Герефорд асыл тұқымды малының өнімділік қасиеттерін зерттеу

Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы жануарларды қолға үйрету кезеңінен бастау алады. Алғашқыда мал шаруашылығы табиғи сипатта дамығандықтан малдардың өнімділік бағыттары мен тұқымдары санын ұлғайтуға жеткілікті жағдайлар болмады. Мал тұқымдарын шығарудың қарқын алуы мал шаруашылығы өнімдерін өндіру тауарлары сипат алған капиталистік қатынастардың өркендеуімен тығыз байланыста жүрді. Мыңдаған жылдық тарихы бар мал шаруашылығының Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуындағы орны ерекше болды. 20 ғасырдың басына дейін адамдардың әл-ауқаты мен тұрмыс тіршілік деңгейі түгелге жуық мал шаруашылығының өркендеу деңгейімен анықталды

Ipi қapa шapyaшылығы - мaл шapyaшылығындaғы eң мaңызды caлaсы болуының дәлелі, бipiншiдeн - хaлқымызды eң жoғapы caпaлы тaғaмдapмeн қaмтaмacыз eтeдi, eкiншiдeн - жeңiл өнepкәciптi шикiзaтпeн қaмтaмacыз eтeдi, әpi бұл caлa мaңызды opгaникaлық тынaйтқыштapды дa өндipeдi. Қaзipгi yaқыттa әлeмнiң қaндaй мeмлeкeттepiндe бoлмacын cүт жәнe eт өндipy қapқынды өндipicтiк тeхнoлoгияғa нeгiздeлгeн. Мaл өнiмiнiң көбeюi, шapyaшылықты шoғыpлaндыpy жәнe мaмaндaндыpyғa дa көп бaйлaныcты.

Қазақстан Республикасының Президенті Назарбаев Н. Ә. 2011 жылғы Қазақстан халқына арналған Жолдауында еліміздің тәуелсіздік жылдарындағы қарқынды даму үдерісінің интегралды көрсеткіштерінің бірі- агроөнеркәсіп кешенінің дамуы екендігін баяндады. Аграрлық сектордың құрамындағы мал шаруашылығын дамыту нәтижесінде 2012 жылы етті экспорттау 60 мың тоннаны құрап, 4 миллион тонна астық экспортымен теңесу үстінде. Мемлекет бұл жұмысты іске асыру мақсатында кредиттік ресурстардан 130 миллиард теңге бөлуді жоспарға қойған. Ал бұл дегеніміз ауылдық жерлерден 20 мыңнан аса жұмыс орнын ашуға мүмкіндік туғызады, 100 мыңнан астам ауылдықтарға кіріс көзін ұсына алады.

Аталған бағдарламаның басты мақсаты - халықтың әл-ауқатын көтеру. Сондықтан Президент биылғы Жолдауында әлеуметтік жаңғырту мен әр саланы барынша дамыту мәселелеріне айрықша назар аударды [1] .

Агроөнеркәсіп кешені өзге де бағыттағы салалармен салыстырғанда халықтың азық-түлікке деген сұранысын қанағаттандыру мақсатындағы талаптарға сай келеді.

Қазақстанда ет өндірісін дамыту бүгінгі күннің басты назарында тұр. Өйткені мемлекетіміздің индустриялды-иновациялық бағдарламасының ең бір басты мақсаты - бәсекеге қабілетті және экспортқа шығара алатын өнімдерді өндіру [1] .

Елімізде азық-түлік мәселесін ойдағыдай шешу тұрғысында жеке шаруашылықтардың қосар үлесі мол. Қазіргі кездле жалпы ауыл шаруашылығы өнімдерінің төрттен бір бөлігі, соның ішінде мал шаруашылығы өнімдерінің үштен бір бөлігі осы жеке шаруашылықтардан өндіріледі. Жеке шаруашылықты өркендетуге мемелекет өз тарапынан зор қамқорлық жасауда. Осынау қамқорлықтың арқасында ауылдық жерде тұратын жұмысшылар мен қызметкерлердің 81%-ның жеке шаруа қожалықтары бар.

Шаруашылығынан өндірілген өніммен өз қажетін толық өтеген соң, артылғанын мемлекетке өткізуге немесе базарға апарып сатуға толық құқылы. Жеке шаруашылықты мал, құс, аң өсіру, сөйтіп аса сапалы, бағалы өнім өндіру үшін оларды күтіп-бағу және азықтандыру ерекшеліктерін, сұрыптау, іріктеу жағдайларын жақсы білген жан ғана табысқа жетеді.

Қазіргі кезде ет өндірісін дамыту аграрлық ғылымның маңызды және күрделі көкейтесті мәселелерінің біріне айналып отыр. Бұл мәселені шешу мақсатында отандық тұқымдардың нәсілдік потенциалын жаңа селекциялық әдістермен жетілдіру арқылы, тиімділігін арттыру жолдары қарастырылуда.

Қазақстанда ет өндірісінің дамуы етті ірі қара шаруашылығына тікелей байланысты. Соның ішінде, етті ірі қара шаруашылығының негізін қазақтың ақбас сиыры тұқымының малы құрайтын болғандықтан, оның өнімділігін арттырып, тұқым сапасын селекциялық әдістермен жақсарту салының экономикалық тиімділігін арттыруға әсерін тигізері күмәнсіз.

Қoлдa бaр мaмaндaндырылғaн етті бaғыттaғы тұқымдaрды өсіріп, яғни герефорд тұқымы сиырларын өсіріп, жетілдіруде және oлaрдың жaңa жетілген тұқымдaрын шығaрудa мaлдaрғa қoйылaтын тaлaптaр өзгереді. Aсa мaйлы емес етке деген сұрaныстың өсуіне қaрaй бұлшық ет ұлпaлaры көп, мaйы қaжетті мөлшерде және сүйектің үлесі шaмaлы бoлып келетін ұшaaлу әрекеттері жүзеге aсудa.

Осыған орай дипломдық жұмыстың мақсаты «АКА» ЖШС-де өсіріліп жатқан герефорд тұқымы малының тұқымдылық және өнімділік сапасын зерттеу.

1 Әдебиеттерге шолу

Қазақстан Республикасында ет өнімдерін өндіру мәселелері мен қазіргі жағдайы

Республикамызда ет өндірісі ХХ ғасырдың 80-90 жылдары даму қарқыны жоғары болып, Кеңес одағы кезінде жылына 1, 5 мың тонна мөлшерінде ет өндіріліп, адам басына шаққанда 95 кг құраса, бүгінгі күні бұл көрсеткіш өкінішке орай екі, үш есе шамасында азайып отыр. Мәселен, 2005 жылдың статистикалық мәліметі бойынша жылына 766, 7 мың тонна ет өндіріліп, адам басына шаққанда 56, 3 кг етті құрайды. Бұған Қазақстанда 1996-2002 жылдары ішкі нарықтың экономика талабына орай қайта құрудың бастапқы және өтпелі кезеңінде мал басының күрт төмендеуі себеп болды, атап айтсақ: ірі қара малы - 5, 76 млн басқа, қой мен ешкі - 15, 1 млн, құс тиісінше 34, 3 млнға азайды. Осының нәтижесінде ет өндірісі 1991 жылмен салыстырғанда 757, 3 мың тоннаға немесе 50, 3%-ға төмендеді [2] .

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің даму деңгейі соңғы он жыл уақыт аралығында қалыпты деңгейде дамып келеді. Бұл оң тенденциялар осы саланың негізін қалайтын мал шаруашылы- ғына, соның ішінде шаруашылық категорияларындағы ауыл шаруашылығы малдарының барлық негізгі түрлері мен құс еті өндірісіне қатысты.

Ет өндірісінің өсуі 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 4, 2%, ал 2006 жылы - 8, 1% құрады. Соның ішінде сиыр етінің өндірісі 2006 жылы 366, 5 мың. тонна құраса, 2007 жылы - 385, 9 мың. тонна, ал 2008 жылы 400, 1 мың. тоннаға дейін өсіп, 2006 жылмен салыстырғанда 9, 2% өскен. Осындай жағдайда қой және шошқа еті өндірісінің өсу қарқыны 6% құрап, ет өндіріснің тұрақты ілгері басып келе жатқанын көрсетті [1] .

Отандық ет өндірісі ішкі нарықта бірінші орынды 45%-ын сиыр еті, екінші орынды шошқа еті 24% мен қой еті 14% және 9% жылқы, құс, басқа да малдар еті құраған. Бұл көрсеткіштер мал санының өсуіне байланысты, соның ішініде сиыр еті.

Ел Үкіметі 2011-2015 жылдарға арналған «Ірі қара мал етінің экспорттық әлеуетін дамыту» бағдарламасын бекіткені белгілі. Онда шетелдік селекцияның жоғарғы өнімді ірі қара малының импортымен ет бағытындағы репродуктор-шаруашылықтар желісін құру жөнінде әр облысқа нақты тапсырмалар берілді.

Бес жылға жоспарланған бағдарламаны жүзеге асыру үшін елімізге шетелден барлығы 72 мың герефорд және ангус тұқымдас сиыр әкелінуі керек. Ірі қараның бұл тұқымдарының өте көп ерекшеліктері бар.

Герефорд пен Абердин-ангус - әлем бойынша ең көп тараған сиыр тұқымдары. Қыстың қатты суығы мен жаздың аптап ыстығына шыдамды. Жайылым талғамайды. Қазақстанның жер бетіне орналасу бедері Канадамен бірдей ендікте, бірдей бойлықта жатыр. Екі елдің климаттық жағдайлары да өте ұқсас. Шөп құрамының құнарлылығы да Қазақстанмен бірдей. Сондықтан Канададан әкелінген малдар еліміздің жеріне тез бейімделеді [3] .

Абердин-ангус сиыры - сиырдың етті тұқымы. 1917 жылы Шотландияда жергілікті сиырды қолдан сұрыптау нәтижесінде алынды. Елімізге 1932 жылы Англиядан әкелінді. Абердин-ангус сиыры тез өседі. 210 күнде салмағы 250 келіден кем түспейтін жас төл алуға болады. Аталған тұқымның төлі тәулігіне орташа алғанда 800 грамм салмақ қосады. Сиырлардың тірі салмағы 500-550 килограмм, бұқалар - 750-950 кг. Жаңа туған төлдің салмағы - 18-28 кг. Күтімі жақсы болса, күн сайын шамамен 1200-1500 гр-ға дейін салмақ қосады [3] .

Герефорд тұқымы - етті бағыттағы ірі қара. Бұл малдың тұқымы 18 айынан бастап барынша көп салмақ жинайды. Тәулігіне шамамен 1500 гр-ға дейін салмақ қосады. Сиырлары 3 жаста 430-500 кг, толық жасты сиырлар - 500-540 кг, бұқалар - 800-900 кг салмақта болады. Салмағы 750 кг тартатын сиырлар да бар. Бір жарым жасында 1 кг сүйекке шаққанда 5, 5 кг еті болады. Герефорд тұқымының малы жақсы жемделеді [4] .

Қазақтың ақбас сиыры герефорд тұқымынан шыққан. Сондықтан да малдың бұл тұқымы біздің елге, біздің өңірге тез бейімделеді.

Бүгінде жергілікті жердің табиғатына төзімді әрі өнімі мол мал өсіру - шаруалар үшін өте тиімді. Сондықтан, «Нағашыбек» шаруа қожалығы Даниядан әкелген герефордтарды қалмақ бұқаларымен шағылыстыруда. Өйткені, одан алынған төл қысы-жазы жайылуға бейімделген, ыстық пен суыққа және ауруға да төзімді келеді. Сол себепті, қожалық иесі осы істі қолға алған [5] .

Сонымен бірге, жыл сайынғы көрсеткіштер бойынша ауылшаруашылық кәсіпорындардың ет өндіру қарқыны жекеге қарағанда үш есе жоғары дамып келеді. Бұған 2012 жылғы статистика мәліметтері дәлел. Мәселен, аылшаруашылығы кәсіпорындарында ет өндірісі 9, 1% құрап өссе, жекелерді бұл көрсткіш тиісінше 3%-ға ғана өскен [6] .

Елбасының тікелей қолдауымен ірі қара мал етінің экспорттық әлеуетін дамытудың 2011-2015 жылдарға белгіленген жобасы қабылданды. Ол бойынша Үкімет 2015 жылға қарай көрші Ресей еліне жалпы көлемі 60 мың тонна ірі қара малының етін өткізуді жоспарлады. Оған жету жолында көптеген маңызды шараларды шешудің жолдары белгіленді. Соның бастыларының бірі - ел ішінде ветеринарлық қызметті тәртіпке келтіру болатын. Бір үлкен жиында Елбасы: «Біз ветеринарлық қызметті дұрыс жолға қоя алмасақ, ет экспорты туралы айтуға да болмайды» деген болатын. Расында да, егер малдың саулығына, етінің сапасына кепілдік болмайтын болса, ондай өнімді кім алмақ? Сондықтан ветеринарлық қызметті жақсарту, мал тұқымын асылдандыру, ет өндірісін өркениетті елдердің талабы деңгейіне жеткізу міндеті қойылды. Мұндай шаруаны қысқа уақыттың ішінде қолға алып, жүзеге асыра салу оңай қызмет те емес еді. Мемлекет тарапынан көрсетілген орасан зор қолдау-көмектің арқасында ғана ол ілгері жылжыды. Бұл салаға кейінгі жылдары мемлекет қаржысы аямай жұмсалды. Соның арқасында еліміздің Ауыл шаруашылығы министрлігі және «ҚазАгро» ұлттық холдингі біраз шаруаларды жоспарлап, жүзеге асырды [7] .

Еттің сойыс салмағындағы көлемі соңғы 3 жылда 620-670 мың тонна деңгейінде болып тұр. Қазақстан Республикасының табиғи - климаттық жағдайларының көптүрлілігі мал басының шоғырлануына және ет өндірудің көлеміне ықпал етеді. Ет қорларының көпшілігімен Солтүстік Қазақстан (50, 9%) және Оңтүстік Қазақстан (27, 6%), аздығымен Орталық (13, 2%) және Батыс Қазақстан (8, 3%) ерекшеленеді [8] .

2012 жылмен салыстырғанда мал басының да тұрақты өсіп келе жатқаны байқалады. Мәселен, 01. 01. 2014 жылғы мәліметі бойынша ірі қара малы 5760, 9 мың басты құрайды. Соның ішінде асыл тұқымды мал үлесі 1, 11 %. Ал, етті бағыттағы малдардың үлесі 1, 1% құрайды. Бұл көрсеткіштер осы саладағы мал шаруашылығын қайта жетілдіру қажеттілігін айқындайды [9] .

Бұрындары ет өнімдері Семей, Петропавл, Орал, Алматы қалаларындағы ірі ет комбинаттарында өңделетін. Қазіргі уақытта бұл ет комбинаттары таратылған немесе толық қуатта жұмыс істемейді. Қолданыстағы етті өңдеу цехтарында негізінен шұжық өнімдерін шығарады, тек олардың кейбіреулерінде ғана ет тәріздес өнімдерден шұжықтар шығарылады, консервілер тек Петропавл ет комбинаты ғана шығарады.

А. К. Ковалевтің жән Ұзақов Я. М. мәліметтері бойынша бұрын Семей ет комбинатында 53, 4 млн шартты банкілер, немесе жалпы өнім шығарудан 34, 9%, Петропавлда - 54, 9 шартты банкілер (39, 5%), Оралда - 10, 2 шартты банкілер (6, 7%), Алматыда - 34, 9 шартты банкілер (22, 2%) өндірілген [10] .

Сойыс өнімдерінде 30% дейінгі өнім қосалқы шикізат, оның 40% І және ІІ дәрежелі ет тәріздес өнімдерге жатады. Қазақстан Республикасындағы ет өнеркәсібінде бұл өнімдер 55-60% құраса, ал қазіргі уақытта бұл көрсеткіш тек 15-20% құрайды.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында І және ІІ дәрежелі қосалқы ет өнімдерінің 7-8% ғана өңделеді, ал қалған бөлігі өңделмеген қалпында қалады. Өнімдерді қайта өңдегенде шығарылған ет өнімінің құны 3-5 есе көтеріледі және өнімдердің сапасы артатындықтан, тасымалдауы ыңғайлы болатындықтан І және ІІ дәрежелі ет тәріздес өнімдерді өңдеуді ұлғайтып, оны өндіруді тіптен бұрынғы деңгейге жеткізсе де болар еді.

Ет тәріздес өнімдерден жаңа ет түрлерін өндіру олардың көлемін нақты түрде ұлғайтады [13] .

Қазіргі уақытта І және ІІ дәрежелі қосалқы ет өнімдерін пайдалану екі бағытта дамуда. Біріншісі - гомогенді қоспаларды өндіру және қосалқы ет өнімдерінің қоспасын жылумен өңдеусіз өндірілген немесе бұл қоспаларды піскен шұжықтардың дәстүрлі түрлеріндегі қолданылатын туралған ет құрамында арнаулы еттің орнына қолдануға; екіншісі - қосалқы ет өнімдерін қолдана отырып, жаңа шұжық өнімдерінің түрлерін шығару технологияларын жасау.

Қосалқы ет өнімдерін және техникалық шикізатты қалдықсыз технология бойынша, ғылыми негізделген қайта өңдеу жүйесі Қазақстандағы кіші және орта қуаттағы кәсіпорындарда, басқа көршілес және шет мемлекеттерде әзірге толық қолға алынып өңделмеген. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылық шикізатын қайта өңдеуге құралдарды сатып алу мен бірлескен кәсіпорындар дамуда. Мұндай бірлескен кәсіпорындарды шетелдік инвестициялар құралдар мен технологиялық жүйелермен жабдықтаған. Осыған байланысты жақсы жабдықталған жергілікті өндірістерде шикізатты сақтауды және өңдеуді тиімді пайдаланып, зерттеулер жүргізу қажет.

Қазақстан Республикасында ірі қара шаруашылығы мал шаруашылығы- ның жетекші саласы болып табылады және оның дамуы халықтың қажеттілігін қанағаттандыратын тағамдық өнім (сиыр еті), ал өнеркәсіпті (тері) шикізаттармен үздіксіз қамтамасыз етумен тығыз байланысты [14] .

Қазіргі нарықтық қатынасқа өту жағдайында ірі қара шаруашылығы дамуының негізгі ерекшеліктері, жұмыс өнімділігін жоғарылату, саланың тиімділік деңгейін көтеру, өзіндік құнын түсіру кезек күттірмейтін мәселе болып табылады.

Нарықтық экономика жағдайында ірі қара шаруашылығын жеделдете өркендетудің негізгі жолы, жоғары сапалы ірі қара малы өнімдерін өндіруді молайту. Ірі қара шаруашылығының экономикалық тиімділігін арттырумен, бәсекелестігін көтерудің, халық шаруашылығындағы маңызының артуы, ірі қара мал өнімдерінің өсуі мен сапасының жоғарылауына тікелей байланысты.

Бұл мәселенің шешімі етті ірі қара мал селекциясы табыстарымен анықталады, сонымен қатар осы салада алдыңғы қатарлы технологияларды қолданумен жүргізіледі, жоғары сапалы ірі қара өнімдерін алу үшін сиырдың биологиялық мүмкіндігін толық және жан-жақты пайдалануды қамтамассыз ету керек.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасында малдың денесінің өсуін, жемнің өтелуін және еттің қалыптасуын, еттің сапасының өзгеру ерекшелігін, ірі қара малын жеделдете өсіру кезінде олардағы (бұзаулар, жас бұқашықтар, жарамсыздыққа шығарылған сиырлар) ет мөлшерін, жайып семірту және бордақылауды зерттеп білудің қажеттілігі туындайды, бұл саладағы озық технологияны жетілдіруге, өнімді жоғарылату мақсатында өзіндік құнды түсіруге сиыр етінің сапасының жақсартылуына мүмкіндік береді [15] .

Қазақстанда өндірілетін ет құрамында сиыр (45%) етінің үлесі жоғары. Соның ішінде етті ірі қара шаруашылығының алатын орыны ерекше [16] .

Біздің республикамызда 2000 жылға дейін барлық өндірілетін сиыр етінің 1/3 бөлігі арнайы ет бағытында өсірілетін ірі қара тұқымының есебінен болатын, оның саны 2200 мың басқа дейін жеткенді. Ал, 2005-2010 жылдар аралығында ауыл шаруашылығын жекешелендір кезеңінде жән жалпы ауыл шаруашылығы құлдыраған шақта, барлық мал, соның ішінде ет бағытын- дағы арнайы тұқым саны азайып кетті. Егер 2010 жылы барлық шаруашылықтар түрінде 9800 мың етті ірі қара болса, қазір оның саны жобамен 200 мың шамасында ғана. Кейінгі он жылда етті малдың саны үш есеге дейін кеміді. Оның басты себбі етті ірі қара тек ет өндіру үшін ғана өсіріліп, ал дәл осы айтып отырған уақыт аралығында базардағы сиыр етінің бағасы оның өзіндік құнынан аспады [17] .

Етті ірі қараның ішінде асыл тұқымды мал саны 2007 жылы 220 мың, оның 90 мыңы сиыр болса, қазір оның саны тиісінше 340 мың және 170 мың сиыр болып отыр. Асыл тұқымды мал үлесі етті ірі қара малының жалпы санынан 7%-дан 1, 1%-ға дейін артып отыр.

Осы айтылған 2000-2012 жылдары етті ірі қара тұқымдарын өсіретін көптеген асыл тұқымды мал шаруашылықтары қайта іске қосылып, герефорд, қазақтың ақбас сиыры, әулиекөл тұқымдарының саны біршама өсіп, санта-гертруда, қалмақ сиыры, галловей тұқымдарымен қарқынды түрде жұмыс жүргізіле бестады.

Соның ішінде герефорд елімізде ең кең тараған ет бағытындағы арнайы тұқым. Бұл тұқым малы бүгінгі күні Қазақстанның Ақмола, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында жетілдіріліп келеді. Ғылыми-зерттеу жұмыстары тұқымның сапасы мен өнімділігін арттыру және аймақтық тұқым ішіндік типтерін шығаруға бағытталған. Бұл Қазақстанда ет өндірісінің әліде болса жетілдіруге мүмкіншіліктердің бар екенін дәлелдейді. Соның ішінде етті бағыттағы ірі қара малының үлесін арттыру бүгінгі күннің басты міндеті [11] .

Герефорд тұқымын асылдандыру барысы

Герефорд тұқымының отаны - Англияның солтүстік батысындағы жайылым шүйгін Герефорд графтығы. Етті бағытта шығарылған тұқым. Тез жетілгіш және елемде кең тараған тұқым. Өнімі аз жергілікті ірі қараны ұзақ уақыт іріктеу жолымен шығарылған. Герефорд малы өте төзімді, жер шарының әр жерінде өсіп дамиды, әсіресе жайылымды жерге өте жақсы бейімделген, сондай- ақ жақсы бордақыланады. Сондықтан бұл тұқым Солтүстік және Оңтүстік Америкада, Канадада, Австралияда, Африкада, Жаңа Зеландия және т. б мемлекеттерде көп тараған. Англияда өндірістің өркендеп, халықтың көп шоғырлануы етті мол өндіруді қажет етті. Соған орай Англияда асыл тұқымды етті мал өсіру жедел қолға алынды [15] .

Бұл жұмыстық типті, етті бағыттағы тұқымның тығыз инбридинг және күрделі сұрыптау жасалу арқылы шығарылуы Б. Томкинс есімімен тығыз байланысты. Бұл тұқымның қалыптасуы ұзақ уақыттағы жайылым жағдайында жүргізілген. Сол себепті бұл тұқымның бойында төзімділік және азыққа деген қажеттіліктің аздығы байқалады. Аса жоғары өнімділігімен көзге түскен герефорд тұқымы асыл тұқымды мал кітабына 1846 ж. жүргізілді [16] .

Біздің аймақтың қатал қысы герефорд тұқымы үшін түк емес. Өзге қара мал тұқымдарына қарағанда терісі әдеттен тыс қалың, әрі денесін жапқан түктері тым тығыз ұйысып өсетіндіктен суыққа тоңбайды. Азықты талғамай опырып жегенімен, кінәмшіл. Табиғи жем-шөпті қатты ұнататындықтан, жасанды азықтар мен түрлі қоспаларды шектен тыс көп берген жағдайда, мүлде бас тартып, аштық жариялағандай жемей қоюы мүмкін [17] .

Герефорд тұқымы малының сыртқы пішіні етті малға тән болып келеді, сирағы қысқа кеудесі кең де терең, төстігі бөлектеніп шығып тұрады, қабырғалары жұмыр, сауыры ұзын, кең. Сан еті тығыз, жоны түзу, жүні бұйра да тығыз, қысқақарай ол ұзара түседі. Сондықтан да герефорд малы аязға өте шыдамды (1-сурет) .

1 сурет . Етті бағыттағы герефорд тұқымының 8 айлық бұқашықтары

Еті сапалы, дәмді. Етінің шығымдылығы 60-65%, ал жақсы бордақыланғандарында 70%-ға жетеді. Ірі қара малының тірілей салмағы 850-1000 кг. Ірі қара малының сүттілігі 1, 5-2 мың кг. Ірі қара малының сүті бұзауына толық жетеді, сүтін емізіп жүргенде арықтамайды, бұл өте бағалы қасиет [18] .

ТМД-ға герефорд малы бірінші рет 1928-1932 жылдары әкелінді. Әкелінген бұқалары Қазақстан, Поволжье және Солтүстік Кавказдың шаруашылықтарына таратылды.

Герефордтың таза тұқымдары етті мал өсіретін шаруашылықтарда өнеркәсіптік және сіңіре шағылыстыру үшін пайдаланылады. Бұл тұқымның ең жақсы табындары Оралдың тәжірибе шаруашылығында, Целиноград облысының «Балқашин» асыл тұқымды мал зауыты мен Семей облысының «Шалабай» асыл тұқымды зауытында, сонымен қатар қазіргі таңда Ақмола облысында, Тасты елді мекенінде «АКА» ЖШС-де және т. б шаруашылықтарда шоғырланған [19] .

А. Ә. Төреханов, Ж. К. Каримовтардың деректері бойынша [11] асыл тұқымды ірі қара малды шаруашылық пайдалануына байланысты 3 топқа бөледі: сүтті, сүтті - етті немесе етті - сүтті және етті тұқымдарға. Етті тұқымның тобына: қазақтың ақбасы, абердин-ангусс, герефорд, қалмақ, санта-гертруда, шароле, әулиекөл, орыстың тоқал және шортгорн ірі қара малы жатқызылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.