Қоғам туралы Карл Маркстің ілімі және оның қазіргі жағдайы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Ақтөбе гуманитарлық-техникалық әмбебап мультипрофильдік

колледжі

МӘНЖАЗБА

Тақырыбы: «Қоғам туралы Карл Маркстің ілімі және оның

қазіргі жағдайы»

Орындаған: Қалпақова Маншук

Тексерген: Ахметова Нұргүл

Ақтөбе 2009

ЖОСПАР:

Кіріспе: Философиялық ойдың шығуы
Негізгі бөлім:

а) Маркстік философияның пайда болуының алғышарттары

мен басты ерекшеліктері

ә) Маркстік философияның қалыптасуы

б) Макрсизм философиясы дамуының лениндік кезеңі

3. Қорытынды: Маркс ілімінің құдіретті күші мен өміршеңдігі.

Философияның шығуы антикалық дәуірдің қоғамдық санасында болған революциялық секіріс деуге болады. Ол революциялық секіріс алғашқы қауымдық қоғамнан құл иеленушілік формацияға өту барысында жүзеге асты.

Тарихта философияның тууына негіз болған дүниежүзілік цивилизацияның үш ірі одағы атап көрсетіледі, олар: Қытай, Үнді, Грекия. Бұларда пайда болған философиялардың бір-бірімен ұқсас жақтарымен қатар, формасы жағынан өзіндік ерекшеліктері де болды.

К. Маркс пен Ф. Энгельстен бұрынғы философтардың көзқарастары мен философиялық бағыттары ғылымға, шынайы әдіске және практикаға толық негізделмеген еді. Сондықтан олар дүниетаным мәселелерін арнайы ғылымдардың зерттеулеріне, қоғамның жалаң тәжірибесіне сүйенбей-ақ шешуге тырысты. Бұл - ескі мәндегі, адамды қоршаған дүниені өзгертуді мақсат еткен күреске кереғар келетін философия еді.

Міне, осы жағдайда, ғылым жетістіктеріне сүйенген, практикамен, еңбекшілердің азаттық қозғалысымен тығыз байланысты, бұдан бұрынғы философиялық ой-толғамдардың прогрессивті қасиеттерін бойына сіңірген мүлде жаңа сапалы философиялық жүйе жасау қажеттігі туды. XIX ғасырдың ортасына қарай оның тарихи әлеуметтік және ғылыми алғышарттары да пісіп жетілген еді.

Маркстік философияның пайда болуының тікелей әлеуметтік алғышарты- өнеркәсіптік жұмысшы табының дамуы және оның революциялық қызметінің өсуі болып табылады. Өткен ғасырдың 30-40 жылдары капиталистік өндірістік қатынас орныққан елдердегі жұмысшы қозғалысының өсуі, дүниежүзілік тарих сахнасына жаңа таптың еркін шыға бастағанын көрсетті. Өнеркәсіптік капитализмнің даму барысында жұмысшы табы ең ұйымшыл, біріккен қоғамдық күш болды. Пролитариат таптар антагонизміне негізделген қоғамды жою мақсатын қойып, дербес революцияшыл тапқа айналған сайын, оған өзін азат ету жөніндегі тарихи ролін түсіндіретін ғылыми теория жасау аса қажет болды. Маркс пен Энгельс жұмысшы табына көңіл аударып, оның дәурені өткен қоғамдық қатынастарды түбірінен жұлатын революциялық құдіретін, бүкіл дүниежүзілік тарихи ролін түсінді. Сондай-ақ, пролетариаттың революциялық қозғалысына ең әуелі қоғамдық болмысы, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды өзгертуді мақсат тұтатын дүниетанымдық теория қажет екендігіне көз жеткізді. Басқаша айтқанда, материалистік дүниеге көзқарасты идеологиямен байланыстыру міндеті тұрды. Сөйтіп, олар ғылыми социализмнің теориясын жасап, оны философиялық және экономикалық ілімге негіздеді. Олардың осы аса зор ғылыми табысының мәнін сипаттай келіп, В. И. Ленин былай деп жазды: «К. Маркстің философиялық материализмі ғана пролетариатқа барлық езілген таптардың осы күнге дейін еңсесін түсіріп келген рухани құлдықтан құтылудың жолын көрсетті. Маркстің экономикалық теориясы ғана жалпы капитализм құрылысындағы пролетариаттың шын халін түсіндірді».

Маркстік философияның дүниеге келуінің ғылыми себептері де болды. Бұл кездегі ұлы ғылыми жаңалықтар табиғатта да, қоғамда да барлық құбылыстар бір-бірімен тығыз байланыста және ұдайы даму үстінде болатынын дәлелдеді. Тірі организмдердің микроскопиялық клеткалардан тұратынын, адам мен жалпы табиғаттың бірлігін көрсетті. Энергияның сақталу заңы материя қозғалысының мәңгілік және құрып кетпейтінін, қозғалыс түрлері мен энергияның біріне-бірі алмасып отыратынын дәлелдеді. Бұл дүниенің материалдық бірлігін де айқындап беруге мүмкіндік берді.

Дарвин ашқан биологиялық эвалюция теориясы жанды табиғаттың даму негізі ішкі қарама-қайшылықтардың, процестердің, құбылыстардың күресі деп атап көрсетті. Яғни, қандай да болмасын даму сыртқы күштерінің әсері арқылы емес, ішкі қайшылықтардың күресімен оларды шешу нәтижесі екендігі ғылымы тұрғады айқындалды. Д. И. Менделеев ашқан химиялық элементтердің периодтық жүйесі органикалық дүниеге де диалектикалық заңдардың жалпы заңдылықтары тән екенін дәлелдеді. Осы аталған ғылыми жаңалықтар ескі мате-физикалық және механикалық материализмның жаңа ғылыми білімге сәйкес келмейтінін көрсетті. Ғылым материализді танымның диалектикалық тәсілімен біріктіру қажеттігін туғызды.

Маркстік философияның пайда болуының ең үлкен алғышарттарының бірі - бүкіл адамзаттың философиялық білімінің кең өріс алып дамуы еді. Оның ішінде Маркстік философияға тікелей әсер еткен жоғарыда айтылғанда неміс классикалық философиясы, Гегель еңбектерінде танымның диалектикалық тәсілі кең түрде және жан-жақты қарастырылған еді. Гегельдің диалектиканы дамытуға қосқан үлесін бағалай келіп, былай деген болатын: «ол бірінші болып абрлық табиғи, тарихи және рухани дүниені процесс түрінде, яғни толассыз өзгеріс, өңдеу және даму үстінде көрсете білді».

Бірақ Гегельдің диалектикасының бірталай кемшіліктері болды: біріншіден, ол диалектикалық идеализм негізінде жасалған еді, басқаша айтқанда, объективтік дүние емес, тек адам санасының даму жолдарының диалектикасын танып-білуге арналды; екіншіден, материяға белсенділік тән емес деп қарады. Бұндай тұжырым өз заманындағы ғылыми жаңалықтарға қайшы ойға әкеп соқты; үшіншіден, қоғам дамуы тек өткен уақытта ғана болған, ол қазіргі пруссия монархиялық жүйесімен шектеледі, себебі тек осы қоғамда ғана даму процесі шегіне жетеді, сондықтан одан жоғары әділетті, тапсыз қоғам құру және оны дамыту мүмкін емес деп жариялады. Фейербах Гегельдің идеализмін түгелдей теріске шығарды. Бірақ ол идеализммен бірге алдыңғы тарауда айтылғандай, диалектиканы да ысырып тастады. Солдықтан ол метафизикалық материализм деңгейінде ғана болып, таптық күресті қоғамның қозғаушы күші, ал қоғамдық қайшылықтарды даму көзі деп түсіне алмады. Сайып келгенде бұл қоғам дамуын материалистік тұрғыдан түсінуге кедергі болып, Фейербах философиясы бұл мәнде идеализм түрінде қалып қойды.

Дегенмен, өздерінің тарихи тар шеңберіне қарамастан, Гегель диалектикасы мен Фейербах материлизмі Маркске дейінгі философияның ең жоғары жетістіктері еді. Сондықтан олар Маркс пен Энгельс негізін қалаған жаңа түрдегі философияны жасауға көп септігін тигізді. Бірақ, Гегельдің идеалистік диалектикасы мен Фейербахтың антропологиялық материлизмін сол қалпында, өзгертпей маркстік философияға енгізе салуға болмайды, олардың ең прогрессивті элементтерін, құнды жақтарын екшеп, ғылымның жаңалықтарын жинақтап, әлеуметтік қозғалыстардың революциялық жетістіктерін зерттей отырып К. Маркс пен Ф. Энгельс принципті жаңа идеология, жаңа дүниеге көзқарас жасап, диалектикалық материализмді қалыптастырды.

Диалектикалық материлизмнің шығуы философия тарихындағы түбегейлі төңкеріс болды. Неге? Біріншіден, философия тарихында саналы философиялық материализм ғылыми жолмен айқындалған диалектикамен тұңғыш рет байланысты. Маркстік философия, негізгі мәселені материалистік түрде сипаттай отырып, барлық құбылыстарды, оқиғаларды, заттар мен қоғамның, ойдың процестерін даму, қозғалу үстінде, бір-бірімен байланысты түрде зерттейді. Диалектиканы идеализммен тазартты, материализмді метафизикадан ажыратты. Сөйтіп, таза диалектика мен материализмді біріне-бірін қолданып, творчестволықпен қатыстырып, жасады.

Екіншіден, тарихта бірінші рет диалектикалық материализмді қоғамдық өмірді және тарихи процесті танып-білуге қолданды. Сөйтіп тарихты материалистік тұрғыдан түсіну теориясын ашып, осылайша социологияны қоғамдық дәл ғылымға айналдырып, материализм мен диалектиканы, ғылыми теория мен революциялық практиканы біріне -бірін қосып, Маркс пен Энгельс философияда төңкеріс жасады, тарихты материалистік тұрғыда түсіндірудің негізін жасады.

Үшіншіден, дүниені танып-білу мүмкіншілігін мойындай отырып, диалектикалық материализм ғылыми танымның негізгі критерийі және өзегі деп практиканы анықтады. Маркске дейінгі философтар адамзат өмірінің негізі болып табылатын қоғамдық практиканың маңызын ұқпай, қоғамдық өмірдің өзін де, адамның мәні мен оның санасын да түсіне алмады. Олар адамды аөат етудің бірден-бір ғана жолы рухани тұрғыдан дамыту деп түсінді.

Төртінші, басқа философиялық ілімдер, мектептер мен бағдарлардан өзгеше, диалектикалық материализм, дүниені тек түрліше түсіндірумен ғана танып қоймайды. Керісінше, дүниенің объективті даму заңдарын зерттеу мен оны революциялық тұрғыдан өзгертудің жолын негіздей марксизм философиясында тұңғыш рет тығыз ұштастырылды.

Бесішіден, теория мен практиканың бірлігін, философиядағы партиялықты ғылыми объективтілікпен ұштастыру - Маркс пен Энгельс еңбектеріндегі аса маңызды методологиялық принциптер болды. Идеализм мен материализмнің бітіспес келіпеушілігін, дін мен идеализм арасындағы біте қайнасқан байланыстарды түсіндіре білді. Маркс пен Энгельс материалистік теория мен диалектикалық әдістің арасындағы алшақтықты жойып, оларды бірыңғай тұтас ілімге біріктіре білді, сөйтіп материализмді қазіргі заманғы ғылыми түрге келтірді.

Алтыншыдан, маркстік философия өзінің ең алғаш шыққан кезінен бастап-ақ дүниежүзілік цивилизацияның жетістіктеріне арқа сүйеді. Сонымен бірге ол қатып-семген ілімнің қандайына болса да ешбір сыйыспайтын революциялық сыншыл философия. Себебі қоғамдық практиканың, азаттық күресінің тәжірибесін жинақтап қорытып отыру, сол арқылы өзінің дамуы-оның басты қасиеті.

Дүниені революциялық жолмен өзгерту, еңбекшілердің өз күшімен еңбекті азат етуі, теорияның әлеуметтік практикаға қызмет ету идеясы диалектикалық материализмге етене тән.

В. И. Ленин К. Маркстің рухани эволюциясына, жалпы марксизмнің қалыптасу жолына терең талдау жасай келіп, бұл процестің әбден заңды екенін атап көрсетті.

Егерде, Маркс 1842 жылға дейін идеалистік-гегельдік көзқарас деңгейінен аса алмаған болса, осы жылдан бастап ол революциялық демократизм жолына түсе бастайды. Әлеуметтік зерттеулерін өзінің саяси позициясы тұрғысынан сол кездегі қоғамдық құрылысты сынау мақсатына бағындырды. Біртіндеп әлеуметтік қайшылықтардың мәнін түсіну мәселесіне назар аударды. Осы мәселені шешу барысында ол әлеуметтік шындық логикасын пайымдауға, сондай-ақ нақты социологиялық талдау ісіне ден қойды. Мысалы, 1842 жылы Пруссияның жаңа цензуралық нұсқауын санай отырып, Маркс әр істің «логикасын» зерттеу қажеттілігін атап көрсетті. Осындай қоғамдық қайыршылықтарды зерттеудің бірінші қадамын жасаған Маркс 1842 жылдың алғашқы жартысында, алдымен саяси күрестің негізінде әлеуметтік құрылымының қайшылықтары бар екенін, екіншіден, дін мен философияға мемлекеттің шешуші әсер ететінін атап көрсетті. Осы айтылмағандардың өзі-ақ Маркстің 1842 жылдың екінші жартысынан бастапреволюциялық демократизмнен коммунистік идеологияға қарай шешуші қадам жасағанын көрсетті.

1843 жылы Маркс өз еңбектерінде барлық әлеуметтік қайшылықтардың негізінде мемлекет пен азаматтық қоғамның арасында қарама-қарсылық жатыр десе, содан кейінгі кезеңде, осы қарама-қарсылықтардың көзі азаматтық қоғамның табиғатына тән екенін атап көрсетті. Осы идея арқылы ол диалектикалық материализмге қарай үлкен қадам жасады.

Маркстің рухани эволюциясындағы үлкен орын алатын еңбегі «1844 жылғы экономикалық-философиялық қолжазбалары». Бұл қолжазбалардың негізі - адамзаттық антропологиялық қалыптасуы мен дамуындағы материалдық өндірістің, еңбектің шешуші роль туралы идея. Адамның дамуына негіз бола отырып, еңбек оның барлық күштерін, уақытын жұтып қояды, оны езеді, жеке меншіктің, қанаудың таптардың пайда болуына әкеп соғады.

Фридрих Энгельс материалистік және диалектикалық көзқарасқа өзіндік жолмен келді. Бастапқы кезде Энгельс те Маркс сияқты Гегель философиясына үңілді. Дегенмен бұл философияның немістің сол кездегі артта қалған өмір шындығына сай келмейтіндігіне тез көз жеткізді.

Маркс пен Энгельс бірлесіп жұмыс істеген 1844 жылдан бастап, олар принципті маңызы бар адам мәні туралы жан-жақты теория жасады. Оның мәнісін қысқаша былай деп тұжырымдауға болады: буржуазиялық қоғамда адам- әрқашан да белгілі бір таптың өкілі; адам табиғаттың бір бөлігі ғана емес, сонымен қатар табиғат дамуының ең жоғарғы нәтижесі; еңбек процесінде адам тек табиғатты ғана емес өзін де өзгертіп отырады, дүниені өзінің рухани күші мен дене күшін жұмсайтын орта етіп меңгереді: еңбек - адамның тіршілік әрекетінің негізі.

1845 жылы екеуі бірлесіп жазған «Қасиетті әулет» атты кітабында халық бұқарасының тарихтағы шешуші ролі жайында материалистік көзқарас дамытылып және онда өндірістегі қоғамдық қарым-қатынастар идеясына деген көзқарас баяндалған. Ал «Неміс идеологиясында» тарихтың түпкі негізі материалистік өндіріс екені дәлелденді. Осы аталған еңбектерінде және 1845 жылы жазылған Маркстің «Фейербах туралы негіздерінде», олар өздерінен бұрынғы материализмді сынап, оның тарихи өрісі тарлығын көрсетеді.

Маркс пен Энгельс көзқарастарының қалыптасу дәуірі «Коммунистік партияның манифесін» шығарумен аяқталады, онда марксизмнің барлық үш құрамды бөлігінің: оның философиясының, саяси экономикасының және ғылыми социализмнің негізгі идеялары баяндалған.

XIX ғасырдың 50-60 жылдарында марксизмде оның экономикалық жағы бірінші орынға қойылады. Маркс бүкіл капиталистік құрылысқа объективті талдау жасады. «Саяси экономияның сынына» (1859) деген еңбекте, «Капиталдың» бірінші томында (1867) маркстік теория жете және жан-жақты негізделген. В. И. Ленин: «Капитал» марксизмді болжаулықтан ғылымға айналдырды деп көрсетті. Материалистік диалектиканы саяси экономиканың категорияларын талдау мәселесіне қолдана отырып, Маркс бұл ғылымды революциялық жолға қойды.

1895 жылы жазылған «Халық достары деген не және олар социал- демократтарға қарсы қалай күреседі?» деген кітабында В. И. Ленин маркстік философияның жаңа сипатын, оның дүниежүзілік цивилизацияға қандай үлес қосқанын және өзінің Марксті қалай түсінетінін, оның идеяларын қандай бағыттарда творчестволықпен дамыту қажеттілігін айқындап берді. Ленин өз еңбектерінде Маркстің көзқарастарының дәйектілігі мен тұтастығын жұрттың бәрі, бұл көзқарастардың « . . . жинақталған күйінде дүниежүзіндегі барлық цивилизациялы елдердің жұмысшы қозғалысының теориясы мен программасы болып саналатын осы заманғы материализм мен осы заманғы ғылыми социализмді беріп отырғанын» атап көрсетті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.