Бидай өнімдерінің сақтау технологиясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ

Тақырыбы: Бидай өнімдерінің сақтау технологиясы

Орындаған: Тукенов А. Е

Тобы : СМ-405

Тексерген: Кабденова А. Т

Семей-2015

Мазмұны

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Бидайдың ылғалды сақтау

2. 2. Ылғалды сақтау ресурстары технологиясы

ІІІ. Қорытынды

Бидайдың ылғалды сақтау ресурстық технологиясы дегеніміз:

Жерді интенсивті өңдеуден бас тарту. Себу айналымындағы минималды немесе нөльдік топырақ өңдеуде қазіргі заманғы жоғарғы сапалы пестицидтерді қолдану.

Былтырғы жылғы нақтылы өнімділіктің уақталынған өсімдік қалдықтармен топырақты өңдеу.

Жердің топырақ құнарлығының дефицитсіз балансына жағдай туғызу. Топырақты қоректендірудің қолайлы тәртібін енгізу.

Қазіргі жоғарғы өндіріс техникасының жиынтығын қолдану.

Минималды өңдеу бір немесе бірнеше ұсақ өңдеулерден тұрады.

Нөльдік өңдеу барлық өңдеу түрлеріне кірмейтін топырақтың бастапқы өңделуі. Өңделмеген егістікте уақталып, шашылған сабанды сақтай отырып, тікелей егін егіледі. Минималды, әсіресе нөльдік өңдеу - бұл жеткілікті түрде тыңайтқыштармен пестицидтармен және қазіргі технологиялармен қамтамасыз етуде ғана жүзеге асырылатын интенсивті агротехнология элементі болып табылады.

Ылғалды сақтау ресурстары технологиясы - бұл жер жыртудан, терең қопсытудан және жерге интенсивті әсер етудің басқа да түрлерінен бас тарту ғана емес, сондай-ақ егістік алқабында өсімдіктің уақталған қалдықтарын қалдыру, арамшөптермен күресу шараларын пайдалану, ғылыми дәлелденген себуайналымын қолдану. Ресурсты сақтау технологияларының талассыз құндылығы- егістік алқабына минималды әсер ету. Ал, нөльдік тұрғыда топырақ дамуының табиғи процестері алдында айтқандай жүрмейді. Осыдан белгілі болғандай, топырақты ауылшаруашылық дәнді-дақылдарының өңделуіне барлық жұмыс ауқымының 40% энергетикалық және 25% еңбек шығындары жұмсалады.

Біз осының орнына не аламыз? Топырақты өңдеу (әсіресе интенсивті, терең) органикалық заттардың минералдануын күшейтеді. Біз топырақты қопсыту арқылы жердің құнарлығын арттырамыз.

Жердің құнарлығының жоғалуы нәтижесінде топырақтың қоректену тәртібі нашарлайды, топырақ қалыңдайды, тозаңданады, эрозиялық процестер күшейеді. Топырақтың шұрайлылығы жылдан жылға азаяды, өнімділігі кемейді, ал топырақ-тың кері кетушілігі керісінше өседі.

Топырақты өңдеудің қандай да бір түрінің диффузиялық булануының нәтижесі орын толмас ылғалдылық зәрулігіне әкеліп соғады.

Сонымен өңдеу кезінде біз топырақ ылғалдылығын және құнарлылығын

жоғалтамыз. Сондай-ақ топырақтағы процестердің үшінші белсенді қатысушысы бар - бұл топырақтың тірі фазасы. Бір-біріне байланысты және бір-бірінен айыр-ылмайтын екі бірдей процесті бөліну және гумификация процестерін қамтитын органикалық заттардың қайта құрылуы, топырақтағы микроорганизмдермен омыртқасыз жәндіктердің әрекеттерінің нәтижесінде орындалады.

Өнімділігі жақсы топырақта микроорганизмдердің саны 1 га топырақта бірнеше миллиардтан аса, ал массасы 2 мың кг/га дан асады.

Топырақ бұл тірі организм, тірі дене, оның (егер ол табиғи күйде болса)

әр мүшесі (жануардар, балдырлар, саңырауқұлақтар, бактериялар, актиномицеттер) өздерінің жағдайлары үшін тиімді қызмет атқарады. Сонымен топырақты мекен ететін әрбір тіршілік иесінің өзінің қолайлы жағдайлары болады: мысалы, ауаның жақсы жетілуіне байланысты кейбір организмдер өте жақсы дамиды, кейбір организмдер ауасыз да жақсы дамиды.

Олардың үстерінен соқа мен немесе терең қопсытқышпен жүріп өтсек, олардың жағдайы қандай болтындығын елестетіп көріңізші!. Топырақты өңдеу қаратопырақтың көп бөлігінде құрғақ климат жағдайында керексіз болып қалады. Осындай топырақтың тепе-тең-дік тығыздығы тиімді дәлдікке жақын болады.

Топырақты өңдеудің жаңа технологиясы егін шаруашылығының экологиза-циясының ең маңызды шарты болып қаралады.

Соның ішінде топырақтың жоғарғы қабатын өңдеуге ерекше көңіл бөлінеді, себебі өңдеудің мағынасы даланың «өсімдіктер кигізі немесе орманды төсеніші» қызметіне жақындайды. Егіншаруашылық өңдеу және тікелей егін егуде пайдалану кезінде топырақ биоттарының қайтарылуы байқалады, топырақтың микробио-логиялық қызметі көтеріледі, ал бұл өсімдік материалдарының нәрлі заттарға тезірек айналуына көмектеседі, сондай-ақ топырақты ластандыратын химиялық қоспаларды шірітеді. Күзде өңделмеген топырақ күзгі-қысқы жауын-шашынды тезірек игереді және оны егін егу кезіне дейін жақсы сақтайды.

Сабанды және басқа да өсімдік қалдықтарын егіс алқабының жоғарғы бетінде қалдыру Солтүстік Қазақстан жағдайында топырақтағы органикалық заттардың көбеюіне негізгі және қолайлы әдіс болып табылады.

Ресурсты сақтау технологияларын қолдану дәнді-дақылдардың сабанын пайдалану арқылы топырақ құнарлылығының оң балансын шығарып алуға мүмкіндік туғызады.

Топырақтың жоғарғы беті органикалық заттармен қамтамассыз етілген егін алқабында өсімдік қалдықтарын біркелкі шашу арқасында жерді су және жел эрозиясынан сенімді сақтайды, сондай-ақ қыратты, құзды жерлерді өңдеу кезінде жер қабатында жиналатын ылғалдылықтың қоры және қоректену элементтері өңдеу мәдениетінің өсуі мен дамуына тұрақты жағдайда әсер етеді, ал бұл жос-парланған өнімділікті алуға кепілдік береді.

Топырақтың аэрирдік су қабатының интенсивті қаныққан бөлігінің тұрақтылығының жоғарлануына, механикалық әрекеттілігіне, жұмысшы органдары және машина-тракторлық агрегаттар жүйесі себепші болады.

Ылғалды сақтау ресурсы технологиясының маңызы агроэкологиялық артықшылығы топырақтағы су қозғалысының жақсаруы болып табылады.

Әсіресе егістік қабатын ылғалмен қамтамасыз етуді жақсартуды айтуға болады (топырақтың 0-10 см) . Бұл қабатта ылғалдылық 2-3 см тереңдіктен бастап байқалады. Дәстүрлі бидай өңдеу технологиясында байқалатын жердің жоғарғы қабатында 6-7 см топырақтың беті құрғап қалады, кейде одан да тереңірек болуы мүмкін. Топырақтың егін егу қабатындағы ылғалдылықтың болуы дән егудің тереңдігін азайтуға мүмкіндігін береді. Белгілі болғандай дән егудің тереңдігі 2-3см болады. Бірақ бидай себу аудандарында дала топырағындағы ылғалдылықтың жеткілікті болмауына байланысты дәндерді 6-8см және одан да тереңірек егеді.

Топырақтың жоғарғы жағының кебуі тістік борондар мен культиваторлар КПС-4, КПЭ-3, 8 сияқты өңдеу технологияларын қолдану арқылы жүзеге асады.

Ұсақ дән егудің мүмкіндігі күзден қалған сабан қалдықтары бар өңделмеген топырақта тікелей бидай егу арқылы жүзеге асады.

Егін егілгеннен кейін қалыптасатын ұсақталған сабан және топырақтың тығыз қабаты дәстүрлі технологияға қарағанда топырақ қабатының 7, 6 -7, 7% ылғалдылығын сақтауға көмектеседі.

Бұл бидайдың екінші тамырын қалыптастыру үшін және өнімділікті арттыру үшін кепілді жағайлар туғызады.

Әрине, жоғарыда айтылған тікелей егу артықшылықтары тез арада болмай-ды, ол тек технологияны толық меңгерген кезде және егіншілік мәдениетінің арт-қан кезінде ғана орындалады.

Механикалық өңдеуден бас тарту көптеген ғалымдардың пікірі бойынша, егістіктің ластануына әкеп соғады. Арамшөптердің құрамында белгілі бір өзгеріс-тер болады. Дәнді-дақылдардың кейбір түрлерінде арамшөп фитоценозы (тыш-қандар, тауық тарысы) көбейеді.

Сондықтан топырақ өңдеу кезінде жасалынатын барлық шараларды орындау егін шаруашылық мәдениетінің жоғарғы деңгейін, егіс даласының тазалығын, технологиялық шарттардың қатаң сақталуын, егін жұмыс-тарын тиімді уақытта және жоғарғы сапада жүргізілуін, эффективті гербицидтерді дұрыс қолданылуын, тыңайтқыштардың тиімді мөлшерін және шаруашылық техно-логиясын жеткілікті дайындық деңгейінде қолдану болып саналады. Нөльдік техно-логияларда топырақты булаудың орнына гербицидтерді қолданады. Топырақты гербицидтермен булауда дәндер толығырақ өседі, ал бұл олардың топырақтағы потенциалдық қорларын азайтады.

Сонымен қатар арамшөптерді культиваторлармен кескенше қазіргі заманғы гербицидтерді пайдаланған жөн. Оның әсерінен көпжылдық арамшөптер тез жойы-лады. Көпжылдық арамшөптердің тамырын толық жою үшін егін жинау науқанынан кейін немесе егін егу алдында гербицидтерді қолданудың әсері мол.

Егер көпжылдық арамшөптерді қазан айының ортасына дейін гербицидтер-мен өңдейтін болсақ, 3 жылдың көлемінде бұл егістікте толығымен арамшөптер болмайды. Себуайналымынң булануға қойылған және бидай алқабтарындағы дәнді-дақылдардың қауіпсіз мерзімінде ұсақталған тез шіритін гербицидтерді ен-гізу арқылы егістіктердің ластануы дәнді-дақылдардың арамшөптерге биологиялық бәсекелестігі азаяды. (1-кесте)

1-кесте. Себуайналамының 4-польдік дәнді булаудың және егістіктің ластануының егу технологияларына байланысы (2006-2008жж)

Себуайналымының 4-польдік дәнді булаудың және егістіктің ластануының есеп көрсеткіштері механикалық өңдеуді гербицидтермен алмастырғанда егістіктің ластануы болмайтындығы дәлелденді. Керісінше, вегетация (толық өскін фазасы) кезеңінің басында нөльдік технологиясы бойынша егілген бидайға қарағанда арамшөптер екі есе аз болды(18, 1 д/м2), дәстүрлі технологиямен егілген өнімге қарағанда (37, 2 д/м2) . Топырақты өңдеудің барлық нұсқалары бойынша егін жинау уақытында арамшөптердің мөлшері 1м2-қа 9, 5-12, 8 д/м2-қа кеміді, тіпті көпжылдық арамшөптер мүлдем болмады (0, 1 д/м2) .

Сонымен жоғарғы дәрежеде жерді игеруде гербицидтерді пайдалану егіс даласын арамшөптерден тазалайды. 4 егін даласының себуайналымында (булану-бидай-бидай-бидай) топырақтың метрлік қабатындағы судың мөлшері көктемде орта есеппен 120мм болды. 1-ші дәндә-дақыл буланғаннан кейін 3 жыл-да (2006-2008) орта есеппен 125-132мм, 2-ші дәнді-дақылда - 110-113мм, ал 3-шісінде 98мм болды, яғни себу айналымының ротация соңында ылғалдылық қоры азаяды. Бұл өңдеу технологияларына байланысты емес (2-кесте) .

2-кесте. Себу айналымы кезіндегі булануға қойылған және егін егілген жерлердегі ылғал қорының топырақты өңдеу технологиясы жүйесіне байланыстылығы (2006-2008жж) .

Топырақты өңдеудің нөльдік технологиясының ылғалды сақтауда дәстүрлі және жаңа технологиялармен өңдеулерді салыстырғанда біраз айырмашылығы бар. Себу кезінде себуайналымының 1м топырақ қабатындағы ылғалдылық 144мм, бұл бұрынғыдан 23-24мм-ге көп. Нөльдік технология бойынша бидайды гербицидтік булауда ылғал 162мм болады немесе 30-37мм-ге артық. Егіс алқабын булау кезінде ылғал құрамы 15-20мм немесе 8-13% - шамалы болса да, өскенін байқадық.

Булаудың алдында демалуға қойылған егістік + ұсақталған сабан нұсқасы бойынша өсімдік қалдығының массасы (290, 6гр/м2) бұл 108, 8 гр/м2-қа көп болды, бұл дәстүрлі технологияның топырақты өңдеу (181, 8 гр/м2), егістікте сабанды қалдырмау әдісінен артық болды. Өсімдік қалдықтарының біраз бөлігі (198, 6гр/м2) сабанның орнына ұсынылды. Олардың саны 1м2 қа 5630 дана болды. Ал сабан-ның ұзындығы 8, 4см. Өсімдік қалдықтарының массасы (181, 8гр/м2), сан жағынан 3813 д/м2 және өлшемі 7, 3 см

Буланудың соңына қарай егіс даласының жоғарғы қабатында (0-5см) және оның бетінде әртүрлі технологиялармен топырақты өңдеудің әсерінен өсімдік қалдықтарында климаттық және биологиялық шарттар жағдайында үлкен өзгеріс-тер болады. Бқл өсімдік қалдықтарының массасының сапалық және сандық өзгерісіне әсер етеді. (3-кесте)

3-кесте. Булануға қойылған егіс даласының беткі қабатындағы (0-5см) және буланудың соңындағы өсімдік қалдықтарының құрамы мен маңызы. (2006-2008жж)

Дәстүрлі технология нұсқасы бойынша өсімдік қалдықтарының массасының кемуі едәуір болды (181, 8 ден 42гр/м2-қа), ал бұл нөльдік технологияда (290, 6 дан 218гр/м2) . Булануға қойылған егіс даласын механикалық өңдеу кезінде оның беткі қабатында сабанның аз мөлшері қалады (610д/м2) және өлшемдері де кішірейеді (3, 8см), гербицидтік өңдеумен салыстырғанда (2281д/м2 және 8, 7см) . Сонымен бұдан шығатын қортынды булануға қойылған егіс даласына механикалық өңдеуді аз жүргізу керек, сонда өсімдік қалдықтары көп те, үлкен өлшемде болады.

Буланудың гербицидтік нұсқасында булану соңында өсімдік қалдықтарының мөлшері мен массасы кейбір жылдары жұлынған арамшөптер есебінен көбей-еді. Себуайналымы кезінде егіс даласына сабанды ұсақтап сеуіп тастаса, 4-польдік себуайналымының дәнді булау ротациасында әр гектар егіс даласында 23, 5 тонна ұсақталған өсімдік қалдықтары жинақталады немесе егіс даласынан сабанда алып кету технологиясымен салыстырғанда бұл 2, 3 есе көп болады. Өсімдік қалдықтары мен топырақты құнарландыру коэфиценті 0, 2 болса, құнарлылық 2т/г болады, дәстүрлі технологияда бұл көрсеткіш 4, 7 т/га немесе нөльдік технологиямен салы-стырғанда 2, 5 есеге көп болады.

Булануға қойылған егіс даласына өңдеу технологиясы және өсімдік қалдық-тарының түрлері егіс даласының эрозиялық тұрақтылығына едәуір әсер етеді. Осының дәлелдемесі ретінде Е. И. Шият теңдеуі бойынша 1975жылғы көрсеткіште дәстүрлі өңдеуде және механикалық өңдеуде (6-7см тереңдікте қопсыту) булануға қойылған егіс даласының эрозиялық тұрақтылығының белгіленген мөлшері (Q= 47. 5гр) болды, егер осының бәрін гербицидтік өңдеумен алмастырылса, даланың желге қарсы тұруы өте жақсы болар еді. (Q= 9. 9гр) .

Топырақтың қопсыған қабаты оның негізгі қасиетіне және сулылығына, арасына ауа кіруіне және қоректену тәртібіне әсер етеді, осының нәтижесінде топырақтың жемістілік деңгейі анықталады. Біздің зерттеулеріміз дәлелденгендей, Оңтүстік қаратопырағы жай егіс даласында да, топырақтың құнарлы қабатында да қанағаттанарлық қосылыстарға ие. Қазақстанның солтүстігінде негізгі дәнді-дақыл-дарды егу тығыздығы 1, 1 . . . 1, 3гр/см3 аралығында болады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс