Оңтүстік өңіріндегі тарихи ескерткіштер

Жоспар

Кіріспе.

Негізгі бөлім.
1.Оңтүстік өңіріндегі тарихи ескерткіштер.
2. Оңтүстік өңіріндегі зертеуші ғалымдар

Қорытынды.

Ұлы Жібек жолының облыс аркылы өтетін бөліктері бойында көнеден сыр шертетін қалалар мен кенттердің, қорғандардың, түрлі мәдени ескерткіш-тердің, ғажайьш сәулет өнерінің баға жетпес үлгілері, тұтастай және жартылай сақгалған қалдықгары, аз ғана бөліктері, жұрнақ-жұканалары, жойылуға шақ тұрған қирандылары көп-ақ. Қожа Ахмет Иасауи кесенесі — ортағасырлық сәулет өнерінің ерекше ескергкіші. Ол ең алып, зәулім және тарихи-мәдени мән-маңызы жағынан ешқандай теңдесі жоқ кұрылыс болып саналады. Кесененің ені 46,5 м, ұзындығы 12,5 м, ал биіктігі 40 м. Симметриялы тік бұрышты кешен өзара басқалар мен дәліздер арқылы байланысқан әр түрлі 35 бөлмеден тұрады. Дәліздер ғимаратгы бір-біріне тәуелсіз 8 бөлікке бөліп түр. Бұл оның жер сілкінісіне төзімділігін арттырмақ мақсатта жасалған. Диаметрі 18,2 м болатын орталық күмбез Орта Азияда сақгалған ескерткіш күмбездерінің ішіндегі ең үлкені. Түркістанның 1500 жылдығы карсаңында кесенені қалпына келтіру мен жаңарту бағдарламасының жетіжылдық кезеңі аяқталды. Иасауи түлғасы мен оған арнап салынған алып кесененің де құпия касиетгері аз емес. Олардың сырына қанығып, ғажап құрылысты күтіп ұстау — ұрпақгардың абзал парызы.
Отырар өңірі — тұнып тұрған шежіре, таусылмас тарих. Ежелгі қаланың орны әр кезде қазылып, зерттелуде. Отырар өңіріндегі Арыстанбаб кесенесі де бірегей мәдени, діни, тарихи ескерткіш болып табылады. Оның маңайында соңғы жылдары жаңа, кешенді құрылыстар салына бастады. Созақ ауданының Бабаата ауылындағы Баба-ата кесенесі мен мешіт-медресені қалпына келтіру қолға алынды.
Қазір облыста мінәжат, зиярат жасау орындары және сәулет ескерткіштері бойынан ежелгі дәстүрлерінен танысу мақсатында қолөнер шеберханаларында болу да қарастырылған. Бұларға қосымша тарихи орындарға бес бағыт белгіленген, олар — Ақсу — Жабағылы, Машат демалыс аймақтары, Қырыққыз, Біркөлік, Ақниет туристік базалары, Қызылкөл.
Тәуелсіздікке қол жеткеннен кейін тарихи-мәдени, киелі-қасиетті, әулиелі орындар, кесене-күмбездер қалпына келтіріле бастады. Қожа Ахмет Иасауи кесенесін күрделі түрде қалпына келтіруге Түркия мемлекеті көмектесті. Республика және облыс бөлген қаржымен, әсіресе, жеке азаматтар бойынша алғанда жеті түрлі туристік маршрут белгіленген. Олардың бағдарламала-ры мен ұзақтығы да әр түрлі, бір немесе үш күндік болып келеді. Ол бағдарламаларға Сайрам ауданындағы Ыбырайым ата мен Қарашаш ана кесенелері, Отырар ауданындағы Арыстанбаб әулие кесенесі, Түркістан қаласындағы Әзірет Сұлтан мұражай-қорығы, Қожа Ахмет Иасауи кесенесінің тарихи-мәдени сәулет кешені, Ордабасы ауданындағы Қажы-мүқан Мұңайтпасұлы мұражайы, Бәйдібек ауданындағы Бәйдібек баба мен Домалақ ана кесенелері және Созақ ауданындағы Қарабура әулие кесенесі енгізілген. Сонлай-ақ осы жұртшылықгың жұмылуымен көптеген кесенелер жөнделді. Соңғы жылдар ішінде Арыстанбаб, Ұзыната, Баба Түкті Шашты Әзіз, Жабайата, Саңғыл би, Бабаата, Қарабура әулие, Ысмайыл ата, Бәйдібек баба, Домалақ ана, Бес ана, Өзбекстандағы Төле би, Шымыр баба кесенеле-
рінің кейбіреулері қалпына келтірілді, бір-қатарлары жаңадан салынды.
Сайрам ауданындағы Қарамұрт ауылында, көнеден келе жатқан Кәлен баб мазары маңында сәулет өнерінің бұрынғы және соңғы үлгілерін үйлестіре ұштастырған Жаныс баба кесенесі бой көтерді.
Қаратау жотасының беткейіндегі ертедегі керуен жолы бойындағы Ақтөбе (4 — 6 ғ.), Қошқарата (6 — 8 ғ.), Созақ (10 - 18 ғ.), Майтөбе (11-16 ғ.), Шолаққорған (13 — 18 ғ.), т.б. көне қорғандар мен ескерткіштер, тасқа түскен таңбалары бар Арпаөзен, Жүнісата, Қойбағар шатқалдары туристер қызыға көретін орындарға айналып отыр.
Облыс көлеміндегі православиелік ғибадат орындарының ішінде ерекше көзге түсетіні — Шымкенттегі Никольск шіркеуі. Ол орыс мәнері аталатын үлгіде салынған және Түркістан епархиясының ең тамаша шіркеулерінің бірі болып есептеледі.
1993 жылғы мамыр айында Ордабасы тауында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би сынды ұлы бабаларды еске алуға арналған ұлы жиын өткізілді. Онда

Әдебиеттер.
1.Оңтүстік Қазақстан энциклопедиясы.-Алматы,2005.
2.Петроглифтер-көне ескерткіштер.-Шымкент келбеті,2005,13 мамыр.
3.Исламға дейінгі көне түркілердің дүние танымы.-Алматы,1994.