Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері туралы ақпарат
Кіріспе 3
1 Өнімнің өзіндік құны 4
1.1 Калькуляциялау 5
2 Пайда 11
3 Рентабельділік 13
Қорытынды 15
Пайдаланылған әдебиеттер 16
1 Өнімнің өзіндік құны 4
1.1 Калькуляциялау 5
2 Пайда 11
3 Рентабельділік 13
Қорытынды 15
Пайдаланылған әдебиеттер 16
Өзіндік құн деп өнімнің бір өлшем бірлігін өндіруге кеткен өндірістік шығындардың ақшалай формасы. Өнімнің өзіндік құны мынадай қызметтер атқарады:
1.Шығындардың есебін жүргізу.
2.Баға қалыптастырады.
Шығындар өскен сайын өнімнің бағасы да өседі. Ал ол нарықтағы бәсекелестік деңгейіне әсер етеді. Сондықтанда кез-келген кәсіпорын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге тырысады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету кәсіпорын үшін маңызы бар:
1.Тауар бағасын төмендетуге көмектеседі;
2.Кәсіпорын пайдасын ұлғайтуға жол ашады;
3.Кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандырады;
4.Кәсіпорын бәсекелестігін көтереді.
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
1.Шығындардың есебін жүргізу.
2.Баға қалыптастырады.
Шығындар өскен сайын өнімнің бағасы да өседі. Ал ол нарықтағы бәсекелестік деңгейіне әсер етеді. Сондықтанда кез-келген кәсіпорын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге тырысады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету кәсіпорын үшін маңызы бар:
1.Тауар бағасын төмендетуге көмектеседі;
2.Кәсіпорын пайдасын ұлғайтуға жол ашады;
3.Кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандырады;
4.Кәсіпорын бәсекелестігін көтереді.
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
1 Сергеев И.В. Экономика предприятия. М.: «Финансы и статистика», 2000 г., 159-185 б.
2 Грузинов В.П. Экономика предприятия. М.: «Банки и биржи», 2002 г., 150-167 б
3 Экономика предприятия / под ред. О.И. Волкова, М.: «Инфра-М», 2000 г., 146-165 б.
4 Бейсенова М., Садықбаева А. Кәсіпорын экономикасы (есептер жинағы), Алматы: «Ғылым», 2002 ж., 12-24 б
5 Палий В.Ф. Основы калькуляций.- М: Финансы и статистика, 1989.
6 Калькуляция себестоимости в промышленности: Учебное пособие\ Под. Ред проф. В.А Белобородовой.- М: Финансы и статистика, 1989
7 Николаева С.А, Шишкова Т. Управленческий учет: Учебник. 2001 15 Шевченко Н.Г. Управленческий учет. Управление персаналом.М, 2001
2 Грузинов В.П. Экономика предприятия. М.: «Банки и биржи», 2002 г., 150-167 б
3 Экономика предприятия / под ред. О.И. Волкова, М.: «Инфра-М», 2000 г., 146-165 б.
4 Бейсенова М., Садықбаева А. Кәсіпорын экономикасы (есептер жинағы), Алматы: «Ғылым», 2002 ж., 12-24 б
5 Палий В.Ф. Основы калькуляций.- М: Финансы и статистика, 1989.
6 Калькуляция себестоимости в промышленности: Учебное пособие\ Под. Ред проф. В.А Белобородовой.- М: Финансы и статистика, 1989
7 Николаева С.А, Шишкова Т. Управленческий учет: Учебник. 2001 15 Шевченко Н.Г. Управленческий учет. Управление персаналом.М, 2001
56ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
"Сала экономикасы" пәнінен
СӨЖ
Тақырыбы:Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері.
Орындаған: Дюсешов Алмас
Оқу тобы: ТЭ-215
Тексерген: Нуралина К. Т.
Семей 2015 ж.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Өнімнің өзіндік құны 4
1.1 Калькуляциялау 5
2 Пайда 11
3 Рентабельділік 13
Қорытынды 15
Пайдаланылған әдебиеттер 16
Кіріспе
Өзіндік құн деп өнімнің бір өлшем бірлігін өндіруге кеткен өндірістік шығындардың ақшалай формасы. Өнімнің өзіндік құны мынадай қызметтер атқарады:
1.Шығындардың есебін жүргізу.
2.Баға қалыптастырады.
Шығындар өскен сайын өнімнің бағасы да өседі. Ал ол нарықтағы бәсекелестік деңгейіне әсер етеді. Сондықтанда кез-келген кәсіпорын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге тырысады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету кәсіпорын үшін маңызы бар:
1.Тауар бағасын төмендетуге көмектеседі;
2.Кәсіпорын пайдасын ұлғайтуға жол ашады;
3.Кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандырады;
4.Кәсіпорын бәсекелестігін көтереді.
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
Өзіндік құн ағымдағы шығын шамасын білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар экономикалық мазмұны бойынша былай топталады:
* материалдық шығындар;
* еңбек ақы төлеу шығындары;
* әлеуметтік қажеттілікке аудару;
* негізгі қор амортизациясы;
* басқа шығындар.
1 Өнімнің өзіндік құны
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
Өзіндік құн ағымдағы шығын шамасын білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар экономикалық мазмұны бойынша былай топталады:
:: материалдық шығындар;
:: еңбек ақы төлеу шығындары;
:: әлеуметтік қажеттілікке аудару;
:: негізгі қор амортизациясы;
:: басқа шығындар.
Материалдық шығындар халық шаруашылығының барлық саласында (қазып шығаратын өндірістен басқа) өзіндік құнның негізгі бөлігін құрайды. Оның құрамына: шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, сырттан сатып алынған отын, энергия, тағы басқа шығындар кіреді (ыдыс, орау материалдары, құралдар, бөлшек заттар, т.б).
Еңбек ақы төлеу шығыны өнімнің өзіндік құнына қажетті жанды еңбектің қатысын білдіреді. Оған негізгі өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың еңбек ақысы кіреді. Атап айтсақ, кесімді баға бойынша, тарифтік ставка және қызмет бағасы бойынша есептелінген жұмысшылардың, инженер-техник жұмыскерлердің, қызметкерлердің еңбекақысы немесе оларға натуралдық төлеу, қосымша төленген ақы, өндірістік нәтиже үшін төленген сыйақы, кезекті және қосымша демалыс алып қызмет еткен мерзімі үшін төленетін төлем, қызмет еткен жылдарына төлем, т.б шығындар кіреді.
Өзіндік құнға мыналар кірмейді: материалдық көмек, ардагерлерге төленген ақы, емделуге немесе демалуға берілген жолдама ақысы, дивиденттер, өтемақы, жол ақысы т.б.
Әлеуметтілік мұқтаждылыққа аударым. Бұрын зейнеткерлік қорға, Мемлекеттік жұмыспен қамту қорына, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру органдарының қойған нормасы бойынша аударымдар кірген болатын. Бюджеттен тыс қорлар, мақсатты қорлар деп аталды. Қазір зейнетақы жинақтау жарнасы, әлеуметтік сақтандыру жарнасы, медициналық сақтандыру жарнасы, салалық сақтандыру тарифі кіреді.
Негізгі қор амортизациясына негізгі өндірістік қорлардың тозуын қалпына келтіру үшін есептелген амортизациялық аударымдар сомасы кіреді, ол негізгі қордың баланстық құны мен тағайындалған нормадан есептеледі.
Жоғарыда келтірілген шығын элементтеріне кірмеген шығындар басқа да шығындар элементіне жатады. Олар - салықтар, алымдар, арнайы қорларға аудару, несие бойынша төлемдер, іс-сапарға кеткен шығындар, байланыс қызметіне төлеу, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем, негізгі қорды жалға алу, т.б.
Жоспарлау, есепке алу және бөлу әдістеріне қарай шығындар экономикалық элементтер (шығындар сметасы) бойынша топтастырылады. Өнімді өндіру мен өткізудегі шығындар сметасы кәсіпорынның жалпы шығынын анықтау мақсатында есептеледі. Мысалы, "Еңбек ақы төлеу" жұмыскерлердің қай категорияға жататына байланыссыз барлық еңбек ақы қорын көрсетеді, жұмысшының, қызметкердің немесе кіші қызмет көрсету персоналының еңбекақысы деп бөлінбейді. Немесе Негізгі қор амортизациясы станок, өндірістік ғимарат, көлік деп бөлінбейді.
Кәсіпорын үшін экономикалық элемент бойынша шығындарды топтаудың үлкен маңызы бар. Сметалық бөлуде кәсіпорынның түрлі ресурстарды жалпы тұтыну көлемі анықталады.
1.1 Калькуляциялау
Калькуляциялау - Өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды, өйткені ішкі резервтерді уақытылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өндірістегі өнімнің нақтылай түрін
өндіру мен өткізуге,сондай-ақ көрсетілген қызмет бірліктерін(жүк тасу, жөндеу жұмыстарына және т.б) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылады.
Өнімнің өзіндік құны бұл өндіріске жәнеөткізуге кететін ақшалай түрдегі шығындар.
Калькуляциялау бұл барлақ тауарлық өнімдердің деәр бір бірліктің де өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысын оперативті басқаруда маңызды орын алады, өйткені ішкі резервтерді дер уақытында ашуға мүмкіндік беріп, оны өнімнің өзіндік құнын жоспарлауға және өнімнің (жұмыс, қызмет) нарықтағы сұранысын ескеретін негізгі бағасын белгілеуде пайдаланады.
Калькуляцияда субъект шығындары ақшалай түрде қорытындыланады.
oo Қандай ұйым болмасын белгілі бір қызметпен айналысатыны белгілі( өнім өндіру, қызмет көрсету). Осы үрдістерді орындау барысында кәсіпорын жұмысшы күшін, еңбек құралын және материалдық құндылықтарды пайдаланатын болғандықтан барлық кеткен жұмсалған шығындардың жиынтығын анықтауына тура келеді. Бұл шығындардың жиыны өндірілген өнімнің, көрсетілген қызметтің өзіндік құнын құрайды. Сондай-ақ ол ұйымды басқару үшін қажетті ақпараттық мәлімет болып табылады. Бухгалтерлік есепте оны, яғни өндірген өнімнің, көрсетілген қызметтің нақты өзіндік құнын анықтау әдісін калькуляция деп атайды.
Калькуляциялаудың міндеті - шығындардың, оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге, ішкі тұтынуға арналған өнімнің бірлігіне қанша болатынын есептеу.
Калькуляциялаудың мына түрлері болуы мүмкін:
Жоспарлы калькуляция
oo Еңбек шығының, озық техника мен өндірістің және жұмыстың жақсы ұйымдастырылуын білдіретін өндіріс қаражатының прогрессивті нормасы негізінде жоспарланған кезеңге жасалады. Жоспарлық калькуляцияның бір түрі сметалық калькуляция, оны бір рет шығатын (бірегей) бұйымға немесе жұмысқа, тапсырыс берушілермен есептесу, баға белгілеу, басқа мақсаттар үшін жасайды.
Есеп берушілік калькуляция
oo Өнімніңөзіндікқұнынкәсіпорынғатәуел діжәнетәуелдіболмайтынсебептербойын шажоспарданауытқуымүмкіннақтышығынд арменсипатталады.
Нормативті калькуляция
oo Ағымдағыжоспарлыкалькуляцияныңәртүр лілігіболыптабылады. Оныңнегізіндекөбінесеқолжеткізгеншы ғындеңгейінсипаттайтынағымдағыәреке тететіннормаларжатады
Жобалық калькуляция
* Келешекке құрылған жоспарлы калькуляцияның әр түрлілігі болып табылады. Ол күрделі салымның, жаңа техниканың және технологияның тиімділігін анықтау үшін қолданылады
Алдын ала жүргізілетін калькуляция
oo Нақтышығыннегізіндежәнеонайданемесе төртіншітоқсандағынемесебасқакезеңд егіболжалдықөнімөндіруменшығынбойын шаесепайырысудыңбасқакезеңіндеалына тыннақтыөнімнегізіндежасалады. Бұлкалькуляцияныңмәліметтеріөнімөнд ірудіңағымдықжылдағынәтижесіналдына лаанықтаудақолданылады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеу калькуляциялау деп аталады.
Шығындарды калькуляция статьялары бойынша топтау өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтауға, ассортимент топтары бойынша шығындарды бөлуге, жұмыстың әрбір түрі бойынша шығын көлемін анықтауға, шығындарды төмендету резервтерін анықтауға мүмкіндік береді. Есеп бергенде де көбіне калькуляция статьялары бойынша жасалып, талдау жүргізіледі.
Калькуляция статьялары бойынша топтауды шығындарды пайдалану бағытына, пайда болу орнына қарай, өнімді жасау үрдісі, өндіріске қызмет көрсету немесе кәсіпорынды басқару бойынша біріктіреді. Калькуляция жасау үшін мынадай шығындар статьясын жасайды.
Атап айтқанда:
1) шикізат, негізгі материал, жартылай фабрикаттар, құрастырушы бұйымдар (қайтарылатын қалдықты шегергеннен басқа);
2) қосымша материалдар;
3) технологиялық мақсатқа отын;
4) технологиялық мақсатқа энергия;
5) өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы;
6) өндірістік жұмысшылардың қосымша еңбек ақысы;
7) өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша әлеуметтік қажеттілікке аударым;
8) жабдықтарды ұстау мен пайдалануға кеткен шығындар;
9) жаңа өндірісті дайындау мен игеруге кеткен шығындар;
10) цехтық шығындар;
Цехтың өзіндік құны
11) Жалпы өндірістік шығындар;
12) Ақаудан жоғалтулар;
Тауар өнімінің өндірістік өзіндік құны
13) Өндірістен тыс шығындар
Тауар өнімінің толық өзіндік құны
Өнімніңөзіндікқұнынакіретіншығындар мынандайдәстүрлітүргебөлінеді:
Цехтық - тікелейшығындарменжалпыөндірістікшы ғыстардыбіріктіреді, өнімдідайындауғакеткенцехтықшығында рдысипаттайды;
Өндірістік - цехтықөзіндікқұнменжалпышаруашылықш ығыстаркіретінжәнеөнімөндіругебайла ныстыкәсіпорыншығындары;
Толықөзіндікқұн - коммерциялықжәнеөткізушығыстарынаұл ғайғанөндірістікөзіндікқұн.
Тікелей еңбек шығындары аударымы + Тікелей материалдық шығындар + Қосымша (үстеме) шығыстар = Цехтық өзіндік құн
Цехтықөзіндікқұн+Жалпышаруашылықшығ ыстар = өндірістікөзіндікқұн
өндірістікөзіндікқұн +коммерциялықшығыстар +әкімшілікшығыстар = толықөзіндікқұн
Өзіндік құнның экономикалық мазмұны - жұмсалған шығындардың орнын толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементердегі жай ұдайы өндірісті, өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осыарада, кәсіпорынныңөзіндікқұныныңмаңыздыэл ементтері: амортизация, жұмсалғанматериалдықресурстардыңқұн ы, еңбекақы-бұлшығындардыңбастыстатьял ары. Соныменқатаркәсіпорынбіруақыттабасқ адашығындардыіскеасырады: өздерініңқызметкерлерінесыйлық, банктікнесиегепроценттөлеуәлеуметті кобьектілердіұстау, бюджеттентысқорларғааударымжарналар ынжасау - бұлшығындаркәсіпорынныңқосымшатығын дарынқұрайды.
Шығындарды басқару кәсіпорын үшін арнайы шараларды ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Шығындарды басқару арқылы мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізіледі:
максималды пайда табу үшін;
кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандыруға көмектеседі;
кәсіпорын өнімінің бәсекелестігін жоғарылатуға мүмкіндік береді;
кәсіпорын тәуекелділгін төмендетеді.
Кәсіпорында шығындарды төмендетудің жолдары мынадай:
материалдық ресурстарды дұрыс пайдалану;
кәсіпорында қолданылатын негізгі өндірістік қорлардың тиімділігін арттыру;
еңбек ресурстарының сапасын арттыру;
өндірісті ұйымдардың жаңа әдістерін қолдану;
кәсіпорынның нарықтағы стратегиясын ұтымды қалыптастыру және оны жүзеге асыру;
кәсіпорынның ұтымды көлемін белгілеу.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде маркетинг кәсіпорынның нарықтық және өндірістік стратегиясын анықтайтын басқарудың басты көрсеткіші ретінде қаралады.
Осыған байланысты, ол нақты тұтынушылардың, нақты зерттеу мен болжау негізінде мол табыс табуға, сыртқы өнім шығарушы ішкі және сыртқы нарықтың қазіргі жағдайын және оның болашағын білуге бағытталады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның маркетинг қызметіне бәсекелестікті зерттеу, баға саясатын қамтамасыз ету, өнімді өткізу мен жарнамалауды ынталандыру, тауарларды өткізуді тиімді ұйымдастыруды қалыптастыру және де т.б. шаралар жатады.
Тауар өндіруші мен тұтынушыны байланыстыру және олардың бірін-бірі табуға жәрдем беру - маркетинг іс-әрекетінің басты мақсаты болып табылады. Маркетинг кәсіпорынның кез-келген шаруашылық қызметін басқару жүйесінің манызды бөлігі болып табылады.
Маркетинг - бұл нарықты талдау, кәсіпорындар қызметінің түрлерін өзара іс-әрекеттерін қамтитын өндірісті ұйымдастыру және өнімді өткізудегі кешенді жүйе: жоспарлау, баға құрылымы, сату операциялары, шикізаттарды, тауарларды жеткізу және т.б. қызметтер.
Маркетингтін негізгі мақсаты-сату операцияларынан ең жоғарғы пайда табу, негізгі міндеті - кәсіпорын қызметінің тұрақтылығын және стратегиялық мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның маркетингтікортасы дегеніміз маркетинг қызметінің басшыларына өз клиенттерімен сәтті байланыс жасауларына тиімді ықпал ететін және кәсіпорыннан тыс іс атқаратын субъектілер жиынтығы.
Маркетингтік орта:
* макро;
* микро ортадан тұрады.
Макро орта - ұйымның маркетингтік қызметіне шешуші ықпал ететін демография, экономикалық, табиғи, ғылыми-техникалық, саяси және мәдени факторлардың жиынтығы
Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы болады.
Сыртқы ортаға - экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және технологиялық жағдайлар жатады.
Ішкі ортаға - еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік, маркетинг және т.б. жатады. Кәсіпорынның ішкі ортасына кіретін факторларды біз жоғарыда өткен және осыдан кейінгі өтетін тақырыптарда кеңінен бөлек қарастырдық. Сондықтан кәсіпорынның сыртқы ортасына тоқталайық.
Кәсіпорын қызметінің нәтижелігі оның сыртқы ортасынан көрінеді. Сондықтан сыртқы ортаны шеберлікпен реттеп отырудың және оның кәсіпорынның ішкі құрылымымен үйлесімді байланысын қамтамасыз етудің маңызы зор
Кәсіпорынның өндіріс қуаттылығы деп белгілі бір уақыт бірлігінде өндіріс жабдықтарын, өндіріс алаңын, инновациялық технологияны қолдана отырып, еңбекті ұйымдастыруды тиімді және өндірісте өнім сапасын жоғары деңгейге жеткізуді қамтамасыз етіп, өнім көлемін барынша мол өндіру (жұмысты орындау, қызмет көрсету) түсінеміз.
Ереже бойынша өндіріс қуаттылығы табиғи өлшем бірлігінде өнім өндіру көлемімен жоспарланады. Мысалы, машина жасау зауытында өндіріс қуаттылығы жылдық машина өндіріс, жабдықтар, қосалқы бөлшектер өндіру негізінде саналады. Кәсіпорынның өндіріс қуаттылығы жабдықтар бойынша технологиялық және экономикалық негізгі қатынастары арқылы белгіленеді.
Өндірістің қуаттылығын анықтайтын негізгі элементтерге жататыны:
Орнатылған машина, механизмдер, агрегаттарды т.б. саны;
Кәсіпорындағы және цехтардағы өндіріс алаңдары;
Кәсіпорынның жұмыс режимі;
Машинаны, механизмдерді, агрегаттарды т.б. пайдаланудың технико-экономикалық мөлшері.
Өндіріс қуаттылығын келесі түрлері бойынша ажыратуға болады: белгіленген жобадағы қуаттылық, кәсіпорынның жетекші өндіріс бөлімшелерінің қуаттылығы, бастапқы жоспарлау мезгілдегі анықталған қуаттылық, жоспарлау мезгілдің соңында белгіленген қуаттылық, өндіріс бағдарламасын есептеу негізінде анықталған орташа жылдық қызметкерлер саны.
Кәсіпорынның, (цехтың, бөлімшенің) өндірісті қуаты негізгі өндірістік қорды толық күйінде ұтымды жағдайда пайдалана отырып уақыт бірлігінде өндірілетін белгілі бір сапа мен ассортименттегі өнімнің ең жоғарғы санын білдіреді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
"Сала экономикасы" пәнінен
СӨЖ
Тақырыбы:Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері.
Орындаған: Дюсешов Алмас
Оқу тобы: ТЭ-215
Тексерген: Нуралина К. Т.
Семей 2015 ж.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Өнімнің өзіндік құны 4
1.1 Калькуляциялау 5
2 Пайда 11
3 Рентабельділік 13
Қорытынды 15
Пайдаланылған әдебиеттер 16
Кіріспе
Өзіндік құн деп өнімнің бір өлшем бірлігін өндіруге кеткен өндірістік шығындардың ақшалай формасы. Өнімнің өзіндік құны мынадай қызметтер атқарады:
1.Шығындардың есебін жүргізу.
2.Баға қалыптастырады.
Шығындар өскен сайын өнімнің бағасы да өседі. Ал ол нарықтағы бәсекелестік деңгейіне әсер етеді. Сондықтанда кез-келген кәсіпорын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге тырысады. Өнімнің өзіндік құнын төмендету кәсіпорын үшін маңызы бар:
1.Тауар бағасын төмендетуге көмектеседі;
2.Кәсіпорын пайдасын ұлғайтуға жол ашады;
3.Кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандырады;
4.Кәсіпорын бәсекелестігін көтереді.
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
Өзіндік құн ағымдағы шығын шамасын білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар экономикалық мазмұны бойынша былай топталады:
* материалдық шығындар;
* еңбек ақы төлеу шығындары;
* әлеуметтік қажеттілікке аудару;
* негізгі қор амортизациясы;
* басқа шығындар.
1 Өнімнің өзіндік құны
Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіріс үрдісінде қолданылатын табиғат ресурстарының, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары т.б. шығындардың құндық бағасын білдіреді.
Өзіндік құн ағымдағы шығын шамасын білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар экономикалық мазмұны бойынша былай топталады:
:: материалдық шығындар;
:: еңбек ақы төлеу шығындары;
:: әлеуметтік қажеттілікке аудару;
:: негізгі қор амортизациясы;
:: басқа шығындар.
Материалдық шығындар халық шаруашылығының барлық саласында (қазып шығаратын өндірістен басқа) өзіндік құнның негізгі бөлігін құрайды. Оның құрамына: шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, сырттан сатып алынған отын, энергия, тағы басқа шығындар кіреді (ыдыс, орау материалдары, құралдар, бөлшек заттар, т.б).
Еңбек ақы төлеу шығыны өнімнің өзіндік құнына қажетті жанды еңбектің қатысын білдіреді. Оған негізгі өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың еңбек ақысы кіреді. Атап айтсақ, кесімді баға бойынша, тарифтік ставка және қызмет бағасы бойынша есептелінген жұмысшылардың, инженер-техник жұмыскерлердің, қызметкерлердің еңбекақысы немесе оларға натуралдық төлеу, қосымша төленген ақы, өндірістік нәтиже үшін төленген сыйақы, кезекті және қосымша демалыс алып қызмет еткен мерзімі үшін төленетін төлем, қызмет еткен жылдарына төлем, т.б шығындар кіреді.
Өзіндік құнға мыналар кірмейді: материалдық көмек, ардагерлерге төленген ақы, емделуге немесе демалуға берілген жолдама ақысы, дивиденттер, өтемақы, жол ақысы т.б.
Әлеуметтілік мұқтаждылыққа аударым. Бұрын зейнеткерлік қорға, Мемлекеттік жұмыспен қамту қорына, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру органдарының қойған нормасы бойынша аударымдар кірген болатын. Бюджеттен тыс қорлар, мақсатты қорлар деп аталды. Қазір зейнетақы жинақтау жарнасы, әлеуметтік сақтандыру жарнасы, медициналық сақтандыру жарнасы, салалық сақтандыру тарифі кіреді.
Негізгі қор амортизациясына негізгі өндірістік қорлардың тозуын қалпына келтіру үшін есептелген амортизациялық аударымдар сомасы кіреді, ол негізгі қордың баланстық құны мен тағайындалған нормадан есептеледі.
Жоғарыда келтірілген шығын элементтеріне кірмеген шығындар басқа да шығындар элементіне жатады. Олар - салықтар, алымдар, арнайы қорларға аудару, несие бойынша төлемдер, іс-сапарға кеткен шығындар, байланыс қызметіне төлеу, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем, негізгі қорды жалға алу, т.б.
Жоспарлау, есепке алу және бөлу әдістеріне қарай шығындар экономикалық элементтер (шығындар сметасы) бойынша топтастырылады. Өнімді өндіру мен өткізудегі шығындар сметасы кәсіпорынның жалпы шығынын анықтау мақсатында есептеледі. Мысалы, "Еңбек ақы төлеу" жұмыскерлердің қай категорияға жататына байланыссыз барлық еңбек ақы қорын көрсетеді, жұмысшының, қызметкердің немесе кіші қызмет көрсету персоналының еңбекақысы деп бөлінбейді. Немесе Негізгі қор амортизациясы станок, өндірістік ғимарат, көлік деп бөлінбейді.
Кәсіпорын үшін экономикалық элемент бойынша шығындарды топтаудың үлкен маңызы бар. Сметалық бөлуде кәсіпорынның түрлі ресурстарды жалпы тұтыну көлемі анықталады.
1.1 Калькуляциялау
Калькуляциялау - Өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды, өйткені ішкі резервтерді уақытылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өндірістегі өнімнің нақтылай түрін
өндіру мен өткізуге,сондай-ақ көрсетілген қызмет бірліктерін(жүк тасу, жөндеу жұмыстарына және т.б) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылады.
Өнімнің өзіндік құны бұл өндіріске жәнеөткізуге кететін ақшалай түрдегі шығындар.
Калькуляциялау бұл барлақ тауарлық өнімдердің деәр бір бірліктің де өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысын оперативті басқаруда маңызды орын алады, өйткені ішкі резервтерді дер уақытында ашуға мүмкіндік беріп, оны өнімнің өзіндік құнын жоспарлауға және өнімнің (жұмыс, қызмет) нарықтағы сұранысын ескеретін негізгі бағасын белгілеуде пайдаланады.
Калькуляцияда субъект шығындары ақшалай түрде қорытындыланады.
oo Қандай ұйым болмасын белгілі бір қызметпен айналысатыны белгілі( өнім өндіру, қызмет көрсету). Осы үрдістерді орындау барысында кәсіпорын жұмысшы күшін, еңбек құралын және материалдық құндылықтарды пайдаланатын болғандықтан барлық кеткен жұмсалған шығындардың жиынтығын анықтауына тура келеді. Бұл шығындардың жиыны өндірілген өнімнің, көрсетілген қызметтің өзіндік құнын құрайды. Сондай-ақ ол ұйымды басқару үшін қажетті ақпараттық мәлімет болып табылады. Бухгалтерлік есепте оны, яғни өндірген өнімнің, көрсетілген қызметтің нақты өзіндік құнын анықтау әдісін калькуляция деп атайды.
Калькуляциялаудың міндеті - шығындардың, оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге, ішкі тұтынуға арналған өнімнің бірлігіне қанша болатынын есептеу.
Калькуляциялаудың мына түрлері болуы мүмкін:
Жоспарлы калькуляция
oo Еңбек шығының, озық техника мен өндірістің және жұмыстың жақсы ұйымдастырылуын білдіретін өндіріс қаражатының прогрессивті нормасы негізінде жоспарланған кезеңге жасалады. Жоспарлық калькуляцияның бір түрі сметалық калькуляция, оны бір рет шығатын (бірегей) бұйымға немесе жұмысқа, тапсырыс берушілермен есептесу, баға белгілеу, басқа мақсаттар үшін жасайды.
Есеп берушілік калькуляция
oo Өнімніңөзіндікқұнынкәсіпорынғатәуел діжәнетәуелдіболмайтынсебептербойын шажоспарданауытқуымүмкіннақтышығынд арменсипатталады.
Нормативті калькуляция
oo Ағымдағыжоспарлыкалькуляцияныңәртүр лілігіболыптабылады. Оныңнегізіндекөбінесеқолжеткізгеншы ғындеңгейінсипаттайтынағымдағыәреке тететіннормаларжатады
Жобалық калькуляция
* Келешекке құрылған жоспарлы калькуляцияның әр түрлілігі болып табылады. Ол күрделі салымның, жаңа техниканың және технологияның тиімділігін анықтау үшін қолданылады
Алдын ала жүргізілетін калькуляция
oo Нақтышығыннегізіндежәнеонайданемесе төртіншітоқсандағынемесебасқакезеңд егіболжалдықөнімөндіруменшығынбойын шаесепайырысудыңбасқакезеңіндеалына тыннақтыөнімнегізіндежасалады. Бұлкалькуляцияныңмәліметтеріөнімөнд ірудіңағымдықжылдағынәтижесіналдына лаанықтаудақолданылады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеу калькуляциялау деп аталады.
Шығындарды калькуляция статьялары бойынша топтау өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтауға, ассортимент топтары бойынша шығындарды бөлуге, жұмыстың әрбір түрі бойынша шығын көлемін анықтауға, шығындарды төмендету резервтерін анықтауға мүмкіндік береді. Есеп бергенде де көбіне калькуляция статьялары бойынша жасалып, талдау жүргізіледі.
Калькуляция статьялары бойынша топтауды шығындарды пайдалану бағытына, пайда болу орнына қарай, өнімді жасау үрдісі, өндіріске қызмет көрсету немесе кәсіпорынды басқару бойынша біріктіреді. Калькуляция жасау үшін мынадай шығындар статьясын жасайды.
Атап айтқанда:
1) шикізат, негізгі материал, жартылай фабрикаттар, құрастырушы бұйымдар (қайтарылатын қалдықты шегергеннен басқа);
2) қосымша материалдар;
3) технологиялық мақсатқа отын;
4) технологиялық мақсатқа энергия;
5) өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы;
6) өндірістік жұмысшылардың қосымша еңбек ақысы;
7) өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша әлеуметтік қажеттілікке аударым;
8) жабдықтарды ұстау мен пайдалануға кеткен шығындар;
9) жаңа өндірісті дайындау мен игеруге кеткен шығындар;
10) цехтық шығындар;
Цехтың өзіндік құны
11) Жалпы өндірістік шығындар;
12) Ақаудан жоғалтулар;
Тауар өнімінің өндірістік өзіндік құны
13) Өндірістен тыс шығындар
Тауар өнімінің толық өзіндік құны
Өнімніңөзіндікқұнынакіретіншығындар мынандайдәстүрлітүргебөлінеді:
Цехтық - тікелейшығындарменжалпыөндірістікшы ғыстардыбіріктіреді, өнімдідайындауғакеткенцехтықшығында рдысипаттайды;
Өндірістік - цехтықөзіндікқұнменжалпышаруашылықш ығыстаркіретінжәнеөнімөндіругебайла ныстыкәсіпорыншығындары;
Толықөзіндікқұн - коммерциялықжәнеөткізушығыстарынаұл ғайғанөндірістікөзіндікқұн.
Тікелей еңбек шығындары аударымы + Тікелей материалдық шығындар + Қосымша (үстеме) шығыстар = Цехтық өзіндік құн
Цехтықөзіндікқұн+Жалпышаруашылықшығ ыстар = өндірістікөзіндікқұн
өндірістікөзіндікқұн +коммерциялықшығыстар +әкімшілікшығыстар = толықөзіндікқұн
Өзіндік құнның экономикалық мазмұны - жұмсалған шығындардың орнын толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементердегі жай ұдайы өндірісті, өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осыарада, кәсіпорынныңөзіндікқұныныңмаңыздыэл ементтері: амортизация, жұмсалғанматериалдықресурстардыңқұн ы, еңбекақы-бұлшығындардыңбастыстатьял ары. Соныменқатаркәсіпорынбіруақыттабасқ адашығындардыіскеасырады: өздерініңқызметкерлерінесыйлық, банктікнесиегепроценттөлеуәлеуметті кобьектілердіұстау, бюджеттентысқорларғааударымжарналар ынжасау - бұлшығындаркәсіпорынныңқосымшатығын дарынқұрайды.
Шығындарды басқару кәсіпорын үшін арнайы шараларды ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Шығындарды басқару арқылы мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізіледі:
максималды пайда табу үшін;
кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандыруға көмектеседі;
кәсіпорын өнімінің бәсекелестігін жоғарылатуға мүмкіндік береді;
кәсіпорын тәуекелділгін төмендетеді.
Кәсіпорында шығындарды төмендетудің жолдары мынадай:
материалдық ресурстарды дұрыс пайдалану;
кәсіпорында қолданылатын негізгі өндірістік қорлардың тиімділігін арттыру;
еңбек ресурстарының сапасын арттыру;
өндірісті ұйымдардың жаңа әдістерін қолдану;
кәсіпорынның нарықтағы стратегиясын ұтымды қалыптастыру және оны жүзеге асыру;
кәсіпорынның ұтымды көлемін белгілеу.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде маркетинг кәсіпорынның нарықтық және өндірістік стратегиясын анықтайтын басқарудың басты көрсеткіші ретінде қаралады.
Осыған байланысты, ол нақты тұтынушылардың, нақты зерттеу мен болжау негізінде мол табыс табуға, сыртқы өнім шығарушы ішкі және сыртқы нарықтың қазіргі жағдайын және оның болашағын білуге бағытталады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның маркетинг қызметіне бәсекелестікті зерттеу, баға саясатын қамтамасыз ету, өнімді өткізу мен жарнамалауды ынталандыру, тауарларды өткізуді тиімді ұйымдастыруды қалыптастыру және де т.б. шаралар жатады.
Тауар өндіруші мен тұтынушыны байланыстыру және олардың бірін-бірі табуға жәрдем беру - маркетинг іс-әрекетінің басты мақсаты болып табылады. Маркетинг кәсіпорынның кез-келген шаруашылық қызметін басқару жүйесінің манызды бөлігі болып табылады.
Маркетинг - бұл нарықты талдау, кәсіпорындар қызметінің түрлерін өзара іс-әрекеттерін қамтитын өндірісті ұйымдастыру және өнімді өткізудегі кешенді жүйе: жоспарлау, баға құрылымы, сату операциялары, шикізаттарды, тауарларды жеткізу және т.б. қызметтер.
Маркетингтін негізгі мақсаты-сату операцияларынан ең жоғарғы пайда табу, негізгі міндеті - кәсіпорын қызметінің тұрақтылығын және стратегиялық мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның маркетингтікортасы дегеніміз маркетинг қызметінің басшыларына өз клиенттерімен сәтті байланыс жасауларына тиімді ықпал ететін және кәсіпорыннан тыс іс атқаратын субъектілер жиынтығы.
Маркетингтік орта:
* макро;
* микро ортадан тұрады.
Макро орта - ұйымның маркетингтік қызметіне шешуші ықпал ететін демография, экономикалық, табиғи, ғылыми-техникалық, саяси және мәдени факторлардың жиынтығы
Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы болады.
Сыртқы ортаға - экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және технологиялық жағдайлар жатады.
Ішкі ортаға - еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік, маркетинг және т.б. жатады. Кәсіпорынның ішкі ортасына кіретін факторларды біз жоғарыда өткен және осыдан кейінгі өтетін тақырыптарда кеңінен бөлек қарастырдық. Сондықтан кәсіпорынның сыртқы ортасына тоқталайық.
Кәсіпорын қызметінің нәтижелігі оның сыртқы ортасынан көрінеді. Сондықтан сыртқы ортаны шеберлікпен реттеп отырудың және оның кәсіпорынның ішкі құрылымымен үйлесімді байланысын қамтамасыз етудің маңызы зор
Кәсіпорынның өндіріс қуаттылығы деп белгілі бір уақыт бірлігінде өндіріс жабдықтарын, өндіріс алаңын, инновациялық технологияны қолдана отырып, еңбекті ұйымдастыруды тиімді және өндірісте өнім сапасын жоғары деңгейге жеткізуді қамтамасыз етіп, өнім көлемін барынша мол өндіру (жұмысты орындау, қызмет көрсету) түсінеміз.
Ереже бойынша өндіріс қуаттылығы табиғи өлшем бірлігінде өнім өндіру көлемімен жоспарланады. Мысалы, машина жасау зауытында өндіріс қуаттылығы жылдық машина өндіріс, жабдықтар, қосалқы бөлшектер өндіру негізінде саналады. Кәсіпорынның өндіріс қуаттылығы жабдықтар бойынша технологиялық және экономикалық негізгі қатынастары арқылы белгіленеді.
Өндірістің қуаттылығын анықтайтын негізгі элементтерге жататыны:
Орнатылған машина, механизмдер, агрегаттарды т.б. саны;
Кәсіпорындағы және цехтардағы өндіріс алаңдары;
Кәсіпорынның жұмыс режимі;
Машинаны, механизмдерді, агрегаттарды т.б. пайдаланудың технико-экономикалық мөлшері.
Өндіріс қуаттылығын келесі түрлері бойынша ажыратуға болады: белгіленген жобадағы қуаттылық, кәсіпорынның жетекші өндіріс бөлімшелерінің қуаттылығы, бастапқы жоспарлау мезгілдегі анықталған қуаттылық, жоспарлау мезгілдің соңында белгіленген қуаттылық, өндіріс бағдарламасын есептеу негізінде анықталған орташа жылдық қызметкерлер саны.
Кәсіпорынның, (цехтың, бөлімшенің) өндірісті қуаты негізгі өндірістік қорды толық күйінде ұтымды жағдайда пайдалана отырып уақыт бірлігінде өндірілетін белгілі бір сапа мен ассортименттегі өнімнің ең жоғарғы санын білдіреді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz