Мектеп жасыны дейінгі баланың мінез-құлық мотивтерін дамыту және өзінің санасынын қалыптастыру

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Пән: Балалар психологиясы

Тақырыбы: Мектеп жасыны дейінгі баланың мінез-құлық мотивтерін дамыту және өзінің санасынын қалыптастыру.

Орындаған: Төлеуханова Айдана П-407

Тексерген: Кулмышева Н. А.

Семей-2015 жыл

Мектеп жасыны дейінгі баланың мінез-құлық мотивтерін дамыту және өзінің санасынын қалыптастыру.

$C:\Users\Шынар\Desktop\1346934573_full.jpg$

Ұлы педогогтардың пiкiрiнше, мектеп жасына дейінгі баланың эмоционалды көңілінің дамуы оның тәрбиесiнiң ең маңызды шарттарының бiрi болып табылады. Мектеп жасына дейінгі баланың эмоционалды күйзелуі болашақта жеке тұлға болып қалыптасуы үшін қауіп-қатер тудырады. Баланың iшкi эмоция көңіл-күйінің қатынасы әлеуметтік жағдайы даму үшін ықпал етеді.
Міне осыған орай мектеп жасына дейінгі баланың эмоционалды, әлеументті және адамгершілік жағынан дамуы тығыз байланысты деген ұғым қалыптасады.

Баланың мектепке дейінгі жасы оның психикалық дамуына үлкен үлес қосады. Осы уақытта бала жеке адам сияқты анықталып, ой-өрісі дамып, мінезі қалыптаса бастайды. Балаға жеке қалыптасқан адам сияқты қарасақ оның мектепке дейінгі жасын 3 тарауға бөліп қарастыруға болады.

Біріншісі 3-4 жасына келеді, бұл жас көбінесе өз-өзін эмоциялық реттеу, нығайтылуымен байланысты.

Екінші бөліміне 4-тен 5-ке дейінгі жасы жатады. Бұл кезеңде бала өз-өзін өнегелі реттеуіне байланысты.

Үшінші 5-6 жасқа тән, осы жаста баланың іскерлік қасиеттері қалыптасады. Балалар мектепке дейінгі жастарында өз мінез-құлықтарын басшылыққа алып, өз-өздеріне және басқаларға баға береді. Оларда орнықты адамгершілік қасиеттер және өз-өзін өнегелі реттеу қабілеттері қалыптасады.

5-6 жасар бала өзінің қабылдауын, есін, ойлауын басқара бастайды. 5-6 жасар балаларда ойландыратын жұмбақты шешуге тырысқанда, бөлшектерді біртұтасқа біріктірудың әр түрлі жолдарын байқап көргенде, біртіндеп бір жолдан екінші жолға ауысқанда ойлау әрекетін басқару байқалады.

Мінез-құлықты саналы басқару тек 5-6 жаста қалыптасады. Ерік әрекеттері жағдайлық сезімдер мен тілектердің ықпалынан пайда болатын алғы ниетсіз, албырт әрекеттермен қатар жүреді.

5-6 жаста ерік әрекеттерінің өзі де, мінез-құлықтың жалпы көрінісіндегі олардың меншікті үлесі де өзгереді. Мектепке дейінгі кіші жаста баланың мінез-құлқы түгелдей дерлік албырт қылықтардан қалыптасады, еріктің байқалуы тек оқта-текте, осы үшін ерекше қолайлы жағдайларда ғана байқалады. Мектепке дейінгі 5-6 жастағыларда ерік байқауларының саны арта түседі, бірақ олар әлі мінез-құлықта онша елеулі орын ала қоймайды. Ересек жаста ғана бала біршама ұзақ уақытқа созылатын ерік күштеріне қабілетті бола бастайды, әйтсе де, бұл жөнінен мектеп жасындағы баладан кейіндеу тұрады. Сонымен мектеп жасына дейінгі бала үшін ерік әрекетінің пайда болуы мен дамуы тән келеді.

Бала еркінің дамуы мектепке дейінгі өтетін мінез-құлық өзгеруі мен мотивтердің қатарынан бағынуының қалыптасуымен тығыз байланысты.

Бала үшін ең басты болып саналатын белгілі бағыттылықтың пайда болуы мотивтер тобының алғы орынға шығуы, баланың қойылған мақсатқа саналы түрде жетілуіне, маңызы шамалы басқа мотивтермен байлансты келген өзге ниеттердің алаңдатушылық ықпалына берілмеуіне әкеліп жеткізеді.

5-6 жаста біртіндеп пайда болған мақсатқа тежей білу қалыптасады. 5 жасар балада мақсатты ұстау мүмкіндігі тапсырманың қиындығы мен оны орындаудың ұзақтығына тікелей байланысты. 5-6 жасар баланың алдында іс-әрекеттің біршама күрделі жүйесін, мысалы күрделі геометриялық фигураларды белгілі сурет бойынша жабыстыру талап етілген де, әрбір келесі жолы не жасау керек екеніне қосымша еске салмай және бағыттамайынша бала тапсырманы аяғына жеткізе орындай алмайды.

Мектепке дейінгі кіші жастағылар, ішінара естияр жастағылар үшін мынадай жағдай тән: алыс мотивтің ықпалымен жалықтырарлық істі орындау қажет етілетін жағдайларда, балалар тапсырманы орныдаудан жай ғана бас тартып қана коймайды, тапсырманың түрін өзгертіп, ойынға айналдырып жібереді, сөйтіп өздеріне қызықтырарлық іс табады.

5-6 жасар бала тәрбиенің ықпалымен біртіндеп өзінің істерін әрекет мақсатынан оқшау мотивтерге бағындыра білуді меңгереді. Дегенмен егер әрекет бір сыпыра күрделі және ұзақ созылса, байқаулар көрсеткеніндей, мектепке дейінгі жастағылар мотвьі есіне түсіреді және тапсырма берген ересектердің көзінше сол мотивке өзінің әрекетін бағындырады. Егер ересектер бөлмеден шықса болды балалар тапсырмаға сәйкес келмейтін әрекеттердіістей бастайды, немесе ол тапсырмаларды орындауды мүлде тоқтатады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың темперамент типі.

Темпераменттің табиғи қарапайым көріністері балалық шақта жақсы байқалады. Бала өскен сайын оның сыртқы ортамен қарым-қатынасы күрделене түседі де, оның айналасындағы үлкендерден алатын әсері де мол болады. Соған байланысты темпераменттің өзгеріске түсетін ерекшеліктері бүркемеленеді.

И. В. Павлов шарты рефлекстер әдісі арқылы жоғарғы жүйке қызметінің және жүйке жүйесінің негізгі қозу мен тежелудің заңдылықтарын ашты. Жүйке жүйесінің негізгі күші тепе-теңдік қозғалғыштығы бойынша төрт типте жиі ұшырасады. Бұлардың үшеуін күшті тип, біреуін әлсіз тип деп атайды. Мысалы күшті типтің біріншісі ұстамсыз тип. Олардың жұмыс істеу қабілеті күшті, қозу тежелу үдерістері бір бірімен сәйкес келмейді.

Сангвинник. Күшті қозғалғыш тепе-теңдік тип. Реакция туғызу қабілеті жоғары. Кейде әлсіз нәрсеге де, қатты мардымсыз бір нәрсеге де ашуланып қалады. Оның мимикасы, қимыл-қозғалысы белсенді. Өмір жағдайының өзгеруіне тез бейімделгіш. Өзінің көңілі ауған іс-әрекетіне барлық ынтасымен кіріседі. Іс-әрекеттің барлық ынтасымен кіріседі. Ол тәрбиеге тез үйренеді. Өзінің сезгіш ерік күші жақсы дамыған, өзін көпшілік ортады жақсы ұстайды. Жылдам қимылдайтын, тез сөйлейтін жаңаны тез қабылдағыш, зейінді айналасындағылармен тез тіл табысып кететін, көпшілік орта да өзін еркін көңілді ұстайтын тип.

Холерик. Бұл күшти тип. Кез-келген іске барлық күш жігерімен кіріседі. Белсенді, бірақ реакция туғызу қабілеті белсенділігіне қарағанда басымырақ. Сондықтан да бетімен кеткен, ұстамсыз, шыдамсыз, күйгелек, сангвинник сияқтытез икемділгіш емес.

Флегматик. Күшті тепе-теңдігі бір қалыпты тыныш тип. Эмоциялық қозуы бір қалыпты жайбарақат оның жарқырап қуаны да қайғыруы да қиын. Бүкіл тптағы балалар бір затқа қатты күліп жатса, ол ол өзінің сабырлы қалпын сақтап қала береді. Тіпті үлкен қолайсыздық пен сәтсіздікке жолықса да өзін байсалды ұстайды. Эмоциялық күйі бет бейнесінен байқалайды. Қимыл-қозғалысы, сөйлеген сөзі бірқалыпты қайрат-жігері күшті, жұмысқа қабілеттілігімен ерекшеленеді. Реакция туғызғаннан белсенділігі басымырақ, шыдамды, өзін-өзі ұстай білуімен ерекшеленеді. Тапқырлығы, зеректігі жоғары, зейінін жылдам шоғырландыра алмайды. Икемсіз әрекеттің жаңа түріне үйрену жаңа ортаға бейімделіп кетуі қиын жүзеге асады. Тез тілтабысып кете алмайды. Өз пікірін сыртқа шығарып айтуға да қиналады.

Мелонхолик. Әлсіз тип, өте сезімталдығы жоғары, тез жараланғыш, оларды әлсіз тітіркендіргіштер мазалайды. Сондықтан да сәл ұсақ-түйектің барлығына қатты мұңаяды немесе ашуланады. Бұлар болмашы нәрсеге көзіне жас алып, жылай салады. Мимикасы, қимыл-қозғалысы мәнерсіз болады, сөйлегенде даусы естілмейді, жай жылайды, сирек күледі, бірақ оқыс қатты күледі. Белсенділігі төмен, сабақта қолын көтереді. Оның өзінде бір көтеріп, бір түсіріп, өзіне-өзі күмәнданып отырады. Қорқақ, жалтақ, ерік күші әлсіз табансыз жұмсақ, қабілетсіз, тез шаршайды. Зейіні ырықсыз тез ауытқып кетеді, психолгиялық шапшаңдығы баяу.

Кейде ұстамсыз типтің бірнеше варианты болатынын ескеру керек. Өйткені қозу үдерісі шегіне жетіп, тежелуі әлсірейтін тип болуы мүмкін, немесе екі үдеріс те күшті, бірақ қощуы шамадын тыс келетін тип те ұшырайды. Сөйтіп уақыт өткен жай қайталап отыратын жаттығулар арқылы ұстамсыздықты кейіннен біршама түзетуге болатындығын дәлелдейтін ерекше фактілерді жиі кездестіреміз, яғни жаттықтыру арқылы невр жүйесінің әлсіз типін шынықтыруға болады. Баланың қолайлы тәжірибиенің нәтижесінде кез-келген қиындықты ойдағыдай жеңе алатындығы сөзсіз. Баланың жеке басының дамуы мен қалыптасуына тек жасының өсуі ғана емес, сонымен қатар темпераментінің де ықпалы бар.

Мектепке дейінгі балалық шақ кезеңінің психикалық дамуының басты қорытындысы - баланың мектеп оқуына психологиялық түрде дайындығы. Соңында балада мектепке барар сәтте оқушыға тән психологиялық қасиет пайда болады. Бұл қасиеттер өмір жағдайымен іс-әрекетінің әсер ету арқылы мектеп оқуында түбегейлі болып қалыптасады.

Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас) ерте балалық шақтың онтегенетикалық дамудың тікелей жалғасы болып табылады. Бұл кезең балалардың жақын ересек адамдармен қарым- қатынас жасау арқылы, сонымен қатар құрдастарымен ойын және шынайы қарым- қатынас жасау арқылы әлумттік кеңістікті меңгереді. Жалпы психологиялық проблемалармен байланысты психологтар баланың психикасымен айналысқан. Олар: Джон Уатсон, В. Штерн, К. Бюлер, К. Кофка, К. Левин, А. Валлон, З. Фрейд, Э. Шпрангер, Ж. Пиаже, В. М. Бехтерев, Д. М. Узнадзе, С. Л. Рубенштейн, Л. С. Выготский, Р. Р. Лурия, А. Н. Лентьев, П. Л. Гальперин және тағы басқалар.

Алайда, сол бір объектіні зерттей отырып - психикалық даму - генетикалық және баланың психикасының екі әр түрлі психикалық ғылымдар болып табылады. Генетикалық психологияның психикалық процестердің пайда болуына және дамуын зерттейді. Генетикалық психологиялық зерттеулерді балаларға және ересектерге жүргізілуі мүмкін. Алайда, генетикалық зерттеу объектісі бала болып табылады.

Генетикалық психологгияның негізгі стартегиясы - психикалық құбылысты жасау, пайда қылу қалыптастыру болып табылады. Л. С. Выготский қалыптастыру жайлы алғаш айтқан. «Біз қолданатын әдіс эксперименталды генетикалық деп аталуы мүмкін. Себебі, ол жасанды түрде психикалық дамудың генетикалық тұрғыда жасап шығарады. Әрбір қатып қалған психологиялық форманы ерітіп, оны қозғалғыш ағынға айналдыру қажет. Анализдей келе, жоғарғы форманы зат есекбінде емес, процесс есебінде алып, заттың оның бөлшектеріне емес, ол прцестен бөлек сәттеріне бару. »

Баланың психикасынан басқа психологиялық саланың айырмашылығы - ол ерекше бірліктермен жұмыс жасайды, олар - жас немесе даму кезеңі болып табылады. Мектепке дейінгі кезеңде бала жаңа принципиалдық жетістікке жетеді. Бала ересектермен және құрдастармен қарым- қатынастың қиын- қыстау кезеңінде басқа адамдардың рефлекциясын меңгереді. Бұл кезеңде ересектермен қарым- қатынас жасау барысында идентификация қабілеті қарқынды дамиды. Кейінгі жастық шақта бала бір мезгілде позитивті және негативті даралануды меңгереді. Мектепке дейінгі кезеңде өз дене мүшелерін белсенді түрде басқара алады. Бұл шақта балада дене мүшелерінің құрылымына, соның ішінде жыныс мұшелерінің ерекшеліктеріне қызығушылық пайда болады. Осы кезңде баланың тілі қарқынды түрде дамиды. Осы кезеңде бала жаңа жаңа құбылыстарды меңгеруге үзілді- кесілді қарсы, ол бұрынғы меңгерген білімдерін қайта жаңғыртады.

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында бала тәрбиесі мен білім беру жүйесін нығайтуда баланың эмоциялы күй-жағдайына көбірек көңіл бөле отырып дамытудың негізгі мәселесі болып қарастырылған. Қоғамның дамуындағы жеке адамның эмоциясы тұрақты нормада болуының қоғамға әсері, экономикалық техниканың жетістіктеріне жетуге итермелеуіне орай, бүгінгі таңда осы проблема ауқымды, өзекті мәселе.

Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың бойында неғұрлым көбірек психологиялық көмек көрсетіп, ойындар ұйымдастыру арқылы олардың сеніміне кіріп кері әсерден арылуға көп мүмкіншілік жасау қажет. Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық күйінде көрінетін жағымды және агрессия түрлерін ашып көрсетіп олармен жұмыс жасау мақсатын алға қою керек.

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Пән: Балалар психологиясы

Тақырыбы: Іс-әркеттердің бала психикасының дамуына тигізетін әсері.

Орындаған: Төлеуханова Айдана П-407

Тексерген: Кулмышева Н. А.

Семей-2015 жыл

Іс-әркеттердің бала психикасының дамуына тигізетін әсері. $C:\Users\Шынар\Desktop\suret-boyau.jpg$

Адамның жеке басының дамуы үшін ойынның неғұрлым маңызды мәні бар. Балалар өздері үлкендер рөлін ала отырып, олардың іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын елестетіп, үлкендер өздері еңбек және қоғамдық қызметте, өзара қарым-қатынаста жетекшілікке алып жүрген мінез-құлық ережелері мен қағидаларының өздері түсінген түрлерімен танысады. Мысалы, бала шеберханадағы жұмысшының рөлін орындағанда оның өз ісіне деген жауапкершілігін, ал дәрігердің рөлін орындағанда ауруға деген қамқорлық пен ілтипаттылықты көрсете білуге тырысады. Ойын балаларды баурап алады. Бейнеленетін кейіпкерлер басынан кешетін сезімдер балаларға деген сүйіспеншілік, жан ашу, үлкендерді сыйлау т. б. - олардың шынымен-ақ толғандырады. Ойында пайдаланатын қуыршақтарға, ойыншық жануарларға балалар сүйіспеншілік, сүйемелдеушілік, мейірімділік көрсетеді. Ойынға қызығу рольді жақсы орындап шығу тілегінің күштілігі сонша - тіпті бұл жағдайларда балалар былайша алғанда қиын, тартымсыз іс-әрекеттерді орындап шығады немесе ойын барысында пайда болатын өзге тілектерін қанағаттандыруда бас тартады. Әйтсе де, ойында қол жеткен табыстарды балалардың тікелей басқа жағдайларға, өздерінің күнделікті мінез-құлқына аударуы мүмкін деп ойлаудың қажеті жоқ. Дәрігер ролінде ауырған қыз балаға жаңа ғана қамқорлық көрсеткен бала бірнеше минут өткен соң, сол қыздың қолындағы ойыншықтарды оның жылағанына ешбір назар аудармай, қымсынбастан тартып алып жатқанын жиі көруге болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.