Міндеттемелік құқық

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

Құқық кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Міндеттемелік құқық.

Орындаған:

Тексерген:

Жоспар.

Кіріспе.

Міндеттемелік құқықтың ұғымы мен түрлері.

Негізгі бөлім.

1. Міндетеменің пайда болуымен негіздері мен түрлері.

2. Шарттық және шартсыз міндеттемелер.

3. Үшінші жақтың қатысуымен болатын міндеттемелер, регрестік міндеттемелер.

4. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету.

5. Міндеттемені тоқтату.

6. Міндеттемедегі тұлғалардың ауысуы. Несие беруші жақтан тараптың ауысуының құқықтық ерекшеліктері.

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебеттер тізімі.

Кіріспе.

Міндеттемелік құқықтың ұғымы мен түрлері.

Міндеттеме ұғымы. Міндеттеме дегеніміз не біз ол терминге қалай жауап айта аламыз. Бұл туралы Азаматтық кодекстің 268-ші бабында: “Міндеттемеге сәйкес бір адам (яғни борышқор) басқа адамның (несие берушінің) пайдасына мүлік беру, жұмысты орындау ақша төлеу және тағы басқа сияқты бедгілі бір әрекеттер жасауға, не белгілі әрекеттер жасаудан тартынуға міндетті, ал несие беруші борышқордан міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Несие беруші борышқордан атқарылғанды қабылдауға міндетті ”-, деп атап көрсетеді. Демек, міндеттеме азаматттық құқықтық қатынастың бір түрі. Ал талап ету мен міндеттеме - несие беруші мен борышқорға өзара жауапкершілік жүктейтін екі жақты құқықтық қатынасқа жатады. Екі жақтық құқықтық қатынас: несие беруші тұрғысынан қарағанда - талап ету (белсенді жағы), борышқор жағынан алып қарағанда - міндеттемелік (бәсең жағы) болып есептеледі.

Заңгерлер: талап етуді “міндеттемелік құқық”деп атайды. Бұл -“екі жақты құқықтық қатынас ақыр аяғына дейін шақыруға, яғни, талап етуге құқылы” деген сөз. Басқада азаматтық құқықтық қатынастар сияқты, міндеттеменіңде өзіндік құрамдас бөліктері болады: олар- субъект, мазмұн және объект.

Міндеттенің субъектілері кімдер деген сұраққа Азаматтық кодекстің 268-ші бабында “Міндеттеме субъектілері: борышқор мен несие беруші” - деп жазылған. Егер осы екі субеъктіге нақтылы анықтама беретін болсақ, борышқор - белгілі бір әрекетті жүзеге асыруға міндетті, немесе, одан әртүрлі себептерге байланысты бас тарта тұратын жақ; несие беруші - борышқордан мойнындағы міндеттемесін орындауды талап ететін жақ. Егер заң құжаттрарында басқаша көрсетілмесе, бұлар - азаматтар, заңды тұлғалар және мемлекеттің міндеттеме тараптары деген өзіндік атаулармен нұсқаланады.

Азаматтық кодекстің 269-ші бабына сәйкес, несие немесе борышқор ретінде міндеттемеге бір мезгілде бірнеше адамдар қатыса алады. Мұның аты- көп тұлғалармен жасалған міндеттеме. Мұндай жағдайда, Азматтық кодекстің 286-288 баптарында көрсетілгендей, үлесті, ортақтасқан және субсидиялық (жәрдем берушілік) міндіттеме пайда болады. Бұл міндеттемелер негізіне алғанда, бірнеше жеке тұлға өздеренің ортақ меншік құқығындағы мүлікті сатқанда, бірнеше жеке тұлға бірлесіп қарыз бергенде, бірнеше азамат кепілдеме жасағанда, бірнеше кісі басқа біреуге зиян келтіргенде және тағы басқа осыған ұқсас жағдайларға жолығамыз. Қайсысы болмасын, аталған жағдайлардың барлығында да сол мәмілеге кіріскен адамдар немесе басқа біреуге бірлесіп зиян келтіргенде заңды түрдегі міндеттемелік құқық қатынастарына түгелімен не борышқор немесе несие беруші ретінде қатысады.

Егер міндеттемде бірнеше тұлға борышқор ретінде көрсетілген болса онда, міндеттемені орындау орындау жауапкершілігі құжатқа сәйкес, үлесіне немесе ортақ (бірлескен) болуы мүмкін.

Жұмыс барысында міндетеменің негізгі түрлеріне тоқталып кетейік:

1. Үлестік міндеттеме борышқордың тек өзі үшін жауап береді, ал несие берушілердің әрқайсысы борышқордан тек өзіне тиесілі ғана үлесті талап етуге құқылы. Міндеттеме өзінің үлесіне сәйкес қаразын толық өтеген борышқор үшін тоқтатылады да, өтемеген басқа борышқорлар үшін күшінде қала береді.

2. Ортақтасқан міндеттеме өз кезегінде үш түрге бөлінеді:

а) бір несие беруші мен бірнеше борышқорлар қатынасқаны - ортақтасқан міндеттеме;

ә) бір борышқормен бірнеше несие берушілер қатысқан - ортақтасқан талап етуші;

б) бірнеше несие берушілер мен бірнеше борышқорлар қатысқан - аралас ортақтасу;

Егер шарттарда бұлар көзделмесе немесе заң құжатарында нақтылы көрсетілмесе, сонымен бірге, міндеттеменің мәні толық нұсқаланбаса - ортақтасқан немесе ортақтасқан талап пайда болады.

Несие беруші ортақтасқан міндетті барлық борышқорлардан да, жеке-жеке алғанда олардың кез-келгенінде, сондай-ақ, түгелдей де, бөлшектеп те борышты талап етуге болады.

Ортақтас борышқорлар міндеттеме толық орындалғанға дейін міндетті болып қала береді.

3. Субсидиялық міндеттеме - борышқор өзінің алған өзінің негізгі міндеттемесіне орай атқаруға тиісті әрекет мезгілінде орындай алмаса, міндеттмені басқа борышқорға жүктейді. Мысалы субсидиялық міндеттемеде заңды тұлға құрылтайшысының жауапкершілігі қарастырылады, мүлігінің жетімсіздігіне банкротқа ұшыраған ондай заңды тұлғаның ауырпалығын негізгі қоғам өзіне көтеріп алады.

4. Міндеттемелік құқық қатынастарында регрестік міндеттеме ереше орын алады. Басқа адамның міндеттемесін орындаған борышқор орындалған міндеттеме мөлшерінде сол адамға кері талап қоюға құқылы, осыны регресиік міндеттеме деп атайды.

Азаматтық кодекстің 289-ші бабына сәйкес, үшінші адам

1. Міндетеменің пайда болуымен негіздері мен түрлері.

Өзгеде құқықтық қатынастар тәрізді міндеттменің пайда болуы болу негіздері белгілі бір заңдық фактілерге байланысты және сол негіздерден көрінеді, мұның Азаматтық кодекстің 7-бабында көрініс табады. Азаматтық кодекстің бабы осы кодекстің 7- бабында көрсетілген тұжырымға сүйене отырып, міндеттеменің қалай пайда болатынын айқындай түседі. Яғни міндеттеменің пайда болу негіздері шарттан, зиян келтіруден немесе өзгеде де негіздерден пайда болады.

Азаматтық кодекстің 7- бабы әртүрлі құқықтық қатынастардың мүмкін болуы негіздерін келтірген. Жоғарыда көрсетілген негіздерден басқа да міндеттмемен байланысты бірқатар негіздер бар.

Бұл - ең алдымен, әкімшілік құжаттары, әрине, біз бұл арада азаматтық құқықтық қатынасқа қатыстысын айтып отыпмыз. Әкімшілік құжаттың заңды күші бағынышты органға міндетті түрде өкімін жүргізетіндігінен көрінеді.

Міндеттеменің пайда болуы негізінен құқыққа қайшы нақты әрекеттерде де жатады. Бұған біреудің мүлкін қасақана не кездейсоқ иелену, залал келтіру арқылы өзгенің заңмен қорғалатын мүддесін бұзуды мысал етіп алуға болады.

Міндеттеме азаматтық кодекстің 271- ші бабында қарастырылған негіздерде пайда болуы мүмкін.

Міндеттеме өзінің мазмұнына, объектілердің салалық ерекшеліктеріне және субектілерінің сипатына байланысты келесідей түлерге бөлінеді:

1) жағымды мазмұндағы міндеттеме, жағымсыз мазмұндағы міндеттеме: борышқормен несие берушінің әрекет сипатын айқындай түсу. Осы орайда борышқорға әрекет жасау жүктеледі, алнесие берушіге сол әрекетті орындауды талап етілу құқығы беріледі.

2) біржақты және өзара ортақ міндеттеме: міндеттемеге қатысушының біріне тек қана құқық беріледі, екіншісіне тек қана міндет бөлінеді. Ал екі жақты міндеттеме деп әржақтың әрқайсысының міндеті де, құқығы да болуын айтамыз.

3) борышқор әрекетін нақты айқындайтын міндеттеме және балама міндеттеме

4) қатаң түрдегі және жеке сипаттағы міндеттеме

5) басты және тәуелді міндеттемелер

6) шартқа негізделген міндеттемелер

Сонымен қатар міндеттеменің бір тобын жек сипаттағы міндеттемлер құрайды. Ол дегеніміз борышқормен несие берушінің жеке басына қатысты міндеттемелер жатады. Мұндай міндеттемеде борышқордың немесе несие берушінің қайтыс болуыменбайланысты тоқтатылады.

2. Шарттық және шартсыз міндеттемелер.

Міндеттмелердің тууына орай оларды шартты және шарттан тыс деп те, сондай-ақ, біржақты еркін құжат міндеттемесі деп те бөледі. Міндеттемелердің шартты тобы өте көп кездеседі (сату сатып алу, тасымалдау, сақтандыру және тағы басқа) . Шарттан тыс міндеттеме әр жақтың келісімі бойынша пайда болмайды, керісінше азаматтың жеке басына немесе азаматтық құқықтың кез келген субъектісінің мүлкіне жасалған зиян нәтежесінде кездеседі.

3. Үшінші жақтың қатысуымен болатын міндеттемелер, регрестік міндеттемелер.

Үшінші жақтың қатысуымен болатын міндеттемелер Азаматтық кодекстің 276-ші бабында толықтай баяндалады. Ендігі кезекте соларға тоқталып кетейік.

1. Егер заңда немесе шартта көзделсе, сол сияқты үшінші жақ тиісті шарт арқылы тараптардың бірімен байланысты болса, міндеттемені толықтай орындау түгелдей немесе бөлщектеп үшінші жаққа жүктелуі мүмкін.

2. Егер заңдарда, міндеттеме шарттарынан немесе оның мәнінен борышқордың міндеттемені жеке өзі орындау міндеті туындамаса, несие беруші борышқор үшінші жақ ұсынған орындау ісін қабылдауға міндетті.

3. Несие берушінің борышқор мүлкінен ақы өндіріп алу салдарынан өзінің бұл мүлікке құқығын ( пайдалану, иелену, кепілге салу құқығы және басқа құқықтары ) айрылу қаупі төнген үшінші жақ несие берушінің талабын борышқордың келісімінсіз өз есебінен қанағаттандыра алады. Бұл ретте міндеттеме бойынша несие берушінің құқығы үшінші жаққа көшеді және осы Кодекстің талапқа көну туралы ережелері қолданылады.

Ал регрестік міндеттемелер жайлы келесідей анықтамалар айтуымызға болады. Ол жайында азаматтық кодекстің 289-ші бабында айтылады.

1. Басқа адамның міндеттмесін орындаған борышқор, орындалған міндеттеме мөлшерінде сол адамға кері талап (регресс) қоюға құқылы.

Үшінші адамның әрәкеттері салдарынан міндеттемені орындамаған борышқор, осы адамнан залалдарын өтеуге талап етуге құқылы.

2. Ортақтасқан міндеттмені орындаған борышқор, қалған борышқорлардың әрқайсысына оның өзіне тиесілі үлесін шегеріп, теңүлеспен кері талап қоюға құқылы.

Борышқорлардың біреуі ортақтасқан міндетті орындаған борышқорға төлемегені осы борышқорға және қалған борышқорларға тең үлесте түседі.

Осы тармақтың ережелері борышқорлардың біреуінің қарсы талабы есептеле отырып, тиісінше ортақтасқан міндеттемелерді тоқтату кезінде қолданылады.

3. Боышқордың орындағанын қабылдаған ортақтас несие беруші басқа несие берушілерге, егер олардың арасындағы қатынастардан өзгеше туындамаса, оларға тиесілі талаптарын орындауға міндетті.

Бұл жерден жалпы көріп отырғанымыз регрестік талаптар міндеттемені орындамаған борышқорға тыйым салу құқығына ие тұлғаларды жатқызатындығымызды көрдік.

4. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету.

Азаматтық құқықтың нормаларын сақтайтын қатысушылар көп жағдайда міндеттемені ерікті түрде және тиісінше орындайды. Сонымен бірге өмірде міндеттемені орындамау орын алатыны тағы анық. Осыған байланысты заң міндеттемені орындауды қамтамасыз ету үшін әдістер деп аталатын шараларды көздейді.

Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету оны орындауға бағытталатын, жалпыға бірдей емес, арнайы шаралар болып табылады. Сондықтан сол міндеттемелердің бәріне бірдей емес, тек заңдарда немесе келісімге отырған жақтардың шарттарында қаралған міндеттемелерде қолданылыды. Азаматтық кодекстің 292-ші бабының талаптарына сәйкес, ондай әдістерге:айып пұл төлеу, кепіл, борышқордың мүлігін алып қалу, аманат, кепілдік, кепілпұл және басқа әдістер жатады.

Қамтамасыз ету әдістерін өзідерінің сипатына қарай төрт ропқа бөлуге болады. Қамтамысыз ету сипатының бірі міндеттемені орындамағанда борышқордың немес тиісінше орындағанда борышқордың белгілі бір ақша соммасын төлеу арқылы қосымша мүліктік залал шегуінен (айып төлеу, кепілпұл) көрінеді. Екінші топтың әдістері несие беру арқылы мүлікті өндіріп алумен жүзеге асады (кепіл) . Үшінші топтағы қамтамасыз ету әдісі несие берушіге тек борышқордың ғана емес, үшінші жақтың да мүлкін өндіріп алуды қамтиды. Төртінші топқа біздің заңмызда бұрын соңды тән болмаған әдіс - борышқордың мүлкін ұстап қалу болып табылады. Бұл әдістің ерекшелігі сол несие берушіге борышқор өз міндетін орындамайынша, борышқордың затын өзін-өзі қорғау мақсатында ұстап қалу құқығын береді.

Міндеттмені орындауды қамтамасыз ету әдістері негізгі міндеттемеге қосымша міндеттеме ретінде көрінеді. Мысалы сатып алу шарты негізгі міндеттеме болып табылады, ал сол шартты жасаған шақтар міндеттемені мерзімінен кеш орындаса, онда айып төлету қарастырылады.

5. Міндеттемені тоқтату.

Міндеттеме өзінің құрамына кіретін құқықтар мен міндеттер толық жүзеге асқан сәттен бастап тоқтатылады.

Сонымен міндеттемені тоқтату дегеніміз - міндеттеменің мазмұнын құрайтын оның қатысушыларының құқықтарымен міндеттерін жою болып табылады.

Міндеттемені тоқтату азаматтық кодексте, басқа да заңдар мен құқық актілерде немесе шартта қаралған негіздерде жүзеге асады.

Міндеттемені тотатудың барлық негіздерін екі топқа бөлуге болады олар келесідей болады:

1. Өзінің қатысушылары еркімен тоқтатылатын міндеттеме (мысалы: жаңарту, есепке жатқызу, бас тартуды ұсыну, борыщты кешіру) .

2. Өзінің қатысушыларының еркінен тыс тоқтатылытын міндеттеме (мысалы: азаматтың қайтыс болуы міндеттеменің тоқтатылуына әкеледі, заңды тұлғаны тарату, борышқор мен несие беруші бір тұлға болса және тағы басқа) .

Міндеттеменің тоқтатылуы тиісті дәрежеде рәсімделуі керек олар жалпы және арнайы ережемен рәсімделеді. Белгілі бір жағдайларда заң міндеттеменің трқтатылуының арнайы әдісін қарастырады. Мысалы: Заемдық міндеттемені рәсімдеу кезінде қарыз қолхатын тапсыруды талап ету. Қарызміндеттемесі тоқтатылған жағдайда несие беруші бұл қарыз құжатын қайтаруы тиіс. Егер қандай да бір себеп пен қолхат жоғалып не жоюылып кетсе, онда несие беруші міндетінің тоқтатылғаны туралы соған ұқсас қолхат беру арқылы куәләндіруға міндетті.

Міндеттеменің тоқтатылуы оған қатысушылар арасындағы құқықтық байланыстардың күшін жояды. Кейбір жағдайларда құқық қатынастары сақталады, бірақ жаңартылған түрде болуы керек.

Сонымен қатар міндеттемені тоқтатудың келесідей әдістері болады:

Міндеттемені тоқтаудың мейлінше тиімді түрі - оны орындау. Міндеттеме тиісінше орындалмаса да тоқтатылмайды, қайта қосымша міндеттер (айып төлеу, залалды өтеу және тағы басқа) қойылады.

Міндеттемелерді тоқтату Азаматтық кодекстің 21-тарауында 367-ші баптарында қарастырылады, яғни ол келесідей болады.

1. Міндеттеме орындалмаса, талаптан бас тарту төлемі төленбесе, борышты есепке жатқазылса, жаңартылса, борышты кешіру арқылы борышқор мен несие беруші бір тұлға болса, орындауға мүмкіндік болмаса, мемлекеттік органның құжаты шығарылса, азамат қайтыс болса, заңды тұлға тартылса, толық немесе ішінара тоқтатылады.

2. Міндеттемні тараптардың біреуінің талабы бойынша тек заңдарда көзделген жағдайларда ғана тоқтатуға жол беріледі.

3. Заңдар мен шарттарда міндеттемені тоқтатудың басқа да негіздері көзделуі мүмкін.

Сонымен міндеттемені бірнеше іс-шаралар арқылы тоқтатуға болады:

Міндеттемені тиіиті дәрежеде орындалған тоқтату.
Бас тарту төлемі бойынша тоқтату. Тараптардың келісімі бойынша міндеттеме орындалудың орнына бас тарту төлемін беру (ақша беру, мүлік беру және тағы басқа ) арқылы тоқтату. Бас тарту төлемінің мөлшерін, мерзімдерін және тәртіп талаптар белгілейді.
Міндеттемені есепке жатқызу арқылы тоқтату. Міндеттеме мерзімі жеткен не мерзімі көрсетілмеген немесе мерзімі талап ету кезімен белгіленген біртектес қарсы талапты есепке жатқызу арқылы толық немесе бөлік бөлігімен тоқтату. Есепке жатқызуға бір тараптың өтініші жеткілікті.

Егер талап борышқор талап етуді беру туралы хабарды алған кездегі негізден туындаса және талап мерзімі оны алғанға дейін туса не ол мерзім көрсетілмесе немесе талап ету кезімен белгіленсе, ол есепке жатқызылады.

4. Міндеттеменің борышқориен несие берушінің бір тұлға болуы себебінен тоқтатылу.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.