Түркі тілдерін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу. 2.Салыстырмалы-тарихи зерттеу (XYIII-XIX ғғ.) Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері

1. Түркі тілдерін салыстырмалы.тарихи тәсілмен зерттеу
А)Түркі тілдерін (орта ғасыр) салыстыра зерттеудегі ғалымдарының
еңбектері.
Ә) М.Қашқари сөздігінің мәні.
Б) Араб ғалымдары зерттеулері.
В) Салыстырмалы.тарихи зерттеулерге қойылатын негізгі талаптар.

2.Түркі тілдерінін салыстырмалы.тарихи тәсілмен зерттеу
А) XVIII.ХІХғ.ғ. Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері
Ә) Салыстырмалы.тарихи фонетика
Б) Салыстырмалы.тарихи грамматика
В) Салыстырмалы.тарихи лексика

3. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

XIX ғасыр тіл білімі тарихында ерекше орын алады. Өйткені бүл кезде тіл фактілерінің ерекшеліктері мен өзіндік қасиеттерін ғылыми негізінде дүрыс түсінуге, оларды белгілі бір жүйеге келтіріп қарауға мүмкіндік туғызылатын салыстырмалы-тарихи тәсіл пайда болды. Бүл тәсілдің қалыптасуына байланысты туыстас тілдердің озара қарым-қатынас, төркіндестігін, сондай-ақ, әрбір нақты тілдің дамуын кезеңдерге болу тәрізді мәселелер қарала бастады. Бүл тәсілді қолдану арқылы әрқашан өмір сүруден көне, олі тілдердің қүпия сырларына үңілуге мүмкіндік туды. Салыстырмалы -тарихи тәсіл жеке бір елде ғана пайда болған жоқ. Тілдерді өзара салыстыра отырып зерттеу идеясы бірсыпыра елдерде, ірі лингвистер енбектерінде де бір кездерде, дәлірек айтсақ, ХІХғ. I жартысында пайда болды. Алғашқыда, көбінесе тілдердегі кейбір сөздердің фонетикалық және семантикалық үқсастығы өзара салыстырылды. Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің алғашқы өкілдері Ф.Бопп, Р.Раск, А.Қастеков өз еңбектерінде тілдің дыбыстық жағын тарихи негізде қүнтты түрде талдау қажеттігін көбірек көңіл бөлді. Оның себебі-тілдердің дыбыстық үқсастығы кездейсоқ болуы да мүмкін.

1. Түркітануға кіріспе: оқу құралы / Ә. Қайдар, М. Оразов. - 3-басылым. - Алматы : Арыс, 2004. - 360 б.
2. Түркітану: лекциялар желісі. Оқу құралы / О. Бүркіт. - 2-басылым. - Алматы : Арыс, 2003. - 140 б.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Филология факультеті
Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы

СӨЖ
Түркі тілдерін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу. 2.Салыстырмалы-тарихи
зерттеу (XYIII-XIX ғғ.) Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері.

Орындаған: Турусбекова Д.Б
КЯ-413 тобы
Тексерген: Шаяхметұлы Қ.

Жоспар:
1. Түркі тілдерін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу
А)Түркі тілдерін (орта ғасыр) салыстыра зерттеудегі ғалымдарының
еңбектері.
Ә) М.Қашқари сөздігінің мәні.
Б) Араб ғалымдары зерттеулері.
В) Салыстырмалы-тарихи зерттеулерге қойылатын негізгі талаптар.

2.Түркі тілдерінін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу
А) XVIII-ХІХғ.ғ. Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері
Ә) Салыстырмалы-тарихи фонетика
Б) Салыстырмалы-тарихи грамматика
В) Салыстырмалы-тарихи лексика

3. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

XIX ғасыр тіл білімі тарихында ерекше орын алады. Өйткені бүл кезде тіл
фактілерінің ерекшеліктері мен өзіндік қасиеттерін ғылыми негізінде дүрыс
түсінуге, оларды белгілі бір жүйеге келтіріп қарауға мүмкіндік туғызылатын
салыстырмалы-тарихи тәсіл пайда болды. Бүл тәсілдің қалыптасуына байланысты
туыстас тілдердің озара қарым-қатынас, төркіндестігін, сондай-ақ, әрбір
нақты тілдің дамуын кезеңдерге болу тәрізді мәселелер қарала бастады. Бүл
тәсілді қолдану арқылы әрқашан өмір сүруден көне, олі тілдердің қүпия
сырларына үңілуге мүмкіндік туды. Салыстырмалы -тарихи тәсіл жеке бір елде
ғана пайда болған жоқ. Тілдерді өзара салыстыра отырып зерттеу идеясы
бірсыпыра елдерде, ірі лингвистер енбектерінде де бір кездерде, дәлірек
айтсақ, ХІХғ. I жартысында пайда болды. Алғашқыда, көбінесе тілдердегі
кейбір сөздердің фонетикалық және семантикалық үқсастығы өзара
салыстырылды. Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің алғашқы өкілдері Ф.Бопп,
Р.Раск, А.Қастеков өз еңбектерінде тілдің дыбыстық жағын тарихи негізде
қүнтты түрде талдау қажеттігін көбірек көңіл бөлді. Оның себебі-тілдердің
дыбыстық үқсастығы кездейсоқ болуы да мүмкін. Сондықтан да дыбыстық
кешендердің бір тілде немесе бір топ туыс тілдерде өмір сүрген үзақ
мерзімін түтас алып зерттегенде ғана олардың даму процесін аңғартуға
болады.
1) Тіл материалдарын салыстырғанда оның қазіргі жайын өткендегі
тарихымен байланыстыра қараған жен. Осыған байланысты салыстырмалы-тарихи
зерттеудін негізгі мақсатты-ең көне формасын анықтау.
2) Салыстырмалы-тарихи зерттеуде әр тілдің ішкі заңдылығы есепке
алынуы керек. Жеке- жеке тіл болып саналатын түркі тілдері езара ортақ
заңдылықтарымен байланысты жатады.
3) Салыстырмалы-тарихи зерттеу хронологиялык зандылықты қатаң сақтау
қажет.
4) Салыстырмалы-тарихи зерттеулерде тілдердің генеологиялық жақындығы
есепке алынуы керек. Тіл материалдарын салыстырғанда алдымен туыстық
тілдердің материалы қамтылуы тиіс. Әр текті тілдер салыстырмалы-тарихи
зерттеудің обьектісі болмайды(Түркі тілдерін генеологиялық жақтан
классификация жасаған(Н.А.Баскаков бойынша)). Оларды: батыс және шығыс хун
тілдеріне бөлеміз де, қазақ тілін қыпшақ тобына енгіземіз. Оларды тағы 3
топқа беліп(қыпшақ-қүмақ, қыпшақ.бүлғар, қыпшақ-ноғай)
қазақ тілін қыпшақ-ноғай тіліне жатқызамыз.( 4-нші өз ішіндегі
говорлармен ) Сонда 2-ші генеологиялық жағынан қыпшақ-ноғай тобына енетін
ноғай, қарақалпақ тілдер материалдармен салыстырған жөн)
5) Салыстырмалы-тарихи әдістің фактілері-дыбыстар мен оның
заңдылықтары, морфологиялық түлғалар, сөйлем жүйесі, және сөздердің
лексикалық, грамматикалқ мағыналары.
6) Салыстырмалы-тарихи зерттеуде тек туыстас тілдердің материалы ғана
зерттеледі.
Кеңес түркологтарынан салыстырмалы-тарихи зерттеуге өз үлесін
қосқан: А.Н.Кононов, В.А.Богородицкий, Н.Н.Дмитриев, Э.Қ.Севортян,
Н.А.Баскаков, А.М.Щербак т.б.
Түркологияда салыстырмалы-тарихи зерттеушілер тілдің барлық
саласы бойынша жүргізілді. Соның ішінде біршама толық зерттегені-Фонетика.
Грамматикалық категориялардың қалыптасу, даму жолдары салыстырмалы-тарихи
зерттеудің обьектісіне жатады.
Лексиканы салыстырмалы зерттеу М.Қашқари Сөздігінен
басталған. В.В.Радлов Древнотюркский словарь(1968) жарық көрді. Бүл
еңбекте Орхон-Енисей ескерткішітерінін бәрі қамтылған, ғылыми
ескерткіштерінің тілі бойынша Ә.Нәджіп, Ғ.И.Фазылов, Ә.Құрышжанов,
А.М.Щербактар тарапынан басылған сөздіктер, сондай-ак, Э.М.Севортянның
этимологиялық сөздіктерін ерекше атап өтуге болады.
Араб тілінде, араб графикасымен жазылған түркологиялық еңбектер ХІ-ХУ
ғасырлар арасын қамтиды. Осы мезгіл ішінде түркі тілдерінің салыстырмалы
сөздіктерін жасау, шағын көлемді практикалық грамматикалық очерктерін жазу
саласында едәуір жүмыстар істеліпті.
Араб тілді ғалымдар жазған түркологиялық зерттеулердің ең алғашқысы және
ең келемді де күндысы түркі әулиетінен шыққан , Бағдат ғалымы Махмүд
Қашқари жасаған Диуани лүғат ит түрік деп аталатын сөздік. Махмүд сөздігі
әдеттегі сөздіктер сияқты тек лексикалық материалдармен ғана айналыспай, ол-
өте кең мазмүнды зерттеу. Мүнда түркі тілінің сез колданысы, оның
семантикалық, дыбыстық, грамматикалық сипаттары, бірі-біріне үқсастық,
өзгешеліктері кең қойылып, терең баяндалған. Махмүд Орта Азияны мекендеген
түркі халықтарын солтүстік, оңтүстік деп екі түстікке бөледі де, әр түстік
қүрамына енетін халықтар тізімін береді. Сондай-ақ, түркі тілдерін оғуз,
қыпшақ, түрки деп аталатын үш топқа бөліп, әр топқа жататын тілдердің бір-
бірінен дыбыстық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.