Мал азықтары

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

2. 1. Жылқыны азықтарының негізгі ерекшелңтері

2. 2. Түйе азықтарының негізгі ерекшелітері

3. Қорытынды

4. Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Жылқы - тақ тұяқтылар отрядының бір тұқымдасы. Жылқыны жүк тасуға, көлік, ет және сүт малы ретінде, спорт пен туризмге пайдаланады. Еті өте сапалы, қымызының шипалық маңызы күшті.

Түйе жайылым малы. Оның негізгі азығы жайылым өсімдіктері. Ол күндіз жайылып, түнде күйіс қайырады. Түйенің бұл биологиялық қасиетін, оны жұмысқа пайдаланғанда азықпен қамтамасыз ету үшін еске алу керек. Түйе жайылымда жақсы семіреді, өркештеріне май жинайды, ал ашыққан кезде немесе жол жүргенде өз майын өзі қорек етеді. Түйенің бұл қасиетін ерте заманда кіре тартушылар жақсы пайдаланған. Олар түйені жазғы жайылымда әбден семіртіп, кіре тартар алдында жаратып алады екен. Демек жараған, семіз түйе жуықта арықтамайды, азықты да көп керек етпейді. Қазірде де түйе жыл бойына әр түрлі ауыл шаруашылық жұмыстарына және жүк тартуға пайдаланылады. Соңдықтан түйені қаншалық ауыр жүк тарта алатынына, сүттілігіне және жасына қарай дұрыс азықтандыру маңызды мәселелердің бірі. Күйі жақсы түйе ғана сыртқы жағдайдың қатал әсеріне ойдағыдай төтеп береді. Түйені арықтатпай, үнемі жақсы қоңдылықта ұстау түйешіге қойылатын басты талап. Жұмыс түйесін азықтандырғанда, оның жұмсаған қуатын жеген азығы толық қалпына келтіретін болуы қажет.

Малдың азықтары негізгі үш топқа бөлінеді: көлемді азықтар - пішен, сабан, мекен; көк азықтар - көк шөп, сулы азықтар - қызылша, сәбіз, сүрлеген шөп; жем - сұлы, арпа, жүгері, кебек, күнжара және басқалары; құрама азықтар. Бұл кұрама азықтар арнаулы заводтарда белгілі рецептер бойынша, көлемді азықтардан және жем азықтардан әзірленеді, оған минералдық тұздар қосылады, сөйтіп бұл азықтар тығыздалған кірпіш немесе ұнтақ түрінде сатуға шығарылады . Көлемді азықтың, әсіресе пішеннің жылқы шаруашылығында өте зор маңызы бар. Жоғарыда көрсетілгеніндей, жылқының организмі клетчатканы жақсы сіңірмейді, сондықтан жылқыға гүлденгенге дейін жиналған пішенді және гүлдену кезінде шабылған пішенді белу қажет, мұндай пішенде клетчатка аз болады. Жоңышқа, сыйыр жоқышқа - сұлы қоспасы, беде және тың жердің ұсақ шебі жылқы үшін ең жақсы пішен болып есептеледі.

Негізгі бөлім

2. 1. Жылқыны азықтандыру

Жылқы азықтандыруы оның атқаратын жұмысы мен беретін өніміне қарай ұйымдастырылады. Жылқы атқаратын қара жұмыс денеде зат алмасуын жеделдетіп, гликоген, май, ақзат сиякгы қоректік заттардың ыдырауын күшейтеді. Демек, атқаратын жұмысы ауырлаған сайын денеге азықпен бірге түсетін қоректік заттар мөлшері де көбірек болуға тиіс.

Атқарылатын жұмыстың ауыр-жеңілдігі тасылатын жүктің салмағы мен тасмалдау қашықтығына қарай анықталады. Дене энергиясының әрбір килокалориясы 425 кг/м механикалық жұмысқа тән. Соншама энергия шығынын қамтамасыз ету үшін жылқы азығы тез қорытылатын қанттектес заттарға (көмірсуларға) бай болуы керек. Бұл заттар жетіспесе, жылқы денесіндегі гликоген мен май энергия көзі ретінде айналымға түсіп, ыдырай бастайды. Одан кейін ыдырайтыны ет ақзаты. Соның нәтиже-сінде жылқы тез арықтайды. Оған жол бермеу үшін нормалап азықтан-дыру қажет. Тұқымдық жылқы топтарының азықтандыру нормасы 32-ші кестеде келтірілген.

Жылқының қарны кішкентай, көлемі тар, сондықтан жұмыстан бос уақытта үзбей ұдайы азықтанып отырады деуге болады. Демек, аттың жұмысқа пайдалануын реттестіріп, оның тынығуына, түбегейлі азықта-нуына жағдай туғызу қажет. Жылқыға берілетін жемшөп мөлшері 33-ші кестеде келтірілген.

Жылқының ас қорыту жүйесінің ерекшелігі-қарынға келіп түскен азық кері қайтарылмайды, сондықтан оның жеген жемшөбі, ішетін суы таза, сапалы болуы тиіс. Бұл түліктің талғампаздығын қалыптастырады. Еті қызып, терле-ген жылқыны алдынала суьпу қажет. Демек оны азықтандыру тәртібіне қатаң талап қойылады.

Биені азықтандыру.

Сауынды биенің азықтандыру нормасы әр 1 кг сүтіне 0, 33 азық өлшемі, 35г қорытылатын протеин келетіндей етіп жоғарытылады. Жеңіл жұмыс атқаратын биенің азықтандыру нормасы 30% жоғары болуға, яғни оған қосымша 3-4 өлшемі берілуге тиіс. Қысыр биенің 100 кг тірі салмағына 1, 4-1, 5 азық өлшемі керек, ал буаздығының 3-ші айынан бастап, норма 1, 6-1, 7, буаздығының екінші жартысында 1, 8-1, 9, құлынын емізіп жүрген кезде 2, 0-2, 1; сауылатын буаз биеге 2, 12-2, 15 азық өлшеміне дейін жеткізіледі. Әрбір азық өлшемінде 105- 110 г қорытылатын протеин, 6-8 г кальций, 4-5 г фосфор мен 30 г каротин болуға тиіс.

Биеге шалғын пішені, астық-бұршақ тұқымдастар пішені (100кг тірі салмағына - 2-2, 5 кг), тазартылған тамыр-жемістілер 5-10 кг), сапалы пішендеме, сұлы, кебек, күнжара мен шроттар беріледі. Пішенді турап, ал дәнінің бір бөлігін (0, 5-1 кг) көктетіп, мыжып (сұлыны) берген жөн. Жазда оты шүйгін жайылымда бағып тәулігіне 30-50 кг көк азық жегізеді.

Биенің азығы мен суы таза, сапалы болуға тиіс. Өйткені сапасыз, ластан-ған жемшөп биенің ас қорытуын бұзып, іш тастатуы мүмкін. Әсіресе бұзылып, көгеріп кеткен бұршақ тұқымдастар пішенінен сақтану керек. Буаз биені суық сумен суаруға болмайды.

2. Құлын-тай, құнан-дөненді азықтандыру

Туғаннан кейінгі алғашқы айдан бастап, құлынды қосымша азық жеуге дағдыландырады (үйретеді) . Ол үшін жеке науаға қосымша азық ретінде минералды қоспалар ұнтағын (сүйек үны, бор, ас тұзын) араластырып салып, мыжылған сұлыға кебек, шөп ұны мен күнжара қосады. Қоспаның әрбір азық өлшемінде 110-120г қорытылатын протеин болуға тиіс. Оған біртіндеп үйретіп, екі айлығында 0, 5-1кг, енесінен ажыратар 5-6 айлы-ғында 4-5 кг жегізеді. Тұқымға қалдырылатын құлынға 7-8 айға дейін енесін еміздіреді.

Тай, қүнан, дөнен өсіру бағытына сәйкес азықтандырылады. Әрбір 100 кг тірі салмағына 6-12 айлығында - 3 кг, 12-18 айлығында - 2, 85 кг, 18-24 айлығында - 2, 6 кг құрғақ зат беріледі. Еркек құлынның азыққа деген мұқтаждығы ұрғашынікінен 10% жоғары болады. Дұрыс азықтандырылса құлынның салмағы ересек жылқы салмағының: 2 - айлығында 20-25% -іне, 6-айлығында 40-45%-іне, 12-айлығында 55-60%-іне, 18-айлығында 70-75%-іне, 24-айлығында 75-85%-іне теңестіріледі. Тай, құнан, дөнен жазда мүмкіндігінше ұзақ жайылымда бағылады, ал қыста оларға аралас астық-бұршақ тұқымдастар пішені, пішендемесі беріледі. Жемнің 3/1 бөлігі протеинге бай бидай кебегінен, бұршақ тұқымдастар ұнтағынан, күнжара мен шроттардан құрастырылады. Сұлымен қатар арпа, жүгері жармасы беріледі (құнанға 4-5 кг, дөненге кг) .

3. Тұқымдық айғырды азықтандыру

Асыл тұқымды айғырды үйірге түсіруге дайындау кезеңінен бастап азықтандырылуын күшейтеді. Басқа уақытта оның азығы орташа қоңды-лығын қамтамасыз ететіндей болса жеткілікті. Өзіне қажет қоректік заттардың жартысына жуығын ол жайылым отынан алады. Қосымша азық ретінде қажетінше ірі, шырынды және құнарлы азықтар беріледі.

Тәулігіне айғыр басына 20-30 кг жайылым отын жегізеді немесе шабылған көк шөпті біршама солдырып (дегдітіп) барып береді. 10-12 кг шалғын немесе аралас пішен, 10-15 кг шырынды азық беріп, үйірге түсер кезде олардың мөлшерін біршама азайтады да, орнына сұлы мен құнарлы жем қоспасын (арпа, тары, жүгері, бұршақ, күнжара, шрот) үлестіреді. Құнарлы: азықтың 5-10%-ін (қоректілігі бойынша) протеин мен витаминдерге бай жануартектес азық (сүт, көк сүт, ірімшік, қант, ет-сүйек, балық ұны, жұмыртқа) ретінде берген жөн.

Сұлыны мыжып, тары, жүгері, бұршақты ұнтатып, арпаны жарып зығыр дәнін қайнатып, оның суына кебек, күнжара мен шроттарды шылап береді. Қыста сұлының бір бөлігін немесе оның арпамен (жартылай) араласқан қосындысын көктетіп барып жегізуге болады, Сөйтіп, үйірге түсер кезінде айғыр рационының энергетикалық қуаттылығын 25% жоғарылатады.

4. Жұмыс атын азықтандыру

Қара жұмыс атқарған аттың жүк тарту күші оның салмағының 12-16 процентіне, кейде тіпті 70-100 процентіне дейін жетеді. Демек, салмағы 500 кг ат жарты тонна жүк тарта алады.

Ал енді осыған жұмсалған энергия қанша жерге (м) және қандай

жағдайда (жолмен, жолсыз ба, т. с. ) тасымалдауына байланысты. Жегілген ат атқарған жұмыстың әр 100 кг километріне әдетте (тарту күші салмағының 12-16%-і) - 0, 43, жүгі жартылай азайтылғанда (тарту күші салмағының 6-8%-і) - 0, 55, төрттен бір бөлігіне дейін азайтылғанда (тарту күші салмағының 3-4%-і) - 0, 8 азық өлшемі қ ажет. Тарту күші азайған сайын, жұмыс атының қоректік затқа деген мұқтаждығы арта түседі, жұмыс атқаруға, жүретін жолдың ұзаруына, өз денесін алып жүруге жұмсалатын энергиясының (ол жылқының пайдалы механикалық жұмысының 25-30%-і) өсуіне байланысты. Механикалық 425 кг/м жұмыстың жылуы 1 ккал.

Жылқының шын мәнінде атқарған жұмысы бұдан әлденеше есе жоғары. Әр 100кг тірі салмағына шаққанда жеңіл жұмыс атқару үшін -

0, 0443; ауырлығы орташа жүмыста - 0, 0600; ауыр жұмыс атқару үшін - 0, 0767 азық өлшемі қажет.

Бұл жұмыстарды құмдауыт, батпақты жолда не жолсызда жүріп атқаратын жұмыс атының азыққа деген мұқтаждығы 10%, ал жер жырту, шөп шабу жұмыстары кезінде 10-15% өседі. Мініс атының әр 100 кг тірі салмағына 1 км жол жүру үшін жай мінгенде - 0, 02 азық өлшемі, ал жегіп жүргенде - 0, 03 азық өлшемі қажет. Қара жұмысқа алдымен қанттектес заттар (көмірсулар) энергиясы, содан кейін май, ал олардың қоры таусылған соң, ет өрімінің энергиясы жұмсалады, сондықтан жұмыс атының рационын денесіндегі зат алмасуына сәйкестіріп кұру қажет. Атқаратын жұмысы ауырлаған сайын, рационға тез қорытылатын энергетикалық жемшөп көбірек қосылады, рацион құрылы-мында құнарлы азық үлесі өседі. 100 кг тірі салмағына берілетін ірі азық мөлшері жұмыс ауырлаған сайын 1, 5-2 кг-ға дейін төмендейді.

Жұмыс атын азықтандыру тәртібін қатаң сақтау қажет. Еті қызған, тері басылмаған атты суаруға болмайды. Оны алдымен суытады. Ол үшін алдына берілетін ірі жемшөптің жартысын салады да, кейін шырынды азық береді. Содан кейін суарып, жем жегізеді. Артынан ірі азықтың қалған жартысын алдына салады.

Жұмыс аты термен бірге сыртқа көп су, тұз шығарады. Күн сайын қажетті мөлшерде жылқыны таза сумен (40-50 кг) қамтамасыз етіп, әр 100 кг тірі салмағына жеңіл жұмыс атқарғанда - 6 г, орташа жұмыс атқарғанда - 7 г, ауыр жүмыс атқарғанда - 9 г ас тұзын береді.

Арықтаған атқа азықтандыру нормасы жемнің үлесін арттыру арқылы 3-4 азық өлшеміне жоғарылатылады. 1 азық өлшемінде 80 г қорытылатын протеин, 5-6 кальций, 4-5 г фосфор, 10-15 мг каротин болуға тиіс.

Жеңіл жұмыста шамамен 6-8 кг пішен, 3-5 кг жаздық сабан, 2-3 кг жем, 10-15 кг пішендеме не сүрлем, ал жазда 30-40 кг көк шөп жеткілікті болса, жұмыс ауырлаған сайын аумақты азық мөлшері азайтылып, орнына жем мөлшері 3-4 килограмға дейін көбейтіледі.

Түйенің азықтары.

Басқа түлікке қарағанда түйе жоңышқа, әр түрлі жусан, изен, жантақ, күйреуік, кеурек, тағы басқа протеин, минерал заттары көп өсімдіктерді жақсы жейді. Жыл бойы түйені жайылым өсімдіктерімен қамтамасыз ету үшін, ол қай маусымда қандай өсімдікті жақсы жейтінін білу қажет. Түйе қай маусымда қандай өсімдіктерді көбірек жейтінін таблицадан көруге болады.

7- кесте. Түйенің әр маусымда жейтін өсімдіктері

Өсімдік түрлері: Өсімдік түрлері

Жазғы-тұрым: Жазғы-тұрым

Жазда: Жазда

Күзде: Күзде

Қыста: Қыста

Өсімдік түрлері: (өсімдік түрлерінің саны)

Жазғы-тұрым:

Өсімдік түрлері: Ащы-тұзды өсімдік

Жазғы-тұрым: 26

Жазда: 41

Күзде: 86

Қыста: 83

Өсімдік түрлері: Жусан

Жазғы-тұрым: 11

Жазда: 6

Күзде: 16

Қыста: 18

Өсімдік түрлері: Жоңышқа

Жазғы-тұрым: 40

Жазда: 57

Күзде: 8

Қыста: 16

Өсімдік түрлері: Бидайық

Жазғы-тұрым: 25

Жазда: 7

Күзде: 4

Қыста: 6

Өсімдік түрлері: Басқа түрлері. .

Жазғы-тұрым: 174

Жазда: 156

Күзде: 56

Қыста: 8

Өсімдік түрлері: Барлығы

Жазғы-тұрым: 276

Жазда: 269

Күзде: 170

Қыста: 128

Бұл кестедегі мәліметтерге қарағанда түйе жылдың әр маусымында қандай өсімдікті молырақ жейтіні жөнінде мынадай қорытындыға келуге болады.

Қыста түйенің жайылымда жейтін негізгі азығы сораң тобына жататын 83 түрлі өсімдік, онан кейін түйе жусан және жоңышқа тобына жататын өсімдіктерді ұнатып жейді. Жаз айларына қарағанда түйенің қыста жейтін азығының түрі аз болады.

Күзде түйе негізінен қыс маусымында жейтін өсімдіктерді пайдаланады, бірақ «басқа» топқа жататын өсімдіктерді молырақ жейді.

Жазғытұрым және жазда түйе көбінесе «басқа» топқа жататын әр түрлі өсімдіктерді, яғни жоңышқа және бидайық топтарына жататын өсімдіктерді көп жейді, ал сораң және жусан топтарына жататын өсімдіктерді аз пайдаланады.

Түйенің қоректік заттарды керек ету мөлшері. Жұмыс малдары жай тұрған және жұмыс істеген уақытта азықтың қуатын қалай жұмсайтынын анықтау үшін ауыл шаруашылығы ғылымының кандидаты Г. Г. Карлсен зерттеу жүргізген. Мұнда жай тұрған түйе жылқыға қарағанда әрбір 100 кг тірілей салмағына бір сағат ішінде азық куатын 38 пайыз кем, ал жүк артылған уақытта әрбір 100 кг жүкке шаққанда 3, 34 есе аз (үлкен калориі есебімен) жұмсайтыны анықталған. Түйе азықтың қуатын барынша үнемдеп жұмсайтыны, демек оның организмінде зат алмасу қасиеттері, оның шел дала жағдайында өмір сүруіне қарай пайда болған.

Түйені азықтандыру. Оңтүстік аудандарда түйе жыл бойы, ал Батыс аудандарда жазғытұрым қар еруден бастап қыс әбден түскенше жайылымда бағылады. Сүйген өсімдіктерін 0тауып жейтін қасиетіне байланысты, түйе жайылымда жақсы тойынады және қоректік заттармен өзін толық қамтамасыз етеді. Қыста түйені қары жұқа не болмаса бойлап өскен жантақ, теріскен өсімдіктері бар жайылымда бағуға болады. Ондай жайылымға басқа уақытта мал жібермей, қысқа дейін шөбін соны сақтаған жөн. Қыста жайылымда болатын әрбір түйеге тәулік ішінде 3-5 кг пішен, ал қолда бағылатын түйеге 12-15 кг пішен беру керек.

Түйе күндіз жайылып, түнде күйіс қайырады. А. Г. Бестужев түйенің жайылым отын пайдалану жайына (хронометражбен) бақылау жүргізу арқылы басқа түлікке қарағанда оның жайылымда тез тойынатынын анықтады. Мысалы, жылқы тәулігіне уақыттың (24 сағатты 100 пайыз деп алғанда) 60-70 пайыз түйе тек 29-38 пайызбен ғана жайылуға жұмсаған. Жазда түйе өз еркімен 7-9 сағат жайылған. Осы уақыт ішінде олар жақсы тойынған. Мұның өзі жұмысқа пайдаланылмайтын түйелерді ғана емес, тіпті жұмыс түйелерін де жайылымда бағып, семіртуге мүмкін көрсетеді. Бұл үшін әрбір шаруашылықтың жақын және оты мол жайылымы жеткілікті болу керек.

Тәулігіне түйе 9 сағат жұмыс істеп, 7-8 сағат жайылған соң 7-8 сағат бойына дем алатын болу тиіс. Жұмыс күнінің тәртібін осыған лайықтап жасаған жөн. Қыста жеңіл жұмысқа пайдаланылатын әрбір түйеге 16 кг пішен жеткілікті. Үнемі ауыр жұмыста қиналып жүрген түйелерге қосымша жем беру керек. Жем мен пішеннің және жайылым отының сапасына қарай, 2-4 кг шамасында беріледі.

Жыл ішінде жұмыс түйесін екі рет: жазғытұрым тез қурап кететін өсімдік қаулап шыққан кезде, сол сияқты күзгі жаңбырдан кейін жайылым оты қайтадан жетілгенде жұмыстан босатып, жайып семірту ісін ұйымдастыра білген жөн.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.