Нормативтік құқықтық актілер

Нормативтік құқықтық акт – қазіргі мемлекеттердің негізгі деректерінің бірі. Онда көптеген жеке адам туралы маңызды көзқарастар оның мүдделері, қоғамдық қатынастардың қажеттіліктері көрсетіледі. Басқа құқық деректері жалпы реттеушілік маңыздылыққа ие емес. Олар жекелеген, көмекші, не қоғамдық қатынастарды реттеудегі толықтырушы рольдерінде болады.
Нормативтік құқықтық актілерде көпшіліктің және жеке адамдардың мүдделерін қорғайтын құқық нормалары бекітіледі және оларды нақтылы экономикалық, әлеуметтік, ұлттық және осы тарихи кезеңдердегі халықаралық жағдайларға байланысты үйлестіреді.
Дүниежүзілік заң ғылымдары құқық деректерін құқық нормаларының мазмұндарынан бөлмей қарайды. Заңды нормалардың әдет-ғұрыпта, сот ісінде көрінуі, не жеке оқиғаның қайталануының мөлшеріне сай, белгілі тәртіп жолын пайдалануына байланысты болады. Сондықтан, заңды нормалар көрсетілген нысанда, жалпы және жергілікті түрдегі белгілі көрінуді, іске асыра алмайды.
Қоғам өмірінің дамуымен, қоғамдық қатынастардың қиындауымен міндетті бағыттар қоғамдық прогресстің тежеуіне айналды.
Жалпылама нормативті реттеуге көшу эволюциялық жолмен іске асырылуда. Алғашқыда нормативтік реттеу, қоғам өміріндегі тек қана, тікелей мемлекеттік биліктің мүддесіне тиісті болды. Жекеше мүліктік және от басылық қатынастар көп уақыт бойында әдет-ғұрып құқығымен сот жұмысының ықпалдарында болды. Уақыт өткен сайын, нормативтік құқықтық реттеу өзіне қоғам өмірінің басқа аяларын бағындыра отырып, кеңейе түсті және қоғамдық қатынастарды реттеудегі ең алдыңғы құқықтық нысанға айналды.
Басқа құқықтық деректерден (нысаннан) айырмашылығы, нормативтік құқықтық актілердің мынандай белгілері бар:
1. Нормативтік құқықтық актілер құзыреті бар мемлекеттік органдардың құқықтық шығармашылық жұмыстарының нәтижесінде не болмаса, бүкіл халықтық ерік білдіру арқылы құрылады. Құқықтық шығармашылық жұмыс дегеніміз, құқық нормаларын шығаратын, сонымен бірге оларды жетілдіріп ескірген құқық нормаларының пайдаланылуын тоқтататын мемлекеттік органдардың қызметі.
Құқықтық шығармашылық - нормативтік құқықтық актілерді дайындауға және жетілдіруге арналған қызмет. Оның негізгі екі түрі бар: тікелей құқықтық шығармашылық және жанама түрдегі құқықтық шығармашылық.
Тікелей құқықтық шығармашық – референдумды өткізу кезінде іске асырылады, яғни конституция негізінде мемлекеттік билікпен ұсынылған нормативтік құқықтық актілер қабылданады не қабылданбайды.
Мемлекеттік құқықтық шығармашылық заңмен белгіленген тәртіпке сай, Құқық нормаларын өзгерту не жоюмен көрінеді. Оған мемлекет рұқсат (санкция) берген қоғамдық ұйымдардың нормаларды шығару туралы, шығармашылық жұмыстары жатады. Мұнда, қоғамдық ұйымдардың шығаратын құқықтық нормалар, мемлекет қорғайтын қасиеті бар нормаларға айналады.
2. Нормативтік құқықтық актілерде тек құқық нормалары болады, яғни, жалпы сипаттағы мемлекеттік міндеттілікке ие тәртіптер. Сондықтан, нормативтік құқықтық актілерде жекелеген құқықтық актілерден айыра білу қажет. Олар құқықтық деректерге жатпайды. Жеке құқықтық актілер өз әрекетін құқықтық реттеу аясындағы белгілі құқық субъектілеріне бағыттайды. Ол бірақ рет пайдалануға арналған, яғни жекелеген адамдарға арналып, белгілі құқықты не міндетті іске асырғаннан кейін өз әрекетін тоқтатады.
Жекелеген құқықтық актілер, жалпы құқықтық нормалардың ұйғарымын іске асыруға маңызды және қажетті құрал. Олар міндетті мемлекеттік сипатта болады, оларды қамтамасыз ету құзыреті бар мемлекеттік органдар арқылы жүргізіледі (сотпен, арбитражбен, мэрлермен) дегенмен, олар құқықтық деректерге жатпайды себебі, құқық нормалары

Пайдаланылған ғдебиеттер:

1. ҚР Конституциясы. 1995 ж.
2. Т. Ағдарбеков:
«Құқық және мемлекет теориясы» Болашақ-Баспа, 2002 ж.;

3.«Егемен Қазақстан» Қазақстан Республикасының Заңы
24.03.98 ж.

4. Ғ. Сапарғалиев, А. Ибраев:
«Мемлекет және құқық теориясы» Алматы, Жеті-Жарғы, 1998 ж.;

5. Қ.Д.Жоламан, А.Қ.Мұхтарова, А.Н. Тғукелев:
«Мемлекет және құқық теориясы» Алматы.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім:

а) Нормативтік құқықтық актілердің түсінігі оның
ерекшеліктері және басқа құқық деректерінен
айырмашылығы
ғ) Нормативтік құқықтық актілер туралы
б) Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік
тізілімі туралы

3. Қорытынды

Нормативтік құқықтық акт – қазіргі мемлекеттердің негізгі деректерінің
бірі. Онда көптеген жеке адам туралы маңызды көзқарастар оның мүдделері,
қоғамдық қатынастардың қажеттіліктері көрсетіледі. Басқа құқық деректері
жалпы реттеушілік маңыздылыққа ие емес. Олар жекелеген, көмекші, не
қоғамдық қатынастарды реттеудегі толықтырушы рольдерінде болады.
Нормативтік құқықтық актілерде көпшіліктің және жеке адамдардың
мүдделерін қорғайтын құқық нормалары бекітіледі және оларды нақтылы
экономикалық, әлеуметтік, ұлттық және осы тарихи кезеңдердегі халықаралық
жағдайларға байланысты үйлестіреді.
Дүниежүзілік заң ғылымдары құқық деректерін құқық нормаларының
мазмұндарынан бөлмей қарайды. Заңды нормалардың әдет-ғұрыпта, сот ісінде
көрінуі, не жеке оқиғаның қайталануының мөлшеріне сай, белгілі тәртіп
жолын пайдалануына байланысты болады. Сондықтан, заңды нормалар
көрсетілген нысанда, жалпы және жергілікті түрдегі белгілі көрінуді, іске
асыра алмайды.
Қоғам өмірінің дамуымен, қоғамдық қатынастардың қиындауымен міндетті
бағыттар қоғамдық прогресстің тежеуіне айналды.
Жалпылама нормативті реттеуге көшу эволюциялық жолмен іске асырылуда.
Алғашқыда нормативтік реттеу, қоғам өміріндегі тек қана, тікелей
мемлекеттік биліктің мүддесіне тиісті болды. Жекеше мүліктік және от
басылық қатынастар көп уақыт бойында әдет-ғұрып құқығымен сот жұмысының
ықпалдарында болды. Уақыт өткен сайын, нормативтік құқықтық реттеу өзіне
қоғам өмірінің басқа аяларын бағындыра отырып, кеңейе түсті және қоғамдық
қатынастарды реттеудегі ең алдыңғы құқықтық нысанға айналды.
Басқа құқықтық деректерден (нысаннан) айырмашылығы, нормативтік
құқықтық актілердің мынандай белгілері бар:
1. Нормативтік құқықтық актілер құзыреті бар мемлекеттік органдардың
құқықтық шығармашылық жұмыстарының нәтижесінде не болмаса, бүкіл халықтық
ерік білдіру арқылы құрылады. Құқықтық шығармашылық жұмыс дегеніміз, құқық
нормаларын шығаратын, сонымен бірге оларды жетілдіріп ескірген құқық
нормаларының пайдаланылуын тоқтататын мемлекеттік органдардың қызметі.
Құқықтық шығармашылық - нормативтік құқықтық актілерді дайындауға
және жетілдіруге арналған қызмет. Оның негізгі екі түрі бар: тікелей
құқықтық шығармашылық және жанама түрдегі құқықтық шығармашылық.
Тікелей құқықтық шығармашық – референдумды өткізу кезінде іске
асырылады, яғни конституция негізінде мемлекеттік билікпен ұсынылған
нормативтік құқықтық актілер қабылданады не қабылданбайды.
Мемлекеттік құқықтық шығармашылық заңмен белгіленген тәртіпке сай,
Құқық нормаларын өзгерту не жоюмен көрінеді. Оған мемлекет рұқсат
(санкция) берген қоғамдық ұйымдардың нормаларды шығару туралы, шығармашылық
жұмыстары жатады. Мұнда, қоғамдық ұйымдардың шығаратын құқықтық нормалар,
мемлекет қорғайтын қасиеті бар нормаларға айналады.
2. Нормативтік құқықтық актілерде тек құқық нормалары болады, яғни,
жалпы сипаттағы мемлекеттік міндеттілікке ие тәртіптер. Сондықтан,
нормативтік құқықтық актілерде жекелеген құқықтық актілерден айыра білу
қажет. Олар құқықтық деректерге жатпайды. Жеке құқықтық актілер өз әрекетін
құқықтық реттеу аясындағы белгілі құқық субъектілеріне бағыттайды. Ол бірақ
рет пайдалануға арналған, яғни жекелеген адамдарға арналып, белгілі құқықты
не міндетті іске асырғаннан кейін өз әрекетін тоқтатады.
Жекелеген құқықтық актілер, жалпы құқықтық нормалардың ұйғарымын іске
асыруға маңызды және қажетті құрал. Олар міндетті мемлекеттік сипатта
болады, оларды қамтамасыз ету құзыреті бар мемлекеттік органдар арқылы
жүргізіледі (сотпен, арбитражбен, мэрлермен) дегенмен, олар құқықтық
деректерге жатпайды себебі, құқық нормалары оларда жоқ. Құқықтық
нормалардан айырмашылығы, олардың ұйғарымдарына арналған.
3. Нормативтік құқықтық актіні құқықтану деректеріне не болмаса,
біздің құқықтық біліміміздің деректерінен айыра білу қажет. Біз құқық
нормалары туралы алатын біздің түсінігіміздің деректері, олар құқықтың
деректене жатпайды.
4. Нормативтік құқықтық актілер ресми түрде мемлекеттік құжат ретінде
дайындалады, олардың міндетті түрдегі ерекше белгілері бар: актінің аты
(заң, жарлық, қаулы), қабылдаған органның аты (парламент, президент,
үкімет, жергілікті билік органдары).
5. Нормативті актілерде құқық нормалары белгілі құрылымдарына
байланысты бірігеді: тарау, бөлім, бап (мысалы азаматтық кодексте: бөлім
Міндеттілік құқығы, тарау Міндетті орындау, бап Міндеттілікті жедел түрде
орындау (атқару).
Сонымен, нормативтік құқықтық акт – құқықтық шығармашылықтың ресми
актісі, онда құқық нормалары бар.
Құқықтық-нормалар актілерін жіктеу, әртүрлі негіздерге байланысты
іске асырылады: заңды күшіне, мазмұнына, көлеміне және әрекет сипатына,
субъектісіне оларды шығарылуына байланысты болады.
Заңды күшіне байланысты, барлық нормативтік құқықтық актілер заңдар
және заңға қосымша актілерге бөлінеді.
Нормативтік құқықтық актілердің заңды күштері оларды жіктеудің ең
маңызды белгісі. Мемлекеттік нормативтік реттеудегі олардың орнын және
жалпы жүйедегі маңыздылығын белгілейді. Құқықтық шығармашылықтың
теориясымен тғжірибесіне сай, жоғарғы құқықтық-шығармашылық органдардың
актілері төменгі сондай органдарға қарағанда көбірек заңдылық күшке ие.
Нормативтік құқықтық актілер мазмұнындарына сай жүктеледі. Ондай
бөлулер көп жағдайда шартты. Шарттылықты объективті түсіндірсек – барлық
нормативтік құқықтық актілердегі нормалар біржақты мазмұнда болады. Кейбір
актілерде тек бір ғана құқық салаларының нормалары болады (мысалы: Еңбек
құқығы, отбасы құқығы, қылмыстық заңдар). Салалық нормативтік актілермен
қатар, әрекет жасайтын комплексті сипаттағы актілер. Олар әртүрлі құқық
салаларын, белгілі қоғам өміріне реттеуге қызмет жасайтын нормаларды қосып
алады. Шаруашылық, сауда, ғскери, теңіз заңдары – комплексті нормативтік
құқықтық актілердің мысалдарына жатады.
Көлеміне және әрекет сипаттарына байланысты нормативтік құқықтық
актілер бөлінеді:
- барлық қатынастар жиынтығының белгілі түрін қамтитын жалпы
әрекеттегі актілер;
- тежеулі актілер, тек жарты көлемдегі жерлерге, не сол жерде төратын
белгілі адамдарға ғана қатынасы бар;
- ерекше әрекеттегі (төтенше) актілер. Олардың реттеу мүмкіндігі, тек
қана төтенше жағдай туғанда, соған арналған акт (әскери әрекеттер, табиғи
қиыншылықтар).
Мемлекеттік құқықтық шығармашылықтың негізгі субъектілерінің
нормативтік құқықтық актілерін заң шығарушы биліктің актілері (заңдар),
атқарушы биліктің актілерде (қосымша заң актілері), сот билігінің актілері
(жалпы сипаттағы заңды актілерге) бөлуге болады.
Заң – мемлекеттің ең басты және айрықша нормативтік құқықтық актісі.
Ол қоғамның ең маңызды жақтарын және мемлекет өмірін реттейтін құқықтарды
жинақтайды. Заңның түсінігін құрастыруды ерекше заң жолымен мемлекеттің
жоғарғы өкілетитік органымен қабылданатын нормативтік құқықтық актіден
бастауға болады. Ол ең жоғарғы заңдылық күшке ие және еліміздегі
халықтардың мүдделеріне, қажеттеріне сай, маңызды, қоғамдық қатынастарды
реттейді.
Осы берілген түсініктемелерден, негізгі заң белгілері шығады және ол
ең жоғарғы заңдылық күші бар нормативтік құқықтық актінің негізгі дерегі
ретінде болады:
1) заңдар, мемлекеттің жоғарғы өкілеттік органымен қабылданады не
халықтың өзімен референдум арқылы қабылданады;
2) заңдар жеке адамдардың мүдделерін қолайлы қанағаттандыруды талап
ететін, ең маңызды қоғам өмірінің мәселелері жөнінде қабылданады;
3) заңдар, заңға қосымша нормативтік құқықтық актілерге тән емес,
ерекше заңды тәртіптерге сай қабылданады. Заңды қабылдау, өзіне төрт түрлі
міндетті кезеңдерді қосып алады: заңның жобасын жасау, заң шығаратын
органға өткізу, заңның жобасын талқылау, заңды қабылдау оны жариялау
(халықты таныстыру). Референдум нәтижесінде заңды қабылдау, заңдылық
тәртіппен іске асырылады.
4) заңдар мемлекеттің басқа органдарының тарапынан бақылануға не
бекітуге жатпайды. Олар, тек заң шығаратын биліктегі орган арқылы,
өзгертілуге не тоқтатылуға тиіс. Конституциялық кеңес не басқа сондай, сот,
парламент-қабылдаған заңды конституциялық емес, деп танығанмен оның күшін
тоқтату тек заң шығарушы органның қолында.
5) заңдар мемлекеттің барлық құқық жүйесінің біртұтастығын көрсетіп,
барлық нормативтік құқықтық актілер жиынтығының құрамын қамтамасыз етеді,
әрқайсысының заңдылық күшін, нормативтік құқықтық актілердің бір-біріне
қатынасын реттейді.
Мемлекеттің нормативтік құқықтық жүйесіндегі заңдардың бастаушы және
белгілеуші жағдайы, қоғамдық қатынастарды реттеудегі заңдылықтың, заңның
үстемділігінің негізгі талаптарының бірі болып есептеледі. Ешқандай заңға
қосымша актілер заңдылық реттеу аясына кіре алмайды. Конституциялық
заңдардың негізінде барлық нормативтік құқықтық актілер құрылады және
талданады.
Конституция, басқа нормативтік құқықтық актілерге және заңдарға
қарағанда ең жоғарғы заңды күшінде болады. Жғй заңдар, конституциялық
актілерге сай қабылданады және әрекетке келеді қоғамдық өмірдегі белгілі
және тежеулі аяларды реттейді.
Заңға қосымша (подзаконные) нормативтік құқықтық актілер
Бұл құзыретті органдардың құқықтық-шығармашылық актілері, заңға
негізделген және оған қарсылығы жоқ. Заға – қосымша актілердің заңдылық
күштері заңға қарағанда аздау болады, олар заңдардың заңдылық күшіне
негізделгеніне байланысты қарсылық жасауға мүмкіндігі жоқ. Қоғамдық
қатынастарды реттеудегі тиімділікке тек сонда ғана ғана жетуге болады, егер
жалпылама мүдделер, жекелеген мүдделерге сай келсе. Қосымша актілер болса,
негізгі принципиалды заңдардың жағдайларын әртүрлі жекелеген мүдделердің
ерекшеліктеріне сай нақтылау үшін қажет.
¤здерінің мазмұндарына байланысты заңға-қосымша актілер, ғдеттегідей
әртүрлі атқарушы биліктің актілеріне жатады және олар жалпылама,
ждергілікті, ведомстволық, ішкі ұйымдастыру актілеріне бөлінеді.
1. Жалпы заңға – қосымша актілер. Бұл жалпы құзыретті нормативтік
құқықтық актілер, олардың әрекеті сол жердегі елдің барлық адамдарына
қатынасты болады. өзінің құқықтық жүйедегі реттелуіне, заңдылық күшіне
және маңызына байланысты заңның артынан жүреді. Заңға – қосымша актілерге
байланысты қоғамдағы мемлекеттік басқару іске асырылады, қоғам өмірінің
экономикалық, әлеуметтік және басқа мәселелері реттеледі.
Жалпылама заңға – қосымша актілерге жоғарғы (орталық)атқарушы билік
органдарының нормативті-шығармашылық актілері жатады. Олар елдің
президентінен не үкімет басшысынан шығады. Мемлекеттік басқару нысанына
байланысты (президенттік не парламенттік республика) жоғарғы атқару
билігінің нормативтік құқықтық актілері (сырттан қарағанда) екі түрлі заңға-
қосымша актілерден тәрады.
Президенттің нормативті жарлығы. Заңға-қосымша актілер жүйесінде, олар
жоғарғы заңды күшке ие және заңдарды дамыту, жетілдіру негізінде
шығарылады. Президенттің құқықтық-шығармашылығы өкілдік қызметі, еліміздің
Конституциясымен не арнайы конституциялық заңдармен белгіленеді. Олар
әртүрлі қоғам өмірінің мемлекетті басқаруға байланысты жақтарын реттейді.
Мысалы, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясының ІІІ-тарауына
21-бабындағы Республика Президентінің жарлықтарында:
1) Президенттің Республика Президентінің актілерін шығаруды талап
ететін конституциялық өкілеттігі жүзеге асырылады;
2) Мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының келісімді жұмыс істеуін
және өкімет органдарының Қазақстан халқы алдында Конституциямен және
заңдармен белгіленген жауаптылығын қамтамасыз ету мәселелері шешіледі;
3) Парламенттің заңдық кұзыретіне кірмейтін, сондай-ақ үкімет пен
басқа да мемлекеттік органдардың заңмен белгіленген құзыретіне жатпайтын
мәселелерді, құқықтық реттеу жүзеге асырады;
4) Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік-саяси
дамуының стратегиялық мәселелері бойынша шешімдер қабылданады – деп анық
көрсетілген. Сонымен қатар, Конституцияның 22-бабында Республика
Президентінің өкімерімен:
а) ғкімшілік-өкімдік, жедел және жеке сипаттағы шешім жүзеге
асырылады;
ғ) Республика Президентінің құзыретіне сғйкес конституциялық мәртеесі
жоқ лауазымды тұлғалар қызметке тағайындалады және босатылады.
2. Жергілікті заңға-қосымша актілер. Бұл жергілікті жердегі өкілетті
биліктің және жергілікті өзін-өзі билеу органдарының нормативтік құқықтық
актілері. Оны жоғарыдағы органдар қабылдайды. Ол актілердің әрекеті
(қимылы) сол жердің көлеміне ьайланысты шектеледі. Оларға нормативті күші
бар шешімдер, не муниципалитеттің, мэрлердің, әртүрлі мәселелер бойынша
жергілікті сипаттағы қаулылары жатады.
3. Ведомстволық нормативтік құқықтық актілер бұйрық, нұсқау. Бірнеше
елдерде басқару органдарының құрамындағы белгілі органдар (министрліктер,
ведомстволар) құқықтық шығармашылық функцияларымен шұғылданады, олардың
заң шығаратын билігі, президентпен және үкіметпен рұқсат етілген. Бұл жалпы
әрекеттегі нормативтік құқықтық актілер, тек шектеулі алдағы қоғамдық
қатынастарға қатысты болады.
4. Ішкі ұйымдастыру туралы заңға – қосымша актілер. Бұл нормативтік
актілерді әртүрлі ұййымдар өздерінің ішкі мәселелерін реттеу мақсатында
шығарады және сол ұйымдардың мүшелеріне ғана қатысты болады. Белгілі
жоғарғы заңдылық күші бар актілердің қалпында, ішкі – ұйымдастырушылық
актілер, әртүрлі қатынастарды, нақты мемлекеттік мекемелердің,
өндірістердің, ғскери бөлімдердің қызметінде тундайтын мәселелерді
реттейді.
Қазіргі мемлекеттердің нормативтік құқықтық актілер жүйесі біркелкі
емес. Бұл мемлекеттік басқару нысандарының ерекшеліктерімен, әр елдің көп
ғасырлық ғдеттерімен, ұлттық және басқа факторлармен түсіндіріледі.
Дегенмен де, көптеген нормативтік құқықтық актілер жүйесі заңдылық күші бар
актілердің деңгейлік белгісіне сай құрылады. Төмендегі актілер қоғамдық
өмірдің тәрақтылық мүдделері және оның үйлесімді ұйымдастырылуы үшін
жоғарғы органдардың актілердегі ұйғарымдарға сай болуы тиіс. Барлық қарама-
қайшылықтар, заңға-қосымша актілердің бір-бірінің арасындағы қайшылықтар,
өркениетті мемлекеттерде заң шешеді, себебі олар ең жоғарғы заңды күшке
иелігі бар.
нормативтік құқықтық актілердің заңды күштерінің деңгейі әртүрлі,
бірақ солардың бойындағы нормалардың міндеттілігі барлықтарына, кімге
олардың жарлықтарының қатынасы болса, абсолютті түрде бірдей екендігін
айтуымыз қажет. Осындай принципиалды ережелер құқықтық мемлекеттің негізгі
қызметін құрайды.
Қоғамдық қатынастарды нормативті реттеуді басты және белгілеулші
орынды заң алады. Заңға-қосымша актілер тек көмекші және талдаушы роль
атқарады. Құқықтық мемлекетте, заң өзінің әрекетімен қоғамдық өмірдің
негізгі жақтарын қамтиды, ол негізгі басты мүдделердің жеке адамның
құқығымен бостандығының кепілі.
Сот органдарының шешімдері нормативтік сипатқа ие болады, тек соттың
тғжрибесін біріктіру нғтижесінде ғана өзінің негізінде жекешелік, құқық-
қоладану сипатында болады. Сот тғжірибесі құқықтың деректері болуға сол
жағдайда жетеді, егер нормативтік ұйғарымдарда түсініксіздік қарама-
қайшылық не белгісіздік болса, сот еріксіз түрде, құқық нормаларының
мазмұнын нақтылауға не дғлелдеуге, құқықтағы табылған жетімсіздікке
байланысты жаңа нормаларды, сол істі шешуге қолданады.
Соттардың құқықтық-шығармашылық функциясы соттың іс жүргізу
тғжірибесіне сай қәрылады, заңда көрсетілмеген оқиғаны реттеу қажеттігінен
туады. Іс жүзіндегі құқықты қолдану тғжірибесінің молдығы, сондай шешім
қабылдауға мүмкіндік береді, әртүрлі сондай топтағы заңды істерді қарағанда
жалпы міндеттілік маңызы бар.
Жоғарғы сот билігі, әрекеттегі құқық нормаларын нақтылап қана
қоймайды, өздерінің құзыретіне байланысты басқару мақсатында, заңды істерді
шешудегі заңды қолдану мәселелері бойынша түсіндіруге бағытталған, жаңа
құқықтық нормалар қабылдайды (оған мысал Жоғарғы Соттың қаулылары).
Есте ұстайтын жағдай, сот тғжірибесінің міндеттік күші, оның өзінде
емес, заң шығарушы биліктің ғмірінде.
Құқықтық мемлекетте соттардың құқықтық-шығармашылық қызметі толығымен
өзінің заңды өкілдігіне негізделеді және берілген құқық жүйесінің заңдылық,
принциптік қалпында болады.

Нормативтік құқықтық актілер туралы
Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілер туралы 1998
жылғы 24 наурыздағы Заңға сғйкес мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) нормативтiк құқықтық акт - референдумда қабылданған не уәкілетті
орган немесе мемлекеттiң лауазымды адамы қабылдаған, құқықтық нормаларды
белгiлейтiн, олардың қолданылуын өзгертетiн, тоқтататын немесе тоқтата
тәратын белгiленген нысандағы жазбаша ресми құжат;
2) заңдар - белгiленген тәртiппен қабылданған нормативтiк құқықтық
актiлердiң жиынтығы;
3) құқық нормасы (құқықтық норма) - нормативтiк құқықтық актiде
тұжырымдалған, көп мәрте қолдануға арналған және нормативтiк реттелген
ахуал шеңберiнде барлық тұлғаларға қолданылатын жалпыға мiндеттi мiнез-
құлық ережесi;
4) нормативтiк құқықтық актiнiң деңгейi - нормативтiк құқықтық актiнiң
нормативтiк құқықтық актiлер сатысындағы өзiнiң заң күшiне қарай алатын
орны;
5) Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзетiн заң - Қазақстан Республикасы Конституциясы 62-
бабының 3-тармағында белгiленген тәртiппен қабылданатын заң; 6)
Конституциялық заң - Қазақстан Республикасы Конституциясында конституциялық
деп аталған, Қазақстан Республикасы Конституциясы 62-бабының 4-тармағында
белгiленген тәртіппен қабылданатын заң;
7) заң - қоғамдық қатынастарды реттейтiн, Қазақстан Республикасы
Конституциясы 61-бабының 3-тармағында көзделген түбегейлi принциптер мен
нормаларды белгiлейтiн, Қазақстан Республикасының Парламентi, ал Қазақстан
Республикасы Конституциясы 53-бабының 4) тармақшасында көзделген
жа¬дайларда Қазақстан Республикасының Президентi қабылдайтын нормативтiк
құқықтық акт;
8) заң актiсi - Конституциялық заң, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң Конституциялық заң күшi бар Жарлығы, Кодекс, Заң,
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығы, Қазақстан
Республикасы Парламентiнiң қаулысы, Сенат пен Мғжiлiстiң қаулылары;
9) кодекс - бiртектес қоғамдық қатынастарды реттейтiн құқықтық
нормалар бiрiктiрiлiп, жүйеге келтiрiлген заң;
10) заңға тғуелдi нормативтiк құқықтық актiлер - заң актiлерi болып
табылмайтын, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заң актілерінің
негізінде және соларды орындау үшін шығарылған, өзге де нормативтiк
құқықтық актiлер;
11) уәкілетті орган - Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы
Заңда, сондай-ақ сол органдар мен лауазымды адамдардың құқықтық мәртебесiн
айқындайтын заңдарда белгiленген өз құзыретiне сғйкес нормативтiк құқықтық
актiлер қабылдауға хақылы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдары
мен лауазымды адамдары (Қазақстан Республикасының Президентi, Қазақстан
Республикасының Парламентi, Қазақстан Республикасының үкiметi, Қазақстан
Республикасының Конституциялық Кеңесi, Қазақстан Республикасының Жоғарғы
Соты, Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы, орталық
атқарушы органдар, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар Қазақстан
Республикасының ұлттық Банкi, өзге де мемлекеттiк органдар);
12) нормативтік құқықтық актілердің ресми мғтіндерін кейіннен жариялау
- Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау
банкіне сғйкестік сараптамасынан өткен нормативтік құқықтық актілерді
баспа басылымында жариялау.
Заң актiлерi мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi ғзiрлеу мен
табыс ету, қабылдау, тіркеу, күшiне енгiзу, өзгерту, толықтыру, олардың
қолданылуын тоқтату немесе тоқтата тәру, оларды жариялау ерекшелiктерi
олардың деңгейiне сғйкес, нормативтiк құқықтық актiлер қабылдайтын
мемлекеттiк органдардың қызметiн реттейтiн заң актiлерiмен, осы органдардың
құқықтық мәртебесiн айқындайтын актiлермен, соның iшiнде олар туралы
ережелермен және олардың регламенттерiмен, басқа да нормативтiк құқықтық
актiлермен айқындалады.
Халықаралық шарттарды, оның iшiнде құқықтық нормаларды қамтитын
шарттарды дайындау, жасасу, орындау және күшiн жою тәртiбi реттелмейдi.
Осы Заңның 1-бабының 2) тармақшасында келтiрiлген талаптарға сай
келмейтiн және құқықты iске асыру және құқық қолданушылық мғнi бар
нормативтiк құқықтық актiлердi, атап айтқанда:
1) мемлекеттiк емес ұйымдардың, оның iшiнде қоғамдық бiрлестiктер мен
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының нормативтiк актiлерiн;
2) уәкілетті орган болып табылмайтын мемлекеттiк ұйымдардың
нормативтiк актiлерiн;
3) техникалық және технологиялық нормалар мен стандарттар қамтылған
нормативтiк актiлердi ғзiрлеу, табыс ету, қабылдау, күшiне енгiзу, қолдану,
жариялау, өзгерту, толықтыру және олардың қолданылуын тоқтату тәртiбi
белгiленбейдi.
Нормативтiк құқықтық актiлер негiзгi және туынды актiлер болып
бөлiнедi.
2. Нормативтiк құқықтық актiлердiң негiзгi түрлерiне мыналар жатады:
1) Конституция, конституциялық заңдар, кодекстер, заңдар;
2) Қазақстан Республикасы Президентiнiң Конституциялық Заң күшi бар
Жарлықтары; Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар Жарлықтары;
Қазақстан Республикасы Президентiнiң өзге де нормативтiк құқықтық
Жарлықтары;
3) Қазақстан Республикасы Парламентi мен оның палаталарының
нормативтiк қаулылары;
4) Қазақстан Республикасы үкiметiнiң нормативтiк қаулылары;
5) Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң, Жоғарғы Сотының
және Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының нормативтiк
қаулылары;
6) Қазақстан Республикасының министрлерi мен өзге де орталық
мемлекеттiк органдар басшыларының нормативтiк бұйрықтары;
7) мемлекеттiк комитеттердiң нормативтiк қаулылары, өзге де орталық
мемлекеттiк органдардың нормативтiк қаулылары;
8) мғслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері, ғкімияттардың
нормативтік құқықтық қаулылары, ғкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері.
3. Нормативтiк құқықтық актiлердiң туынды түрлерiне мыналар жатады:
1) регламент - қандай да бiр мемлекеттiк орган мен оның құрылымдық
бөлiмшелерi қызметiнiң iшкi тәртiбiн реттейтiн нормативтiк құқықтық акт;
2) ереже - қандай да бiр мемлекеттiк органның немесе оның құрылымдық
бөлiмшесiнiң мәртебесi мен өкiлеттiгiн белгiлейтiн нормативтiк құқықтық
акт;
3) қағида - қандай да бiр қызмет түрiн ұйымдастыру және жүзеге асыру
тәртiбiн белгiлейтiн нормативтiк құқықтық акт;
4) нұсқаулық - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.