Несиелік қаблетті бағалау

Жоспар
Кіріспе

Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау жүйесі
Қазіргі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілетін аныңтау әдістеріне де негізделеді. Айта кету керек, қарыз алу-шының несиелік қабілеті — бүл коммерциялың банк балансының өтімділігін қолдау әдісі болып Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай калуга себепкер болатын көптеген тәуекел факторлардың іс әрекетімен байланысты болып келеді. Сондықтан да, банк несиесінің берілуі алдын ала ықпал ететін факторларды оқып-үйрену арқылы несиелік қабілетті оқып үйренуге жагдай жасайды. Карыз алушының несиелік қабілеті — бүл карыз алушының өзінің карыздық міндеттемелері бойынша толық және уақтылы есеп айырысу кабілеті. Қарыз алушының несиелік қабілетінің оның төлем қабілетінен бір айырмашылығы — онда өткен кезеңдегі немесе қандай да бір күндегі төлемсіздікті есепке алмайды, ал жақын перспективадағы ңарызды өтеу қабілетін болжайды. Өткен уақыттардағы қарыз алушының төлем қабілетсіздігінің дәрежесі клиенттің несиелік ңабілетін бағалау барысында иек артатын ең бір формальды көрсеткіш болып табылады. Егер де қарыз алушының мерзімі өткен қарызы болып.ал балансы өтімді және меншікті капиталдың мөлшері жеткілікті болса, онда банкке өткен уақыттағы төлемдердің бір рет кешіктірілуі,клиенттің несиелік қабілетсіздігі туралы қорытынды үшін негіз болып табылмайды. Несиелік қабілеті бар клиенттер банкке, жабдықтаушыларға, бюджетке үзақ төлемсіздіктің болуын жібермейді.
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі, банктің наңты қарыз алушыга беретін нақты несиесімен байланысты қарапайым (жеке) тәуекелдерінің дәрежесін көрсетеді.
Қарыз алушының қаржылық түрақтылығын объективті бағалау және несиелік операцияларға байланысты мүмкін болар тәуекелдерді есепке алу банкке несиелік ресурстарды тиімді басқаруға және пайда табуға мүмкіндік береді.
Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік қабілетінің мынадай критерийлерін бөліп қарайды: қарыз алушының мінездемесі, қаражатты қарызға алу қабілеті; ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылың мүмкіндігі), капиталы, несиенің қамтамасыз етілуі, несиелік мәміле жасалатын жагдай,бақылау (қарыз алушының қызметінің заңдылық негізі,банк стандарты мен қадағалау үйымдарына несиенің сипатының дәл келуі).
Карыз алушының мінездемесі деп оның заңды түлға ретіндегі беделі және менеджерлерінің беделі,қарызды қайтарудағы жауапкершілігі және несиенің мақсатының банктің несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі.Қарыз алушының заңды түлға ретіндегі бсделі оның сол аяда үзақ уақыт ңызмет етуінен,экономикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткіштерге сай келуінен,оның несиелік тарихынан,оның серіктестерінің (жабдыңтаушылары, сатып алушылары,несие берушілері) іскерлік әлеміндегі беделінен түрады. Менеджерлерінің беделі олардың кәсіби жарамдылығына (білімі,жүмыс тәжірибесі), моральдық сапасына, жеке қаржылық және отбасылық жағдайына, оның басқаратын қүрылымы мен банк арасындағы қарым-қатынастар нәтижесіне байланысты негізделеді.Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге,несиелік келісімшартқа қол қоюға немесе келіссөздер жүргізуге құқының болуын,яғни кәсіпорынның немесе фирманың өкілдерінде белгілі бір өкілеттіліктерінің болуын білдіреді.
Карыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі — оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілу барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды критерийі болып саналады. Оны бағалауда мынадай екі шарттың маңызы зор:
1) оның жеткіліктілігі яғни Орталық банктің тарапынан
жарғылық қордың(акционерлік капиталдың)ең төменгі
мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффициенті
негізінде талданады;
2) несиеленетін операцияларға меншікті капиталды жүмсау
дәрежесі, яғни ол банк пен қарыз алушының арасында тәуекелдің

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

• Несиелік қаблетті бағалау
• Жеке тұлғаның несиелік қаблетін бағалау
• Несиелік қаблет туралы шетел тәжірибелері
• Кәсіпорынның несиелік қабілетін бағалау көрсеткіштері.

Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау жүйесі

Қазіргі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілетін аныңтау
әдістеріне де негізделеді. Айта кету керек, қарыз алу-шының несиелік
қабілеті — бүл коммерциялың банк балансының өтімділігін қолдау әдісі болып
Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай калуга себепкер
болатын көптеген тәуекел факторлардың іс әрекетімен байланысты болып
келеді. Сондықтан да, банк несиесінің берілуі алдын ала ықпал ететін
факторларды оқып-үйрену арқылы несиелік қабілетті оқып үйренуге жагдай
жасайды. Карыз алушының несиелік қабілеті — бүл карыз алушының өзінің
карыздық міндеттемелері бойынша толық және уақтылы есеп айырысу кабілеті.
Қарыз алушының несиелік қабілетінің оның төлем қабілетінен бір айырмашылығы
— онда өткен кезеңдегі немесе қандай да бір күндегі төлемсіздікті есепке
алмайды, ал жақын перспективадағы ңарызды өтеу қабілетін болжайды. Өткен
уақыттардағы қарыз алушының төлем қабілетсіздігінің дәрежесі клиенттің
несиелік ңабілетін бағалау барысында иек артатын ең бір формальды көрсеткіш
болып табылады. Егер де қарыз алушының мерзімі өткен қарызы болып.ал
балансы өтімді және меншікті капиталдың мөлшері жеткілікті болса, онда
банкке өткен уақыттағы төлемдердің бір рет кешіктірілуі,клиенттің несиелік
қабілетсіздігі туралы қорытынды үшін негіз болып табылмайды. Несиелік
қабілеті бар клиенттер банкке, жабдықтаушыларға, бюджетке үзақ
төлемсіздіктің болуын жібермейді.
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі, банктің наңты қарыз алушыга
беретін нақты несиесімен байланысты қарапайым (жеке) тәуекелдерінің
дәрежесін көрсетеді.
Қарыз алушының қаржылық түрақтылығын объективті бағалау және несиелік
операцияларға байланысты мүмкін болар тәуекелдерді есепке алу банкке
несиелік ресурстарды тиімді басқаруға және пайда табуға мүмкіндік береді.
Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік
қабілетінің мынадай критерийлерін бөліп қарайды: қарыз алушының
мінездемесі, қаражатты қарызға алу қабілеті; ағымдағы қызметі барысында
қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылың мүмкіндігі),
капиталы, несиенің қамтамасыз етілуі, несиелік мәміле жасалатын
жагдай,бақылау (қарыз алушының қызметінің заңдылық негізі,банк стандарты
мен қадағалау үйымдарына несиенің сипатының дәл келуі).
Карыз алушының мінездемесі деп оның заңды түлға ретіндегі беделі және
менеджерлерінің беделі,қарызды қайтарудағы жауапкершілігі және несиенің
мақсатының банктің несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі.Қарыз
алушының заңды түлға ретіндегі бсделі оның сол аяда үзақ уақыт ңызмет
етуінен,экономикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткіштерге сай
келуінен,оның несиелік тарихынан,оның серіктестерінің (жабдыңтаушылары,
сатып алушылары,несие берушілері) іскерлік әлеміндегі беделінен түрады.
Менеджерлерінің беделі олардың кәсіби жарамдылығына (білімі,жүмыс
тәжірибесі), моральдық сапасына, жеке қаржылық және отбасылық жағдайына,
оның басқаратын қүрылымы мен банк арасындағы қарым-қатынастар нәтижесіне
байланысты негізделеді.Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының
несиеге өтініш беруге,несиелік келісімшартқа қол қоюға немесе келіссөздер
жүргізуге құқының болуын,яғни кәсіпорынның немесе фирманың өкілдерінде
белгілі бір өкілеттіліктерінің болуын білдіреді.
Карыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі —
оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілу барысында қаражат табу
қабілеті болып табылады.
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды
критерийі болып саналады. Оны бағалауда мынадай екі шарттың маңызы зор:
1) оның жеткіліктілігі яғни Орталық банктің тарапынан
жарғылық қордың(акционерлік капиталдың)ең төменгі
мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффициенті
негізінде талданады;
2) несиеленетін операцияларға меншікті капиталды жүмсау
дәрежесі, яғни ол банк пен қарыз алушының арасында тәуекелдің
бөлінуін куәландырады. Қаншалықты меншікті капитал жұмса-
лымы көбірек болса,соғұрлым қарыз алушының несиелік
тәуекеліне ықпал ететін факторларды қадағалап отыруға
мүмкіндік туады.
3) Несиенің қамтамасыз етілуі — қарыз алушының активтерінің құны және
несиелік келісімшартта көрсетілетін қарызды өтеуде екінші қосымша көздердің
(кепіл,кепілхат,кепілдеме,сақтандыр у қағаздарының) болуы. Мұндағы қосымша
көздер қарыз алушының басына қаржылық қиындықтар туу барысында,олардың банк
алдындағы міндеттемелерін уақтылы орындауына кепілдік береді. Кепілдік
сапасы, кепілхат беруші, кепілдемеші мен сақтандырушының түрақты
болуы,қарыз алушының ақшалай қаражатының жеткіліксіздігі жағдайында аса
маңызды.
Несиелік операциялар жасалатын жагдайларга елдегі,аймақтағы, салалардағы
ағымдық немесе болжанған экономикалық жағдай,саяси факторлар жатады.Бұл
жагдай банктің сыртқы тәуекел дәрежесін анықтайды.
Соңғы критерий — бақылау,бұл мынадай сұрақтарды ескереді:қарыз алушының
қызмет етуі және несиелік шаралардың жүзеге асырылуы үшін заңды және
нормативтік негіз бар ма?Заңдардағы күтілетін өзгерістер (мысалы: салық
заңы) қарыз алушының қызметінің нәтижесіне қалай әсер етеді?Несиелік
өтініште көрсетілген қарыз алушы және несие туралы мәліметтер,банктің
несиелік саясаты туралы құжатта белгіленген банктің стандартына,сол сияқты,
несиелердің сапалылығын бақылап отырып,банктік қадағалау ұйымдарының
стандарттарына қаншалықты сәйкес келеді?
Аталып өткен,банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері
несиелік қабілетті бағалау тәсілдерінің мазмұнын аныңтайды.Ондай тәсілдер
катарына жататындар:
* іскерлік тауекелді багалау;
* менеджментті бага
* карыз алушынын к,аржылык түрак,тылыгын бамлау
* каржылык, коэффициенттерді багалау;
• акша таскынын талдау; '
• карыз алушы туралы акпарат жинактау
• орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жумысын кадагалап
отыру.
Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы
басты факторға оның қаржылық жағдайы жатады. Ол қарыз алушының қызметін
көрсететін көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып, меншікті және заемдық
қаражаттарды орналастыру және пайдалану қүрылымдарымен, сондай-ақ пайданы
алу,бөлу және тиімді пайдаланумен сипатталады.)

7.2. Қарыз алушы кәсіпорынның несиелік
қабілетін бағалау көрсетюштері

Қарыз алушының кәсіпорынның несиелік кабілетін бағалау оның қаржылық
жағдайына баға беруді сипаттайды. Қаржылық жакдайына баға беруде клиенттің
қаржылық қүжаттары қолданылады.
Карыз алушының кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның мынадай төлем
қабілетіне байланысты:
1) шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақтылы қанағаттандыру;
2) несиені қайтару;
3) жүмыскерлер мен ңызметкерлерге жалақы төлеу;
4) бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.Қарыз алушының қаржылық
жағдайы жақсы болса,ол барлық міндеттемелері бойынша есеп айырыса алады.
Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және кең
көлемде жасалады.Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау үшін оның
тиімділігін,төлем қабілеттілігін,шаруашылық-қаржылық қызметін жан-жақты
бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер жүйесін үсынатын көптеген
әдістемелер қолданылады.ҚР-да ҚР Үлттық банкіндегі перспективалық
зерттеулер орталығы дайындап, ҚР Үлттық банк Директоратының
27 қыркүйек 1994 ж. мәжілісінде № 26 қаулы бойынша бекітілген Карыз
алушының несиелік қабілетін талдауына байланысты банктердің әдістемелік
нүсқауы,сондай-ақ АКШ-та және басқа да елдерде пайдаланатын әдістемелер де
біршама танымал.
Кәсіпорынның қаржы-экономикалық жағдайын талдау үшін негізгі көздер
ретінде.Қаржы министрлігі бекіткен мынадай жылдық бухгалтерлік есеп
формалары қызмет етеді: Кәсіпорын балансы (№1 форма) Каржы нәтижелері
және оларды пайдалану туралы есебі (№2 форма) Кәсіпорын балансына қосымша
бет (№3 форма) сондай-ақ ҚР статистикалық есеп формасы Кәсіпорынның
(үйымның) қаржылық қызметінің негізгі көрсеткіштері туралы есебі (№1-Ф —
мерзімді — тоқсандық формалары) және Кәсіпорынның (ұйымның, мекеменің)
өнімінің(жүмыстар, қызмет) кеткен шығындары туралы есебі (№5-з — мерзімді
— тоқсандық— жылдық формалары).
Карыз алушының несиелік қабілетін бағалауда мынадай негізгі көрсеткіштер
пайдаланылады (8-кесте);

г.;Көрсёткіщтер атаулары Есептеу алгоритмі
1 2
Ағымдағы өтімділік Ағымдағы активтер агымдагы міндеттеме
коэффициенті
2 Мерзімді өтімділік Ағымдағы активтер — запастар ағымдағы
коэффициенті міндеттеме
3 Активтер рентабельдігі Пайда кәсіпорын активтері
4 Рентабельділік сауда Өнімді сатудан тускен пайда өнімді
сатудан түскен түсім
5 Негізгі құралдар мен баска Пайда негізгі құралдар айналымнан тыс
айналымнан тыс активтер активтер
рентабельдігі
6 Меншікті капитал рентабельдігіПайда меншікті капитал

Осы көрсеткіштердің ішінде аса көңіл аударатыны бұл баланс
өтімділігіне байланысты көрсеткіштер.
Өтімділік деп кәсіпорынның барлық төлем түрлері бойынша өз міндеттемесін
орындай алу қабілетін түсіндіреді.Өтімділік жалпы қарыз және өтімді
қаражаттар (ақшалай қаражаттар,алашаң қарыз,қорлар) көлеміне байланысты
болып келеді. Баланс өтімділігі актив баптарындағы ақшалай қаражаттарға
айналу мүмкіндігіне байланысты топтастырылған қаражаттарды,пассив
баптарындағы төлеу мерзіміне қарай топтастырылған міндеттемелермен
салыстыру арқылы анықталады.
Баланс активінің баптары олардың өтімділік дәрежелеріне қарай үш топқа
бөлінеді:
1) ақшалай қаражаттар (есеп айырысу шотындағы және
банктегі басқа да шоттардағы қаражаттар қалдығы; касса; басқа да ақшалай
қаражаттар;арнайы қорлардың қаражаттары;
күрделі қаржы жұмсалымдарына пайдаланылмаған қаражаттар қалдықтары);
жеңіл іске асатын талаптар (төлейтін мерзімі жетпеген,жөнелтілген тауарлар
және тапсырылган жүмыстар;берешектермен есеп айырысулар;өзінің жүйесіндегі
кәсіпорындардан оларға қаржылай көмек ретінде берілген қаражаттар бойынша
есеп айырысу;банк несиелері және кәсіпорынның арнайы қорларынан берілген
несиелер бойынша жұмысшыларымен және қызметкерлерімен есеп айырысу). Жеңіл
іске асатын талаптар қатарына мерзімінде төленбеген жөнелтілген тауарлар
мен тапсырылған жұмыстар жатпайды.
Берешектермен есеп-айырысу қүрамында үш айға дейінгі қарыздар есепке
алынбайды.Мұндаөзінің жүйесіндегі кәсіпорындармен оларға қаржылай көмек
ретінде берілген қаражаттар бойынша есеп-айырысубабында жақын арадағы үш
ай ішінде қайтарылатын қарыздар есепке алынады.
3)жеңіл іске асырылатын тауарлы-материалдық қүндылықтар(арзан бағалы тез
тозатын заттарды шегеріп тастағандағы өндірістік қорлар;аяқталмаған
өндіріс;алдағы уақыт шығыстары;дайын өнім; басқа да айналым қаражаттары)
Қарыз алушылардың салалық ерекшеліктеріне байланысты өтімділік
коэффициентінің біршама оңтайлы мәні 1,2 мен 1,5 аралығын
қүрайды.Көрсеткіштің мәнінің 1-ден төмен болуы жарамайды.Өтімділік
коэффициенті қарыз алушының қарызды өтеу үшін жедел түрде шаруашылық
айналымынан ақшалай қаражаттарды босатуын сипаттайды.Қаншалықты бұл
коэффициенттің мәні жоғары болса,соғүрлым қарыз алушы түрақты келеді
Бірақ та алашақ қарыздың сипатын ескеру қажет.Алашақтар туралы есеп
аталған шоттардың қарыз алушының жағдайына әсер етуіне баға беруге және
сондай-ақ жүргізілген несиелік саясаттың нәтижелігін бағалауға мүмкіндік
береді.
Өтімділік коэффициентін талдау барысында мынадай факторларды есепке алу
қажет:
• қызметінің көлемі (қаншалықты өндіріс және өнімді сату көлемі үлкен
болса,соғұрлым тауарлы материалдық кұндылықтар қоры көп болады);
• өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны сатудан түсетін
төлемдердің жылдамдығы);
* өндіріс циклінің үзақтығы (аяқталмаған өндіріс келемі);
* материалдар қорын жаңарту үшін қажетті уақыт (өтімді
қаражаттардың айналысы);
* жүмыстың маусымдылығы.
Өтімді қаражаттардың мөлшерінің төмендеуіне ыңпал етушілерге
мыналар жатады:
* агымдағы қызмет зияндары;
* өткен жылдары және төтенше оқиғалардың нәтижесінде
болған зияндар;
* өтімді қаражаттар бағасының төмендетілуі;
• күрделі қаржы жұмсалымдарға иммобилизациялануы.
Өтімді қаражаттардың артық болғаны кажет емес. Егер де
ол артық болса айналым активтерінің жүмыс тиімділігі азаяды. Өтімді
қаражаттардың артық болу себептері: күрделі қаржы жұмсалымдарды кеңейтпейақ
пайданың жинақталуы;амортизацияланатын объектілердің ауыстырылмауының
нәтижесінде амортизацияның жинақталып қалуы.

Жеке түлғаның несиелік қабілетін бағалау,

Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктердің жеке түлға-ларға беретін
несиелеріне түтыну және ипотекалық несиелер жатады.

Түтыну несиесінің мынадай түрлері қолданылуда:
* автомобилдік несие;
* ұзак, мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуга берілетін несие :
тұргын үйді жөндеу жүмыстарына берілетін несие
— кейінге калдырылмайтын кажеттіліктерге (оку, емделу, демалу жэне
т.с.с) берілетін несие.
• Мүнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген
автомобильдерді банк несиесі көмегімен алуга болады.
Үзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларга мыналар жатады:
• жиһаз;
• сантехника;
* аудио-видео және тұрмыстық техникалар;
* компьютер және оргтехника;
* басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына:үйдің ішінде және сыртында құрылыс және
басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.
Мысалға, Қазаңстан Республикасындағы жетекші банк — Казкоммерцбанктің
тұтыну несиесін беру шартын 12-кестеден көруге болады.

Казкоммерцбанктің тұтыну несиесінің
түрлері
мен шарттары.

УЙ Тұтыну несиесінің турлері
Несислсу Автомобиль несиесі!
шарты
алу несиесі

1
1
Жаңа Ескі
(пайдаланылған)
2 3 4 5
Несие мөлшеріАвтомобиль Автомобильді бағалау • 10 000 АҚШ
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.