Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау жайлы
І. Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
ІІ.Негізгі бөлім
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарына сәйкес экономиканың сапалы өсуі елдің үдемелі индустриялық-инновациялық дамуына ықпал ететін физикалық инфрақұрылымды жаңғыртуға, адами ресурстарды дамытуға және институционалдық базаны нығайтуға негізделеді.
Бұл проблеманы шешу демографиялық ахуалдың жақсаруына және халық санының тұрақты өсуін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында көзделген халық санының 10 % өсіміне қол жеткізу үшін туу санының одан әрі өсуін, өмір сүрудің жалпы ұзақтығын арттыруды және көші-қонның оң сальдосын қамтамасыз ету қажет[1].
Бұл проблеманы шешу демографиялық ахуалдың жақсаруына және халық санының тұрақты өсуін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында көзделген халық санының 10 % өсіміне қол жеткізу үшін туу санының одан әрі өсуін, өмір сүрудің жалпы ұзақтығын арттыруды және көші-қонның оң сальдосын қамтамасыз ету қажет[1].
1. Қазақстан Республикасы Агенттігінің статистика бойынша үкімі 28.05.1999 ж. №17: «Негізгі қорлардың бар болуы және қозғалысы және материалды емес активтердің статистикалық есептемелерді құру бойынша құсқайлар».
2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 03.09.1999 ж. №1308 үкімі: «Негізгі қорлар бойынша жылдық тозу мөлшерін бекіту туралы».
3. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 04.12.1995 ж. №13-5-3/10068 хаты: «Негізгі қорлар субъектін бағалау туралы».
4. Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің үкімі 21.10.1994 ж. №1178: «Қазақстан Республикасында негізгі қорларды индекстеу туралы».
5. Грабового П.Г. және Цая Т.Н. Құрылыс өндірісін ұйымдастыру – М. 1999 ж.
6. Русак Н.А. Қаржылық талдаудың негіздері, Мн: Меркаванне, 1995 ж.
7. Савицкая Г.В. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың шаруашылық қазметін талдау. Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық: 1996 ж.
8. Снитко Х.Ф. Өнеркәсіптік кәсіпорында негізгі қорлар есебі, конспект шолуы. – Минск: Экаунт, 1993 ж.
9. Құрылыс экономикасы. Под. ред. И.С. Степанова, - М., 1998 ж.
10. Кәсіпорынның 2000 жылғы негізгі қорлар амортизациясының журналы.
2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 03.09.1999 ж. №1308 үкімі: «Негізгі қорлар бойынша жылдық тозу мөлшерін бекіту туралы».
3. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 04.12.1995 ж. №13-5-3/10068 хаты: «Негізгі қорлар субъектін бағалау туралы».
4. Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің үкімі 21.10.1994 ж. №1178: «Қазақстан Республикасында негізгі қорларды индекстеу туралы».
5. Грабового П.Г. және Цая Т.Н. Құрылыс өндірісін ұйымдастыру – М. 1999 ж.
6. Русак Н.А. Қаржылық талдаудың негіздері, Мн: Меркаванне, 1995 ж.
7. Савицкая Г.В. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың шаруашылық қазметін талдау. Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық: 1996 ж.
8. Снитко Х.Ф. Өнеркәсіптік кәсіпорында негізгі қорлар есебі, конспект шолуы. – Минск: Экаунт, 1993 ж.
9. Құрылыс экономикасы. Под. ред. И.С. Степанова, - М., 1998 ж.
10. Кәсіпорынның 2000 жылғы негізгі қорлар амортизациясының журналы.
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Тақырыбы: Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау
Орындаған: Қабиева Т.Т.
Тексерген:Нуралина Қ.Т
Семей қ. 2015 ж
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарына сәйкес экономиканың сапалы өсуі елдің үдемелі индустриялық-инновациялық дамуына ықпал ететін физикалық инфрақұрылымды жаңғыртуға, адами ресурстарды дамытуға және институционалдық базаны нығайтуға негізделеді.
Бұл проблеманы шешу демографиялық ахуалдың жақсаруына және халық санының тұрақты өсуін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында көзделген халық санының 10 % өсіміне қол жеткізу үшін туу санының одан әрі өсуін, өмір сүрудің жалпы ұзақтығын арттыруды және көші-қонның оң сальдосын қамтамасыз ету қажет[1].
Осы проблемалардың шешімі Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті органдарының қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қажет етеді.
Демографиялық процесті басқару жүйесіндегі буындардың бірі ретінде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (бұдан әрі - Министрлік) бала туудың өсуіне, балалы отбасылардың жағдайының жақсаруына қолайлы жағдай жасауға жәрдемдесуге арналған.
Министрліктің бала туудың өсуіне жәрдемдесу жөніндегі қызметінің негізгі бағыттары оның қазіргі жағдайын ескере отырып айқындалған[1].
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің мәні мен мөлшерін анықтауда халықаралық практикада адамның ең төмен қажеттіліктерін қанағаттандыруда қажет ететін тауарлар мен қызметтердің бірер ең төмен деңгейін белгілеуге негізделген тәсілдеме - тұтыну себеті кеңірек таралған. Ол азық-түлікті және азық-түліктік емес бөліктерге бөлінеді. Сонымен бірге көптеген елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейінде азық-түлік шығыстарының үлесіне 25-тен 50 %-ға дейін тиеді.
Тұтыну себетінің құны нормативтік, статистикалық және құрамдастырылған әдістермен айқындалады. Дамыған елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейін халықтың медициналық (орташа) табыстарын есепке ала отырып анықтаудың практикасы кең дамыған. Шығыс еуропалық елдердің көбінде есеп-қисаптарда нормативтік әдіс пайдаланылады. ТМД елдерінде ол басымырақ пайдаланылады және ең аз тұтыну себетінің құнына тең келеді.
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы тағамдық азық-түліктерді тұтыну нормасы мен азық-түліктік және азық-түліктік емес шығыстар арасындағы ара қатынасты белгілеуге байланысты болған кезде практика құрамдастырылған әдісті пайдаланудың артықшылығына сендіреді [2].
Қазақстанда 2005 жылға дейін өмір сүрген ең төменгі күнкөріс деңгейіндегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөлігі - 70-тің 30 %-ға ара салмағы - халық шығыстарының нақты құрылымына жауап бермеді. Халықтың әр алуан топтарына арналған тағамдық негізгі азық-түліктерді тұтынудың жаңа ең төменгі нормаларын қабылдауға табанды қажеттік қалыптасты. Бұл тамақтық азық-түліктерді тұтыну экономика дамуының дағдарыстық мезгілінің өзгеше ерекшеліктеріне көп нәрседе сәйкес келген қолданыстағы ең төменгі нормаларының салауатты тамақтану туралы қазіргі түсінікке, экономика дамуының қазіргі реалдарына, демографиялық жағдаяттың белгіленген үдерістеріне және негізгі тамақтық азық- түліктерімен елдің азық-түлік рыногының толықтылығы деңгейіне жауап бермейтіндігіне байланысты болып отыр. Ең төменгі күнкөрістегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөліктердің арасындағы ара салмақ 2006 жылдан бастап 60-тың 40%-ға ара салмағына өзгерді. Екінші өзгеріс азық-түлік себетінің құрамына қатысты болып отыр, ол толық құнды және баланстанған тамақтану жөніндегі Дүниежүзілік денсаулықты ұйымдастыру ұйымының ұсыныстарын ескере отырып кеңейтілуде. Ең алдымен азық-түліктік себеттің ассортименттік жиынтығымен, ол 20 атаудың орнына предметтердің 43 атауын кіріктіреді. Бұл тамақтанудың сөткелік тағам мөлшерін (рационды) алуан етіп түрлендіруге, айқын пайдалы қасиеттері бар жұғымды заттардың түсуін айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік береді. Оның үстіне бұл үшін отбасылық бюджетті айтарлықтай көбейтудің қажеті жоқ мамандар жұғымды микроэлементтер бойынша теңгерімділікке қол жетеді деп санайды.
Ең төменгі күнкөріс деңгейі әлеуметтік индикатор ретінде есептеудің өзгеше нүктесі болып табылады, оны халықтың тұрмыс деңгейін бағалау мен кедейліктің өлшемі және жалақының, зейнетақының және өзге базалық әлеуметтік төлемақылардың ең төменгі мөлшерін негіздеу үшін пайдаланады.
Сондықтан мемлекеттік әлеуметтік стандарттар 2006 жылдан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейін есепке ала отырып белгіленеді, ал негізгі әлеуметтік төлемақылардың мөлшерлемелері бұл деңгейден төмен емес деңгейде белгіленеді.
Ең төменгі күнкөріс деңгейін анықтауға жаңа тәсілдемелерді қабылдаумен байланысты кедейлік шегі өзгереді. Бұл жерде екі факторды бөліп көрсету қажет. Оның бірі - халықтың тұрмыс деңгейін бағалау, яғни тұрмыс деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен азаматтардың үлес салмағын анықтау. Екінші фактор - бұл әлеуметтік көмек көрсету. Барлық елдер өзінің мүмкіндіктеріне қарай азаматқа, отбасына әлеуметтік көмек көрсетілетін шекті анықтайды. 2008 жылы әлеуметтік көмекті әр түрлі нысандарда 2506 мың адам алды [3].
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмек халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің маңызды элементі болып табылады, ол ең төменгі күнкөрістің 40%-ы мөлшерінде белгіленген кедейлік шегінің жан басына шаққандағы табыстан төмен отбасыларына беріледі.
Балалары бар отбасыларына Мемлекеттік жәрдемақы туралы заңға сәйкес 18 жасқа дейінгі (бала туғанда берілетін бір жолғы жәрдемақылардан басқа) балаларға жәрдемақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 60 %-ы болатын отбасыларына беріледі.
Күнкөріс минимумы көлемін есептеу әдістемесінің жүргізілуі.
Күнкөріс минимумы - бұл мемлекеттік әлеуметтік саясаттың маңызды құралы. Әлемдік тәжірибеде ол абсолютті кедейшілік ретінде қолданылады және кедейшілік шегі деп аталады. Кдейшілік шегі - бұл адамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті табыстың минималды деңгейі. Қазақстанда да кедейшілік деңгейін өлшеу үшін күнкөріс минимумы қолданылады. Бірақ экономикалық теңсіздікпен тығыз байланысты болатын кедейшілік қоғамның барлық таптарының әл-ауқат деңгейімен қоса қарастырылуы керек. Есепке сәйкес, Қазақстанда кедейшілік деңгейін төмендетуге бағытталған мемлекеттік саяст тек абсолютті кедейшілік жағдайындағы адамдарға ғана емс, кедейшілікке душар болу тәуекелін болдырмауға да бағытталуы керек. Абсолютті кедей болу тәуекел қапі төнген адамдарды анықтау үшін күнкөріс минимумының екі мөлшеріне тең табыс деңгейінің шекті мөлшерін пайдалану ұсынылады. Табыстардың мұндай дңгейі минималды деңгеден жоғары болса да, қалыпты өмір сүру деңгейін қолдауға қажетті адамның физикалық және ойлау қабілеттерін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді. Жан басына шаққанда еліміздегі өмір сүру минимумы 2013 жылдың қарашасында 17 029 теңгені құрады. Бұл өткен аймен салыстырғанда 8,6%-ға аз болса, өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 2,9%-ға артық, - делінген хабарламада. Кедейшілік мәселесі экономикалық және әлеуметтік аспектілерді және бақылау аспектісін қамтиды. Табыстар юойынша негізгі критерийлер - бұ лкүнкөріс минимумы және кедейшілік шегі. Күнкөріс минимумы кедейшілік деңгейін анықтаудың негізі болып саналады жәнеминималды тұтынушылық қоржыны негізінде есептелінеді, ол 701 пайызға азық-түліктік және 30 пайызға азық-түліктік емес тауарлар мен қызметтерден тұрады. Кедейшілік шегі күнкөріс минимумының бір бөлігін құрайды. Бұл көрсеткіш, ең алдымен, адрестік әлеуметтік көмекті көрсетуде мемлекеттің мүмкіндіктерін сипаттайды. Табыстар бойынша кедейшілік индикаторлары - бұл табыстары күнкөріс минимумнан төмен болатын халықтың үлесі, кедейшілік алшақтығы мен өткірлігі. Табыстық емес кедейшілікті бағалаудың негізгі критерийлері - бұл негізгі әлеуметтік игіліктер мен қызметтердің қол жетерлік минималды деңгейі. Денсаулық сақтау сферасында - бұл жан басына шаққандағы медициналық ұйымдары жоқ қоныстардың саны; білім беруде - бұл балаларды оқумен қамту, мектептері жоқ қоныстардың осаны, білім беру мекемелерінде материалдық көмек көрсетілгендер; әлеуметтік көмек жүйесінде - халықтың осал топтарына көрсетілген көмекпен қамту және оның мөлшері. Кедейлер үшін әлеуметтік инфрақұрылымның қол жетерлігінің жанама индикаторлары болып денсаулық, білім, өмірдің орташа ұзақтығы, әлеуметтік деградация (алкоголизм, нашақорлық, жезөкшелік, қылмыстық) көрсеткіштері, сондай-ақ халықтың көші-қонысының көрсеткіштері табылады. Бірақ бар индикаторлар кедейшіліктің барлық аспектілерін толық көрсетпейді. Физикалық инфрақұрылымның қол жетерлігінің индикаторлары кедейшіліктің коммуникациялардан алшақтық, табиғи немесе энергетикалық ресурстардың шектеулігі сияқты факторларын ашып көрсетеді, бірақ олар қажетті шараларды жасауда жеткіліксіз көлемде қолданылады[4].
Күнкөріс минимумы көрсеткіштерінің жүйесі.Әрбір жұмыс істейтін жанды үнемі мазалайтын жайт - ол еңбегінің лайықты бағаланып, тиесілі ақысының төленуі. Ел азаматтарының еңбегінің құны мен табысы да осы орташа жалақының деңгейімен анықталады. Қазақстандағы жалақының өсімі дағдарыс жылдарына тап келгендіктен ресми деректерде жіпке тізгендей көрсетілетін әдемі цифрларды инфляция жұтып жатқаны анық. Жалпы, соңғы үш жыл ішінде орташа айлық номиналды жалақының өсімі жылына 7 пайыздан артық көр - сеткішті құрап отыр. Ресми мәліметтерде осы мөлшердегі қарқын - мен халықтың ақшалай табысы да өскені айтылады. Бізде кедейшілік шегін есептеу 2000 жылы шыққан үкіметтің қаулысына сәйкес жүзеге асады. Қаулыда кедейшілік шегі экономикалық мүмкіндіктерге байланысты Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен анықталады деп анық көрсетілген. Нақты критерийлер мен сандар жоқ. Ал, дамыған елдердегі есеп мүлдем өзгеше. Біздің Кедендік одақ бойынша серіктесімізде де күнкөріс минимумынан төмен табысы барлар кедей саналады. Сондықтан, көптеген мемлекетте күнкөріс минимумы мен кедейшілік шегі дегеніміз - бір көрсеткіш. Ал бізде ол әртүрлі. Алайда, халықтың әл-ауқатының деңгейі тек жалақы, айлық табыс, зейнетақы және басқа да төлемдерден ғана өлшенбейді, өзге де факторлар бар. Егер кейбір тұтыну тауарларының бағасы жайында есептейтін болсақ, жағдай басқаша белең алары сөзсіз. Мәселен, негізгі азық түрлері ет, сүт, жұмыртқа құны әлдеқашан дамыған елдердегі бағамен теңесіп кетті. Іс жүзінде біздегі тұтыну себетінің деңгейі қазіргіден 2-2,5 есе көп болуы тиіс. Ол үшін еліміздегі нақты жағдайды есепке ала отырып, күнкөріс минимумын қайта қарастырып шығаруға тура келеді. Күнкөріс минимумы керек екен. Ол: - халықтың тіршілік деңгейін бағалауға және кедейшілік шегін анықтауға; - әлеуметтік саясаттың бағытын анықтауға және халыққа әлеуметтік қолдау көрсету шарасын жүзеге асыруға; - айлық еңбекақы мөлшерінің төменгі мөлшерін, зейнетақының төменгі мөлшерін және негізгі әлеуметтік төлемді анықтауға негіз болады. Кедейшілік шегі күнкөріс минимумының бір бөлігін құрайды. Бұл көрсеткіш, ең алдымен, адрестік әлеуметтік көмекті көрсетуде мемлекеттің мүмкіндіктерін сипаттайды. Табыстар бойынша кедейшілік индикаторлары - бұл табыстары күнкөріс минимумнан төмен болатын халықтың үлесі, кедейшілік алшақтығы мен өткірлігі[5].
Күнкөріс минимумы түсінігі және оның ҚР әлеуметтік стандартына сәйкес өлшеміне сипаттама . Күнкөріс минимумы дегеніміз - адамның өмір сүруін сақтау үшін қажетті өмірлік қажеттіліктердің минимум құны. Күнкөріс минимумы адам денсаулығын сақтау мен оның өмір сүруін қамтамасыз ететін тамақтану өнімдері, сатылмайтын тауарлар мен қызметтер, төлемдер мен салықтардың ең аз бағаларынан тұратын тұтыну себетінің бағасын құрайды. Бұл көрсеткіш еңбекақы, шәкіртақы, зейнетақы және басқа да әлеуметтік төлемдерді тағайындауда ескеру үшін есептелінеді. Статистика түсіндіргендей, күнкөріс минимумы керек екен. Ол: - халықтың тіршілік деңгейін бағалауға және кедейшілік шегін анықтауға; - әлеуметтік саясаттың бағытын анықтауға және халыққа әлеуметтік қолдау көрсету шарасын жүзеге асыруға; - айлық еңбекақы мөлшерінің төменгі мөлшерін, зейнетақының төменгі мөлшерін және негізгі әлеуметтік төлемді анықтауға негіз болады. Әр елде күнкөріс минимумы әрқалай есептеледі. Қазақстанда ол азық-түлік себетінің төменгі құнынан және қажетті азық-түлік емес тауарлар мен қызметтерге кететін төменгі шығындар үлестерінен алынып есептеледі. Біздің күнкөріс минимумымыз 60 пайыз азық-түлік себетінен және 40 пайыз азық-түлік емес тауарлар мен қызметтерден тұрады. Ақшалай арақатынас бойынша - тиісінше 10 295 теңге мен 6 863 теңге. Азық-түлік себетінің көлемі азық-түлік тұтынудың физиологиялық ғылыми негізделген нормалары бойынша есептеледі. Ол Денсаулық сақтау министрлігінде бекітіледі. Оған 40-тан аса азық-түліктердің түрі кіреді. Азық-түлік емес бөлігіне коммуналдық қызметтер, көлік, киімдер, аяқ киім, дәрі-дәрмек, гигиена құралдары кіреді. Қазақстанда 2010 жылдың қаңтар айындағы есеп бойынша күнкөріс минимумы 12 141 теңгені құрайды. Тұтыну себетінің құрылымы: ет және балыққа - 20,3%, сүт, май өнімдеріне және тұқымдарға - 17,1%, көкөніс және жемістерге - 10,1%, нан өнімдеріне - 9,6%, қант, шай және басқа заттарға - 2,9%. Ал студенттердің шәкіртақысы 9600 теңге, жоғары санаттағылар 10600 теңге алады[6].
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
Еңбекақының ең төменгі мөлшерінің критерийінің екі тәсілдері бар. Біріншісі - бұл азық - түлікке, киімге, тұрғын үйге, білімге, медициналық қызметке, қарым - қатынас арқылы жалпы мәдени деңгейін сақтауға, белгілі бір қызметтерді қолдануға (көлік, байланыс және т.с.с.) және т.б. жұмыс істейтін отбасыларының негізгі қажеттіліктерінен шыға отырып оның есебі. Осы мақсаттарда мемлекет тұтынушылық себетін құрастырады, олардың құндың мәні анықталады, еңбекақының ең төменгі мөлшерінің критериясының қызметін атқаратын ең төменгі тұтынушылық бюджет немесе ең төменгі күнкөріс деңгейі бекітіледі.
Достастық мемлекеттерінде еңбекақының ең төменгі мөлшерін есептеу үшін ең төменгі тұтынушылық бюджет немесе күнкөріс деңгей критерийі қолданады[7].
Бүгінгі таңда Достастық мемлекеттерде есептелетін күнкөріс деңгейі (ең төменгі тұтынушылық бюджет) еңбекақының ең төменгі мөлшерін анықтауда критерий болып табылады. Белоруссия, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Украинадағы еңбек заңдылықтарында айлық еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейінің ең төменгі деңгейінен төмен болу мүмкін еместігі анық айтылған. Дегенмен кепілдіктер болғанымен ТМД елдерінің көбісінде осы қатынас сақталмайды. 2009 жылғы 1 қаңтарға тек Қазақстанда ғана еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейіне жетті, сондай - ақ 2008 жылғы инфляция есебімен оның мөлшеріне индексация қажет, әйтпесе 2009 жылы ол күнкөріс деңгейінен төмен болады. Әзірбайжанда, Белоруссияда, Ресейде, Украинада оның мөлшері еңбекке жарамды адамның күнкөріс деңгейінен 80% - 90% құрады, ал Қырғызстанда және Молдавияда сәйкесінше 8% және 46%. Яғни бүгінгі таңда бекітілген еңбекақының ең төменгі мөлшерін көп мемлекеттерде қызметкерлердің физиологиялқ өмір сүруін қамтамасыз етпейді.
Егер еңбекақының ең төменгі мөлшері мен орташа еңбекақының мөлшерінің үлес салмағын есептегенде, онда 2008 жылғы желтоқсанда ол келесідей болар еді: Әзірбайжанда - 25, Арменияда - 21, Белоруссияда - 23, Қазақстанда - 19, Қырғыстанда - 5, Молдавияда - 20, Ресейде - 22, Тәжікстанда - 18, Украинада - 30 пайыз. Бірақ осы пайыздар қызметкер осы қаражаттарға өмір сүре, отбасын қамтамсыз ете алады ма деген сұрақтарға жауап бермейді. Егер пайызды көбейтсек те осы сұрақ жауап бере алмаймыз. Көрсетілген пайыздың көбейту қажеттігі туралы кәсіподақтарда дәлелдері жоқ[5].
Қазіргі кезеңде ТМД елдерінің көбісінде өмір сүру деңгейінің төмен деңгейі сақталады, еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейіне дейін жетпеген кезде, еңбекақының ең төменгі мөлшері бекітудің критерийін өзгерту туралы сұрақты қарастыру орынсыз. Сонымен бірге экономикалық дағдарыс жағдайында кейбір мемлекеттерде атаулы еңбекақыда төмендеуде байқалады және оның өсіміне ескеру керек еместігі туындайды, еңбекақының ең төменгі мөлшерін орташа еңбекақыдан пайыз түрінде есептеуі қызметкерлердің жағдайын одан сайын төмендетуі мүмкін.
Достастық мемлекеттеріндегі еңбекақының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Тақырыбы: Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау
Орындаған: Қабиева Т.Т.
Тексерген:Нуралина Қ.Т
Семей қ. 2015 ж
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарына сәйкес экономиканың сапалы өсуі елдің үдемелі индустриялық-инновациялық дамуына ықпал ететін физикалық инфрақұрылымды жаңғыртуға, адами ресурстарды дамытуға және институционалдық базаны нығайтуға негізделеді.
Бұл проблеманы шешу демографиялық ахуалдың жақсаруына және халық санының тұрақты өсуін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында көзделген халық санының 10 % өсіміне қол жеткізу үшін туу санының одан әрі өсуін, өмір сүрудің жалпы ұзақтығын арттыруды және көші-қонның оң сальдосын қамтамасыз ету қажет[1].
Осы проблемалардың шешімі Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті органдарының қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қажет етеді.
Демографиялық процесті басқару жүйесіндегі буындардың бірі ретінде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (бұдан әрі - Министрлік) бала туудың өсуіне, балалы отбасылардың жағдайының жақсаруына қолайлы жағдай жасауға жәрдемдесуге арналған.
Министрліктің бала туудың өсуіне жәрдемдесу жөніндегі қызметінің негізгі бағыттары оның қазіргі жағдайын ескере отырып айқындалған[1].
1.1 Қазақстандағы күнкөріс минимумы
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің мәні мен мөлшерін анықтауда халықаралық практикада адамның ең төмен қажеттіліктерін қанағаттандыруда қажет ететін тауарлар мен қызметтердің бірер ең төмен деңгейін белгілеуге негізделген тәсілдеме - тұтыну себеті кеңірек таралған. Ол азық-түлікті және азық-түліктік емес бөліктерге бөлінеді. Сонымен бірге көптеген елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейінде азық-түлік шығыстарының үлесіне 25-тен 50 %-ға дейін тиеді.
Тұтыну себетінің құны нормативтік, статистикалық және құрамдастырылған әдістермен айқындалады. Дамыған елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейін халықтың медициналық (орташа) табыстарын есепке ала отырып анықтаудың практикасы кең дамыған. Шығыс еуропалық елдердің көбінде есеп-қисаптарда нормативтік әдіс пайдаланылады. ТМД елдерінде ол басымырақ пайдаланылады және ең аз тұтыну себетінің құнына тең келеді.
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы тағамдық азық-түліктерді тұтыну нормасы мен азық-түліктік және азық-түліктік емес шығыстар арасындағы ара қатынасты белгілеуге байланысты болған кезде практика құрамдастырылған әдісті пайдаланудың артықшылығына сендіреді [2].
Қазақстанда 2005 жылға дейін өмір сүрген ең төменгі күнкөріс деңгейіндегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөлігі - 70-тің 30 %-ға ара салмағы - халық шығыстарының нақты құрылымына жауап бермеді. Халықтың әр алуан топтарына арналған тағамдық негізгі азық-түліктерді тұтынудың жаңа ең төменгі нормаларын қабылдауға табанды қажеттік қалыптасты. Бұл тамақтық азық-түліктерді тұтыну экономика дамуының дағдарыстық мезгілінің өзгеше ерекшеліктеріне көп нәрседе сәйкес келген қолданыстағы ең төменгі нормаларының салауатты тамақтану туралы қазіргі түсінікке, экономика дамуының қазіргі реалдарына, демографиялық жағдаяттың белгіленген үдерістеріне және негізгі тамақтық азық- түліктерімен елдің азық-түлік рыногының толықтылығы деңгейіне жауап бермейтіндігіне байланысты болып отыр. Ең төменгі күнкөрістегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөліктердің арасындағы ара салмақ 2006 жылдан бастап 60-тың 40%-ға ара салмағына өзгерді. Екінші өзгеріс азық-түлік себетінің құрамына қатысты болып отыр, ол толық құнды және баланстанған тамақтану жөніндегі Дүниежүзілік денсаулықты ұйымдастыру ұйымының ұсыныстарын ескере отырып кеңейтілуде. Ең алдымен азық-түліктік себеттің ассортименттік жиынтығымен, ол 20 атаудың орнына предметтердің 43 атауын кіріктіреді. Бұл тамақтанудың сөткелік тағам мөлшерін (рационды) алуан етіп түрлендіруге, айқын пайдалы қасиеттері бар жұғымды заттардың түсуін айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік береді. Оның үстіне бұл үшін отбасылық бюджетті айтарлықтай көбейтудің қажеті жоқ мамандар жұғымды микроэлементтер бойынша теңгерімділікке қол жетеді деп санайды.
Ең төменгі күнкөріс деңгейі әлеуметтік индикатор ретінде есептеудің өзгеше нүктесі болып табылады, оны халықтың тұрмыс деңгейін бағалау мен кедейліктің өлшемі және жалақының, зейнетақының және өзге базалық әлеуметтік төлемақылардың ең төменгі мөлшерін негіздеу үшін пайдаланады.
Сондықтан мемлекеттік әлеуметтік стандарттар 2006 жылдан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейін есепке ала отырып белгіленеді, ал негізгі әлеуметтік төлемақылардың мөлшерлемелері бұл деңгейден төмен емес деңгейде белгіленеді.
Ең төменгі күнкөріс деңгейін анықтауға жаңа тәсілдемелерді қабылдаумен байланысты кедейлік шегі өзгереді. Бұл жерде екі факторды бөліп көрсету қажет. Оның бірі - халықтың тұрмыс деңгейін бағалау, яғни тұрмыс деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен азаматтардың үлес салмағын анықтау. Екінші фактор - бұл әлеуметтік көмек көрсету. Барлық елдер өзінің мүмкіндіктеріне қарай азаматқа, отбасына әлеуметтік көмек көрсетілетін шекті анықтайды. 2008 жылы әлеуметтік көмекті әр түрлі нысандарда 2506 мың адам алды [3].
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмек халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің маңызды элементі болып табылады, ол ең төменгі күнкөрістің 40%-ы мөлшерінде белгіленген кедейлік шегінің жан басына шаққандағы табыстан төмен отбасыларына беріледі.
Балалары бар отбасыларына Мемлекеттік жәрдемақы туралы заңға сәйкес 18 жасқа дейінгі (бала туғанда берілетін бір жолғы жәрдемақылардан басқа) балаларға жәрдемақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 60 %-ы болатын отбасыларына беріледі.
Күнкөріс минимумы көлемін есептеу әдістемесінің жүргізілуі.
Күнкөріс минимумы - бұл мемлекеттік әлеуметтік саясаттың маңызды құралы. Әлемдік тәжірибеде ол абсолютті кедейшілік ретінде қолданылады және кедейшілік шегі деп аталады. Кдейшілік шегі - бұл адамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті табыстың минималды деңгейі. Қазақстанда да кедейшілік деңгейін өлшеу үшін күнкөріс минимумы қолданылады. Бірақ экономикалық теңсіздікпен тығыз байланысты болатын кедейшілік қоғамның барлық таптарының әл-ауқат деңгейімен қоса қарастырылуы керек. Есепке сәйкес, Қазақстанда кедейшілік деңгейін төмендетуге бағытталған мемлекеттік саяст тек абсолютті кедейшілік жағдайындағы адамдарға ғана емс, кедейшілікке душар болу тәуекелін болдырмауға да бағытталуы керек. Абсолютті кедей болу тәуекел қапі төнген адамдарды анықтау үшін күнкөріс минимумының екі мөлшеріне тең табыс деңгейінің шекті мөлшерін пайдалану ұсынылады. Табыстардың мұндай дңгейі минималды деңгеден жоғары болса да, қалыпты өмір сүру деңгейін қолдауға қажетті адамның физикалық және ойлау қабілеттерін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді. Жан басына шаққанда еліміздегі өмір сүру минимумы 2013 жылдың қарашасында 17 029 теңгені құрады. Бұл өткен аймен салыстырғанда 8,6%-ға аз болса, өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 2,9%-ға артық, - делінген хабарламада. Кедейшілік мәселесі экономикалық және әлеуметтік аспектілерді және бақылау аспектісін қамтиды. Табыстар юойынша негізгі критерийлер - бұ лкүнкөріс минимумы және кедейшілік шегі. Күнкөріс минимумы кедейшілік деңгейін анықтаудың негізі болып саналады жәнеминималды тұтынушылық қоржыны негізінде есептелінеді, ол 701 пайызға азық-түліктік және 30 пайызға азық-түліктік емес тауарлар мен қызметтерден тұрады. Кедейшілік шегі күнкөріс минимумының бір бөлігін құрайды. Бұл көрсеткіш, ең алдымен, адрестік әлеуметтік көмекті көрсетуде мемлекеттің мүмкіндіктерін сипаттайды. Табыстар бойынша кедейшілік индикаторлары - бұл табыстары күнкөріс минимумнан төмен болатын халықтың үлесі, кедейшілік алшақтығы мен өткірлігі. Табыстық емес кедейшілікті бағалаудың негізгі критерийлері - бұл негізгі әлеуметтік игіліктер мен қызметтердің қол жетерлік минималды деңгейі. Денсаулық сақтау сферасында - бұл жан басына шаққандағы медициналық ұйымдары жоқ қоныстардың саны; білім беруде - бұл балаларды оқумен қамту, мектептері жоқ қоныстардың осаны, білім беру мекемелерінде материалдық көмек көрсетілгендер; әлеуметтік көмек жүйесінде - халықтың осал топтарына көрсетілген көмекпен қамту және оның мөлшері. Кедейлер үшін әлеуметтік инфрақұрылымның қол жетерлігінің жанама индикаторлары болып денсаулық, білім, өмірдің орташа ұзақтығы, әлеуметтік деградация (алкоголизм, нашақорлық, жезөкшелік, қылмыстық) көрсеткіштері, сондай-ақ халықтың көші-қонысының көрсеткіштері табылады. Бірақ бар индикаторлар кедейшіліктің барлық аспектілерін толық көрсетпейді. Физикалық инфрақұрылымның қол жетерлігінің индикаторлары кедейшіліктің коммуникациялардан алшақтық, табиғи немесе энергетикалық ресурстардың шектеулігі сияқты факторларын ашып көрсетеді, бірақ олар қажетті шараларды жасауда жеткіліксіз көлемде қолданылады[4].
Күнкөріс минимумы көрсеткіштерінің жүйесі.Әрбір жұмыс істейтін жанды үнемі мазалайтын жайт - ол еңбегінің лайықты бағаланып, тиесілі ақысының төленуі. Ел азаматтарының еңбегінің құны мен табысы да осы орташа жалақының деңгейімен анықталады. Қазақстандағы жалақының өсімі дағдарыс жылдарына тап келгендіктен ресми деректерде жіпке тізгендей көрсетілетін әдемі цифрларды инфляция жұтып жатқаны анық. Жалпы, соңғы үш жыл ішінде орташа айлық номиналды жалақының өсімі жылына 7 пайыздан артық көр - сеткішті құрап отыр. Ресми мәліметтерде осы мөлшердегі қарқын - мен халықтың ақшалай табысы да өскені айтылады. Бізде кедейшілік шегін есептеу 2000 жылы шыққан үкіметтің қаулысына сәйкес жүзеге асады. Қаулыда кедейшілік шегі экономикалық мүмкіндіктерге байланысты Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен анықталады деп анық көрсетілген. Нақты критерийлер мен сандар жоқ. Ал, дамыған елдердегі есеп мүлдем өзгеше. Біздің Кедендік одақ бойынша серіктесімізде де күнкөріс минимумынан төмен табысы барлар кедей саналады. Сондықтан, көптеген мемлекетте күнкөріс минимумы мен кедейшілік шегі дегеніміз - бір көрсеткіш. Ал бізде ол әртүрлі. Алайда, халықтың әл-ауқатының деңгейі тек жалақы, айлық табыс, зейнетақы және басқа да төлемдерден ғана өлшенбейді, өзге де факторлар бар. Егер кейбір тұтыну тауарларының бағасы жайында есептейтін болсақ, жағдай басқаша белең алары сөзсіз. Мәселен, негізгі азық түрлері ет, сүт, жұмыртқа құны әлдеқашан дамыған елдердегі бағамен теңесіп кетті. Іс жүзінде біздегі тұтыну себетінің деңгейі қазіргіден 2-2,5 есе көп болуы тиіс. Ол үшін еліміздегі нақты жағдайды есепке ала отырып, күнкөріс минимумын қайта қарастырып шығаруға тура келеді. Күнкөріс минимумы керек екен. Ол: - халықтың тіршілік деңгейін бағалауға және кедейшілік шегін анықтауға; - әлеуметтік саясаттың бағытын анықтауға және халыққа әлеуметтік қолдау көрсету шарасын жүзеге асыруға; - айлық еңбекақы мөлшерінің төменгі мөлшерін, зейнетақының төменгі мөлшерін және негізгі әлеуметтік төлемді анықтауға негіз болады. Кедейшілік шегі күнкөріс минимумының бір бөлігін құрайды. Бұл көрсеткіш, ең алдымен, адрестік әлеуметтік көмекті көрсетуде мемлекеттің мүмкіндіктерін сипаттайды. Табыстар бойынша кедейшілік индикаторлары - бұл табыстары күнкөріс минимумнан төмен болатын халықтың үлесі, кедейшілік алшақтығы мен өткірлігі[5].
Күнкөріс минимумы түсінігі және оның ҚР әлеуметтік стандартына сәйкес өлшеміне сипаттама . Күнкөріс минимумы дегеніміз - адамның өмір сүруін сақтау үшін қажетті өмірлік қажеттіліктердің минимум құны. Күнкөріс минимумы адам денсаулығын сақтау мен оның өмір сүруін қамтамасыз ететін тамақтану өнімдері, сатылмайтын тауарлар мен қызметтер, төлемдер мен салықтардың ең аз бағаларынан тұратын тұтыну себетінің бағасын құрайды. Бұл көрсеткіш еңбекақы, шәкіртақы, зейнетақы және басқа да әлеуметтік төлемдерді тағайындауда ескеру үшін есептелінеді. Статистика түсіндіргендей, күнкөріс минимумы керек екен. Ол: - халықтың тіршілік деңгейін бағалауға және кедейшілік шегін анықтауға; - әлеуметтік саясаттың бағытын анықтауға және халыққа әлеуметтік қолдау көрсету шарасын жүзеге асыруға; - айлық еңбекақы мөлшерінің төменгі мөлшерін, зейнетақының төменгі мөлшерін және негізгі әлеуметтік төлемді анықтауға негіз болады. Әр елде күнкөріс минимумы әрқалай есептеледі. Қазақстанда ол азық-түлік себетінің төменгі құнынан және қажетті азық-түлік емес тауарлар мен қызметтерге кететін төменгі шығындар үлестерінен алынып есептеледі. Біздің күнкөріс минимумымыз 60 пайыз азық-түлік себетінен және 40 пайыз азық-түлік емес тауарлар мен қызметтерден тұрады. Ақшалай арақатынас бойынша - тиісінше 10 295 теңге мен 6 863 теңге. Азық-түлік себетінің көлемі азық-түлік тұтынудың физиологиялық ғылыми негізделген нормалары бойынша есептеледі. Ол Денсаулық сақтау министрлігінде бекітіледі. Оған 40-тан аса азық-түліктердің түрі кіреді. Азық-түлік емес бөлігіне коммуналдық қызметтер, көлік, киімдер, аяқ киім, дәрі-дәрмек, гигиена құралдары кіреді. Қазақстанда 2010 жылдың қаңтар айындағы есеп бойынша күнкөріс минимумы 12 141 теңгені құрайды. Тұтыну себетінің құрылымы: ет және балыққа - 20,3%, сүт, май өнімдеріне және тұқымдарға - 17,1%, көкөніс және жемістерге - 10,1%, нан өнімдеріне - 9,6%, қант, шай және басқа заттарға - 2,9%. Ал студенттердің шәкіртақысы 9600 теңге, жоғары санаттағылар 10600 теңге алады[6].
1.2 Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі ең төменгі еңбекақыны талдау
Еңбекақының ең төменгі мөлшерінің критерийінің екі тәсілдері бар. Біріншісі - бұл азық - түлікке, киімге, тұрғын үйге, білімге, медициналық қызметке, қарым - қатынас арқылы жалпы мәдени деңгейін сақтауға, белгілі бір қызметтерді қолдануға (көлік, байланыс және т.с.с.) және т.б. жұмыс істейтін отбасыларының негізгі қажеттіліктерінен шыға отырып оның есебі. Осы мақсаттарда мемлекет тұтынушылық себетін құрастырады, олардың құндың мәні анықталады, еңбекақының ең төменгі мөлшерінің критериясының қызметін атқаратын ең төменгі тұтынушылық бюджет немесе ең төменгі күнкөріс деңгейі бекітіледі.
Достастық мемлекеттерінде еңбекақының ең төменгі мөлшерін есептеу үшін ең төменгі тұтынушылық бюджет немесе күнкөріс деңгей критерийі қолданады[7].
Бүгінгі таңда Достастық мемлекеттерде есептелетін күнкөріс деңгейі (ең төменгі тұтынушылық бюджет) еңбекақының ең төменгі мөлшерін анықтауда критерий болып табылады. Белоруссия, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Украинадағы еңбек заңдылықтарында айлық еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейінің ең төменгі деңгейінен төмен болу мүмкін еместігі анық айтылған. Дегенмен кепілдіктер болғанымен ТМД елдерінің көбісінде осы қатынас сақталмайды. 2009 жылғы 1 қаңтарға тек Қазақстанда ғана еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейіне жетті, сондай - ақ 2008 жылғы инфляция есебімен оның мөлшеріне индексация қажет, әйтпесе 2009 жылы ол күнкөріс деңгейінен төмен болады. Әзірбайжанда, Белоруссияда, Ресейде, Украинада оның мөлшері еңбекке жарамды адамның күнкөріс деңгейінен 80% - 90% құрады, ал Қырғызстанда және Молдавияда сәйкесінше 8% және 46%. Яғни бүгінгі таңда бекітілген еңбекақының ең төменгі мөлшерін көп мемлекеттерде қызметкерлердің физиологиялқ өмір сүруін қамтамасыз етпейді.
Егер еңбекақының ең төменгі мөлшері мен орташа еңбекақының мөлшерінің үлес салмағын есептегенде, онда 2008 жылғы желтоқсанда ол келесідей болар еді: Әзірбайжанда - 25, Арменияда - 21, Белоруссияда - 23, Қазақстанда - 19, Қырғыстанда - 5, Молдавияда - 20, Ресейде - 22, Тәжікстанда - 18, Украинада - 30 пайыз. Бірақ осы пайыздар қызметкер осы қаражаттарға өмір сүре, отбасын қамтамсыз ете алады ма деген сұрақтарға жауап бермейді. Егер пайызды көбейтсек те осы сұрақ жауап бере алмаймыз. Көрсетілген пайыздың көбейту қажеттігі туралы кәсіподақтарда дәлелдері жоқ[5].
Қазіргі кезеңде ТМД елдерінің көбісінде өмір сүру деңгейінің төмен деңгейі сақталады, еңбекақының ең төменгі мөлшері күнкөріс деңгейіне дейін жетпеген кезде, еңбекақының ең төменгі мөлшері бекітудің критерийін өзгерту туралы сұрақты қарастыру орынсыз. Сонымен бірге экономикалық дағдарыс жағдайында кейбір мемлекеттерде атаулы еңбекақыда төмендеуде байқалады және оның өсіміне ескеру керек еместігі туындайды, еңбекақының ең төменгі мөлшерін орташа еңбекақыдан пайыз түрінде есептеуі қызметкерлердің жағдайын одан сайын төмендетуі мүмкін.
Достастық мемлекеттеріндегі еңбекақының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz