Кәсіпорын шығындарының есебі

ЖОСПАР:

Кіріспе

І-Бөлім. Кәсіпорын шығындарының есебІ.

1. 1 Өндіріс шығыны теориялары

1. 2 Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі

1. 3 Өндірілген өнімнің өзіндік құнын бағалаудың және пайданы анықтаудың өндірістік шығын есебі

ІІ-Бөлім. КӘСІПОРЫН ТАБЫСТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БӨЛУ.

2. 1 Пайда теориясы және оның эволюциясы

2. 2 Табысты анықтау және оны талдау

2. 3. Салааралық бәсеке теориясы, орташа пайданың және өндіріс бағасының құрылуы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Қосымша

Кіріспе

Экономикалық ұйымдастырылған қоғамдық өндіріс алдында да өндірісті ұйымдастырудың басқа кез - келген үлгісі алдында да проблемалар тұр. Олар - "не өндіру керек?", "қалай өндіру керек?" және "кім үшін өндіру керек?" деген мәселелермен байланысты. Әйтсе де экономикалық жағдайда бұл проблемалар негізінде шығындар мен өндіріс нәтижелерін салыстыру ерекше механизмі жәрдемімен шешіледі. Осынау салыстыруда өндірісті экономикалық ұйымдастырудың мәні жатыр.

Шығын мен өндіріс нәтижелерін салыстыру қажеттігі экономикалық қызметпен айналысатын (үй шаруасындағы әйелден ірі кәсіпкерге дейін) барлық адамның қол жететін және баршаға міндетті экономиканың "дұрыстығын" бейнелейді. Алғашында экономиканың "дұрыстығын" басшылыққа алғанда не теорияда, не тәжірибеде ешқандай проблемалар жоқ сияқты. Әйтсе де бұл жаңылыс.

Әлем тарихының соңғы екі жүз жылдығында өндірісті ұйымдасытрудың билік құрушы үлгісі ретінде бекітіліп отырған қоғамдық өндірістің негізгі прогресіне көп жағдайда экономикалық қатынастар арқасында қол жеткізіліп отыр. Бұл қатынастың потенциялы маңызды. Ол әлі таусыла қойған жоқ.

Қоғам дамуындағы экономикалық қатынастың мұндай міндеті өндірісті ұйымдастыру үшін табиғи әдіс деп түсіну керек. Экономикалық қатынастар кедергілерге қарамастан (экономикадан тыс тәуелділіктің әртүрлі үлгілерінің билік құруы, адамдардың жағрапиялық шарттары, әртүрлі елдер мен халықтардың хұқықтық және мәдени ерекшеліктері түрінде) қызмет нәтижелері қарапайым актілердің алмастырудан бүкіл әлемді қамтыған, былайша айтқанда, қоғамның экономикалық жүйесі немесе "экономика" болып отырған қатынас жүйесіне айналып отыр.

І-Бөлім. Кәсіпорын шығындарының есебі

1. 1. Өндіріс шығыны теориялары

Экономика ғылымындағы әртүрлі мектептің өкілдері (К. Маркс, А. Маршалл, Д. Милль, Д. Робинсон) шығындарды зерттеуге қомақты үлес қосты. Шығынның маркстік тұжырымдамасы екі маңызды нәрседен басталады: өндіріс шығыны және айналым шығыны.

Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материал, жанармай, 1 электроэнергия, тұрақты капиталдың өткізілген бөлігі (амортизациялық) мен жұмыс күшін сатып алуға кететін шығындарды енгізеді. Тауарды дайындауға кәсіпорының жұмсаған шығындары тұрақты және өзгермелі капитал сомасына (C+V) тең. Айналым шығындар категориясы тауарды өткізу және сатып алумен байланысты. Бұл жағдайда К. Маркс бағаның құннан ауытқу мәселесінен қараған. Ол өз ойын мынаған негіздеді: тауар бірлігінің құнын-өндіріс шығыны мен айналым шығыны құрайды. Айналым шығындары өндіріс процесінің айналым саласында жалғасатындығын көрсетеді, сөйтіп тауардың өлшем-орауын, сорттауын, тасымалдануын және сақталуын енгізеді.

Батыс елдері ғалым-экономистерінің жасаған өндіріс шығындарының қазіргі тұжырымдамасы бұл ұғымды тіпті басқаша түсіндіреді. Олар экономикалық ресурстардың барлық түрлерінің шектеулігімен және оларды баламалы қолдану мүмкіндіктерін ескереді.

«Мәселе мынада: барлық керекті тұтыныстарды қанағаттандыру үшін ресурстар ешқашан жеткілікті болған емес. Осы жағдайға қатысты өндіріс туралы мәселені қайсы бір шешу кейбір заттардан бас тарту қажеттілігін туғызады. Сондықтан да барлық шығындар балама шығындарды құрайды. Балама өндіріс шығындары басты кедергі болып табылады жөне олармен фирма өткеру процесінде өзінің пайдасын көбейту мүмкіндігінде ұшырайды».

Батыс мектебі өкілдерінің есептеуінше, өндіріс шығындары екіге бөлінеді: тұрақты және өзгермелі.

Тұрақты шығындар (ТFС) - бұл сыртқы өндіріс факторын тікелей қолданумен байланысты шығындар. Бұған жалгерлік ақы, жабдықтар үшін шығын, қызметкер жалақысы, салық төлеу, амортизациялык төлемдер, займ бойынша пайыз және т. б. жатады. Тұрақгы шығындар өндіріс көлеміне байланысты емес.

Өзгермелі шығындар (ТVС) - бұл ішкі ресурстарды қолданумен байланысты шығындар. Олар шикізатты, материал мен жұмыс күшін және т. б. сатып алуға кеткен шығындардан тұрады. Өзгермелі шығындар өндіріс мөлшеріне тікелей байланыста өзгереді.

Тұрақты және өзгермелі шығындар сомасы өндірістің жалпы шығынын құрайды (ТС) .

ТС = ТFС + ТVС

Жалпы шығьшдар тауар санымен (0) орташа шығындардын (АС) көбейтіндісіне тең:

ТС = Q х АС

Тұрақты және өзгермелі шығындардың өндірісті үлғайткандағы ара-қатынасы графикалық түрде 8-1 суретге былай бейнеленеді.

Өнімнің бірлігіне қарай шығындары өлшеу үшін орташа шығындар қолданылады. Ол жиынтық (жалпы) шығындарды (ТС) өнімнің көлеміне бөлумен анықталады:

АС = АС /Q

Орташа өндіріс шығындары қисығы 2. 2. - суретте бейнеленген.

Сурет 2-2. Шығындар қисығы.

Сондай-ақ орташа тұрақты (AFC) және орташа өзгермелі (АVС) шығындар анықталады.

AFC=ТFС/Q

AVC =TVC/Q

Орташа шығындар ұғымы К. Маркстың «Капиталында» баяндалған. Маркс шығындар түрінің негізінде капиталға келетін өндіріс бағасы мен пайданың орташа мөлшері тұжырымдамасын жасаған.

Пайданы көп алу үшін өндіріс келемін есептеу қажет, ол өз кезегінде шекті шығындарды анықтау қажетгілігін тудырады. Шекті шығындар әрбір өндіріс бірлігін қосымша өндіру үшін қосымша шығындарды жұмсауды көрсетеді. Шекті шығындар өндіріс шығындарын n бірлігімен (ТСn) және өндіріс шығындар n-1 бірлігі (ТСn-1) арасындағы айырмамен анықталады:

МС = ∆ТС/∆Q немесе МС = ТС _п - ТС _п-1;

Кәсіпкерлік кызметте мынадай міндеттерге жиірек жолығуға болады: өндірісті қандай көлемге дейін дамытуға болады? Осының барлығы да көптеген шығындарды талап етеді. Осы шығындар өзін ақтай ма? Олар белгілі табыс әкеле ме? Егер өндіріс өссе, шекті шығындар алғашқыда кемиді, кейін ұлғаяды. Осы процес фирманың максималды тиімділік нүктесі өнім шығарудың максималды және минималды денгейінің арасында болған жағдайда ғана жүзеге асады. Егер шығарылған өнім ұлғайып, бірақ сол нүктеге жетпесе, әрбір қосымша өнім бірлігін (шекті шығындар) өндіру шығындары төмендетеді. Максималды тиімділік нүктесіне жеткеннен соң, табыстың төмендеу заңы күшіне енеді және шекті шығындар өседі.

Мысал келтірейік. Айталық, 300 мын долл. шығынданғанда 1 млн. долл. табыс табуға болады, ал басқа тауарға бағыт бұрғанда, сол 1 млн. долл. табысты табу үшін шығындар 200 мың. долл. өседі. Мұндай талдау ең дұрыс тиімді шешімді таңдау үшін қажет.

Фирманың пайдасы максималды болғаңда, өндіріс көлемін анықтау үшін екі әдісті қолданады:

1. Жалпы өндіріс шығындары (ТС) абсолюттік мөлшері мен
жалпы өткерілген өнімнен (жалпы табыстың ТК) түскен түсімді
салыстыру үшін пайда мына формуламен анықталады:

Р _r =ТR- ТС

2. Шекті шығындар (МС) мен шекті табысты (МR) салыстыру.
ТМД елдері мен Казақстанда дәстүрлі бірінші әдіс қолданылады.

Кесте 1. 1.

(Шарты: баға мөлшері мен жалпы шығындар белгілі, басқа көрсеткіштерді есептеу керек)

Қазіргі нарықтык экономикада өндіріс көлемін есептеу шекті табыс пен шекті шығынды салыстыруды қарастырады, себебі кезкелген өндіріс көлемін ұлғайту пайданың өсуіне алып келмейді. Демек, фирма одан барынша табыс табатындай өндіріс көлемін таңдауы Өндіріс көлемін онтайландыруды аныктаудыц екі әдісі бар:

- бухгалтерлік-аналитикалық әдіс, бұл практикада қолданылады (кесте 8-1-ді қараңыз) ;

- графикалық әдіс, теорияда қолданылады, практикада сирек кездеседі (кесте 1. 3-ті қараңыз) .

Тауардың екінші бірлігін шығарғанда шекті шығындар, (МС) қалай анықтауға болады? Жиынтық шығындармен (ТС) белгіленгені үшінші бағананы аламыз. Бірінші бірліктегі бұйымдардың екіншіі өндіріске өткенінде = шығындар 1000 теңгеге өсті (2500 теңге - 1500 теңге = 1000 теңге) . Бұл шекті шығындар мен ол екінші бірліктегі бұйымдар өндірісімен және т. б. байланысты дегеніміз. Енді шекті табысты (МR) анықтаймыз. Егер бұйымдарды өндіру шекті аз мөлшерге ұлғайса, яғни 1 ғана бірлікке (айталық, бірінші бірліктен екінші бірліктегі бұйымға көшкенде), онда жиынтық табыс - (ТК) бейнеленген 4-ші бағананы табамыз. Екінші бірліктегі бұйымдарды шығарған кездегі жиынтық табыстың бірінші бірліктегі шығарғанмен салыстырғандағы айырмасы жиынтық табыс өсімін (ТR) береді, ол 2000 теңге тең (ТR6000-ТR4000) .

Есептеулер көрсеткендей, өндіріс көлемінің ең пайдалылығы үш бірліктегі көлем болып табылады, онан соң шекті шығындар шекті табыстан аса бастайды. Демек, фирмаға үш бірлікке дейін өндіру пайдалырақ, ал фирма бұл мөлшерден артық өндірмеуі тиіс.

Екінші әдіс - графикалық Ол шекті шығындар мен шекті табысты салыстыру негізінде құрылады. Фирмалар үшін бағыт-бағдар төмендегідей болып қалыптасады.

Сурет 1. 3. Шекті табыс пен шекті шығындарды графикалық бейнелеу.

1. Егер шекті табыс шекті шығыннан жоғары болса (көлем үшбірлікке дейін болғанда) (MR>МС), онда өндірісті ұлғайтуға болады.
2. Егер шекті табыс шекті шығыннан кем болса (бұйымдардыөндіру үш бірліктен жоғары) (MR<МС) өндіріс пайдалығы шамалы, онда оны қысқарту керек.

Фирманың тепе-тендік нүктесі және максималды пайдасы шекті табыс пен шекті шығындар тепе-тендігі жағдайында (МR=МС) қол жеткізіледі (сурет 8-1 қараңыз) . Фирма осындай арақатынасқа кол жеткізгенде, онда ол өндірісті енді үлғайтпайды, өнім шығару тұрақталып, «фирманың тепе-теңдігі» сақталады.

Батыс елдерінің экономикалык ғылым мектептерінде мынандай экономикалық категорияларды «айқын» және «айқын емес» шығыңдар, «ішкі» және «сыртқы» шығындар қолданылады. Шаруашылык практикасында ішкі шығындар - бұл өзіндік құн, сыртқы шығындар - бұл басқа фирмалардан ресурстарды алуға кеткен жұмсалымдар.

1. 2. Шығындардың жіктелуі (классификация)

және тәртібі

Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен байланысты.

Шығындар - активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен байланысты міндеттердің артуы.

Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады.

Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі аса қажет. Бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлы-материалдық қор есебі» стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:

пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;

өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарын есептеу үшін керек;

шығын түрлері бойьшша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі бойынша - экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.

Сонымен бірге:

а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді. БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:

материалдық шығындар;

еңбекақы шығындары; - аударым;

құралдың тозуы;

басқадай шығындар;

э) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін пайдаланылады.

БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:

материалдар; - еңбекақы;

аударым;

үстеме шығындар.

Элементтер бойынша және калькуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру 1. 2. -кестеде көрсетілген (қосымшаны қараңыз)

Экономикалық шығындар бойынша шығын (117000 теңге) және калькуляция баптары бойынша шығын (114000 теңге) өндірістік емес шотқа есептен шығару бөлігінде корректив элементі бойынша қорытындыға салғанға дейін аяқталған өндіріс қалдығының өзгеруі сан жағынан бірдей емес. Шығындардағы айырмашылық, сонымен қатар, ұқсас (аналогичных) атауда элемент және калькуляция бабы бойынша бар. Мысалы, «Еңбекақыға кететін шығын» экономикалық элемент бойьшша 17000 теңге, ал «Еңбекақы» калькуляция бабы бойынша 1 теңге көрініс тапты. Айырмашылық құрал-сайманды күтумен (уход) шұғылданатын қызметкерлердің еңбекақысына кететін шығындарда, яғни үстеме шығынадарында ескеріледі.

Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру өзара байланысты, өйткені олар құрамы (элементі) және мақсатты тағайындауы (калькуляция бабы) бойынша субъектінің бір ғана шығындарын сипаттайтынын айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субъектінің тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай бөлшектеп (детализировать), элементтік қимада (поэлементном разрезе) қалыптастыруға мүмкіндік тудырады, өнімнің өзіндік құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне және кәсіпорын шығындарына бақылауды күшейтуге жағдай жасайды.

Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге кететін шығын, есептеу және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге мүмкіндік тудырады.

Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі мүмкін (кесе-1. 1. Қосымшаны қараңыз)

Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.

Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен тікелей байланыста пайда болады.

Бір элементті - бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар, аударым) .

Кешенді - бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация және басқа да бір элементті шығындар) .

Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты және оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударым) . Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп аталады (авто-механиктың еңбекақысы бұл автосервис бөлімшесінің тікелей шығыны болып табылады; цехтағы автомобильдердегі сырлауда пайдаланылатын сырдың құны - сырлау цехының тікелей шығыны болып табылады) .

Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын - бұл субъект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады) .

Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы мүмкін (зауыт менеджерінің еңбекақысы - бұл жеке бөлімшелердің жанама шығыны, тұтас зауыттың тікелей шығыны болып табылады) .

Өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қабылданған әдісіне байланысты (көмір өнеркәсібінде, энергия қуатын өндіруде - барлық шығындар тікелей болып табылады) .

Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей үйлесімді (пронорционально) болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т. б. ) және бұл кезеңдегі өнім шығарылымын үйлесімді (пропорционально) бөледі. Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке артатын болса, онда жалпы өзгермелі шығын да 10%-ке өседі. Өзгермелі шығын сомасы, теңгеме.

1-суретте көріп отырғанымыздай, жалпы өзгермелі шығын өндіріс көлеміне үйлесімді (пропорционально) өседі. Өндіріс көлемі 100-ден 200-ге дейінгі бірлікке артқанда, жалпы өзгермелі шығын 1000-нан 2000 теңгеге дейін өсті. Алайда өзгермелі шығын өнім бірлігіндегі есеп айырысуда көлем өзгерсе де, мейлі бүл қандай бірлік болса да - бірінші ме, екінші ме, үшінші ме, оған қарамай тұрақты боп қалады. Сондықтан өзгермелі және түрақты шығындарды шартты-өзгермелі немесе шартты-тұрақты деп атау эдетке айналған, өйткені олар әр түрлі нүктелерден екі түрлі рөл ойнайды.

Тұрақты өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тэуелді емес (жылу, өндіріс ғимаратын жарықтандыру, амортизация, жал (аренда), жарнама шығыны және т. б. ) -

Егер колем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығын өзгеріссіз қалады, бірақ бір бірлікке үдайы кеміп отырады.

Өндіріс көлемі өзгерсе де тұрақты шығын өзгеріссіз болады. Егер өндіріс көлемі 10%-ке кемісе, онда жалпы тұрақты Шығын өзгеріссіз қалады. Егер өндіріс көлемі бір бірлікке тең болса, онда тұрақты шығын 300 теңгеге тең болады, бірақ тұрақты шығын өндіріс көлемінің артуы кезінде бір бірлікке ұдайы кеміп отырады, Осыған орай өнімнің өзіндік құны кемиді.

Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар шығыны) .

Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т. б. Ол сметаның бекітуімен белгіленген тәртіпте және мерзімде өнімнің өзіндік құнына бөлек қосылады.

Өндірістік - тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік құнын қалыптастыруға кететін барлық шығын жатады (тауарлық өнім өз материалымен де, техникалық бақылаумен қабылданып, қоймаға өткізілген тапсырыс *берушінің материалымен де шығарылатын дайьш бұйымдардың құны; тараптарға босатылған өз ендірісінің жартылай дайындалған өнімнің өзіндік куны, сондай-ақ субъектінің негізгі қаражатын толтыруға бағытталған өнім) .

Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық, экімшілік тағайындауындағы шығындар.

Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен байланысты шығын.

Өндірушілік (жоспарланған) - ұгымды технология мен ендірісгі ұйымдастыру арқылы өнімді белгіленген сапада өндіруге кететін шығын.

Өндірушілік емес (жоспарланбаған) - технологияның жетіспеушілігінен және өндірістің дұрыс ұйымдастырылмауынан болатын салдар, яғни шығын (жұмыссыз бос тұрып қалудың шығыны, ақау, мерзімнен тыс еңбекақы) .

Реттелетін - атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі ықпал ете алады (өнім өндіруде пайдаланылатын пшкізат шығыны, оны цех бақылаушысы реттейді) .

Реттелмейтін - қызметкер оның деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын шығын (дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерлерінің еңбекақысы бойынша шығынға ықпалын жүргізе алмайды) .

Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.

Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.

Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын) .

Кезеңге - кезең шығындары: жалпы және экімшілік шығындары, тауарды сату шығындары, сыйақы бойынша шығындар (жанама шығындар) .

... жалғасы

Кезең шығындарының экономикалық маңызы

Кәсіпорынның өндіріске, өнімді сатуға жұмсалған және басқа да шығындары

«Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-дегі өндірістік шығындардың аудиті және талдауы

Үстеме шығындардың есебі

Өндіріс шығындары және оларды басқару

Кезең шығындарының есебі

Нарықтық экономика жағдайындағы өндірістегі тікелей және жанама шығындардың есебі

Өзіне меншікті өндіріс шалафабрикатының есебі

Өндіріс шығындарының түрлері және оларды есепке алу әдістері және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау

Негізгі өндіріс шығын есебі

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс