Оғыз мемлекеті (ІХ-ХІ ғасырдың басы)



VІІІ ғасырдың орта түркештер мұрасы үшін қарлықтармен болған күресте оғыздардың едәуір бөлігі Жетісуді тастап, тау баулайлары мен Шу алқабына келіп қалған болатын. Осы арада олардың «Көне Гузия» деп аталатын ордасы бартұғын. ІХ ғасырдың бас кезінде оғыздар көсемдері қарлұқтармен және қимықтармен одақтасып, қакғар-печенег бірлестігін күйретеді, сөйтіп Сырдарияның төменгі жағы мен Арал өңірі даласын басып алады. ІХ ғасырдың соңғы кезінде олар хазарлармен одақ құрып, печенеттерді жеңеді де, Орал мен Еділ арасын қоластына қарастырады.
Печенгтермен ұзақ уақытқа созылған күрес-тартысы олардың саяси бірлігін күшейтіп, тайпалардың оғыздық одағын құруға себепші болады. Оғыздар құрамына Сырдария алқабы мен Арал-Каспий далаларының үнді-европа және фини-угор тектес ежелгі (негізінде түріктендірілген) этникалық компоненттері және сонымен бірге Жетісу мен Сібірдің: халаджылар, жағарлар, чаруктар, қарлұқтар. Имурлар, байандұрлар, қайлар секілді көшпелі және жартылай көшпелі тайпалар да кіреді. Оғыздардың этникалық қауымдастығының құрылуы ұзақ және күрделі процесс болды. Әу баста оғыз тобының оғызы өзегі Жетісуда ұйымдасады, алайда батысқа қарай жылжу барысында Оңтүстік және Батыс Қазақстан жерінің көшпелі және жартылай отырықшы халқының есебінен едәуір дәрежеде толығады.
Оғыздар көптеген рулық тармақтары бар бірсыпыра тайпаларға бөлінетін. Махмұд Кашғаридың айтуынша ХІ ғ), әуелгі кезде олар 24 тайпадан құралып, екі фратияға: бұзүқтар мен ұшұқтарға бөлінеді. Бұзықтар көптеген айырмашылықтарды пайдаланған. Осынау екі топтың әрқайсысына 24 тайпа енген, олардың өзі тепе-тең екіге бөлінген. Оғыздардың қарлұқ, печенег, башқұрт, қимақ, қыпшақ сияқты түркітектес көшпелі тайпалармен, қауымдармен тығыз байланыста болуы – уақыт өткен сайын олардың өзара жақындасуына жол ашады.
ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың бас кезінде оғыз тайпалары Сырдарияның орта ағысымен Еділдің төменгі бойына дейінгі орасан кең территорияны мекендейді. Оғыздардың қоныс өрістері Ырғыз, Орал, Ембі, Ойыл өзендерінің бойларында, Сырдариялық Қаратау баурайлары мен Исфиджаб шегіне дейін жайылып, шашырап жататын. Олар Сырдарияның орта және төменгі ағысы бойында, Арал өңірі мен Шығыс Каспий аймағында шоғырланып қоныс тепкенді. Оғыз тұрақтары мен бекіністерінің шекарасы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан тарихы, I том, Алматы 1996
2. Қазақстан тарихы очерктері, Алматы 1994
3. Жолдасбайұлы с. «Ежелгі және орта ғасырлардағы Қазақстан»
4. Абдоллаев Н. «Әлемдік тарихтың аясында» Ақтөбе 2001
5. Агапов, Қадірбаев, Сокровища Древнего Казахстана, Алматы 1979
6. Байпаков К.М Древние города Казахстана, Алматы 1979

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Оғыз мемлекеті (ІХ-ХІ ғасырдың басы)
VІІІ ғасырдың орта түркештер мұрасы үшін қарлықтармен болған
күресте оғыздардың едәуір бөлігі Жетісуді тастап, тау баулайлары мен Шу
алқабына келіп қалған болатын. Осы арада олардың Көне Гузия деп аталатын
ордасы бартұғын. ІХ ғасырдың бас кезінде оғыздар көсемдері қарлұқтармен
және қимықтармен одақтасып, қакғар-печенег бірлестігін күйретеді, сөйтіп
Сырдарияның төменгі жағы мен Арал өңірі даласын басып алады. ІХ ғасырдың
соңғы кезінде олар хазарлармен одақ құрып, печенеттерді жеңеді де, Орал мен
Еділ арасын қоластына қарастырады.
Печенгтермен ұзақ уақытқа созылған күрес-тартысы олардың саяси
бірлігін күшейтіп, тайпалардың оғыздық одағын құруға себепші болады.
Оғыздар құрамына Сырдария алқабы мен Арал-Каспий далаларының үнді-европа
және фини-угор тектес ежелгі (негізінде түріктендірілген) этникалық
компоненттері және сонымен бірге Жетісу мен Сібірдің: халаджылар, жағарлар,
чаруктар, қарлұқтар. Имурлар, байандұрлар, қайлар секілді көшпелі және
жартылай көшпелі тайпалар да кіреді. Оғыздардың этникалық қауымдастығының
құрылуы ұзақ және күрделі процесс болды. Әу баста оғыз тобының оғызы өзегі
Жетісуда ұйымдасады, алайда батысқа қарай жылжу барысында Оңтүстік және
Батыс Қазақстан жерінің көшпелі және жартылай отырықшы халқының есебінен
едәуір дәрежеде толығады.
Оғыздар көптеген рулық тармақтары бар бірсыпыра тайпаларға
бөлінетін. Махмұд Кашғаридың айтуынша ХІ ғ), әуелгі кезде олар 24 тайпадан
құралып, екі фратияға: бұзүқтар мен ұшұқтарға бөлінеді. Бұзықтар көптеген
айырмашылықтарды пайдаланған. Осынау екі топтың әрқайсысына 24 тайпа енген,
олардың өзі тепе-тең екіге бөлінген. Оғыздардың қарлұқ, печенег, башқұрт,
қимақ, қыпшақ сияқты түркітектес көшпелі тайпалармен, қауымдармен тығыз
байланыста болуы – уақыт өткен сайын олардың өзара жақындасуына жол ашады.
ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың бас кезінде оғыз тайпалары
Сырдарияның орта ағысымен Еділдің төменгі бойына дейінгі орасан кең
территорияны мекендейді. Оғыздардың қоныс өрістері Ырғыз, Орал, Ембі, Ойыл
өзендерінің бойларында, Сырдариялық Қаратау баурайлары мен Исфиджаб шегіне
дейін жайылып, шашырап жататын. Олар Сырдарияның орта және төменгі ағысы
бойында, Арал өңірі мен Шығыс Каспий аймағында шоғырланып қоныс тепкенді.
Оғыз тұрақтары мен бекіністерінің шекарасы Оңтүстік Орал мен Төменгі Еділ
бойына дейін жететін. Оғыздар жер иеленетін отырықшы облыстармен,
Хорезммен, Маураннахрмен және Хорасанмен шектесіп жататын.
Х ғасырдың сонау Хазарияға дейін созылып жататын ұлан дала, сол
сияқты Солтүстік Каспийдің құла түзі, Орталық, Заунғыз, Оңтүстік Шығыс
Қарақұм шөлі мен Арал аймағының Қызылқұмы Оғыз сахарасы деп аталатын.
Оғыздар мемлекеті жөніндегі алғашқы деректер ІХ-Х ғасыр басында жазылған
араб тіліндегі тарихи – жағрафиялық шығармаларда келтіріледі. Оғыздар
мемлекетінің бар екендігі жайлы ең ескі хабарлардың бірі ол – Якубидің
(ІХғ.) туындыларында айтылады. Араб жағрафының куәлік сөзінің қызық болатын
бір себебі – оның ағыздарды еске ала кеткені ғана емес, олардың түрік
тайпалары – құрлұқтармен, тоғыз оғыздармен, қимақтармен жүргізген
соғыстарын да хатқа түсіргені. ІХ – Х ғғ оғыздар тайпалары туралы
қызғылықты мәлімет Ибн-әл-Факихтың (Х ғ) жағрайфиялық еңбегінде кездеседі,
онда оғыздар – қимақтармен және тоғыз оғыздармен бірге патшалар (малик)
болып табылады және түріктер арасында өзгелерден гөрі көбірек құрметтеледі
– деп хабарланады.
Орта Азия мен Шығыс Европаға және Орталық Азияға баратын керуен
жолдарының тоғысқан жерінде жатқан Янгикент қаласы Х ғ. Оғыз мемлекетінің
астанасына айналады. Жабғы атағы бар жоғарғы билеуші Оғыз мемлекетінің
басшысы болған. Оғыз жабғыларынан орынбасарларын Күл-еркін деп атаған.
Жоғарғы билеушілер өкіметі мурагерге беріліп отырған. Оғыз хандарын сайлау
кеңестерінде өткізіледі екен, бұл әлгі әскери демократия дәуіріндегі халық
жиналыстарының өзгертілген жұрнағы еді. Жабғы мемлекетінде оғыз әскерінің
сюбши деп аталатын бас қолбасшысы маңызды рөл атқарған.
ІХ-Х ғғ. оғыз мемтекетіндегі ескі рулық – тайпалық институттардың
азып-тозу процесі мігірсіз жүруімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан территориясындағы ерте феодалдық мемлекеттер
Оғыз мелекеті
Ежелгі Оғыз мемлекеті
ЕРТЕДЕГІ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР (VІ – Х ғғ. )
Ежелгі Қазақстан. Қазақстан тас дәуірінде
Ұлы Селжұқтар мемлекеті
Ерте орта ғасырлардағы түркілер құрған мемлекеттер
Дамыған орта ғасырдағы мемлекеттер. Қазақстанның экономикалық мәдени дамуы
Қыпшақ хандығының құрылуы мәселесін қарастыру
«Жәми ат-тауарих» шығармасындағы Орта және Кіші жүз негізін құраған ХІ-ХІІІ ғғ. түркі тайпаларының тарихы
Пәндер