Кәсіпорындар нарығы
Кіріспе
1. КӘСІПОРЫНДАР НАРЫҒЫ
1.1 Жаңа кәсіпорындар
1.2 Нарықтың кәсіпорынға әсері
1.3 Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
ІІ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР
2.1 Экономиканы нарықтық реттеудің жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы
2.2 Нарықтық тепе.теңдікке салықтардың әсері
2.3 Салалық және нарықтық құрылымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1. КӘСІПОРЫНДАР НАРЫҒЫ
1.1 Жаңа кәсіпорындар
1.2 Нарықтың кәсіпорынға әсері
1.3 Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
ІІ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР
2.1 Экономиканы нарықтық реттеудің жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы
2.2 Нарықтық тепе.теңдікке салықтардың әсері
2.3 Салалық және нарықтық құрылымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Нарықтық экономика жағдайында өндірісті басқаруды жетілдіруде кәсіпорындар қызметінің мәні ерекше. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге инновациялық негіздеу мен оны қабылдауға, субъектінің нарықтағы қызметін анықтап, бәсекелестік субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектінің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақытылы ақпаратты қалыптастыру экономиканың басты мақсаттары болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы. Қазақстан., 2000 ж. 96-бет.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы
3. Общая теория рынка. Янов В.В., 1997. ПТИС. Толятти. 165 стр.
4. Государство и бизнес. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др.–Алматы: Экономика, 2002ж.
5. Деньги в экономике современного капитализма. Хандрдеев А.А. М-Мысль 1983г.
6. Нарық: топ жарып, алға шығу. Питер Ф. Друкер. Алматы –«Білім» 1994ж.
7. Қаржы. Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық. Қ.Қ.Ілиясов. С.Құлпыбаев. Алматы 2005ж.
8. Комплект «Предприниматель и право»
9. Родостовец В.В. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2003ж.
10. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие.-Алматы: Экономика, 1998г.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы
3. Общая теория рынка. Янов В.В., 1997. ПТИС. Толятти. 165 стр.
4. Государство и бизнес. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др.–Алматы: Экономика, 2002ж.
5. Деньги в экономике современного капитализма. Хандрдеев А.А. М-Мысль 1983г.
6. Нарық: топ жарып, алға шығу. Питер Ф. Друкер. Алматы –«Білім» 1994ж.
7. Қаржы. Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық. Қ.Қ.Ілиясов. С.Құлпыбаев. Алматы 2005ж.
8. Комплект «Предприниматель и право»
9. Родостовец В.В. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2003ж.
10. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие.-Алматы: Экономика, 1998г.
Жоспар:
Кіріспе
1. кәсіпорындар нарығы
1.1 Жаңа кәсіпорындар
1.2 Нарықтың кәсіпорынға әсері
1.3 Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
ІІ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР
2.1 Экономиканы нарықтық реттеудің жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы
2.2 Нарықтық тепе-теңдікке салықтардың әсері
2.3 Салалық және нарықтық құрылымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында өндірісті басқаруды жетілдіруде
кәсіпорындар қызметінің мәні ерекше. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге инновациялық
негіздеу мен оны қабылдауға, субъектінің нарықтағы қызметін анықтап,
бәсекелестік субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектінің қаржылық және
шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақытылы ақпаратты қалыптастыру
экономиканың басты мақсаттары болып табылады.
Экономикаға айналдырған кезде жұмысшыны белгілі бір жұмыспен
қамтамасыз етуден жұмыс орны мен жұмысшы күші қалыптасады. Кәсіпорындардың
өнімдері белгіленген тариф бойынша таратылуына мүмкіндік туады. Мұның
дәлелі көптеген дамыған батыс елдері мен АҚШ-ғы елеулі экономикалық
өзгерістер мысал бола алады. Мен осы таңдаған курстық жұмысымда АҚШ,
Германия т.с.с. алдыңғы қатардағы дамыған мемлекеттердің тәжірибелерін
пайдалана отырып кәсіпорынның нарықтағы әртүрлі жағдайларынан және де жалпы
нарық қатынастары туралы мәлімет беруге тырыстым.
І. Кәсіпорындар нарығы
1.1. Жаңа кәсіпорындар
Өндіріс саласындағы болсын, қызмет көрсету саласындағы болсын,
қалыптасқан, жұмыс істеп тұрған кәсіпорын үшін Кәсіпкерлік басқару деген
сөзтіркесінің түйіндісі кәсіпкерлік деген сөз. Егер жаңа кәсіпорын туралы
айтсақ, оның түйіндісі басқару деген сөз болады. Жұмыс істеп тұрған
кәсіпорында кәсіпкерліктің жолындағы басты кедергі қалыптасқан практика
болса, жаңа кәсіпорында бұл практиканың жоқтығы басты кедергі болады.
Жаңа кәсіпорын белгілі идеяны басшылыққа алады. Ол белгілі бір өнімді
өндіруге, небір қызмет көрсетуге бағдарланған. Жаңа кәсіпорын тауар не
қызмет түрлерін өткізумен шұғяылдануы мүмкін, бұл орайда өткізу көлемі
барынша едәуір бола алады. Шығыс, кіріс және пайда деген негізгі
экономикалық категориялар жаңа кәсіпорынға да тән. Жаңа кәсіпорында жоғы
өміршең қалыпқа түскен организм болмайды, ал адамдар осы организмде өз
жұмысының мақсатын және оған жету әдістерін нақты ұғынады. Егер жаңадан
құрылған кәсіпорын осы сөздің кең мағынасында жаңа бизнеске, реттелген және
басқарылатын өндіріске айналмаса, тамаша кәсіпкерлік идеяға, ірі капиталды
тартуына, шығаратын сапасына және оған деген сұранымның көп болғанына
қарамастан көпке бармайды.
Осынау қарапайым ақиқатты елемеу ұлы өнерпаз Томас Эдисонның іс
жүзінде барлық кәсіпкерлік бастамаларының түбіне жетіп отырады. Ол әрқашан
жолы болғаш бизнесмен және ірі компанияның басшысы болуға ұмтылды. Эдисон
табысқа жетуге болатындай еді, өйткені ол, басқа қасиеттерін айтпағанда,
тамаша шаруашылық қызметкері әрі жоспарлаушы болатын. Ол өз
өнертабыстарының бірі – қызба шамның өнеркәсіптік нұсқасы пайдаланылуға
тиіс электр техникасы компаниясын қалай құру керек екенін егжей-тегжейлі
білді. Ол өзінің кәсіпкерлік қаржы ресурсымен қалай қамтамасыз етуді де
дәлме-дәл білді. Эдисон шығара бастаған өнім жұртқа бірден танымал болып,
оған шын мәнінде шексіз сұраным болды. Бірақ осының бәрінде Эдисон кәсіпкер
болып қала берді: ол басқару деген басшылық жасау, босс болу деген сөз
екеніне күмәнданған жоқ. Ол арнайы басқару буынын ұмтылды. Эдисон
айқындамасының нәтижесі баршаға белгілі: оның 4-5 компаниясының бәрі орташа
мөлшерге жетіп барып күйреді, ал біржола ыдырап тынудан Эдисонның шығарылып
орнына кәсіби мэнеджердің тағайындалуы ғана аман алып қалды. Жаңа
кәсіпорындардағы кәсіпкерлік басқару мыналарды талап етеді: 1- нарыққа баса
назар аудару; 2 - жоспарлаудағы және нақты бір ақшаны реттеп жұмсаудағы
қаржыға қатысты көрегендік; 3 - жаңа мұнан нақты қажет екенін сезінуден көп
бұрын және мұндай бөлімше ұстайтындай нақты мүмкіндігі болудан көп бұрын
жоғары басқару буынын құру; 4 - өзінің күші мен қабілетін неғұрлым пәрменді
қолдануға болатын участкелерді анықтай білу.
Жаңа кәсіпорын белгілі бір идеяны басшылыққа алады. Ол белгілі бір
өнімді өндіре не бір қызмет көрсету бағдарламасын жасайды. Жаңа заманғы
кәсіпорындардың біздің елімізде және шетелдерде мынадай түрлері қызмет
атқарып келеді:
Акционерлік қоғам – заңды тұлғалардың құқықтық ережесін сақтайтын
қоғам және негізгі капиталдың иесі, белгілі бір акцияның бөлігінің иесі.
Бағалы қағаздарды алу құқығы және жауапкершілігі шектелген қоғам мүшелері.
ҚР-ның Азаматтық кодексінің 93 бабының 1 пункті бойынша Акционерлік қоғам
акционерлер жиналысының шешімімен таратылуға болады
Концерн – бұл өз бетінше жұмыс жасайтын, қатысушылық жүйесімен
қатысты, патентті лицензиялық келісімі бар, қаржыландырылған, өндіріспен
тығыз байланысты бірлестік.
Трест – әр-түрлі кәсіпорындар бірлескен өндірістік комплекс, құрамына
кәсіпкерлер кіретін, бірақ өзіндік заңды және шаруашылық әрекеті жоқ
өндірістік бірлестік. Кәсіпорынның трест түрі өндірістің жан-жақты
ұйымдасуына, әртүрлі саладағы кәсіпорындардың бір компанияға біріктірілуіне
ыңғайлы.
Картель – бір саладағы біріккен коммерциялық іс-әрекет жасайтын,
бекітілген квота бойынша тауар бағасы бойынша тарату жағдайы бойынша сатып
өткізуді реттейтін бірлестік. Картельдің мынадай белгілері болуы шарт: 1)
бірлестіктің келісімді сипаты; 2) картельге қатысушылардың өз
кәсіпорындарындағы жекеменшік құқығының сақталуы, шаруашылық, қаржылық және
заңдылықты қамтамасыз етуі; 3) өндірілген өнімді сатуда бірауыздан
жасалатын іс әрекет.
Холдинг – кәсіпорынның, бірлестіктің негізгі бақылаушы акциясының
иесі.
Қаржылық-өндірістік топ – кәсіпорынның қаржы және материалдық саласын
біріктіретін, қаржылық несиелік мекемелерді инвестициялық ұйымдарды
ұйымдастырушы, бәсекелестікті көтеру мақсатында және өндірістің
тиімділігін рационалдық технологиялық байланыстарды сақтауды ұйымдастырушы.
Өндірістік кооператив – біріккен кәсіпкерлік іс-әрекет үшін мүше
болуға, өздерінің еңбекке қатысы және бірлестікке мүше болуға, заттай
пайларын салған азаматтардың ерікті бірлестігі. Кооперативтің акция
шығаруға құқы жоқ. Кооператив кірсі өз мүшелерінің арасында еңбегіне қарай
бөлінеді. Егер кооперативтің өзінің заңы немесе ережесі болмаса. Кооператив
басқармасының жоғарғы органы – оның мүшелерінің жалпы жиналысы.
1.2. Нарықтың кәсіпорынға әсері
Өздерінің алдына қойған міндеттерді орындай алмаған немесе іс басынан
мүлдем шеттеп қалған жаңа кәсіпорындар басшылары әдетте мұны шамамен былай
деп түсіндіреді:
-Бізде бәрі де басқа компаниялар біздің нарыққа кіріп кетіп, бізді
ығыстырып шығарғанға дейін жақсы жүрді. Біз мұның бәрі қалай болғанын
түсінбейміз, өйткені олардың ұсынғаны біздің өнімімізден пәлендей ерекше
болған жоқ. Екінің бірінде мынадай түсіндіруді де тыңдауға тура келеді;
Біз бәрін де дұрыс жасадық, бірақ басқа фирмалар бізді тіпті бар деп
ойламаған тұтынушыларға өз тауарларын ұсынып, осылайша өз нарығын мүлде
күтпеген жағдайда жасап алды. Егер жаңа кәсіпорын табысқа жете алса
көбінесе ол үшін дәстүрлі емес нарыққа шығу арқасында, кәсіпорындарды
құрған кезде шығару жоспарланғаннан басқаша тауар не қызмет түрін ұсыну
арқасында, бұл тауар не қызмет түрін негізінен бұрын мүлдем беймәлім болған
тұтынушылардың керексінуі арқасында және ақырында бұл тауар не қызмет түрі
бастапқыда жоспарланғаннан басқа мақсатқа пайдалану арқасында жетіп отырды.
Егер жаңа құрылған кәсіпорын мүмкін болатын өзгерістерді болжай алмай, өз
қызметін күтпеген жерден пайда болған нарықтық жағдайлардан пайда
түсіретіндей етіп ұйымдастыра алмаса, егер ол ең алдымен нарықтық
пікірлерді басшылыққа алмаса, онда ол бәсекелестеріне қолайлы жағдай жасап
берген болып шығады.
Дегенмен, мұнда да ерекшеліктер бар. Нақты қолдану үшін жасалған
бұйым, әсіресе ғылыми не техникалық сипаттағы бұйым көбіне нарықта орнығып,
бастапқы мақсатына сай пайдаланылады. Сөйтсе де әрқашан осылай бола
бермейді. Тіпті бір кеселді емдеп жазу үшін шығарылған дәрі мүоем ауруды
емдемеген кезде барынша шипалы болатын жағдайлар кездеседі. Мысалы,
қазіргі уақытта асқазанның уылмасына шипалы дәрі басқа мақсат үшін
жасалған болатын. Бұл орайда адамдарды емдеу үшін жасалған дәрінің
ветеринарлық қажеттеріне ойдағыдай пайдаланылғаны туралы да айта кеткен
жөн.
Нағыз жаңалық тіпті ойға да келмейтін нарықтар жасай алады. Мысалы,
Ксерокс компаниясы дүние жүзіне өз өнімін ұсынғанға дейін жұрттың бәрі
көшірме автоматтарсыз ақ амалдап жүрді; ал осыдан бір бес жыл өткеннен
кейін енді бірде-бір офис көшірме автоматтарсыз жұмыс істей алмайтындай
болып көрінді. Жолаушы таситын алғашқы реактивті ұшақтар шыққан кезде
нарықтың маңдайалды зерттеушілері авиакомпаниялар оны алса күйрейді,
өйткені қазірдің өзінде трансатлантикалық авиалайнерлерді пайдаланатын
компанияларға жеткілікті жолаушы жоқ деген болатын. Бірақ бес жылдан кейін
ақ реактивті трансатлантикалық авиалайнерлер жыл сайын Атлантика арқылы осы
ұшақтар шыққанға дейінгіден 50 немесе тіпті 100 есе көп жолаушы таситын
болды.
Жаңашылға шектеулі іс жүзінде тунельдік көру тән. Ол өзіне мәлім
қарекет учаскелерін көреді. Бұған ДДТ мысалы дәлел бола алады. Бұл химикат
екінші жүниежүзілік соғыс уақытында американ солдаттарын жәндіктер мен
қансорғыштардан қорғау үшін жасалған болатын, бірақ кейін келе ол ауыл
шаруашылығында зиянкестерге қарсы күресу үшін кеңінен қолданылатын болды.
Алайда оны қолданудың қосалқы зияндылығы сонша бұл химкатты ауыл
шаруашылығында бұдан әрі қолдануға тыйым салынды. Бір ғажабы ДДТ-ны жасауға
қатысқан ғалымдардың бір де бірі оны пайдаланудың барлық нұсқалары мен
зардаптарынболжай алмады.
Тағы бір тән мысал . ЗМ компаниясы өзі өнеркәсіп үшін шығарған
жабысқақ таспа тұрмыста және кеңсе еңбегінде кеңінен танылады деп
ойламаған еді. Талай жылдар бойына ЗМ компаниясы өнеркәсіпке абразивті және
жәлімдеу материалдарын беріп келген болатын. Компанияның басшылары
тұтынушылар нарығына арнап бірдеңе шығаруды ешқашан ойламаған еді, соған
қарамастан жабысқақ таспа нақ осы нарықта жұртқа кеңінен танымал болды.
Бұрынға мүлдем күтпеген жағдайда, әлдеқалай болды. Таспаны өнеркәсіп
қылмады, ал оны ойлап шығарған инженерді бұл жағдай қатты күйіндірді.
Компания басшылығы бұл өнімді шығарудан бас тартқанын білгенде ол тіптен
күйзелді. Бірақ жасампаз адам болған инженер өз қолынан дүниені жақсы
көретін болғасын ең соңында оның қасиетін үй ішінде апарып көрсеткісі
келді. Таң болған инженер өзінің екі қызының мұның жабысқақ таспасын
ұтымды пайдаланағанын көрді – қыздардың оны сәндеп өрген шаштарының түнде
ұйпаланбауы үшін қолданған еді. Бұл оқиғадағы бір ерекшелік сол өнертапқыш
та, оның басшылары да қалай дегенмен осынау кездейсоқ оқиғадан жаңа
нарықтың кең көкжиегі ашылғанын көре білді.
Новокаинді неміс химигі жергілікті анестезия үшін ауыртпайтын құрал
ретінде ойлап шығарды. Тиімді препарат жасаған ғалым 1905 жылы күтпеген
проблемаға тап болы. Дәрігерлер операцияны жалпы наркозбен жасағанды артық
санап, новокаинды қолданғысы келмеді. Оны күтпеген жерден тіс дәрігерлері
қолдана бастады. Оқиға барысының бұндай кілт өзгеруі оның жасаушысына
ұнамады, сәйтіп ол Германияны шарлап новокаинды бұлай қодануға тыйым
салды. Солайболса ада кәсіпкерлер өз жаңалықтарының қолданылатын мақсаты
жөнінде шамадан тыс сенімділік көрсетеді. Егер олар басқаша
жоспарланбағандай тұрғыда қолданыла бастаса, авторлар бұған барынша қарсы
шығады. Іс жүзінде мұндай кәсіпкерлер жоспарланбаған тұтынушыларға қызмет
жасаудан бас тартып, оларды қалмайтынын жасырмайды.
Егер қайсібір мақсатпен өнім шығарған компания кенет бұл өнімге мүлдем
көптеген тұтынушылар ынта білдіретінін байқаса, мұндай ынтаның байыптылығы
мен мүмкінділігіне талдау жасау керек болады. Мұндай талдауға еңбек пен
қаржы көп жұмсалмайды, сезімталдық пен жүйелік күш-жігер ғана керек.
Жаңа кәсіпорындардың басшылары жергілікті жерлердегі жағдайды,
нарықтағы жағдайды зерттеу, ықтимал тұтынушылармен, олардың агенттерімен
кездесу және жалпы алғанда жан-жаққа жіті зер салып, мұқият құлақ асу
өздері үшін өте маңызды екеінін есте сақтауы тиіс. Жаңа кәсіпорынның
басшылары өнім не қызметтің тір-түрін өндіруші емес, тұтынушы анықтайды
деген маңызды принципке сүйенуі керек. Басқаша айтқанда, жаңа кәсіпорынның
бүкіл қарекеті тұтынушының талап-тілектерін бағдар етуі тиіс.
Жаңа кәсіпорындар үшін үлкен бір қауіп олардың тұтынушыларға
шығарылатын өнім туралы өз түсінігін тануға тырысуы. өндірушінің белгілі
бір өнім қандай болуға тиіс екенін, оны қалай сатып алып, қалай пайдалану
керек екенін тұтынушыдан гөрі мен жақсы білемін дегенге сенімділігі
жақсылыққа апармасына сеніңіз. Тағы бір рет қайталап айтайын: жаңа
кәсіпорындар күтпеген жерден болған жетістікке кездейсоқ нәрсе не қалыпты
жағдайдан ауытқу деп қарамай, өздерінің өркендеуіне қолайлы мүмкіндік деп
білуге әзір болуы керек. Жаңа кәсіпорындар тауар тұтынушыны қайта
тәрбиелеуге тиіс емес, оның қажеттерін қанағаттандыруға тиіс дейтін.
Маркетингтің негізгі аксиомасын кәміл ұғынып алуы ләзім.
1.3. Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
Нарықтан шетте қалуды жаңа туған кәсіпорынның балалық ауруы деп
санауға болады. Өмір сүрген бастапқы кезеңдерде жаңа кәсіпорындардың
барлығы оған шалдығады және ең жаманы сол, бұл ауру бәсекелік күреске аман
шыққан кәсіпорындардың да өсіп өркендеуіне зиянды әсер етуі мүмкін.
Нарықтық фактордан басқаша қаржы факторы қате қаржы саясатя жаңа
кәсіпорынға оның дамуының келесі кезеңінде елеулі қатер болуы мүмкін. Бұл
фактор, әсіресе жедел өсіп келе жатырған кәсіпорынға теріс ықпал жасайды.
Жаңа кәсіпорын неғұрлым ойдағыдай жұмыс істесе, қаржы ісін дұрыс жүргізе
алмаушылық ол үшін соғұрлым көбірек қауіп болып шығады.
Айталық, жаңа кәсіпорын қайсібір өнім не қызмет түрін өндіруді
ойдағыдай жолға қойып, шапшаң өсу кезеңінде дейік, кәсіпорынның есептері
пайданың тез өсуі туралы қуанышты хабарларға толы, ал болашақ бұлтсыз
ашық болып көрінеді. әлбетте, қор биржасы бұл кәсіпорынды табады, әсіресе
оның жоғарғы технологиялар саласында немесе басқа бір сәнге айналған салада
табады. Сарапшылардың болжамдары бұл кәсіпорынның бес жыл ішіндегі өнім
өткізу көлемі 1 млрд. долларға жетеді деп уәде береді. Бірақ, бір жарым жыл
да өтпей жатып кәсіпорын селкілдей бастайды. Ол, бәлкім банкрот болмас,
құрып та кетпес, бірақ сонда да оның тағдыры мүшкіл: ол борышқа белшеден
батады. Қызметкерлердің үштен екісін жұмыстан шығарады, ал оның президенті
өз қызметінен кетуге болады. Сондай-ақ оның бір ірі компанияға ең төмен
баға бойынша сатып жіберілуі мүмкін. Мұның бәрінің себебі ол емес, нақты
ақшаның жоқтығы, ұлғаюға қажетті капитал жинақтай алмаушылық, қаржыландыру
операцияларын бақылаудан айрылу, шығындарды, тауар запастары мен
борышкерлердің шоттарын есепке алудың түгел шатастырылуы. Көбіне осы қаржы
қолайсыздықтары бір мезгілде бірден сау ете түсіп, олардың әрқайсысы жаңа
кәсіпорынның өміріне болмаса да дамуына қатерлі болып жетеді.
Егер, қаржы дағдарысы келіп қалған болса оның бетін аздап болса да
қайтару үшін орасан зор күш жігер керек болады. Кәсіпорындардың міндеті
дағдарысқа жол бермеу, және мұның өзі орындауға әбден болатын міндет.
Кәсіпкерлер жаңа өндірісті ұйымдастырғанда ақша туралы ойлайды, ол
былай тұрсын, мол пайда туралы ой олардың қарекетінің негізі болып
табылады. Бірден айтайын, жаңа кәсіпорынның басшылары өздерінің барлық
назарын пайда түсіруге шоғырландырып қате жасайды. Пайда факторы көзделетін
болғанның өзінде алғашқы кезден ақ көзделуі жөн емес. Аса назар аудару
керек болатын, нақты ақшаның қозғалысы талдамалар мен жедел өсуді
қаржыландырып көздер ашу, сондай-ақ қарекетті жолдар ашу. Бұл компоненттер
болмайынша пайда туралы бүкіл статистика 12-18 айдан кейін ашылатын жалған
үміттен басқа ештеңе емес.
Кәсіпорындардың өсуін тиісті ресурстармен қолдап отыру керек. Жаңа
кәсіпорын оның қарекетін қосымша капиталмен қамтамасыз еткен жағдайда ғана
дұрыс дамиды. Егер өсіп келе жатқан жаңа кәсіпорын пайдалы болып көрінсе
бұл жалған үміт, елес қана, шотты теңестіру үшін бухгалтерлік есептегі
көрсеткіш. Елдердің көпшілігінде тіркелген пайдаға салық түсетіндіктен, ол
борыш болып нақты қаражаттың азаюына септеседі, бірақ басы артық қаржының
құралуына мүлде көмектеспейді. Жаңа кәсіпорынның жағдайы неғұрлым жақсы
болып, тез өссе ол соғұрлым көбірек қосымша қаржы жұмсауды талап етеді.
Газет беттерінің, қор биржалары регистрлерінің мақтанышы болған, пайданың
шапшаң өсуін, оның рекордтық деңгейін көрсетіп, жаңа кәсіпорындар жеңісті
дақпырттардан соң, бір-екі жылдан кейін-ақ адам айтқысыз қиындықтарға
ұшырай бастайды. Жаңа кәсіпорынның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін нақты
қаражаттың қозғалысына талдау жасап, болжап, ақша операцияларын бақылап,
реттеп отыру керек. Американың соңғы бірнеше жыл ішінде ашылған жаңа
кәсіпорындарының ішінде ашылған кәсіпорындарының әдеттегіден анағұрлым зор
табысқа жеткені АҚШ-ғы жаңа кәсіпкерлердің кәсіпкерлікте қаражатты
басқармайынша болмайтынын түсінгенінен болып отыр.
Өрлеп келе жатқан жаңа кәсіпорынға 12 ай мерзім бұрын ақшаға деген
қажетсінулер мен олардың пайдалану бағыттарын біліп отыру қажет. Жылдық
бастама болса, нақты қаражатқа деген қажеттілікті әрқашан қаржыландыруға
болады.
Өрге басқан өскелең жаңа кәсіпорын өз капиталы құрылымының шеңберінен
шығуға ұмтылады. Сыннан өткен ескі ереже бойынша жаңа кәсіпорын өзінің қор
базасынан өнім өткізу көлемі әрбір 40-50 процент өскен сайын асып түсіп
отырады. Мұндай өсім, әдетте, капитал құрылымын жаңартуға деген
қажеттілікке себепші болады. Кәсіпорын өскен сайын қор құрылуының жекеше
көздері – олардың иелері мен бұлардың отбастары немесе басқа дамдар болса
да бәрібір – кәсіпорынның қажеттерін қанағаттандырудан қалады. Мұндай
жағдайда компанияға капиталдың неғұрлым мол көздерін іздеуден басқа амалы
қалмайды. Осы мақсатпен ол мемлекеттік компанияға айнала алады, орныққан
компаниялардың арасынан серік іздейді немесе сақтандыру қорлары мен
зейнетақы қорлары мен зейнетақы ақша алады. Әдеттегі акциялар түріндегі
қаражатпен қаржыланған жаңа кәсіпорын ұзақ мерзімдік кредит алуға мәжбүр
болады және керісінше. Осы жерде бір қорытынды жасап кеткенді жөн көрдім:
кәсіпорын өскен сайын капиталдың қазіргі құрылымы жарамсыз болып, ілгері
басуға кедергі келтіреді.
Кейбір жаңа кәсіпорындарға қаржыландыру бағдарламасы біршама қарапайым
жүзеге асырылады. Егер кәсіпорын біртекті және толық оқшау бөлімшелерден
құралса – бір желідегі ресторандар, әртүрлі қалаларда орналасқан
автономиялы хирургиялық орталықтар немесе жеке-жеке ауруханалар, қаланың
әртүрлі аудандарында бөлек-бөлек құрылыс жүргізетін құрылыс фирмалары,
маманданған магазиндер және т.б. - әрбір бөлек бөлімше жеке кәсіпорын
секілді қаржыландырылуы мүмкін. Шешім нұсқасы ретінде франшиздердің
көмегіне жүгінуге болады (мұның өзі шын мәнінде өндірістің шапшаң ұлғаюын
қаржыландыру әдісі болып табылады). Енді бір нұсқа әрбір бөлек бөлімшеге
құқықтары шектеулі серіктері ретінде жеке және көбіне жергілікті
инвесторлар болатын компания мәртебесін беру болуы мүмкін. Сөйтіп, өсіп,
ұлғаюға қажетті капитал біртіндеп жиналуы мүмкін, бұл орайда бір бөлімшенің
табысты тәжірибесі басқасы үшін өнеге және стимул бола алады. Мұндай нұсқа
мынадай жағдайларда ғана жүзеге асады: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. кәсіпорындар нарығы
1.1 Жаңа кәсіпорындар
1.2 Нарықтың кәсіпорынға әсері
1.3 Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
ІІ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР
2.1 Экономиканы нарықтық реттеудің жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы
2.2 Нарықтық тепе-теңдікке салықтардың әсері
2.3 Салалық және нарықтық құрылымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында өндірісті басқаруды жетілдіруде
кәсіпорындар қызметінің мәні ерекше. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге инновациялық
негіздеу мен оны қабылдауға, субъектінің нарықтағы қызметін анықтап,
бәсекелестік субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектінің қаржылық және
шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақытылы ақпаратты қалыптастыру
экономиканың басты мақсаттары болып табылады.
Экономикаға айналдырған кезде жұмысшыны белгілі бір жұмыспен
қамтамасыз етуден жұмыс орны мен жұмысшы күші қалыптасады. Кәсіпорындардың
өнімдері белгіленген тариф бойынша таратылуына мүмкіндік туады. Мұның
дәлелі көптеген дамыған батыс елдері мен АҚШ-ғы елеулі экономикалық
өзгерістер мысал бола алады. Мен осы таңдаған курстық жұмысымда АҚШ,
Германия т.с.с. алдыңғы қатардағы дамыған мемлекеттердің тәжірибелерін
пайдалана отырып кәсіпорынның нарықтағы әртүрлі жағдайларынан және де жалпы
нарық қатынастары туралы мәлімет беруге тырыстым.
І. Кәсіпорындар нарығы
1.1. Жаңа кәсіпорындар
Өндіріс саласындағы болсын, қызмет көрсету саласындағы болсын,
қалыптасқан, жұмыс істеп тұрған кәсіпорын үшін Кәсіпкерлік басқару деген
сөзтіркесінің түйіндісі кәсіпкерлік деген сөз. Егер жаңа кәсіпорын туралы
айтсақ, оның түйіндісі басқару деген сөз болады. Жұмыс істеп тұрған
кәсіпорында кәсіпкерліктің жолындағы басты кедергі қалыптасқан практика
болса, жаңа кәсіпорында бұл практиканың жоқтығы басты кедергі болады.
Жаңа кәсіпорын белгілі идеяны басшылыққа алады. Ол белгілі бір өнімді
өндіруге, небір қызмет көрсетуге бағдарланған. Жаңа кәсіпорын тауар не
қызмет түрлерін өткізумен шұғяылдануы мүмкін, бұл орайда өткізу көлемі
барынша едәуір бола алады. Шығыс, кіріс және пайда деген негізгі
экономикалық категориялар жаңа кәсіпорынға да тән. Жаңа кәсіпорында жоғы
өміршең қалыпқа түскен организм болмайды, ал адамдар осы организмде өз
жұмысының мақсатын және оған жету әдістерін нақты ұғынады. Егер жаңадан
құрылған кәсіпорын осы сөздің кең мағынасында жаңа бизнеске, реттелген және
басқарылатын өндіріске айналмаса, тамаша кәсіпкерлік идеяға, ірі капиталды
тартуына, шығаратын сапасына және оған деген сұранымның көп болғанына
қарамастан көпке бармайды.
Осынау қарапайым ақиқатты елемеу ұлы өнерпаз Томас Эдисонның іс
жүзінде барлық кәсіпкерлік бастамаларының түбіне жетіп отырады. Ол әрқашан
жолы болғаш бизнесмен және ірі компанияның басшысы болуға ұмтылды. Эдисон
табысқа жетуге болатындай еді, өйткені ол, басқа қасиеттерін айтпағанда,
тамаша шаруашылық қызметкері әрі жоспарлаушы болатын. Ол өз
өнертабыстарының бірі – қызба шамның өнеркәсіптік нұсқасы пайдаланылуға
тиіс электр техникасы компаниясын қалай құру керек екенін егжей-тегжейлі
білді. Ол өзінің кәсіпкерлік қаржы ресурсымен қалай қамтамасыз етуді де
дәлме-дәл білді. Эдисон шығара бастаған өнім жұртқа бірден танымал болып,
оған шын мәнінде шексіз сұраным болды. Бірақ осының бәрінде Эдисон кәсіпкер
болып қала берді: ол басқару деген басшылық жасау, босс болу деген сөз
екеніне күмәнданған жоқ. Ол арнайы басқару буынын ұмтылды. Эдисон
айқындамасының нәтижесі баршаға белгілі: оның 4-5 компаниясының бәрі орташа
мөлшерге жетіп барып күйреді, ал біржола ыдырап тынудан Эдисонның шығарылып
орнына кәсіби мэнеджердің тағайындалуы ғана аман алып қалды. Жаңа
кәсіпорындардағы кәсіпкерлік басқару мыналарды талап етеді: 1- нарыққа баса
назар аудару; 2 - жоспарлаудағы және нақты бір ақшаны реттеп жұмсаудағы
қаржыға қатысты көрегендік; 3 - жаңа мұнан нақты қажет екенін сезінуден көп
бұрын және мұндай бөлімше ұстайтындай нақты мүмкіндігі болудан көп бұрын
жоғары басқару буынын құру; 4 - өзінің күші мен қабілетін неғұрлым пәрменді
қолдануға болатын участкелерді анықтай білу.
Жаңа кәсіпорын белгілі бір идеяны басшылыққа алады. Ол белгілі бір
өнімді өндіре не бір қызмет көрсету бағдарламасын жасайды. Жаңа заманғы
кәсіпорындардың біздің елімізде және шетелдерде мынадай түрлері қызмет
атқарып келеді:
Акционерлік қоғам – заңды тұлғалардың құқықтық ережесін сақтайтын
қоғам және негізгі капиталдың иесі, белгілі бір акцияның бөлігінің иесі.
Бағалы қағаздарды алу құқығы және жауапкершілігі шектелген қоғам мүшелері.
ҚР-ның Азаматтық кодексінің 93 бабының 1 пункті бойынша Акционерлік қоғам
акционерлер жиналысының шешімімен таратылуға болады
Концерн – бұл өз бетінше жұмыс жасайтын, қатысушылық жүйесімен
қатысты, патентті лицензиялық келісімі бар, қаржыландырылған, өндіріспен
тығыз байланысты бірлестік.
Трест – әр-түрлі кәсіпорындар бірлескен өндірістік комплекс, құрамына
кәсіпкерлер кіретін, бірақ өзіндік заңды және шаруашылық әрекеті жоқ
өндірістік бірлестік. Кәсіпорынның трест түрі өндірістің жан-жақты
ұйымдасуына, әртүрлі саладағы кәсіпорындардың бір компанияға біріктірілуіне
ыңғайлы.
Картель – бір саладағы біріккен коммерциялық іс-әрекет жасайтын,
бекітілген квота бойынша тауар бағасы бойынша тарату жағдайы бойынша сатып
өткізуді реттейтін бірлестік. Картельдің мынадай белгілері болуы шарт: 1)
бірлестіктің келісімді сипаты; 2) картельге қатысушылардың өз
кәсіпорындарындағы жекеменшік құқығының сақталуы, шаруашылық, қаржылық және
заңдылықты қамтамасыз етуі; 3) өндірілген өнімді сатуда бірауыздан
жасалатын іс әрекет.
Холдинг – кәсіпорынның, бірлестіктің негізгі бақылаушы акциясының
иесі.
Қаржылық-өндірістік топ – кәсіпорынның қаржы және материалдық саласын
біріктіретін, қаржылық несиелік мекемелерді инвестициялық ұйымдарды
ұйымдастырушы, бәсекелестікті көтеру мақсатында және өндірістің
тиімділігін рационалдық технологиялық байланыстарды сақтауды ұйымдастырушы.
Өндірістік кооператив – біріккен кәсіпкерлік іс-әрекет үшін мүше
болуға, өздерінің еңбекке қатысы және бірлестікке мүше болуға, заттай
пайларын салған азаматтардың ерікті бірлестігі. Кооперативтің акция
шығаруға құқы жоқ. Кооператив кірсі өз мүшелерінің арасында еңбегіне қарай
бөлінеді. Егер кооперативтің өзінің заңы немесе ережесі болмаса. Кооператив
басқармасының жоғарғы органы – оның мүшелерінің жалпы жиналысы.
1.2. Нарықтың кәсіпорынға әсері
Өздерінің алдына қойған міндеттерді орындай алмаған немесе іс басынан
мүлдем шеттеп қалған жаңа кәсіпорындар басшылары әдетте мұны шамамен былай
деп түсіндіреді:
-Бізде бәрі де басқа компаниялар біздің нарыққа кіріп кетіп, бізді
ығыстырып шығарғанға дейін жақсы жүрді. Біз мұның бәрі қалай болғанын
түсінбейміз, өйткені олардың ұсынғаны біздің өнімімізден пәлендей ерекше
болған жоқ. Екінің бірінде мынадай түсіндіруді де тыңдауға тура келеді;
Біз бәрін де дұрыс жасадық, бірақ басқа фирмалар бізді тіпті бар деп
ойламаған тұтынушыларға өз тауарларын ұсынып, осылайша өз нарығын мүлде
күтпеген жағдайда жасап алды. Егер жаңа кәсіпорын табысқа жете алса
көбінесе ол үшін дәстүрлі емес нарыққа шығу арқасында, кәсіпорындарды
құрған кезде шығару жоспарланғаннан басқаша тауар не қызмет түрін ұсыну
арқасында, бұл тауар не қызмет түрін негізінен бұрын мүлдем беймәлім болған
тұтынушылардың керексінуі арқасында және ақырында бұл тауар не қызмет түрі
бастапқыда жоспарланғаннан басқа мақсатқа пайдалану арқасында жетіп отырды.
Егер жаңа құрылған кәсіпорын мүмкін болатын өзгерістерді болжай алмай, өз
қызметін күтпеген жерден пайда болған нарықтық жағдайлардан пайда
түсіретіндей етіп ұйымдастыра алмаса, егер ол ең алдымен нарықтық
пікірлерді басшылыққа алмаса, онда ол бәсекелестеріне қолайлы жағдай жасап
берген болып шығады.
Дегенмен, мұнда да ерекшеліктер бар. Нақты қолдану үшін жасалған
бұйым, әсіресе ғылыми не техникалық сипаттағы бұйым көбіне нарықта орнығып,
бастапқы мақсатына сай пайдаланылады. Сөйтсе де әрқашан осылай бола
бермейді. Тіпті бір кеселді емдеп жазу үшін шығарылған дәрі мүоем ауруды
емдемеген кезде барынша шипалы болатын жағдайлар кездеседі. Мысалы,
қазіргі уақытта асқазанның уылмасына шипалы дәрі басқа мақсат үшін
жасалған болатын. Бұл орайда адамдарды емдеу үшін жасалған дәрінің
ветеринарлық қажеттеріне ойдағыдай пайдаланылғаны туралы да айта кеткен
жөн.
Нағыз жаңалық тіпті ойға да келмейтін нарықтар жасай алады. Мысалы,
Ксерокс компаниясы дүние жүзіне өз өнімін ұсынғанға дейін жұрттың бәрі
көшірме автоматтарсыз ақ амалдап жүрді; ал осыдан бір бес жыл өткеннен
кейін енді бірде-бір офис көшірме автоматтарсыз жұмыс істей алмайтындай
болып көрінді. Жолаушы таситын алғашқы реактивті ұшақтар шыққан кезде
нарықтың маңдайалды зерттеушілері авиакомпаниялар оны алса күйрейді,
өйткені қазірдің өзінде трансатлантикалық авиалайнерлерді пайдаланатын
компанияларға жеткілікті жолаушы жоқ деген болатын. Бірақ бес жылдан кейін
ақ реактивті трансатлантикалық авиалайнерлер жыл сайын Атлантика арқылы осы
ұшақтар шыққанға дейінгіден 50 немесе тіпті 100 есе көп жолаушы таситын
болды.
Жаңашылға шектеулі іс жүзінде тунельдік көру тән. Ол өзіне мәлім
қарекет учаскелерін көреді. Бұған ДДТ мысалы дәлел бола алады. Бұл химикат
екінші жүниежүзілік соғыс уақытында американ солдаттарын жәндіктер мен
қансорғыштардан қорғау үшін жасалған болатын, бірақ кейін келе ол ауыл
шаруашылығында зиянкестерге қарсы күресу үшін кеңінен қолданылатын болды.
Алайда оны қолданудың қосалқы зияндылығы сонша бұл химкатты ауыл
шаруашылығында бұдан әрі қолдануға тыйым салынды. Бір ғажабы ДДТ-ны жасауға
қатысқан ғалымдардың бір де бірі оны пайдаланудың барлық нұсқалары мен
зардаптарынболжай алмады.
Тағы бір тән мысал . ЗМ компаниясы өзі өнеркәсіп үшін шығарған
жабысқақ таспа тұрмыста және кеңсе еңбегінде кеңінен танылады деп
ойламаған еді. Талай жылдар бойына ЗМ компаниясы өнеркәсіпке абразивті және
жәлімдеу материалдарын беріп келген болатын. Компанияның басшылары
тұтынушылар нарығына арнап бірдеңе шығаруды ешқашан ойламаған еді, соған
қарамастан жабысқақ таспа нақ осы нарықта жұртқа кеңінен танымал болды.
Бұрынға мүлдем күтпеген жағдайда, әлдеқалай болды. Таспаны өнеркәсіп
қылмады, ал оны ойлап шығарған инженерді бұл жағдай қатты күйіндірді.
Компания басшылығы бұл өнімді шығарудан бас тартқанын білгенде ол тіптен
күйзелді. Бірақ жасампаз адам болған инженер өз қолынан дүниені жақсы
көретін болғасын ең соңында оның қасиетін үй ішінде апарып көрсеткісі
келді. Таң болған инженер өзінің екі қызының мұның жабысқақ таспасын
ұтымды пайдаланағанын көрді – қыздардың оны сәндеп өрген шаштарының түнде
ұйпаланбауы үшін қолданған еді. Бұл оқиғадағы бір ерекшелік сол өнертапқыш
та, оның басшылары да қалай дегенмен осынау кездейсоқ оқиғадан жаңа
нарықтың кең көкжиегі ашылғанын көре білді.
Новокаинді неміс химигі жергілікті анестезия үшін ауыртпайтын құрал
ретінде ойлап шығарды. Тиімді препарат жасаған ғалым 1905 жылы күтпеген
проблемаға тап болы. Дәрігерлер операцияны жалпы наркозбен жасағанды артық
санап, новокаинды қолданғысы келмеді. Оны күтпеген жерден тіс дәрігерлері
қолдана бастады. Оқиға барысының бұндай кілт өзгеруі оның жасаушысына
ұнамады, сәйтіп ол Германияны шарлап новокаинды бұлай қодануға тыйым
салды. Солайболса ада кәсіпкерлер өз жаңалықтарының қолданылатын мақсаты
жөнінде шамадан тыс сенімділік көрсетеді. Егер олар басқаша
жоспарланбағандай тұрғыда қолданыла бастаса, авторлар бұған барынша қарсы
шығады. Іс жүзінде мұндай кәсіпкерлер жоспарланбаған тұтынушыларға қызмет
жасаудан бас тартып, оларды қалмайтынын жасырмайды.
Егер қайсібір мақсатпен өнім шығарған компания кенет бұл өнімге мүлдем
көптеген тұтынушылар ынта білдіретінін байқаса, мұндай ынтаның байыптылығы
мен мүмкінділігіне талдау жасау керек болады. Мұндай талдауға еңбек пен
қаржы көп жұмсалмайды, сезімталдық пен жүйелік күш-жігер ғана керек.
Жаңа кәсіпорындардың басшылары жергілікті жерлердегі жағдайды,
нарықтағы жағдайды зерттеу, ықтимал тұтынушылармен, олардың агенттерімен
кездесу және жалпы алғанда жан-жаққа жіті зер салып, мұқият құлақ асу
өздері үшін өте маңызды екеінін есте сақтауы тиіс. Жаңа кәсіпорынның
басшылары өнім не қызметтің тір-түрін өндіруші емес, тұтынушы анықтайды
деген маңызды принципке сүйенуі керек. Басқаша айтқанда, жаңа кәсіпорынның
бүкіл қарекеті тұтынушының талап-тілектерін бағдар етуі тиіс.
Жаңа кәсіпорындар үшін үлкен бір қауіп олардың тұтынушыларға
шығарылатын өнім туралы өз түсінігін тануға тырысуы. өндірушінің белгілі
бір өнім қандай болуға тиіс екенін, оны қалай сатып алып, қалай пайдалану
керек екенін тұтынушыдан гөрі мен жақсы білемін дегенге сенімділігі
жақсылыққа апармасына сеніңіз. Тағы бір рет қайталап айтайын: жаңа
кәсіпорындар күтпеген жерден болған жетістікке кездейсоқ нәрсе не қалыпты
жағдайдан ауытқу деп қарамай, өздерінің өркендеуіне қолайлы мүмкіндік деп
білуге әзір болуы керек. Жаңа кәсіпорындар тауар тұтынушыны қайта
тәрбиелеуге тиіс емес, оның қажеттерін қанағаттандыруға тиіс дейтін.
Маркетингтің негізгі аксиомасын кәміл ұғынып алуы ләзім.
1.3. Кәсіпорындардың нарықтағы қаржы саясаты
Нарықтан шетте қалуды жаңа туған кәсіпорынның балалық ауруы деп
санауға болады. Өмір сүрген бастапқы кезеңдерде жаңа кәсіпорындардың
барлығы оған шалдығады және ең жаманы сол, бұл ауру бәсекелік күреске аман
шыққан кәсіпорындардың да өсіп өркендеуіне зиянды әсер етуі мүмкін.
Нарықтық фактордан басқаша қаржы факторы қате қаржы саясатя жаңа
кәсіпорынға оның дамуының келесі кезеңінде елеулі қатер болуы мүмкін. Бұл
фактор, әсіресе жедел өсіп келе жатырған кәсіпорынға теріс ықпал жасайды.
Жаңа кәсіпорын неғұрлым ойдағыдай жұмыс істесе, қаржы ісін дұрыс жүргізе
алмаушылық ол үшін соғұрлым көбірек қауіп болып шығады.
Айталық, жаңа кәсіпорын қайсібір өнім не қызмет түрін өндіруді
ойдағыдай жолға қойып, шапшаң өсу кезеңінде дейік, кәсіпорынның есептері
пайданың тез өсуі туралы қуанышты хабарларға толы, ал болашақ бұлтсыз
ашық болып көрінеді. әлбетте, қор биржасы бұл кәсіпорынды табады, әсіресе
оның жоғарғы технологиялар саласында немесе басқа бір сәнге айналған салада
табады. Сарапшылардың болжамдары бұл кәсіпорынның бес жыл ішіндегі өнім
өткізу көлемі 1 млрд. долларға жетеді деп уәде береді. Бірақ, бір жарым жыл
да өтпей жатып кәсіпорын селкілдей бастайды. Ол, бәлкім банкрот болмас,
құрып та кетпес, бірақ сонда да оның тағдыры мүшкіл: ол борышқа белшеден
батады. Қызметкерлердің үштен екісін жұмыстан шығарады, ал оның президенті
өз қызметінен кетуге болады. Сондай-ақ оның бір ірі компанияға ең төмен
баға бойынша сатып жіберілуі мүмкін. Мұның бәрінің себебі ол емес, нақты
ақшаның жоқтығы, ұлғаюға қажетті капитал жинақтай алмаушылық, қаржыландыру
операцияларын бақылаудан айрылу, шығындарды, тауар запастары мен
борышкерлердің шоттарын есепке алудың түгел шатастырылуы. Көбіне осы қаржы
қолайсыздықтары бір мезгілде бірден сау ете түсіп, олардың әрқайсысы жаңа
кәсіпорынның өміріне болмаса да дамуына қатерлі болып жетеді.
Егер, қаржы дағдарысы келіп қалған болса оның бетін аздап болса да
қайтару үшін орасан зор күш жігер керек болады. Кәсіпорындардың міндеті
дағдарысқа жол бермеу, және мұның өзі орындауға әбден болатын міндет.
Кәсіпкерлер жаңа өндірісті ұйымдастырғанда ақша туралы ойлайды, ол
былай тұрсын, мол пайда туралы ой олардың қарекетінің негізі болып
табылады. Бірден айтайын, жаңа кәсіпорынның басшылары өздерінің барлық
назарын пайда түсіруге шоғырландырып қате жасайды. Пайда факторы көзделетін
болғанның өзінде алғашқы кезден ақ көзделуі жөн емес. Аса назар аудару
керек болатын, нақты ақшаның қозғалысы талдамалар мен жедел өсуді
қаржыландырып көздер ашу, сондай-ақ қарекетті жолдар ашу. Бұл компоненттер
болмайынша пайда туралы бүкіл статистика 12-18 айдан кейін ашылатын жалған
үміттен басқа ештеңе емес.
Кәсіпорындардың өсуін тиісті ресурстармен қолдап отыру керек. Жаңа
кәсіпорын оның қарекетін қосымша капиталмен қамтамасыз еткен жағдайда ғана
дұрыс дамиды. Егер өсіп келе жатқан жаңа кәсіпорын пайдалы болып көрінсе
бұл жалған үміт, елес қана, шотты теңестіру үшін бухгалтерлік есептегі
көрсеткіш. Елдердің көпшілігінде тіркелген пайдаға салық түсетіндіктен, ол
борыш болып нақты қаражаттың азаюына септеседі, бірақ басы артық қаржының
құралуына мүлде көмектеспейді. Жаңа кәсіпорынның жағдайы неғұрлым жақсы
болып, тез өссе ол соғұрлым көбірек қосымша қаржы жұмсауды талап етеді.
Газет беттерінің, қор биржалары регистрлерінің мақтанышы болған, пайданың
шапшаң өсуін, оның рекордтық деңгейін көрсетіп, жаңа кәсіпорындар жеңісті
дақпырттардан соң, бір-екі жылдан кейін-ақ адам айтқысыз қиындықтарға
ұшырай бастайды. Жаңа кәсіпорынның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін нақты
қаражаттың қозғалысына талдау жасап, болжап, ақша операцияларын бақылап,
реттеп отыру керек. Американың соңғы бірнеше жыл ішінде ашылған жаңа
кәсіпорындарының ішінде ашылған кәсіпорындарының әдеттегіден анағұрлым зор
табысқа жеткені АҚШ-ғы жаңа кәсіпкерлердің кәсіпкерлікте қаражатты
басқармайынша болмайтынын түсінгенінен болып отыр.
Өрлеп келе жатқан жаңа кәсіпорынға 12 ай мерзім бұрын ақшаға деген
қажетсінулер мен олардың пайдалану бағыттарын біліп отыру қажет. Жылдық
бастама болса, нақты қаражатқа деген қажеттілікті әрқашан қаржыландыруға
болады.
Өрге басқан өскелең жаңа кәсіпорын өз капиталы құрылымының шеңберінен
шығуға ұмтылады. Сыннан өткен ескі ереже бойынша жаңа кәсіпорын өзінің қор
базасынан өнім өткізу көлемі әрбір 40-50 процент өскен сайын асып түсіп
отырады. Мұндай өсім, әдетте, капитал құрылымын жаңартуға деген
қажеттілікке себепші болады. Кәсіпорын өскен сайын қор құрылуының жекеше
көздері – олардың иелері мен бұлардың отбастары немесе басқа дамдар болса
да бәрібір – кәсіпорынның қажеттерін қанағаттандырудан қалады. Мұндай
жағдайда компанияға капиталдың неғұрлым мол көздерін іздеуден басқа амалы
қалмайды. Осы мақсатпен ол мемлекеттік компанияға айнала алады, орныққан
компаниялардың арасынан серік іздейді немесе сақтандыру қорлары мен
зейнетақы қорлары мен зейнетақы ақша алады. Әдеттегі акциялар түріндегі
қаражатпен қаржыланған жаңа кәсіпорын ұзақ мерзімдік кредит алуға мәжбүр
болады және керісінше. Осы жерде бір қорытынды жасап кеткенді жөн көрдім:
кәсіпорын өскен сайын капиталдың қазіргі құрылымы жарамсыз болып, ілгері
басуға кедергі келтіреді.
Кейбір жаңа кәсіпорындарға қаржыландыру бағдарламасы біршама қарапайым
жүзеге асырылады. Егер кәсіпорын біртекті және толық оқшау бөлімшелерден
құралса – бір желідегі ресторандар, әртүрлі қалаларда орналасқан
автономиялы хирургиялық орталықтар немесе жеке-жеке ауруханалар, қаланың
әртүрлі аудандарында бөлек-бөлек құрылыс жүргізетін құрылыс фирмалары,
маманданған магазиндер және т.б. - әрбір бөлек бөлімше жеке кәсіпорын
секілді қаржыландырылуы мүмкін. Шешім нұсқасы ретінде франшиздердің
көмегіне жүгінуге болады (мұның өзі шын мәнінде өндірістің шапшаң ұлғаюын
қаржыландыру әдісі болып табылады). Енді бір нұсқа әрбір бөлек бөлімшеге
құқықтары шектеулі серіктері ретінде жеке және көбіне жергілікті
инвесторлар болатын компания мәртебесін беру болуы мүмкін. Сөйтіп, өсіп,
ұлғаюға қажетті капитал біртіндеп жиналуы мүмкін, бұл орайда бір бөлімшенің
табысты тәжірибесі басқасы үшін өнеге және стимул бола алады. Мұндай нұсқа
мынадай жағдайларда ғана жүзеге асады: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz