Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты
Кіріспе.
1.ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және стратегиясы.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
1.3 Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
2.тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
2.2. Нарықтық сегменттерді таңдау.
2.3 Жарнаманың функциялары және тапсырмалары.
Қорытыды.
Пайдаланған әдебиеттер.
1.ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және стратегиясы.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
1.3 Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
2.тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
2.2. Нарықтық сегменттерді таңдау.
2.3 Жарнаманың функциялары және тапсырмалары.
Қорытыды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Әр түрлі фирмалар маркетингтің әр түрлі нысандарын пайдаланады. «Қолданбалы экономика » деген еңбекте американдық ғалымдар маркетингтік зерттеулерге көп көңіл аударған олардың айтуынша «егер нарық сатушы мен сатып алушының кездесетін жері болса онда маркетинг осыған көмектесетініс-әрекет.» Маркетинг менеджметтің творчестволық функциясы болып келелі.Ол есептеулерге,зерттеулерге және жарнамаға негізделген. Тұтынушының қажеттіліктері әркелкі ал кәсіпорынның басты мақсаты таза пайда табу екендігін ескерсек онда маркетингті осы екі түсінікті байланыстыратын буын деп қарастыруға болады.маркетингтік функцияның жүзеге асырылуы маркетингті басқару процессімен байланысқан.Өз алдына өзіне кәсіпорынның нарықтық анализ мүмкіндіктерін, мақсаттар нарығының(нишалардың) жиынын және нарыққа шығудың іс әрекеттерінің жиынын да жатқызады.
1. «Экономика предприятия»под. Ред. Волкова О.И. «дом печати » г.Ульяновск 1997г.
2. «Экономика предприятия» Оразбек Қалдыбаев,Абдикарим Темирбаев.изд. «Санат»Алматы 1997г.
3. В.П.Грузинов,В.Д. Грибов, «Финансы и статистика» Москва 1999г.
4. финансы и управление предприятием Под.ред Ковалевой А.М.- «Финансы и статистика» Москва 1995г.
5. Якокка Л. «Карьера менеджера» Перевод с англ.-Прогресс Москва 1991г.
6. Райзберг. Б.А. «Основы бизнеса» Рассиана:ось89, г. Москва 1995 г.
7. «ҚР-ның Азаматтық кодексі» заң құжаты.
8. Калмурзаев «деловая неделя» номер 35 от 13.09.1996г.
9. Экономика:учебник под редакцией Булатова издательство «Бек» г. Москва 1994 г.
10. Нурсейтов А.Н., Нурсейтов А.А. «Финансовый менеджмент» Алматы Экономика 1996г.
11. «Панорама »еженедельник номер 19 от 1997г.
12. Экономика:учебник под редакцией Камаева В. Д.москва МГТУ имени Баумана Москва 1997г.
13. Жансеитов Ш. Внедряемая система лицензирования недропользования несет ущерб экономике // Panorama. - 1995. - N 8.
14. Пильгук И. Экоомичесмкая устойчивость предприятия. // Деловая неделя. -1995.- 14 апреля.
2. «Экономика предприятия» Оразбек Қалдыбаев,Абдикарим Темирбаев.изд. «Санат»Алматы 1997г.
3. В.П.Грузинов,В.Д. Грибов, «Финансы и статистика» Москва 1999г.
4. финансы и управление предприятием Под.ред Ковалевой А.М.- «Финансы и статистика» Москва 1995г.
5. Якокка Л. «Карьера менеджера» Перевод с англ.-Прогресс Москва 1991г.
6. Райзберг. Б.А. «Основы бизнеса» Рассиана:ось89, г. Москва 1995 г.
7. «ҚР-ның Азаматтық кодексі» заң құжаты.
8. Калмурзаев «деловая неделя» номер 35 от 13.09.1996г.
9. Экономика:учебник под редакцией Булатова издательство «Бек» г. Москва 1994 г.
10. Нурсейтов А.Н., Нурсейтов А.А. «Финансовый менеджмент» Алматы Экономика 1996г.
11. «Панорама »еженедельник номер 19 от 1997г.
12. Экономика:учебник под редакцией Камаева В. Д.москва МГТУ имени Баумана Москва 1997г.
13. Жансеитов Ш. Внедряемая система лицензирования недропользования несет ущерб экономике // Panorama. - 1995. - N 8.
14. Пильгук И. Экоомичесмкая устойчивость предприятия. // Деловая неделя. -1995.- 14 апреля.
ЖОСПАР.
Кіріспе.
1-ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және
стратегиясы.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
1.3 Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
2-тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
2.2. Нарықтық сегменттерді таңдау.
2.3 Жарнаманың функциялары және тапсырмалары.
Қорытыды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе.
Әр түрлі фирмалар маркетингтің әр түрлі нысандарын пайдаланады.
Қолданбалы экономика деген еңбекте американдық ғалымдар маркетингтік
зерттеулерге көп көңіл аударған олардың айтуынша егер нарық сатушы мен
сатып алушының кездесетін жері болса онда маркетинг осыған көмектесетініс-
әрекет. Маркетинг менеджметтің творчестволық функциясы болып келелі.Ол
есептеулерге,зерттеулерге және жарнамаға негізделген. Тұтынушының
қажеттіліктері әркелкі ал кәсіпорынның басты мақсаты таза пайда табу
екендігін ескерсек онда маркетингті осы екі түсінікті байланыстыратын буын
деп қарастыруға болады.маркетингтік функцияның жүзеге асырылуы маркетингті
басқару процессімен байланысқан.Өз алдына өзіне кәсіпорынның нарықтық
анализ мүмкіндіктерін, мақсаттар нарығының(нишалардың) жиынын және нарыққа
шығудың іс әрекеттерінің жиынын да жатқызады.
Нарықтық жағдайға байланысты тауарды ұсынудың да екі жолы бар
біреуі-естірту(хабарлама арқылы), екіншісі-пропаганда(жарнама жүргізу).Бір
типті тауарға толған нарықта екінші әдістің пайдасы орасан зор болып
келеді.Жалпы жарнама да кәсіпорынның маркетингтік саясатын жүргізуінің
бірден-бір құралы деп айтуға болады.Жаңа тауардың жарыққа шығуы нарықтағы
тұтынушыларында күмәнін туғызады сондықтан кәсіпорынның жарнамасі әрі
мағыналы,әрі жаңа тауардың мүмкіндіктерін толық аша алатын болуы керек.
1-ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және
стратегиясы.
Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері толық , көлемді жұмысты
талап ететін әрекет оның дұрыс құрылуынан табыстың көлемі де елеулі
өзгереді десек те қателеспейміз.Екінші ұлы отан соғысынан бастап 90-
шы жылдарға дейін мемлекеттердің қаржыландыруының басты көзі болып
арнайы шетелдік ресми-әлеуметтік көмек болды. Бұл көмек алдымен
соғыстан кейінгі әлемдегі мемлекеттерді көтеру үшін жасалды , кейін
кең өріс алып бұл салалы көмекке айналды (азық-түлік, техникалық,
құрылыс және т. б.). мемлекеттер мемлекеттерге көмек көрсетуінің
басты себебі өзінің дайын өнімінің экспортталуына керекті нарық
көлемін ұлғайту болды. Кеңес Одағы құлағаннан кейін , бұрыңғы
социалистік лагерь мемлекеттеріде мемлекеттер қатарында саналып ,
оларға да дәл осындай көмек көрсетіле бастады. Әсіресе айтылған
мемлекеттерінің жүргізген реформаларына қолдау көрсетілді.
мемлекеттерінің көрсетілетін ресми көмегін негізінен
үшке бөлуге болады , яғни:
гранттар(тегін көрсетілетін қаржылай,техникалық және т. б. көмек.)
жеңілдетілген несиелер (бұл несиелерді қайтару керек бірақ оларды
қайтару шарттары , комерциялық банктермен қойылатын шарттарға
қарағанда әлдеқайда ыңғайлы).
мемлекеттердің мемлекеттерге көмек көрсететін дүниежүзілік
(Дүниежүзілік валюталық қор,Дүниежүзілік даму және қайта құру банкі
, БҰҰ және т.б.) және жергілікті (мысалы ;Азия даму және қайта құру
банкі) ұйымдарына жарна бөлу.
Бірте-бірте мемлекеттерге деген ресми көмектің көлемі азайып,
мемлекеттерден капиталының ағылуы басталды. 90-шы жылдарға таман
шетел капиталының көлемі ресми көмек көлемінен он есе артты. Және
де егер бұрын капиталдың құрамы банктік несиелерден тұрса , енді ол
негізінен тікелей және портфельдік инвеистициядан тұрды. Мұндай
жағдайдың қалыптасуына әсер еткен жағдайлар ; көпұлттық
корпорациялардың санының өсуі, нарықтардың либеризациясы және де
көптеген елдерде экономикалық өсудің перспективаларының жақсаруы
болды.
Өтпелі кезең барысында қаржылай емес операциялар мен фискалды саясат
мемлекеттердегі реформаларға тежеу келтіреді.Қазіргі кезде өтпелі
экономикадағы елдер заңның , сауда жүргізу шарттарының және дипломатияның
нашар дығынан зиян шегіп отыр. Кейбір мемлекеттік реформалар нарықтық
экономиканың негізін салса да , үлкен структуралық және қаржы
сәйкессіздіктері реформалардың эффективтілігін төмендетеді.
1996жылда мемлекеттерінің көбісінің макроэкономикалық жағдайы
тұрақтанды. Бірақ осы уақытша тұрақтылық экономикалық реформалардың әрі
қарай дамуына көмегін тигізбейді.Өйткені баяу жүретін қаржы реформалары
кәсіпорындарға , мекемелерге несие алуға мүмкідік бермейді.
Экономиканың мүмкіндіктерін дұрыс пайдалану үшін раформаларды сатылап
жүргізу керек.
Сауда әлеміндегі теңдік ұғымына қарамастан , экспорттың негізгі
бөлігі мұнай мен газға тәуелді екенін айта кеткен жөн.Осындай тенденция
сауда қалдықтарын азайтып нарықтағы шикізатқа деген бағаны
тұрақтандырады.Экономиканы қайта құру барысында өндірісті
реструктуризациялау және қаржыландыру саясаты өте маңызды. Сондықтан
көптеген өтпелі экономика кешіп жатқан мемлекеттерде шетел капиталын
шектейтін көптеген ережелер алынып тасталынған.
Социалистік және капиталисттік елдер арасындағы сауды өте
шектеулі болды . Мысалы Кеңес Одағы көп уақытқа дейін жапондық
технологияларды азық-түлікке және ағашқа айырбастады. Бұл кезде елдің
шығысында өндірілетін тауарлардың басым бөлігі тынық-мұхит бассейініне
экспортталды. Кеңес Одағы салыстырмалы түрде экспорт-импорт саясатын
әсіресе социалистік мемлекеттермен тығыз, үлкен көлемде жүргізді.
Экспортталатын бұймдарға: ауыр өнеркәсіп бұйымдары,құрал
жабдықтар,техника,азық түлік-Қытайға,Солүстік Кореяға,Кубаға экспортталды
; жеңіл өнеркәсіп бұйымдары, мұнай-газ, әскери техника және т.б.-Шығыс
Еуропаның социалистік елдеріне экспортталды.
Әлемде соңғы кезде инвесторлар болып да да мемлекеттер болып
отыр. мемлекеттер бәрімізге мәлім , ал негізінен мемлекет-инвесторлар
қатарына кіретін :Қытай , Бразилия , Оңтүстік Корея , Сингапур ,
Индонезия және т. б. Осы , яғни негізінен мемлекеттердің капитал салуға
тырысуы кездейсоқ емес. Әрине инвестиция-ол ұзақ мерзімді, бірақ уақыты
келгенде табысы мол түсетін процесс.Жалпы негізінен және
мемлекеттерінің капитал салымдарын айра білу қажет. Бұл мемлекеттерінің
салымдарының айырмашылықтары үлкен.Көптеген негізінен мемлекеттердің
инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында әр түрлі қателікткер
байқалады , сонымен қатар қаржыландыру мәселелері орын алады. Бірақ
бір жағынан бұл жобалар өте икемді болып келеді. Әр түрлі экономикалық
дағдарыстың уақытында неғұрлым аз зиян шегу-осы жобаның басты мақсаты
.Сондықтан болашақта негізінен мемлекеттер-инвесторларының капитал
ағымдары әлемдік нарықты жаулау теденциясы байқалып отыр.Шетел капиталын
тарту үші жергілікті компаниялар бірігеді.Қаржы дағдарысына дейін Азияттық
компаниялар ,соның ішінде әсіресе Кореялық компаниялар өздігінен жұмыс
жасады.Осынан жұмыс жасап жүрген партнерды жақсы білу керек және оның
корсететін қызыметін жарнамалай білу қажет , деген тұжырымдама жасауға
болады. Мысалы егер бір компания жетік технологияны иеленсе , бірақ осы
технологияны шетел нарыққа шығаруіға мүмкіндігі келмесе , халықаралық
компаниялар арқылы бұл мәселе тез арада шешілер еді. осындай саясат
ұстанған жалпы инвестициялық тәекелдің болжамын азайтады.Кезінде
американдық компаниялар , КСРО-ның нарығын тәуекелділігі төмен
стратегияларды пайдаланып жаулады.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
Негізінен мемлекеттерде жұмыс күшінің арзандығы- елдердің капиталын
қызықтыратын бірден-бір фактор.Бірақ жұмыс күшінің арзандығына қарамай ,
сапалы мамандарға және жұмысшылардың болашақ потенциалына көңіл аудару
керек.Қазіргі таңда жұмыс күшінің арзандығы әр түрлі аймақта әр
түрлі. Өзінің тұрғындар саны жағынан көп , әрі жұмыссыздық деңгейі
жоғары болғандықтан ең арзан жұмыс күші Оңтүстік-Шығыс Азияда. Жалпы осы
аймақтан жұмысшылардың шетелге табыс табу мақсатымен шығуы өте
маңызды.Шетел капиталының ізденуінің басты себептерінің бірі –еңбек
өнімдер мен технологиялық процесстерге жаңа жолдар табу болып
келеді. Жоғарыда мысалға келтірілген Кореялық компаниялардан алынған
технологиялар өндірістің өнімі емес, орындалу процессі болып табылады.
Кебір негізінен елдер (М:Рессей) жоғары ғылыми-технологиялық
жетістіктерді иеленеді. Бірақ бұны бірден өндіріс процессіне
іліктіруге болмайды. Бұл жетістіктерді әуелі өңдеп, қажет болса
толықтырып кейін пайдаланған жөн. Сөзсіз өндірісте ғылыми-технологиялық
жетістіктерді пайдаланған өте тиімді , өйткені еңбек өнімділігі , тауар
сапасы әлдеқайда артады. Өмірге аса қажетті ресурстарды қорғау-шетел
капиталының мүмкіншіліктерінің аумағы.Бірақ осы секторқа тартылатын
қаражат, экономикалық дағдарыстың реструктуризациясына байланысты ,
соңғы кезде азайды. Себебі экономика қалпына келмейінше ,ресурстарға
деген қажеттілік әлде де төмен болады. Мысалы Ресейдің Сибирь аймағына
капитал тартуға болады. Бұл аймақта өте үлке көлемде пайдалы
қазбалар бар.Бірақ осы аймақтың тұтынушылар нарығы кіші болғандықтан
(Ресейдің Еуропалық бөлігімен салыстырғада),оны инвестициялау тиімсіз.
Көптеген компаниялар өз капиталын басқа мемлекеттерге 400 жылдан
астам салып келе жатқанына қарамастан , инвестиция көлемі соңғы 40 жыл
ішіндегідей жоғары болғаны жоқ. Технологиялық
өзгерістерге және салқын соғыстың аяқталуына байланысты әлемдегі
глобализация процессі қарқынды дамуда. Дүниежүзілік нарықтың
глобализациясы барысында компаниялардың арасындағы бәсекелестік те қатаң
болып отыр.көптеген компаниялар үшін басты мақсат дүниежүзілік
нарықтарға ену болып табылады. Егер қазір ТНК-ның
интернационалдығының деңгейі төмен болса, жақын арада бұл көрсеткіш
елеулі жоғарлайды.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы 400-ге жуық
критерилерден тұрады.Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы
табыс,инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда балансы
жатады.Классификацияда ,аталғандардан басқа қазба
байлықтар,инфрақұрылым, байланыс құрал-жабдықтар т.б. факторлар
ескеріледі.[ 4 ]
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында
бәсекелестікті нақты мемлекеттің дүниежүзілік нарыққа салыстырмалы түрде
бесекелестерінен артық байлық шығаруы деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша ХХІ-ші ғасырдың алғашқы жылдарында
бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер
болады.2030-шы жылы бәсекге ең қабілетті 3 мемлекеттің қатарында
АҚШ,Жапония,Қытай болмақ.Бұлардан соң Сингапур,Оңтүстік Корея,Үндістан
Тайвань,Малайзия және Швейцария мемлекеттерінің мүмкіндіктері мол.
Негізінен елдердің өз экспортын диверсификациялауға
шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға ұмтылыстары өнеркәсібіщ елдер
тарапынан қандай нысанда болмасын,қарсылыққа кездесуде.Дегенмен кеибір
негізінен елдер ең алдымен жаңа индустриалды елдер өз экспорттарының
құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті.Олардың
экспорттарында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының,соның ішінде
машиналар мен жабдықтардың үлесі артты.
[ 22 ]
Сөзсіз инвестициялық активтілік пен экономикалық өсудің
байланысы біржақты емес , ең басты мұнда сыбайластық болу керек.
Экономикалық өсім инвестициялық активтілікке тәуелді бола тұра, елдің
нақты мүмкіндіктерін дамудың әр сатысында ескереді. Басқаша айтқанда
неғұрлым ішкі ұлттық өнім мен ұлттық табыс көп болса , соғұрлым
инвестициялық ресурстарды кеңейтіп , капиталды тарту үшін қажетті
ахуалды жасауға мүмкіндік артады. Жалпы осы экономикалық
көрсеткіштердің сыбайласып істегені мемлекеттердің экономикасының дамуына
әкелетіндігі айқын нәрсе. Ал экономикалық өсім мен инвестициялық
активтілікті арттыратын импульсті табу-күрделі сұрақ болып отыр. Бұл
мәселе әр түрлі елдерде қалыптасқан ішкі және сыртқы даму шарттарына
қарай әр түрлі шешілді.[ 1 ]
3. Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
Қазіргі таңда шетел капиталы әсіресе дағдарыс жағдайынан шығуға
көмектесе алатын салаларға тартылуы керек.Бұл салалар приоритетті салалар
болып отыр , оларға жататындар: ауыр өнеркәсіп , отын-энергетикалық
комплекс және т. б. Жеке аймаққа , өзінің географиялық орнына тән , шетел
капиталын тарту-сол салаың жылдам өрлеуіне әкеліп соқтырады.Мысалы мұнай
саласы Таяу Шығыстың ең приоритетті саласы.Жалпы осы аймақтың дамуы да
шетел капиталыың қатысуымен жүзеге асты. 1960-80 жылдарды әлемдегі мұнай
бизнестің қалыптасу кезеңі деп те айтуымызға болады.Бұл кезеңде әлемде 30-
дан астам елдерде мұнай барланып,қазіргі әлемнің ең ірі мұнай
компаниялары-Shevron,Exon Mobil,Alfakiten құрылып аяққа тұру жылдары
болды. БҰҰ мамандарының мәліметіне сүйнсек 1963-1970жылдар арасында бір
жылдағы орташа көрсеткіш 1.4млрд.тоннаны құрады ,бұл қазіргі заманда
өндірілетін (бір жылда) мұнай көлемің 1\16 бөлімін құрайды.Бірақ
көптеген факторларға байланысты(адам санының аз болуы шамамен 3.2млрд.
адам,көлік бірліктерінің аз болуы, тасымал көлемінің аз болуы т.б.
факторлар) сол кездегі мұнайды тұтыну да әлдеқайда төмен масштабта
болды.
Мұнай барлаудың ірі қен орындары АҚШ-та,Солтүстік Мексикада ,
Парсы шығанағында Тынық, Атлант ,Үнді мұхит бассейідерінде жүрді.
Әлемнің 1963жылға дейін мұнай барлау жөнінен лидері Америка Құрама
Штаттары болды.Осы бір елге әлемдік мұнай өндірісінің 38.6%(яғни
1963жылғы мәліметкенде сүйінгенде) тиді,және бұл жағдай АҚШ-қа әлемдік
мұнайға деген бағаны өз еркімен реттеуге мүмкіндік берді.Сол мезетте АҚШ-
та мемлекеттік мұнай компаниясының қолында елдің мұнай саласының тек қана
22.5% болды,ал қалған бөлігі елдің жек кәсіпкерлерінің қолында болды.
1956жылы Даллас қаласында Американың мұнай барлаушылар одағы ашылды.Бұл
одақтың мүшелері американың кіші-ірі мұнай саласындағы кәсіпкерлері
болды.Жиналыс әр жылда өттіп тұрды,және де кәсіпкерлер арасындағы
жетістіктер болашақ жылға жоспар талқыланды.Одақтың статусы-өз алдына
жеке (яғниАҚШ-тың үкіметіне тәуелді емес) ұйым.Осы ұйымның мәліметіне
қарасақ мұнай АҚШ-тың 12 штатында барлады,олардың ішіндегі ірілері:
Техас, Джорджия, Оңтүстік Джакота, Тенеси Техас штатында ел мұнайының
42.3%шоғырланды. Мұндағы мұнай фонтандары ХХ-шы ғасырдың басыннан бастап-
ақ пайда болды.Американдық эмигрант-Джо Стенли 1902жылы Техас штатының
“ferrow” мұнай бассейнін жекелешелендіріп, Union petrol компаниясын
ашты.Мұндай мысалдар көп.
Дәл осылай сияқты Swesoil,Scopit&Sons компаниялар ашылды.АҚШ мұнай
саласы елдегі ең бай сала деп жария етті.Ішкі бюджеттке жыл сайынғы мұнай
өткізуден түскен пайда 54 млрд. долл. құрады.
1960-шы жылдарының орта шегінде әлемдік мұнай нарығында үлкен оқиға
орын алды-Таяу Шығыс аймағында мұнай өндіру көлемі ,жаңа скважиналар
табылуына байланысты,4есе артты. Жаңа скважиналарды игеруге тартылған
шетел мамадары өзімен бірге шетел капитал ағымын алып келді Парсы
шығанағы әлем нарығына сапалы да, арзан да мұнайды ұсынды.Бұл мұнайдың
арзандауына әкеліп соқтырды. Мұнай бағасы бареліне 5.2долл. түсіп кетті
.Тұтынушы мемлекеттер үшін араб мұнайы қызық болды.Бұл мұнай иелері
болған мұсылман әлемінің елдері :Ирак,Сауд Аравиясы,Біріккен Араб
Әміршілігі,Иемен Демократиялық Республикасы,Кувейт және т. б.Бұл елдердің
жаңа мұнай потенциалы өте үлкен масштабқа иеленді.Барланатын мұнай көлемі
бірден 12%-дан 54.2%-ға артты.Жалпы мұнайдың шоғырлану қоры әлемдік
қордың 23 бөліміндей болды. Парсы шығанағындағы мұнайға деген сұраныс
жаңа мұнайға байланысты құрылыстардың салуына әкеліп соқтырды. БАӘ-нің
жағалаунда (Парсы шығанағына шығатын ) арнайы танкерлерге бейімделген
порттар салына бастады.Жалпы мұндай порттар басқа да (яғни осы шығанақ
бассейінінде орналасқан) елдерде де салынды.Сонымен қатар мыңдаға
киломметрге созылған құбырлар салынды. Ондаған проекттерді салу жүзеге
асты.Әртүрлі елдерден жүздеген инвесторлар тартылды,мысалы-
Франциядан,Кеңес Одағынан,Англиядан,Норвегиядан,Итал иядан және көптеген
т.б.,мыңдаған мамадар тартылды,миллиардтаған ақшалай қаражат та
тартылды.Бұл жағымды факторлардың есесінен регион экономикалық жағынан
дами бастады.жаңа қалалар әсіресе көп тұрғызылды(жұмыс іздеп
келушілердің жедел көбейюіне байланысты.
Ал қалған әлемде осы кезде ұлкен дағдарыс орын алды. Сөссіз ең
басты зардап шеккен америка мұнай компаниялары болды.Өйткені арзан
бағаға сатылатын араб мұнайына сұраныс жедел өсіп, американдық қымбат
мұнайына сұраныс болғаны жоқ. Бұл американдық ірі компанияларды жабылуға
мәжбүрледі.Американдық мұнайшылар арасында тоқырау басталды.Американдық
Washington Post газетінің хабарлауынша тек қана дағдарыстың алғаш
айында 27000 американдық мұнайшы жұмыссыз қалды.Бұл тендеция әлі де екі-
үш айға созылды.
Қалыптасқан мәселені шапшан түрде шешу керек болды,ол үшін БҰҰ-ның ОПЕК
ұйымына арнайы шаралар тізімін құруды орындауға кеңес берді.ОПЕК (
Organisaition of Petrolium Export Conry(OPEC)) бұл шаралар тізімін
төмендегідей көрді:
1.Мұнай бағасының бағамын тұрақтандыру.
2.Жаңа ашылған араб скважиналарын сертификациалау.
3.Дүниежүзілік экспортты арнайы квоталармен реттеу керек.
4.ОПЕК құрамындағы елдердің жергілікті үкіметтпен сыбайласып саясат
жүргізу.
5.Америкадық мұнай қорларын сақтап қою(бұл ұсынысты АҚШтың үкіметі
ұсынды)
Жалпы осы шараларды жүзеге асыру басталды.Жарты жалдың ішінде
әлемдік мұнайға деген баға тұрақтырылынды,ол барреліне 9 долларға тең
болды.
Америка құрама Штаттары өзінің мұнай қорларын сақтап қалуға мәжбүр болды
және әлемдік мұнай иеленуші елдер арасындағы алдыңғы позициясынан
қайтарымсыз айырылды.
Мұнай өндірісі тарихтағы келесі парақты аттап енді жаңа әлемдік
аренадағы елдердің пайда болуына жол ашты.Бұл елдер қатарына 1972 жылдан
бастап мұнай барланатын-Венесуэла,Еуропаның-Норв егиясы және Кеңес
Одағының тоқыраунан пайда болған жаңа мұнай иеленуші мемлекеттер-Рессей
Федерациясы,Әзірбайджан және Қазақстан. Шетел капиталы осы жаңадан пайда
болған , мұнай өндірісіне жаТауелді даму негізінен елдердің сыртқы
экономикалық байланыстарында байқалып отыр. Экономиканың қалық
структурасы , өндіруші күштерінің төмен деңгейі , аграрлы секторының
мамандануы-міне осы жағдайлар негізінен мемлекеттерінің,Батыс елдерінің
идустриялы мемлекеттеріне жақындауына мәжбүрлендірді.Олардың сыртқы
экономикалық байланыстары Оңтүстік-Солтүстік жобамен жүзеге асырылады.
Әлде де негізінен мемлекеттердің басым бөлігі әлемдік стандарттарға сай
тауар немесе өнім шығара алмайды.
Сонымен қатар негізінен елдер елдерден қоғамның құрлымына
байланысты өзгешеленеді. Класстарға бөліну-олардың әлеуметтік
структурасын профильге бөлмейді. Әлеуметтік ағзалар , әссіресе афро-
азиялық мемлекеттердің , өзінің құрамына әр түрлі бірлестіктерді
еңгізеді.Олар класстық, және кластық емес (этникалық , діни , касталық
жәе т. б. қоғамдық нысандар.) бірлестіктер.Осы мемлекеттерде тауарды
қатынастардың тұрақтауы декласстану процессімен тығыз байланыста
болды.Ұзақ трансформация барысында нашар топтар жалпы мемлекеттік
көрсеткіштерден қалып қойып, ұзақ уақыт ішінде айналымға үйрене алмайды.
Класстық, және кластық емес әулеметтік структуралары жалпы мемлекеттің
дамуында өз белгісін қалдырады.Жалпы қарастырып отырған топта (яғни
негізінен мемлекеттерде) қатан саяси режим қалыптасып, демократия
салыстырмалы қысқа қадамдармен дамиды.Тарихи фактілерге сүйінсек ,
негізінен мемлекеттерінің жоғарғы биліктері, яғни басқарушы мүшелері
репрессия , диктатура , саяси демократияны басу сияқты тыс шаралары
қолданған. Ал төменгі қабат,яғни халық көтерілістерге, экстремизм,
терроризмге де бара алады. [13]
Негізінен мемлекеттердің көбісі Батыстың мемлекеттеріне
қарағада әлі де жетіксіз әлеуметтік құрлымды , саяси бағытты ұстанып отыр.
Негізінен мемлекеттердің көбісінің реформалық процесстері дамыға
мемлекеттермен салыстырғанда әлі де шикі болып отыр. Әлемде орын алған
саяси жағдайлардың(КСРО-ң құлауы, жалпы социалистік лагерьдің ыдырауы
сияқты) есесіне салыстырмалы жас мемлекеттер пайда болды. Олардың
реформаларының жүру барысына ұзақ уақыт керек. Осы елдердің де өзара
көптеген айырмашылықтары бар. Және де кейбір негізінен мемлекеттерде ,
қазірдің өзінде туыстық қатынастар сақтанып отыр.Бұл қатынастар әлеуметтік
қатынастардың белгілі бір өзгешеліктерімен ерекшеленіп, әлеуметтік
қатынастар ру , туыс ,тайпа ,тіпті көрші негізінде құрылады.Әлемің үшінші
елдерінде жоғарыда айтылған қатынастар орын алып , қазірдің өзінде тұрақты
азаматтық қоғам қалыптаспаған.Бәрімізге мәлім,азаматтық қоғам институттары
әлеуметтік өмірдің структура құрушы ролін атқарады. Негізінен
мемлекеттерде қазіргі уақытқа сай шаруашалықтың құрылуы мен мемлекетті
басқару аппаратының құрылуы, азаматтық қоғам институттарының құрылуына
қарағанда тезірек жүреді. Азаматтық қоғам элементтері , өздігінен құрылған
кезде, толық , бір жүйені әлі де құрмайды.Азаматтық қоғам институттарын
мемлекеттік структуралардан тыс қарастыруға болмайды. Қазірдің өзінде
көлденең әулеметтік байланыстары әлсіз көлбеу байланыстардан күштірек.
Индустриялизацияның қазіргі
дәуірі технология мен қоғамдық еңбектің индустриялық сипатына
байланысты.Шетел капиталын реттеу барысында осы шартты ескеру
керек.Өндірістің структурасы,тұтыну объектілерінен ерекше. Экономиканың
даму деңгейі сонымен қатар бір бірлік тауар шығаруға кеткен шикізат пен
энергия шығындарына толық тәуелді.Экономикалық өсім барысында шикізат пен
энергия шығындары қысқарылып, өндірісте материалды тауарлар пайдаланылады
Бір адамға шаққандағы жалақысы орташа болып есептелетін, мемлекеттер
қатарына негізінен мұнай-экспорттаушы және жаңа индустриялы мемлекеттер
жатады.Бұл мемлекеттерде көбіне салалар өндіруші, шикізат және
халықаралық интеграцияның дамуына барлық ыңғайлықтар жасалған .Оның
есесіне, аграрлық сектор нашар .Жаңа индустриялы мемлекеттерге жататын
мемлекеттердің( Латын Американың мемлекеттері және Оңтүстік-Шығыс Азия
мемлекеттері) орташа табысы Оңтүстік Африка Республикасы , Греция,
Португалия сияқты мемлекеттердің орташа табысына сәйкес келеді.Осы
мемлекеттердің арасындағы айырмашылықтар тек географиялық орналасуында
ғана.Корея, Гонконг , Сингапур сияқты алдыңғы қатарлы негізінен
мемлекеттерде территория өте кішкентай.
Мұнда жердіықшам, үнемді пайдаланып , туризм,мәдениет сияқты салалар
жақсы .
Мұнай экспорттаушы негізінен мемлекеттердің тобына 19 мемлекет
кіреді. Осы мемлекеттермен экспортталатын мұнай көлемі 70%-дан асады.
Бұл мемлекеттерде алдымен материалды негіз құрылған , кейін капиталистік
қатынастардың дамуына байланысты өндірістік база да құрылған.Бұл
мемлекеттердің ішінде ренталық капитализм қатынасы да .Осы мемлекетердің
тобы ОПЕК-деп аталады.OPEC-Organization of Petrol Export Countries,яғни
мұнай экспорттаушы мемлекеттер ұйымы.ОПЕК елдерінің дамуы 60-шы
жылдардағы мұнай бумынан бастап өте үлкен масштабта жүріп жатыр. Әрине
қаражаттың басты түсімі мұнайдан.Дүниежүзілік мұнай нарығындағы осы топ
мемлекеттерінің позициясы , сөзсіз , беделді.
2-тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
Үшінші топқа негізінен мемлекеттердің ішіндегі кедей мемлекеттер
жатады.Осы мемлекеттердің орташа жылдық табысы 750 доллардан аспайды.Бұл
топқа кіретін аймақтар:Тропикалық Африканың мемлекеттері, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
1-ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және
стратегиясы.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
1.3 Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
2-тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
2.2. Нарықтық сегменттерді таңдау.
2.3 Жарнаманың функциялары және тапсырмалары.
Қорытыды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе.
Әр түрлі фирмалар маркетингтің әр түрлі нысандарын пайдаланады.
Қолданбалы экономика деген еңбекте американдық ғалымдар маркетингтік
зерттеулерге көп көңіл аударған олардың айтуынша егер нарық сатушы мен
сатып алушының кездесетін жері болса онда маркетинг осыған көмектесетініс-
әрекет. Маркетинг менеджметтің творчестволық функциясы болып келелі.Ол
есептеулерге,зерттеулерге және жарнамаға негізделген. Тұтынушының
қажеттіліктері әркелкі ал кәсіпорынның басты мақсаты таза пайда табу
екендігін ескерсек онда маркетингті осы екі түсінікті байланыстыратын буын
деп қарастыруға болады.маркетингтік функцияның жүзеге асырылуы маркетингті
басқару процессімен байланысқан.Өз алдына өзіне кәсіпорынның нарықтық
анализ мүмкіндіктерін, мақсаттар нарығының(нишалардың) жиынын және нарыққа
шығудың іс әрекеттерінің жиынын да жатқызады.
Нарықтық жағдайға байланысты тауарды ұсынудың да екі жолы бар
біреуі-естірту(хабарлама арқылы), екіншісі-пропаганда(жарнама жүргізу).Бір
типті тауарға толған нарықта екінші әдістің пайдасы орасан зор болып
келеді.Жалпы жарнама да кәсіпорынның маркетингтік саясатын жүргізуінің
бірден-бір құралы деп айтуға болады.Жаңа тауардың жарыққа шығуы нарықтағы
тұтынушыларында күмәнін туғызады сондықтан кәсіпорынның жарнамасі әрі
мағыналы,әрі жаңа тауардың мүмкіндіктерін толық аша алатын болуы керек.
1-ші тарау. Нарықтық тауар айырбастау сферасындағы кәсіпорынның саясаты.
1.1. Кәсіпорынның мақсаттары,саясаты,приоритетті саясаттары және
стратегиясы.
Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері толық , көлемді жұмысты
талап ететін әрекет оның дұрыс құрылуынан табыстың көлемі де елеулі
өзгереді десек те қателеспейміз.Екінші ұлы отан соғысынан бастап 90-
шы жылдарға дейін мемлекеттердің қаржыландыруының басты көзі болып
арнайы шетелдік ресми-әлеуметтік көмек болды. Бұл көмек алдымен
соғыстан кейінгі әлемдегі мемлекеттерді көтеру үшін жасалды , кейін
кең өріс алып бұл салалы көмекке айналды (азық-түлік, техникалық,
құрылыс және т. б.). мемлекеттер мемлекеттерге көмек көрсетуінің
басты себебі өзінің дайын өнімінің экспортталуына керекті нарық
көлемін ұлғайту болды. Кеңес Одағы құлағаннан кейін , бұрыңғы
социалистік лагерь мемлекеттеріде мемлекеттер қатарында саналып ,
оларға да дәл осындай көмек көрсетіле бастады. Әсіресе айтылған
мемлекеттерінің жүргізген реформаларына қолдау көрсетілді.
мемлекеттерінің көрсетілетін ресми көмегін негізінен
үшке бөлуге болады , яғни:
гранттар(тегін көрсетілетін қаржылай,техникалық және т. б. көмек.)
жеңілдетілген несиелер (бұл несиелерді қайтару керек бірақ оларды
қайтару шарттары , комерциялық банктермен қойылатын шарттарға
қарағанда әлдеқайда ыңғайлы).
мемлекеттердің мемлекеттерге көмек көрсететін дүниежүзілік
(Дүниежүзілік валюталық қор,Дүниежүзілік даму және қайта құру банкі
, БҰҰ және т.б.) және жергілікті (мысалы ;Азия даму және қайта құру
банкі) ұйымдарына жарна бөлу.
Бірте-бірте мемлекеттерге деген ресми көмектің көлемі азайып,
мемлекеттерден капиталының ағылуы басталды. 90-шы жылдарға таман
шетел капиталының көлемі ресми көмек көлемінен он есе артты. Және
де егер бұрын капиталдың құрамы банктік несиелерден тұрса , енді ол
негізінен тікелей және портфельдік инвеистициядан тұрды. Мұндай
жағдайдың қалыптасуына әсер еткен жағдайлар ; көпұлттық
корпорациялардың санының өсуі, нарықтардың либеризациясы және де
көптеген елдерде экономикалық өсудің перспективаларының жақсаруы
болды.
Өтпелі кезең барысында қаржылай емес операциялар мен фискалды саясат
мемлекеттердегі реформаларға тежеу келтіреді.Қазіргі кезде өтпелі
экономикадағы елдер заңның , сауда жүргізу шарттарының және дипломатияның
нашар дығынан зиян шегіп отыр. Кейбір мемлекеттік реформалар нарықтық
экономиканың негізін салса да , үлкен структуралық және қаржы
сәйкессіздіктері реформалардың эффективтілігін төмендетеді.
1996жылда мемлекеттерінің көбісінің макроэкономикалық жағдайы
тұрақтанды. Бірақ осы уақытша тұрақтылық экономикалық реформалардың әрі
қарай дамуына көмегін тигізбейді.Өйткені баяу жүретін қаржы реформалары
кәсіпорындарға , мекемелерге несие алуға мүмкідік бермейді.
Экономиканың мүмкіндіктерін дұрыс пайдалану үшін раформаларды сатылап
жүргізу керек.
Сауда әлеміндегі теңдік ұғымына қарамастан , экспорттың негізгі
бөлігі мұнай мен газға тәуелді екенін айта кеткен жөн.Осындай тенденция
сауда қалдықтарын азайтып нарықтағы шикізатқа деген бағаны
тұрақтандырады.Экономиканы қайта құру барысында өндірісті
реструктуризациялау және қаржыландыру саясаты өте маңызды. Сондықтан
көптеген өтпелі экономика кешіп жатқан мемлекеттерде шетел капиталын
шектейтін көптеген ережелер алынып тасталынған.
Социалистік және капиталисттік елдер арасындағы сауды өте
шектеулі болды . Мысалы Кеңес Одағы көп уақытқа дейін жапондық
технологияларды азық-түлікке және ағашқа айырбастады. Бұл кезде елдің
шығысында өндірілетін тауарлардың басым бөлігі тынық-мұхит бассейініне
экспортталды. Кеңес Одағы салыстырмалы түрде экспорт-импорт саясатын
әсіресе социалистік мемлекеттермен тығыз, үлкен көлемде жүргізді.
Экспортталатын бұймдарға: ауыр өнеркәсіп бұйымдары,құрал
жабдықтар,техника,азық түлік-Қытайға,Солүстік Кореяға,Кубаға экспортталды
; жеңіл өнеркәсіп бұйымдары, мұнай-газ, әскери техника және т.б.-Шығыс
Еуропаның социалистік елдеріне экспортталды.
Әлемде соңғы кезде инвесторлар болып да да мемлекеттер болып
отыр. мемлекеттер бәрімізге мәлім , ал негізінен мемлекет-инвесторлар
қатарына кіретін :Қытай , Бразилия , Оңтүстік Корея , Сингапур ,
Индонезия және т. б. Осы , яғни негізінен мемлекеттердің капитал салуға
тырысуы кездейсоқ емес. Әрине инвестиция-ол ұзақ мерзімді, бірақ уақыты
келгенде табысы мол түсетін процесс.Жалпы негізінен және
мемлекеттерінің капитал салымдарын айра білу қажет. Бұл мемлекеттерінің
салымдарының айырмашылықтары үлкен.Көптеген негізінен мемлекеттердің
инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында әр түрлі қателікткер
байқалады , сонымен қатар қаржыландыру мәселелері орын алады. Бірақ
бір жағынан бұл жобалар өте икемді болып келеді. Әр түрлі экономикалық
дағдарыстың уақытында неғұрлым аз зиян шегу-осы жобаның басты мақсаты
.Сондықтан болашақта негізінен мемлекеттер-инвесторларының капитал
ағымдары әлемдік нарықты жаулау теденциясы байқалып отыр.Шетел капиталын
тарту үші жергілікті компаниялар бірігеді.Қаржы дағдарысына дейін Азияттық
компаниялар ,соның ішінде әсіресе Кореялық компаниялар өздігінен жұмыс
жасады.Осынан жұмыс жасап жүрген партнерды жақсы білу керек және оның
корсететін қызыметін жарнамалай білу қажет , деген тұжырымдама жасауға
болады. Мысалы егер бір компания жетік технологияны иеленсе , бірақ осы
технологияны шетел нарыққа шығаруіға мүмкіндігі келмесе , халықаралық
компаниялар арқылы бұл мәселе тез арада шешілер еді. осындай саясат
ұстанған жалпы инвестициялық тәекелдің болжамын азайтады.Кезінде
американдық компаниялар , КСРО-ның нарығын тәуекелділігі төмен
стратегияларды пайдаланып жаулады.
1.2. Жоспарланған мақсаттарды орындау.
Негізінен мемлекеттерде жұмыс күшінің арзандығы- елдердің капиталын
қызықтыратын бірден-бір фактор.Бірақ жұмыс күшінің арзандығына қарамай ,
сапалы мамандарға және жұмысшылардың болашақ потенциалына көңіл аудару
керек.Қазіргі таңда жұмыс күшінің арзандығы әр түрлі аймақта әр
түрлі. Өзінің тұрғындар саны жағынан көп , әрі жұмыссыздық деңгейі
жоғары болғандықтан ең арзан жұмыс күші Оңтүстік-Шығыс Азияда. Жалпы осы
аймақтан жұмысшылардың шетелге табыс табу мақсатымен шығуы өте
маңызды.Шетел капиталының ізденуінің басты себептерінің бірі –еңбек
өнімдер мен технологиялық процесстерге жаңа жолдар табу болып
келеді. Жоғарыда мысалға келтірілген Кореялық компаниялардан алынған
технологиялар өндірістің өнімі емес, орындалу процессі болып табылады.
Кебір негізінен елдер (М:Рессей) жоғары ғылыми-технологиялық
жетістіктерді иеленеді. Бірақ бұны бірден өндіріс процессіне
іліктіруге болмайды. Бұл жетістіктерді әуелі өңдеп, қажет болса
толықтырып кейін пайдаланған жөн. Сөзсіз өндірісте ғылыми-технологиялық
жетістіктерді пайдаланған өте тиімді , өйткені еңбек өнімділігі , тауар
сапасы әлдеқайда артады. Өмірге аса қажетті ресурстарды қорғау-шетел
капиталының мүмкіншіліктерінің аумағы.Бірақ осы секторқа тартылатын
қаражат, экономикалық дағдарыстың реструктуризациясына байланысты ,
соңғы кезде азайды. Себебі экономика қалпына келмейінше ,ресурстарға
деген қажеттілік әлде де төмен болады. Мысалы Ресейдің Сибирь аймағына
капитал тартуға болады. Бұл аймақта өте үлке көлемде пайдалы
қазбалар бар.Бірақ осы аймақтың тұтынушылар нарығы кіші болғандықтан
(Ресейдің Еуропалық бөлігімен салыстырғада),оны инвестициялау тиімсіз.
Көптеген компаниялар өз капиталын басқа мемлекеттерге 400 жылдан
астам салып келе жатқанына қарамастан , инвестиция көлемі соңғы 40 жыл
ішіндегідей жоғары болғаны жоқ. Технологиялық
өзгерістерге және салқын соғыстың аяқталуына байланысты әлемдегі
глобализация процессі қарқынды дамуда. Дүниежүзілік нарықтың
глобализациясы барысында компаниялардың арасындағы бәсекелестік те қатаң
болып отыр.көптеген компаниялар үшін басты мақсат дүниежүзілік
нарықтарға ену болып табылады. Егер қазір ТНК-ның
интернационалдығының деңгейі төмен болса, жақын арада бұл көрсеткіш
елеулі жоғарлайды.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы 400-ге жуық
критерилерден тұрады.Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы
табыс,инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда балансы
жатады.Классификацияда ,аталғандардан басқа қазба
байлықтар,инфрақұрылым, байланыс құрал-жабдықтар т.б. факторлар
ескеріледі.[ 4 ]
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында
бәсекелестікті нақты мемлекеттің дүниежүзілік нарыққа салыстырмалы түрде
бесекелестерінен артық байлық шығаруы деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша ХХІ-ші ғасырдың алғашқы жылдарында
бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер
болады.2030-шы жылы бәсекге ең қабілетті 3 мемлекеттің қатарында
АҚШ,Жапония,Қытай болмақ.Бұлардан соң Сингапур,Оңтүстік Корея,Үндістан
Тайвань,Малайзия және Швейцария мемлекеттерінің мүмкіндіктері мол.
Негізінен елдердің өз экспортын диверсификациялауға
шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға ұмтылыстары өнеркәсібіщ елдер
тарапынан қандай нысанда болмасын,қарсылыққа кездесуде.Дегенмен кеибір
негізінен елдер ең алдымен жаңа индустриалды елдер өз экспорттарының
құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті.Олардың
экспорттарында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының,соның ішінде
машиналар мен жабдықтардың үлесі артты.
[ 22 ]
Сөзсіз инвестициялық активтілік пен экономикалық өсудің
байланысы біржақты емес , ең басты мұнда сыбайластық болу керек.
Экономикалық өсім инвестициялық активтілікке тәуелді бола тұра, елдің
нақты мүмкіндіктерін дамудың әр сатысында ескереді. Басқаша айтқанда
неғұрлым ішкі ұлттық өнім мен ұлттық табыс көп болса , соғұрлым
инвестициялық ресурстарды кеңейтіп , капиталды тарту үшін қажетті
ахуалды жасауға мүмкіндік артады. Жалпы осы экономикалық
көрсеткіштердің сыбайласып істегені мемлекеттердің экономикасының дамуына
әкелетіндігі айқын нәрсе. Ал экономикалық өсім мен инвестициялық
активтілікті арттыратын импульсті табу-күрделі сұрақ болып отыр. Бұл
мәселе әр түрлі елдерде қалыптасқан ішкі және сыртқы даму шарттарына
қарай әр түрлі шешілді.[ 1 ]
3. Зерттеулі және нормативті жоспарлаудың байланысы.
Қазіргі таңда шетел капиталы әсіресе дағдарыс жағдайынан шығуға
көмектесе алатын салаларға тартылуы керек.Бұл салалар приоритетті салалар
болып отыр , оларға жататындар: ауыр өнеркәсіп , отын-энергетикалық
комплекс және т. б. Жеке аймаққа , өзінің географиялық орнына тән , шетел
капиталын тарту-сол салаың жылдам өрлеуіне әкеліп соқтырады.Мысалы мұнай
саласы Таяу Шығыстың ең приоритетті саласы.Жалпы осы аймақтың дамуы да
шетел капиталыың қатысуымен жүзеге асты. 1960-80 жылдарды әлемдегі мұнай
бизнестің қалыптасу кезеңі деп те айтуымызға болады.Бұл кезеңде әлемде 30-
дан астам елдерде мұнай барланып,қазіргі әлемнің ең ірі мұнай
компаниялары-Shevron,Exon Mobil,Alfakiten құрылып аяққа тұру жылдары
болды. БҰҰ мамандарының мәліметіне сүйнсек 1963-1970жылдар арасында бір
жылдағы орташа көрсеткіш 1.4млрд.тоннаны құрады ,бұл қазіргі заманда
өндірілетін (бір жылда) мұнай көлемің 1\16 бөлімін құрайды.Бірақ
көптеген факторларға байланысты(адам санының аз болуы шамамен 3.2млрд.
адам,көлік бірліктерінің аз болуы, тасымал көлемінің аз болуы т.б.
факторлар) сол кездегі мұнайды тұтыну да әлдеқайда төмен масштабта
болды.
Мұнай барлаудың ірі қен орындары АҚШ-та,Солтүстік Мексикада ,
Парсы шығанағында Тынық, Атлант ,Үнді мұхит бассейідерінде жүрді.
Әлемнің 1963жылға дейін мұнай барлау жөнінен лидері Америка Құрама
Штаттары болды.Осы бір елге әлемдік мұнай өндірісінің 38.6%(яғни
1963жылғы мәліметкенде сүйінгенде) тиді,және бұл жағдай АҚШ-қа әлемдік
мұнайға деген бағаны өз еркімен реттеуге мүмкіндік берді.Сол мезетте АҚШ-
та мемлекеттік мұнай компаниясының қолында елдің мұнай саласының тек қана
22.5% болды,ал қалған бөлігі елдің жек кәсіпкерлерінің қолында болды.
1956жылы Даллас қаласында Американың мұнай барлаушылар одағы ашылды.Бұл
одақтың мүшелері американың кіші-ірі мұнай саласындағы кәсіпкерлері
болды.Жиналыс әр жылда өттіп тұрды,және де кәсіпкерлер арасындағы
жетістіктер болашақ жылға жоспар талқыланды.Одақтың статусы-өз алдына
жеке (яғниАҚШ-тың үкіметіне тәуелді емес) ұйым.Осы ұйымның мәліметіне
қарасақ мұнай АҚШ-тың 12 штатында барлады,олардың ішіндегі ірілері:
Техас, Джорджия, Оңтүстік Джакота, Тенеси Техас штатында ел мұнайының
42.3%шоғырланды. Мұндағы мұнай фонтандары ХХ-шы ғасырдың басыннан бастап-
ақ пайда болды.Американдық эмигрант-Джо Стенли 1902жылы Техас штатының
“ferrow” мұнай бассейнін жекелешелендіріп, Union petrol компаниясын
ашты.Мұндай мысалдар көп.
Дәл осылай сияқты Swesoil,Scopit&Sons компаниялар ашылды.АҚШ мұнай
саласы елдегі ең бай сала деп жария етті.Ішкі бюджеттке жыл сайынғы мұнай
өткізуден түскен пайда 54 млрд. долл. құрады.
1960-шы жылдарының орта шегінде әлемдік мұнай нарығында үлкен оқиға
орын алды-Таяу Шығыс аймағында мұнай өндіру көлемі ,жаңа скважиналар
табылуына байланысты,4есе артты. Жаңа скважиналарды игеруге тартылған
шетел мамадары өзімен бірге шетел капитал ағымын алып келді Парсы
шығанағы әлем нарығына сапалы да, арзан да мұнайды ұсынды.Бұл мұнайдың
арзандауына әкеліп соқтырды. Мұнай бағасы бареліне 5.2долл. түсіп кетті
.Тұтынушы мемлекеттер үшін араб мұнайы қызық болды.Бұл мұнай иелері
болған мұсылман әлемінің елдері :Ирак,Сауд Аравиясы,Біріккен Араб
Әміршілігі,Иемен Демократиялық Республикасы,Кувейт және т. б.Бұл елдердің
жаңа мұнай потенциалы өте үлкен масштабқа иеленді.Барланатын мұнай көлемі
бірден 12%-дан 54.2%-ға артты.Жалпы мұнайдың шоғырлану қоры әлемдік
қордың 23 бөліміндей болды. Парсы шығанағындағы мұнайға деген сұраныс
жаңа мұнайға байланысты құрылыстардың салуына әкеліп соқтырды. БАӘ-нің
жағалаунда (Парсы шығанағына шығатын ) арнайы танкерлерге бейімделген
порттар салына бастады.Жалпы мұндай порттар басқа да (яғни осы шығанақ
бассейінінде орналасқан) елдерде де салынды.Сонымен қатар мыңдаға
киломметрге созылған құбырлар салынды. Ондаған проекттерді салу жүзеге
асты.Әртүрлі елдерден жүздеген инвесторлар тартылды,мысалы-
Франциядан,Кеңес Одағынан,Англиядан,Норвегиядан,Итал иядан және көптеген
т.б.,мыңдаған мамадар тартылды,миллиардтаған ақшалай қаражат та
тартылды.Бұл жағымды факторлардың есесінен регион экономикалық жағынан
дами бастады.жаңа қалалар әсіресе көп тұрғызылды(жұмыс іздеп
келушілердің жедел көбейюіне байланысты.
Ал қалған әлемде осы кезде ұлкен дағдарыс орын алды. Сөссіз ең
басты зардап шеккен америка мұнай компаниялары болды.Өйткені арзан
бағаға сатылатын араб мұнайына сұраныс жедел өсіп, американдық қымбат
мұнайына сұраныс болғаны жоқ. Бұл американдық ірі компанияларды жабылуға
мәжбүрледі.Американдық мұнайшылар арасында тоқырау басталды.Американдық
Washington Post газетінің хабарлауынша тек қана дағдарыстың алғаш
айында 27000 американдық мұнайшы жұмыссыз қалды.Бұл тендеция әлі де екі-
үш айға созылды.
Қалыптасқан мәселені шапшан түрде шешу керек болды,ол үшін БҰҰ-ның ОПЕК
ұйымына арнайы шаралар тізімін құруды орындауға кеңес берді.ОПЕК (
Organisaition of Petrolium Export Conry(OPEC)) бұл шаралар тізімін
төмендегідей көрді:
1.Мұнай бағасының бағамын тұрақтандыру.
2.Жаңа ашылған араб скважиналарын сертификациалау.
3.Дүниежүзілік экспортты арнайы квоталармен реттеу керек.
4.ОПЕК құрамындағы елдердің жергілікті үкіметтпен сыбайласып саясат
жүргізу.
5.Америкадық мұнай қорларын сақтап қою(бұл ұсынысты АҚШтың үкіметі
ұсынды)
Жалпы осы шараларды жүзеге асыру басталды.Жарты жалдың ішінде
әлемдік мұнайға деген баға тұрақтырылынды,ол барреліне 9 долларға тең
болды.
Америка құрама Штаттары өзінің мұнай қорларын сақтап қалуға мәжбүр болды
және әлемдік мұнай иеленуші елдер арасындағы алдыңғы позициясынан
қайтарымсыз айырылды.
Мұнай өндірісі тарихтағы келесі парақты аттап енді жаңа әлемдік
аренадағы елдердің пайда болуына жол ашты.Бұл елдер қатарына 1972 жылдан
бастап мұнай барланатын-Венесуэла,Еуропаның-Норв егиясы және Кеңес
Одағының тоқыраунан пайда болған жаңа мұнай иеленуші мемлекеттер-Рессей
Федерациясы,Әзірбайджан және Қазақстан. Шетел капиталы осы жаңадан пайда
болған , мұнай өндірісіне жаТауелді даму негізінен елдердің сыртқы
экономикалық байланыстарында байқалып отыр. Экономиканың қалық
структурасы , өндіруші күштерінің төмен деңгейі , аграрлы секторының
мамандануы-міне осы жағдайлар негізінен мемлекеттерінің,Батыс елдерінің
идустриялы мемлекеттеріне жақындауына мәжбүрлендірді.Олардың сыртқы
экономикалық байланыстары Оңтүстік-Солтүстік жобамен жүзеге асырылады.
Әлде де негізінен мемлекеттердің басым бөлігі әлемдік стандарттарға сай
тауар немесе өнім шығара алмайды.
Сонымен қатар негізінен елдер елдерден қоғамның құрлымына
байланысты өзгешеленеді. Класстарға бөліну-олардың әлеуметтік
структурасын профильге бөлмейді. Әлеуметтік ағзалар , әссіресе афро-
азиялық мемлекеттердің , өзінің құрамына әр түрлі бірлестіктерді
еңгізеді.Олар класстық, және кластық емес (этникалық , діни , касталық
жәе т. б. қоғамдық нысандар.) бірлестіктер.Осы мемлекеттерде тауарды
қатынастардың тұрақтауы декласстану процессімен тығыз байланыста
болды.Ұзақ трансформация барысында нашар топтар жалпы мемлекеттік
көрсеткіштерден қалып қойып, ұзақ уақыт ішінде айналымға үйрене алмайды.
Класстық, және кластық емес әулеметтік структуралары жалпы мемлекеттің
дамуында өз белгісін қалдырады.Жалпы қарастырып отырған топта (яғни
негізінен мемлекеттерде) қатан саяси режим қалыптасып, демократия
салыстырмалы қысқа қадамдармен дамиды.Тарихи фактілерге сүйінсек ,
негізінен мемлекеттерінің жоғарғы биліктері, яғни басқарушы мүшелері
репрессия , диктатура , саяси демократияны басу сияқты тыс шаралары
қолданған. Ал төменгі қабат,яғни халық көтерілістерге, экстремизм,
терроризмге де бара алады. [13]
Негізінен мемлекеттердің көбісі Батыстың мемлекеттеріне
қарағада әлі де жетіксіз әлеуметтік құрлымды , саяси бағытты ұстанып отыр.
Негізінен мемлекеттердің көбісінің реформалық процесстері дамыға
мемлекеттермен салыстырғанда әлі де шикі болып отыр. Әлемде орын алған
саяси жағдайлардың(КСРО-ң құлауы, жалпы социалистік лагерьдің ыдырауы
сияқты) есесіне салыстырмалы жас мемлекеттер пайда болды. Олардың
реформаларының жүру барысына ұзақ уақыт керек. Осы елдердің де өзара
көптеген айырмашылықтары бар. Және де кейбір негізінен мемлекеттерде ,
қазірдің өзінде туыстық қатынастар сақтанып отыр.Бұл қатынастар әлеуметтік
қатынастардың белгілі бір өзгешеліктерімен ерекшеленіп, әлеуметтік
қатынастар ру , туыс ,тайпа ,тіпті көрші негізінде құрылады.Әлемің үшінші
елдерінде жоғарыда айтылған қатынастар орын алып , қазірдің өзінде тұрақты
азаматтық қоғам қалыптаспаған.Бәрімізге мәлім,азаматтық қоғам институттары
әлеуметтік өмірдің структура құрушы ролін атқарады. Негізінен
мемлекеттерде қазіргі уақытқа сай шаруашалықтың құрылуы мен мемлекетті
басқару аппаратының құрылуы, азаматтық қоғам институттарының құрылуына
қарағанда тезірек жүреді. Азаматтық қоғам элементтері , өздігінен құрылған
кезде, толық , бір жүйені әлі де құрмайды.Азаматтық қоғам институттарын
мемлекеттік структуралардан тыс қарастыруға болмайды. Қазірдің өзінде
көлденең әулеметтік байланыстары әлсіз көлбеу байланыстардан күштірек.
Индустриялизацияның қазіргі
дәуірі технология мен қоғамдық еңбектің индустриялық сипатына
байланысты.Шетел капиталын реттеу барысында осы шартты ескеру
керек.Өндірістің структурасы,тұтыну объектілерінен ерекше. Экономиканың
даму деңгейі сонымен қатар бір бірлік тауар шығаруға кеткен шикізат пен
энергия шығындарына толық тәуелді.Экономикалық өсім барысында шикізат пен
энергия шығындары қысқарылып, өндірісте материалды тауарлар пайдаланылады
Бір адамға шаққандағы жалақысы орташа болып есептелетін, мемлекеттер
қатарына негізінен мұнай-экспорттаушы және жаңа индустриялы мемлекеттер
жатады.Бұл мемлекеттерде көбіне салалар өндіруші, шикізат және
халықаралық интеграцияның дамуына барлық ыңғайлықтар жасалған .Оның
есесіне, аграрлық сектор нашар .Жаңа индустриялы мемлекеттерге жататын
мемлекеттердің( Латын Американың мемлекеттері және Оңтүстік-Шығыс Азия
мемлекеттері) орташа табысы Оңтүстік Африка Республикасы , Греция,
Португалия сияқты мемлекеттердің орташа табысына сәйкес келеді.Осы
мемлекеттердің арасындағы айырмашылықтар тек географиялық орналасуында
ғана.Корея, Гонконг , Сингапур сияқты алдыңғы қатарлы негізінен
мемлекеттерде территория өте кішкентай.
Мұнда жердіықшам, үнемді пайдаланып , туризм,мәдениет сияқты салалар
жақсы .
Мұнай экспорттаушы негізінен мемлекеттердің тобына 19 мемлекет
кіреді. Осы мемлекеттермен экспортталатын мұнай көлемі 70%-дан асады.
Бұл мемлекеттерде алдымен материалды негіз құрылған , кейін капиталистік
қатынастардың дамуына байланысты өндірістік база да құрылған.Бұл
мемлекеттердің ішінде ренталық капитализм қатынасы да .Осы мемлекетердің
тобы ОПЕК-деп аталады.OPEC-Organization of Petrol Export Countries,яғни
мұнай экспорттаушы мемлекеттер ұйымы.ОПЕК елдерінің дамуы 60-шы
жылдардағы мұнай бумынан бастап өте үлкен масштабта жүріп жатыр. Әрине
қаражаттың басты түсімі мұнайдан.Дүниежүзілік мұнай нарығындағы осы топ
мемлекеттерінің позициясы , сөзсіз , беделді.
2-тарау. Кәсіпорынның маркетингтік зерттеулері.
2.1. Тапсырыстар портфелінің қалыптасуы.
Үшінші топқа негізінен мемлекеттердің ішіндегі кедей мемлекеттер
жатады.Осы мемлекеттердің орташа жылдық табысы 750 доллардан аспайды.Бұл
топқа кіретін аймақтар:Тропикалық Африканың мемлекеттері, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz