Нарықтың салық жүйесі

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның салық жүйесі.

1. Салықтың мәні, принциптері атқаратын қызметтері.

Салықтар нарықты экон. реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады. Салық негізінде құрайтын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай, мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналасуының және әлеуметтік-кепілдік қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды хұқы бар мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар сұраным көлемі реттеледі. Салық саясаты аса нәзәк және күрделі аспап, ол жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.

Әкәмшілдік-әміршілдік жүйе жағдайындағы экон. Салық адам мүддесі үшін қызмет көрсетеді. Ол халықты үкімет алдында тұқыртып ұстаудың құралына айналды. Ал нарық қатынастары дамыған елдерге салық мемлекет қазынасын толтыруға қызмет ете түседі. Содан да болар, Америкада іскер адамның екі туған күні бар деп есептеледі: біріншісі- өзінің туған күні және екіншісі- оның салық инспекторымен есеп айырысқан күні.

Экономикалық мазмұны жағынан салықтар- бұл заңды белгіленген ретпен тұрғандардан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі. Табыстардың әртүрлі нысандарының салық көздері мыналар болып табылады: пайда, процент жалақы, дивиденд, рента, т. б. Салықтардың мәжбүр ету сипатынан басқа ерекше қаситі- оларды алым-салықтры өндіріп алу ретімен төленген сомасының мөлшері мен салық төлеушілердің мемлекеттерден алатын қызметтерінің құнының арасындағы сәйкессіздік болыптабылады. Салық салудың мынандай негізгі принциптері бар: а) азаматтар салықты мемлекеттен алтын игіліктерге прпорциональды төлеу керек; б) қайта бөлу; в) реттеуші. Салықтардың фискальдық қызметі - мемлекеттің салық саясаты тұтқаларының көмегімен нарық конъюнктурасының жағдайына әсер етуде, экон. өсуді тұрақтандыру және ынталандыруға тырысуында тұр. Бір сөзбен айтқанда, салық түсімі арқылы алынатын қаражаттар, мемлекеттің саяси- шаруашылық қызметін атқаруды қаржы негізгі болып табылады. Салық қаражаттарыең алдымен ғылыми- техникалық прогресті ынталандыру, прогрессивті технологиямен өнім түрлерін игеру, экономикада құрылымдық өзгерістер жасау, табиғат қорғау шараларын жүзеге асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін белсенді түрде пайдаланылады. Мысалы, 1981 жылы, рейгандық әкімшілік жаңа өндіріс салаларын инфистициядан (өндіріске ұзақ мерзімді капитал жұмсау) түскен табыстарға салынатын салықтарды азайтты. Ол кәсіпкерлерлің өндіріске қаржы бөлуді ұлғайтуына, еңбек өнімділігін арттыруына және потенциалды жалпы ұлттық өнімді көбейтуге түркі болды.

Салықтың қайта бөлу қызметі- салық механизмі арқылы мемлекеттік бюджетке жалпы ұлттық өнімнің едәір бөлігін жұмылдыруда тұр. Батыста және біздің елімізде мемлекеттік бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің 30%-дан 50%-ға дейінгісі қайта бөлінеді. Салық түсімі есебінен мемлекет әскери бағдарламаларды қаржыландырады. Бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту саласына, денсаулық сақтауға, ғылымға, басқару аппаратын ұстауға, экологияға, зейнет ақымен қамтуға жұмсалады. Қаржының бұндай мақсаттарға жұмсалуы, әлеуметтік саладағы мезгіл- мезгіл шиеленісіп тұратын қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей топтарының мүддесін ескере отырып жеке табыстарды барынша біркелкі бөлуге мүмкендік береді.

Сонымен бірге салықтар зкономиканы жанама түрде реттейтін маңызды құралдардың бірі болып табылады. Осы мақсатта салықтар көбінесе дағдарыстық құбылыстарды тезірек жоюға, нарық конъюнктурасына әсер етуге, экономиканы тұрақтандыруға пайдаланылады.

2. Салықтың негізгі түрлері.

Салық салу жүйесінде формасы және өндіріп алу көздеріне қарай ерекшеленетін әртүрлі пайдалынылады.

Салықтар, әдетте үдемелі (прогрессивті), пропорциональды және регрессивті (кері үдемелі) болып бөлінеді. Үдемелі салықта, табыстың кобею шамасына қарай оның орташа нарқы да өседі. Мыса ретінде Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ адамдардан табыс салығы туралы” заңындағы салықтқардың нарқын көрсетуге болады.

Календарлық жылдың 01. 04. 94 ж. Бастап салық салынатын жиынтық табыстан алынатын табыс салығының нарқы.

Табыстың мөлшері Салық нарқы

10090 теңгеге дейін Табыс сомасының 10%

10090 теңгеден 20180 1009 тенге + 20180 тенгеден

теңгеге дейін асатын соманын 15%

20181 теңгеден 30270 2522, 5 тенге + 20180 тенгеден

теңгеге дейін асатын соманы4 20%

30271 теңгеден 40360 4540, 5 тенге + 30361 тенгеден асатын соманын 30% 7567, 5 тенге + 40361 тенгеден

теңгеге дейін асатын соманын 60%

40360 теңге және одан

жоғары

Мына кестеден көріп отырғанымыздай, бұл жерде үдемелі салық салу орын алып отыр, яғни 10, 15, 20, 30 және 60% мөлшерінде салық нарқы қолданылады. Бұдан мынандай қорытынды шығаруға болады: кім үлкен табыс тапса, ол тек салықтың үлкен сомасының шектелмей, сонымен бірге өзінің табысының үлкен бөлігінде төлейді.

Пропорциональды салықта, оның орташа нарқы өзгеріссіз қалады, яғни табыстың шамасына қарамастан салық салудың берілген бір мөлшері (біріңғай нарқы) пайдаланылады. Жоғарыда келтірілген таблицадан біз, төлем мөлшерінің табыс сомасына пропорциональдығын көріп отырмыз.

Кері үдемелі салықта, табыс өсе түскен сайын салықтың орташа нарқы азаяды. Әдетте бұндай салықтар табыс көбейе түскен сайын, оның бірте-бірте азая түскен бөлігін талап етеді.

Үдемелі салықтар туралы сөз болғанда табысқа салынатын жоғары салық кәсіпкерлердің белсенділігінің төмендеуіне және т. б. жағымсыз факторларға әкеліп cоқтырмай ма деген күдіктер туады. Осы проблемаларды 80-жылдың бас кезінде американ экономисі Артур Лаффер зерттей келе, жоғары салық нарқы қай бір елде болмасын, оның өндірістің тоқырауына, инфляция деңгейінің тереңдеуіне және халық байлығының төмендеуіне әкеліп соқтырады деп тұжырымдады. А. Лаффер салықтардың бюджетке түсуі және оның мөлшері арасындағы тәуелділікті зерттеген. Ол тарихқа “Лаффер қисығы” деген атпен белгілі, бұл графикті алғаш рет ресторанда қағаз салфетқаға түсірген болатын. (33 суретті қара)

O x

Лаффер қисық сызығы.

33-ші суреттегі Лаффер қисық сызығы, салық нарқы артқанда мемлекеттің салықтан түсетін табысы да өсетінін көрсетеді. Ал егер салық нарқы белгілі мөлшерден асқанда (х), салықтан түсетін табыстар да азаятынын байқатады. Салық нарқы 50% асқанда адамдардың жұмысқа деген ынтасы азаяды және олар қор жинамауға талпынады. Не болмаса салынатын салықтан жалтаруға, астыртын экономика саласында жұмыс істеуге яғни табыстарын жасыруға талпынады. Бұның өзі мемлекеттің қазынасына салықтың аз түсуіне әкеліп соқтырады. Егер салықтың нарқы алайда артатын болса (Х = 100%), ерте ме, кеш пе оның мөлшері сондай жоғары деңгейге жетсе, онда қандай адам болмасын жұмыс істегісі келмейді, сонымен қатар мемлекет қандай болмасын салықтың түсімнен ештеңе ала алмайды. (О нүктксі) .

Қазақстан Республикасында қабылданған салық жүйесі туралы заңға сәйкес салықтың мынандай түрлері қолданылады:а) жалпы мемлекеттік с; б) жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар; в) жергілікті салықтар мен алымдар. Республиканың салық жүйесі бүгінгі таңда 11 жалпымемлекеттік, 10 жалпыға бірдей жергілікті салықтар мен алымдар және 17 жергілікті салықтар мен алымдардан тұрады.

Жалпымемлекеттік салықтарға мыналар жатады: қосылған құнға салынатын салық, пайдаға салынатын салық, акциздер, бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық, экспорт пен импортқа салынатын салық, кеден тарифі мен баж салығы, пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстарына байланысты шығындарды өтуге жұмсалатын алым, тіркелген (ренталық) төлемдер, транспорт құралдарына салынатын салық, автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық, автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені үшін төлінетін ақы (басқа мемлекеттер осындай ақы енгізген жағдайда), заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық, Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы, мемлекеттік баж салығы, табиғат ресурстарына салынатын салық, колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.

Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдарға: жер салығы, жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық, орман табысы, су үшін төлінетін ақы, табысқа салынатын салық, кәсіпкерлік қызметтің субъектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан алынатын алым, заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алым, елтаңбалық алым, мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен аусқан мүлікке салынатын салық жатады.

Жергілікті салықтар мен алымдарға мыналар жатады: курорттық аймаққа өндірістік мақсаттағы объектілер құрылысына салынатын салық, курорттық алым, азаматтардан алынатын мақсатты алым, жарнама салынатын салық, автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы жеке компьютерді қайта сатуға салынатын салық, автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым, жергілікті символиканы пайдалану хұқы үшін алым, ипподромда ат жарысында қатысқаны үшін алынатын алым, ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым, ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын алым, тауар биржаларында жәневалютаны сату және сатып алу кезінде жасалған мәмлелерден алынатын алым, аукциондық сатудан алынатын алым, кино-телетүсірімдер өткізу хұқы үшін алынатын алым, пәтер алуға берілген рұқсат-қағаз (ордер) үшін алынатыян алым, ит иелерінен алынатын алым, спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау хұқы үшін алынатын лицензиялық алым, жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату хұқы үшін алынатын лицензиялық алым.

Жалпымемлекеттік салықтар Республика заңдарының негізінде орталық өкіметпен мемлекеттік бюджетке аударылды. Жергілікті салықтар тиісті территорияның жергілікті басқару органдарымен алынып жергілікті бюджетке түседі.

Халықаралық статистикада салықтарды тікелей және жанама деп бөледі. Тікелей салықтар табысқа және мүлікке салынады. . Мысалы, ондай салықтарға табыс салығы, пайдаға салынатын салық және т. б. жатады.

Таурдың бағасына енгізілген немесе тарифке қосылатын және сатып алушы төлейтін салықты жанама салық деп атайды. Ол негізінен көпшілік тұтынушылардан алынады. Жанама салықтарға қосылған құгға салынатын салық, акциздер, кедендік баж салығы жатады. Тікелей және жанама салықтардың бұрынғы КСРО-ның ұлттық табысындағы үлесінің мөлшері 40%, АКШ-та - 30%,, Швецияда - 51%, Норвегияда - 46%, Францияда - 45% құрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.