ХХ. ғ. Басындағы қазақ этнопедагогикасының негізін салушылар

1. ХХ. ғ. Басындағы қазақ этнопедагогикасының негізін салушылардың идеялары
2. Жүсiпбек Аймауытов этнопедагогикалық ой.пікірлері.
3. Т. Тәжібаев еңбектері

Қазақстанда отызыншы жылдары кызмет еткен, аты бүкіл әлемге әйгілі, Ресейдегі педагогикалық психологияның негізін салушылардың бірі — А. П. Нечаев (1870-1948) елу жылдан астам психология саласында белсенді қызмет еткен, аты айдай әлемге белгілі ғалым еді. Ол араласпаған психология саласы кемде-кем. Ғалым көп жылдар бойына адамның еске сақтау ерекшеліктерін тәжірибе (эксперимент) жүзінде тексеріп, оны мекетп практикасына ендіруді көздеді, яғни психологияның қолданбалы салаларын (жас, педагогикалық медициналық т. б.) дамытуға зор енбек сіңірді. Ол елуден астам кітаптың, жүздеген ғылыми мақалалардың авторы. Олардың кейбірі: «Қазіргі эксперименттік психология және оның мектеп ісіне қатысы» (1908), «Кітапхана ісінің психологиялық мәселелері» (1922), «Дене тәрбиесінің психологиясы» (1927), «Шахмат ойынынын психологиясы» (1928), «Техникалық өнертапқыштардың психологиясы» (1928), «Ес және оны тәрбиелеу» (1930), т. б. Ол өмірінің соңғы жылдарында Семейдің Н. К. Крупская атындағы педагогикалық институтында психология пәнінен сабақ берді, сырттан оқитын студенттерге арнап, «Психология» оқулығынын қолжазбасын даярлады. Оның 1940 жылы жазып бітірген «Психофизиологнялық синдромдар жүйесі» атты еңбегін (бұл автордың психология саласындағы қырық жылдық енбегінін қорытындысы) еліміздің
көрнекті психолог ғалымдары, академиктер Д.И Уэнадзе мен К. Н. Корнилов өте жоғары бағалады. Оған осы еңбегі үшін диссертация қорғатпай-ақ педагогика ғылымдарының докторы ғылымн дәрежесі берілді. Қазақстанда психология ғылымының өркен жаюына осынау ғалымның да біраз шапағаты тигені даусыз.

1. Акажанова А.Т. Становление и развитие возрастной и педагогической
Ағатаев А. Қазіргі қазақ психологиясының түбегейлі мәселелері. Ұлағат
Ә.Алдамұратов “Қызықты психология”Алматы.,
2. АлтыбаевМ. Қазақ ежелден психолог халық емес немесе Мұқановтың
Ағатов А. “Қазіргі қазақ педагогикасының түбегейлі мәселелері ”
3. Байбосынова А.Т. Психолгиялық библиографиялық зерттеулер мен әдебиеттер көрсеткіші.
4. Дубровина М.В., Донилова Е.Е., Прихожан А.М. Психология /Под.
5. Есанов Б. “Ұлттық психология” Алматы., КазМУ 1992ж.
6. Этнопедагогика және этнопсихология. Ұлттық тәлім-тәрбие. Алматы., 1997ж.
7. Этнопедагогика және этнопсихология. 1-жинақ Алматы., 1995-1996ж.
8. Этнопедагогика және этнопсихология. Ұлттық тәлім-тәрбие ассоциациясы жинағы. Алматы.,
9. Этнопедагогика және этнопсихология. Қазақстан Республикасы Білім министрлігі.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. ХХ. ғ. Басындағы қазақ этнопедагогикасының негізін салушылардың идеялары
2. Жүсiпбек Аймауытов этнопедагогикалық ой-пікірлері.
3. Т. Тәжібаев еңбектері

Кіріспе

Қазақстанда отызыншы жылдары кызмет еткен, аты бүкіл әлемге әйгілі, Ресейдегі педагогикалық психологияның негізін салушылардың бірі -- А. П. Нечаев (1870-1948) елу жылдан астам психология саласында белсенді қызмет еткен, аты айдай әлемге белгілі ғалым еді. Ол араласпаған психология саласы кемде-кем. Ғалым көп жылдар бойына адамның еске сақтау ерекшеліктерін тәжірибе (эксперимент) жүзінде тексеріп, оны мекетп практикасына ендіруді көздеді, яғни психологияның қолданбалы салаларын (жас, педагогикалық медициналық т. б.) дамытуға зор енбек сіңірді. Ол елуден астам кітаптың, жүздеген ғылыми мақалалардың авторы. Олардың кейбірі: Қазіргі эксперименттік психология және оның мектеп ісіне қатысы (1908), Кітапхана ісінің психологиялық мәселелері (1922), Дене тәрбиесінің психологиясы (1927), Шахмат ойынынын психологиясы (1928), Техникалық өнертапқыштардың психологиясы (1928), Ес және оны тәрбиелеу (1930), т. б. Ол өмірінің соңғы жылдарында Семейдің Н. К. Крупская атындағы педагогикалық институтында психология пәнінен сабақ берді, сырттан оқитын студенттерге арнап, Психология оқулығынын қолжазбасын даярлады. Оның 1940 жылы жазып бітірген Психофизиологнялық синдромдар жүйесі атты еңбегін (бұл автордың психология саласындағы қырық жылдық енбегінін қорытындысы) еліміздің
көрнекті психолог ғалымдары, академиктер Д.И Уэнадзе мен К. Н. Корнилов өте жоғары бағалады. Оған осы еңбегі үшін диссертация қорғатпай-ақ педагогика ғылымдарының докторы ғылымн дәрежесі берілді. Қазақстанда психология ғылымының өркен жаюына осынау ғалымның да біраз шапағаты тигені даусыз.

Отызыншы жылдары психологияға қатысты зерттеулерді қазақ ғалымдары да Ш. Әлжанов, М. Әуезов, С.Балаубаев, Ә. Сыдықов, Т. Тәжібаев, А. Темірбеков, С.Қожахметов, т. б. жүргізіп келді.
Белгілі болғандай, барша ғылым салаларының пайда болуындағы алғы шарт -- өмір қажеттігі. Кейін тəрбие идеялары адамдар өмірінде аса маңызды рөл атқара бастады. Себебі əр түрлі қоғамда өсіп келе жатқан əулиетке берген тəрбиесіне орай өмір қажеттігі де жылдам немесе шабан дамитыны белгілі. Осыдан тəрбие тəжірибесін топтастыру жəне қорытындылау, арнайы оқу- тəрбие мекемелерін ұйымдастырып, жастарды өмірге дайындаудың қажеттігі туындады.
Жүсiпбек Аймауытов (1889-1931)
Жазықсыз жапа шеккен, қазақ әдебиетi мен мәдениетiнiң көрнектi қайраткерлерiнiң бiрi Ж.Аймауытов қазақ топырағында тұңғыш шыққан педагог, психолог-ғалым. Ол бiрнеше оқулықтар мен оқу құралдарының авторы.
Ж.Аймауытов Павлодардағы орыс-қазақ мектебiн, онан кейiн Семейдегi мұғалiмдер семинариясын (1918) бiтiрген. 1924 ж. Баянауылда бала оқытады. 1920 жылы РК(б)К қатарына кiредi. Қазақстан Советтерiнiң сьезiне делегат болып сайланады. ҚАССР Халық ағарту комиссариатының коллегия мүшесi, "Қазақ тiлi", "Ақ жол" газеттерiнiң қызметкерi, мектеп мұғалiмi, 1926-29 жылдары Шымкенттегi педтехникумның директоры болып iстейдi. 1931 жылы ұлтшыл деп айыпталып, жазықсыз өлiм жазасына кесiледi.
1918 ж. "Абай" журналының бас редакторы бола отырып, тәрбиемен байланысты бiрнеше ғылыми мақалалар жариялады. Солардың iшiнде 1922 ж. жеке кiтап болып шыққан "Тәрбие жетекшiсi" атты еңбегiн ерекше атап өтуге тура келедi. Ол еңбегiнде Ж Аймауытов "Адам мiнезiнiң, ақыл-қайратының әр түрлi болуы - тәрбиенiң түрлi-түрлi болуынан... Адам баласының ұрлық iстеуi, өтiрiк айтуы, кiсi тонауы, өлтiруi сияқты бұзақылықтарды жасауы, тәрбиенiң жетiспегендiгiнен" - дейдi.
Автор бала тәрбиесiндегi отбасының рөлiне зор мән бере келiп, "Баланы бұзуға, яки түзетуге себеп болатын бiр шарт - жас күнiнде көрген өнегеге, ата-анасының берген тәрбиесiне байланысты "ұяда не көрсе, ұшқанда соны iледi" деп бала мiнезiн қалыптастырудағы отбасы мүшелерiнiң ықпалына тоқталады.
Ж.Аймауытов өнегелi үйелменнен де бұзақы мiнездi баланың шығуы немесе тәрбиесi нашар отбасынан да тәрбиелi, өнегелi баланың өсуi мүмкiн дей келедi де, бұл айтылғандар өскен ортаның, замандас, жолдас-жора, құрбы-құрдастың ықпалынан, соларға елiктеуден болатынын дәлелдейдi.
Тәлiмгер-ғалым бала тәрбиесiнде туған елдiң әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрiнiң белгiлi мөлшерде әсер ететiнiн ғылыми тұрғыда дәлелдей түскен.
Ол "ойын-сауық, өлең-жырды естiп өскен елдiң баласы өнерге бейiм болады, дiндар елдiң баласы дiншiл келедi. Жастайынан кемдiк, жоқшылық, қағажу көрiп өскен ауылдың баласы жасқаншақ, бұйығы болады" - деп қоғамдық салт-сана, әдет-ғұрыптың тәрбиеге тигiзетiн ықпалына тоқталады.
Оның жазбаларынан Л.Н.Толстойдың "Тәрбие дегенiмiз бiр адамның екiншi бiр адамға жасайтын ықпалы" немесе А.С.Макаренконың "Адамдарды қоршаған орта тәрбиелейдi. Адамның тұтыну заттары, табиғи құбылыс т.б. бәрi тәрбиеге белгiлi әсерiн тигiзедi. Соның iшiндегi ең әсерлiсi - адамдардың қарым-қатынасы, әсiресе ата-аналар мен ұстаздардың ықпалы ерекше" деген секiлдi таныс пiкiрлер жиi ұшырасады.
Ж.Аймауытовтың пiкiрiнше мұғалiмнiң айналысатыны - үнемi қозғалып, өзгерiп, өсетiн, өркендейтiн тiрi адам болғандықтан, бiркелкi әдiстен табан аумай шектелiп қалуға болмайды... Сабақ үйреншiктi жай шеберлiк емес, ол үнемi жаңаны табатын өнер... Дидактика мұғалiмге жиi жөн-жоба көрсетiп жетекшiлiк етедi... Сыннан өткен тиiмдi деген жолдарды ғана нұсқайды" - деп, оқыту, бiлiм берудiң әдiстердiң догма емес, iзденуден туатын iс-әрекет екенiн дұрыс атап өткен.
Ж.Аймауытов бiлiм негiзi ана тiлi арқылы меңгерiлетiнiн айта келiп, "Ана тiлiн жақсы меңгере алмай тұрып, өзге пәндердi түсiну мүмкiн емес. Ана тiлi - халық болып жаралғаннан бергi жан дүниесiнiң айнасы, өсiп-өнiп, түрлене беретiн, мәңгi құламайтын бәйтерегi" - деп, оның қоғамдық рөлiн, оны жан-жақты және терең меңгеру қажеттiлiгiн баса көрсетедi.
Автор, адамның жан қуатын тәрбиелеп жетiлдiрудегi тарих пәнiнiң алар орнын айта келiп "Тарихты оқыту арқылы шәкiрттерге қазiргi өмiр мен өткен заманның байланыс заңдылықтарын ажырата бiлерлiк сана туғызамыз" - дейдi.
Автор мектепте "қандай тарихтың түрiн оқытуды алғаш қолға алу керек?" дегендi де сөз етедi.
"...Алдымен балалардың өздерiне күнделiктi өмiрден жақсы таныс өз жұртының тұрмыс-салты, тыныс-тiршiлiгiне байланысты тарихты оқытудан бастағанды жөн... басқа жұрттың тарихқа керек жерлерiн ғана алу керек" - деп тұжырымдайды.
Ж.Аймауытов осы еңбегiнде туған өлкенiң жағрафиясын оның тарихымен байланыстыра қарастыруды ұсынады. Автор ерте замандағы "половец", "кеченет" тәрiздi көшпелi жұрттың шаруашылығын қазақ халқының ертедегi тарихымен байланыстыра жүргiзудi қуаттайды.
Көшпелi жұрттың өткендегi салт-санасы, әдет-ғұрпы, шаруашылық кәсiбi және мәдени өмiрiнен хабардар ету үшiн 4-сыныпта әдебиеттi, тарихты және жағрафияны бiрiктiрiп, яғни интеграциялап "Бiздiң Отан" деген атпен оқытуды қажет деген пiкiр ұсынды.
Ж.Аймауытов адам баласының мәдениет тарихынан өнердiң көрнектi орын алып келгенiне, өнерсiз қоғамның дамуы, рухани мәдениеттiң молаюы мүмкiн еместiгiне тоқталып, ұлт мектептерiнде әуелi кескiн (сурет) пен әуез (ән-күй) пәнiн үйретудiң керектiгiн, әрбiр баланың өнерге деген ынтасын қозғап, өнерпаздық қабiлетiн тәрбиелеуде бұл пәндердiң маңызын баса айтты.
Ж.Аймауытов 1929 ж. "Комплекстi оқыту жолдары" деген еңбегiнде баланың бiлiмге деген ынта-ықыласын, зейiн-зердесiн арттыру үшiн мұғалiмдерден төмендегi шарттарды орындауды талап еттi. Олар: жаңа берiлетiн бiлiмдi баланың бұрын меңгерген бiлiмiне негiздеу, оқушылардың жаңа бiлiмдi меңгеруiне бағыттайтын проблемалық сұрақтар қоя отырып, олардың назарын меңгерiлетiн жаңа бiлiмге бағыттау, басы артық, қажетсiз мағлұматтарды айтудан сақтану, салыстыру, теңеу, ұқсату, сияқты тәсiлдердi қолдану арқылы балалардың бiлiмге деген қызығушылығын артыру. Тәсiлдердi үнемi жаңартып жандандырып отыру, көрнекiлiктi пайдалану т.б. дидактикалық әдiс-тәсiлдердi сөз етедi.
Сондай-ақ ол "Психология" (1926), "Жан жүйесi және өнер таңдау"(1926) деген оқулықтарын жазып, психология, педагогика, әдәстеме ғылымдарын ұщтастыра оқытуға терең мән бередi.

Төлеген Тәжібаев

Кеңес өкіметі жылдарында қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.