Моғолстанның қазақ хандығы мен қазақ халқының қалыптасуына ықпалы

ХІV-XV ғасырларда Қазақстан территориясын мекендеген халықтарға байланысты «Қазақ» атауымен қатар кейбір деректерде «өзбек», «өзбек-қазақ», «моғол», «ноғай» сөздері қолданыста болды. Бұл терминдер сол кезде Қазақстан территориясында өмір сүрген Ақ Орда, Моғолстан, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасы мемлекет-терінің халықтарына, олардың этносаяси қоғамдастығына байланыс-ты айтылып жүрді. Көшпелі қоғам жағдайында мемлекеттердің шекаралары сол рудың, тайпаның этникалық топтардың шекаралары-мен сәйкес келе бермеді. Этникалық топтардың бірігуіне бірлесіп шаруашылық жүргізуіне, мәдениетінің дамуына бірде құрылып, бірде жойылып жатқан мемлекеттердің шекараларының өзгеруі әсіресе, қазақ халқының қалыптасуының соңғы кезеңінде әсерін тигізбей қоймады. Қазақстан территориясындағы этносаяси бірлестіктер бүкіл қазақ халқының қалыптасуына тұтастай әсер ете алмады. Тек оның бір бөлігіне әсері болған.
Қазақ халқының қалыптасуы Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасы және Моғолстан құрамындағы этникалық топтарға байланысты. Моғолстандағы этникалық топтасу Ақ Орда, Әбілхайыр хандығына қарағанда әлсіздеу болды. Моғолстан құрамында қазақ және қырғыздардың кейде тіпті ұйғырлардың да саяси бірлестігі болған. Бұл жағдай бұл топтардың этникалық дамуын қиындатты. Моғолстан халқын Моғолдар деп атағанмен, зерттеушілер бұл сөздердің этникалық бірлестік немесе тайпалар одағы, тіпті халықтар деген мағына жатыр деп ойлайды. Тіпті осы Моғол сөзінде Жетісу қазақтарының, Тянь-Шянь қырғыздары да аталған. Ол туралы Мұхаммед Хайдар да Қырғыздар Моғол тайпаларынан шыққан деп айтады. XIV-XV ғасырларда Қазақстан жеріндегі этносаяси даму тарихы Ақ Орда Әбілхайыр хандығының саяси әлеуметтік шаруашылық дамумен ғана байланысты емес, сонымен қатар Моғолстан мемлекетінің дамуымен тығыз байланысты. Өйткені оның құрамындағы халықтар, әсіресе Жетісу жерін мекендеген, кейіннен Ұлы жүздің құрамындағы ірі рулар құрап отыр.
Моғолстан XІV ғасырдың ортасына қарай пайда болды. Шағатай ұлысы ыдырап, Шағатай ұлысының шығыс бөлігі – Оңтүстік-шығыс Қазақстан мен Қырғызстан аумағында Моғолстан

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан тарихы, Көне заманнан бүгінге дейін, 2 том. Алматы, 1997 ж.
2. Қани М. Қазақтың көне тарихы, «Жалын» баспасы, Алматы, 1993 ж.
3. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. А., 1995 ж.
4. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. 1 том А., 1998 ж.
5. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А., 1994 ж.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. А., 2000 ж.
Жалайыр Қ. Шежірелер жинағы. А., 1997 ж