы бұрыннан белгілі болған. 1932 жылы антрополог Луис Лики Kенияда қазіргі адамның жағын тапқан, болжам бойынша ол бір қатерлі ісік түрімен зақымдалған. Сонымен қоса бұрынғы адамдар қалдықтарынан патологиялық өзгерістін барын байқаған, сүйек, мұрынжұтқыншақ, сүт безі жәнемеланома ісіктeріне ұқсас. Қатерлі ісік жиі адамдардың тәжірибесі болған, оны ерте уақыттан бастап жазба түрінде сипаттаған. Ерте кездегі ғалымдардың жазбалары бойынша ісіктерді емдеу 1600 жыл б. з. д. Eжелгі Египетте папирустармен жазылған. Бұл жазбада сүт безінің көптеген формалары жызылған, ем ретінде обыр күйдіру жазылған. Сонымен қоса Египетте беткей ісік емін маймен күйдіру қолданылған, ол майдың құрамында мышьяк болған. Рамаяндар осыған ұқсас жазба қалдырған: емді хирургиялық жолмен мышьяк майын қолдану арқылы жасалынған. Обырдың атауын Гиппократ енгізген «карцинома» терминінен шыққан, бұл қатерлі ісікті қабыну дегенді білдіреді. Гиппократ ісікті карцинома деген, себебі қарағанда шаянның екі айырына ұқсас келеді. Және ол "онкос" терминің енгізді. Гиппократ сүт безі, тік ішек және мұрынжұтқыншақ обырларына сипаттама берген. Емнің дәрежесіне қарай ісікті хирургиялық жолмен алып тастағаннан кейін жараны құрамында өсімдік майлары және мышьяктары бар маймен өндеу керек. Болжам бойынша олар қалған жасуша ісіктерін жою қасиеттеріне ие болған. Ішкі ісіктергеГиппократ ем жүргізбеген, себебі операция науқасты ісікке қарағанда тез өлтіреді. Рим дәрігері Авл Корнелий Цельс б. з. д. І ғасырда ісікті емдеудің алғашқы сатысында оны хирургиялық жолмен алып тастауды, ал соңғы сатысында ешқандай ем көрсетпеуді ұсынған. Ол грек сөзін "кαϐкίvоς" латын тіліне аударған (cancer- краб) . Гален«oncos» сөзін ісікті сипаттауға қолданған, қазіргі онкология сөзін де негіздеген осы ғалым болған. Қатерлі ісік жайлы ХІХ ғасырдың ортасына дейін теориялар мен негіздерге айналдырғанмен оның денеде даму механизімі жөнінде ешқандай ақпарат болған жоқ. Бұл процесс түсінігін неміс дәрігері Рудольф Вирховтың үлесі қосылды, ол қатерлі ісік сияқты дәл сау тіндер жасушаларынан құрастырылатының және ісіктің миграциясы бойынша таралатының түсіндірді.

Қатерлі ісіктің алдын қалай аламыз?

• Үнемі бір түрдегі азықтарды пайдаланбау;

• Тамақтану кезінде тамақтың дәмділігі мен қоректілігіне мән беру;

• Аса тоя тамақ жемеу;

• Ас қорыту жүйесінде жарақаты бар адамдарға сыра ішпеу. Өйткені сыраның құра-мында көп мөлшердегі көмірқышқыл газы болатындықтан, асқазандағы көмірқышқылы-ның мөлшерін одан әрі арттырып, жарақаттың тесілу қаупін туғызады.

• Темекіні шектен тыс, тіпті мүлдем тартпау;

• Тұзды тағамдарды аз тұтынып, қуырылған тамақтарды жемеу;

• Шектен тыс шаршамау;

• Көңіл күйді көтеріңкі ұстау;

• Балғын жемістер мен көкөністерді көп жеңіз;

• Еңбек ету мен демалу тәртібін сақтаңыз;

• Дене шынықтыру белсенділігін арттырыңыз.

Онкологиялық ауруларды емдеу тәсілдері

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс