Егіншілік жүйесінің дамуы

ІНЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1. Егіншілік жүйесі жəне оның даму тарихы
1.2Егіншіліктің экстенсивті жүйесі
1.3 Егіншіліктің интенсивті жүйесі.
1.4 Егіншілік жүйесі және оның буындары
1.5Қазақстан егіншілігінің қысқаша даму тарихы
ІІҚорытынды
ІІІПайдаланылған әдебиеттер тізімі

Егіншілік жүйесі- өсімдік шаруашылығы саласын ғылыми тұрғыдан жүргізу деп белгілі орыс ғалымы профессор А.В. Советов (1826-1901) ғылыми негізде түсінік берген. ХХ ғасырдың басында академик В.Р.Вильямс минералды тыңайтқыштардың аз мөлшерде өндірілетінін ескере отырып шөптанапты егіншілік жүйесін ұсынды, яғни топырақ құнарлылығын минералдық тыңайтқышсыз көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптердің көмегімен қалпына келтіруге болатынын дəлелдеді. Қазіргі кезде, егіншілік жүйеі деп жерді тиімді пайдалануға, топырақ құнарлылығын арттырып, ауылшаруашылық дақылдарынан жоғары сапалы жəне тұрақты өнім алу мақсатына бағытталған агротехникалық, мелиоративтік, ұйымдастыру жұмыстарының өзара байланысқан кешенді жиынтығын айтады.

1. Əрінов Қ.Қ, Өсімдік шаруашылығы практикумы, Ақмола, 1996. 2. Байзаков С.Б., Медведев А.Н., Искаков С.И. Лесные культуры, Алматы, 2006. 3. Бараев А.И., Почвозащитная система земледелия, Алма-Ата, 1985 4. Богарноеземледение (коллектив авторов), Алматы, 1976. 5. Дояренко А.Г. Факторы жизни растений, М:, 1966. 6. Дюсенбеков З.Д. Агроэкологический потенциал горного земледелия северного Тянь-Шаня, Алматы, 1980. 7. Дурасов А.М.,Тазабеков Т.Т. Почвы Казахстана, Алма-Ата 1981. 8. Егіншіліктегітопыраққорғаужүйесі, (жалпыредакциясынбасқарғанА.И.Бараев), Алматы, 1997. 9. Жаңабаев Қ.ШӨсімдікшаруашылығыөнімдерінөндірутехнологиясы Алматы, 1994. 10. Жаңабаев Қ.ШҚазақстандажиікездесетінарамшөптержəнеоларменкүрес, Алматы, 1994. 11. Жаңабаев Қ.ШЖаздықбидай “Егіншіліктеөнімсапасынарттыру», Алматы 1980. 12. Жаңабаев Қ.Ш. Агрономия негіздері (оқулық), Астана, 2007. 13. Зенкова Е.М. Севооброты и плодародие почв, Алма-Ата, 1979. 14. Ковалев Н.Д. Основы агрономии, М:,1968. 15. Можаев Н.И., Өсімдікшаруашылығы (оқулық), Ақмола, 1993. 16. Основы земледелия под общей редакцией В.Н.Прокошева,М:,1975. 17. Почвоведение под редакцией И.С.Каурчиева, М:,1989. 18. Румянцев В.М. Земледелие с основами почвоведения ,М:, 1979. 19. Сдобников С.С. Вопросы земледелия в целинной крае ,М:,1964. 20. Сейтов І, Суармалыегіншілікөнімінарттыру, Алматы 1981. 21. Тазабеков Т.Т. Апушев А.К., Тазабекова Е.Т. Топырақжəнеқоршаған орта, Алматы 2001. 22. Тұрарбеков А.Т., Иванников А.В.СолтүстікҚазақстанегіншілігі, Алматы 1990. 23. Тілемісов Х, Рамазанов Е. Ауылшаруашылығысөздігі, Алматы 1991 24. Экономическая эффективность почвозащитной технологии и комплекса противоэрозионной техники, Целиноград, 1974.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

Бөж

Тақырыбы: Егіншілік жүйесінің дамуы

Орындаған:Манап. Ф
Тексерген: Сагындыков С.Н.
Топ;АГ-213

2015 жыл

Жоспар:

І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1. Егіншілік жүйесі жəне оның даму тарихы
1.2 Егіншіліктің экстенсивті жүйесі
1.3 Егіншіліктің интенсивті жүйесі.
1.4 Егіншілік жүйесі және оның буындары
1.5 Қазақстан егіншілігінің қысқаша даму тарихы
ІІ Қорытынды
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Егіншілік жүйесі жəне оның даму тарихы
Егіншілік жүйесі- өсімдік шаруашылығы саласын ғылыми тұрғыдан жүргізу деп белгілі орыс ғалымы профессор А.В. Советов (1826-1901) ғылыми негізде түсінік берген. ХХ ғасырдың басында академик В.Р.Вильямс минералды тыңайтқыштардың аз мөлшерде өндірілетінін ескере отырып шөптанапты егіншілік жүйесін ұсынды, яғни топырақ құнарлылығын минералдық тыңайтқышсыз көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптердің көмегімен қалпына келтіруге болатынын дəлелдеді. Қазіргі кезде, егіншілік жүйеі деп жерді тиімді пайдалануға, топырақ құнарлылығын арттырып, ауылшаруашылық дақылдарынан жоғары сапалы жəне тұрақты өнім алу мақсатына бағытталған агротехникалық, мелиоративтік, ұйымдастыру жұмыстарының өзара байланысқан кешенді жиынтығын айтады. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты, егіншілік жүйесінің міндетері күрделіне түсті. Қоғам дамыған сайын, өндірістік қатынастар өзгерді, ауылшаруашылық ғылымының дамуына орай топырақ құнарлылығын қалпына келтіру жəне жоғарлату əдістері, егіс көлемі, дақылдар түрлері жəне өнімділік деңгейі өзгерді.Сондықтан, жалпы егіншілік жүйесі де өзгеріске ұшырады. Бұрынғы замандағы жəне қазіргі кездегі қолданылып жүрген егіншілік жүйелері даму дəрежелеріне байланысты үшке бөлінеді: қарапайым, экстенсивті жəне қарқынды (интенсивті). Егіншіліктің қарапайым жүйесі топырақтың тек табиғи құнарлылығын пайдалануға негізделген. Бұл егіншіліктің алғашқы даму кезеңіне тəн ерекшелік, яғни ол егіншіліктің ең қарапайым жүйесі болып саналады. Ерте кезде адамдар орманды алқаптарға егін салу үшін, ағаштарды кесіп немесе өртеп, егістік алаңдар даярлаған. Орманнан тазартылған жерлерде 3-5 жыл бойы дақылдар егілген. Танаптарда арамшөптер көбейіп, топырақ құнарлылығы жəне өнім мөлшері төмендеген жағдайда, ол жерлер тасталып, егіс үшін жаңа жерлер дайындалған. Егіншіліктің бұл жүйесі отамалы отты өртеу деп аталады. Далалық аймақтарда ағаш мүлде жоқ, немесе жоқтың қасы, онда көбінесе көпжылдық табиғи шөптер өсетіні белгілі. Сондықтан, бұл жерлерде егістік үшін табиғи тың жерлер, жайылымдар мен шабындықтар пайдаланылған. Мұны тыңайған егіншілік жүйесі деп атаған. Пайдаланылатын жерлердің өнімділігі төмендеп, арамшөптерді көбейіп, құнарлылығы азая бастаған кезде дихандар ол жерлерді тастап, басқа тың жерлерге ауысып отырған. Тастап кеткен танаптарда 15-20 жылдан кейін, табиғи көпжылдық шөптердің өсуіне байланысты, топырағының құнарлылығы қайтадан қалпына келген. Сол кездері, танап қайта жыртылып, егін себілген. Сондықтан, егіншіліктің бұл көшпелі тəсілі-тыңайған "егіншілік" жүйесі делінген. Қазақстанда көпке дейін егіншіліктің осы жүйесі қолданып келген.
Егіншіліктің экстенсивті жүйесі.
Бұл жүйе егіске жарамды жерлерді пайдалануды жақсартты. Халықтың санының өсуіне байланысты, егіс алқабының көлемі ұлғайтырылды. Жерге жекеменшіктік пайда болды, сол себепті дихан кез-келген жерді жырту мүмкіндігінен айырылды. Енді, топырақ құнарлылығын қалпына келтіру мерзімін қысқарту қажеттілігі туды. Ондай талаптар жерді парға қалдыру арқылы жүзеге асырылды. Жерді парға қалдырғанда армашөптерді құртуға, топырақтың құнарлылығын жоғарлатуға мүмкіндік жасалды. Жерді тыңайту мерзімі бір жылға дейін қысқартылды. Дақыл егілмеген танапта арамшөптермен күресу жүргізіледі, яғни жаз бойы күтіп-бапталды. Осылай егіншіліктің экстенсивтік жүйесі пайда болды. Парға қалдырылған танаптарға органикалық жəне минералдық тыңайтқыштар сіңіріледі. Сөйтіп, табиғи жағдайда танаптың құнарлылық күші 15-20 жылда қалпына келетін болса, адам оны бір жылда құнарлы қалпына келтіретін болған. Алғашында ауыспалы егіс екі танаптан ғана тұрды. Біреуін парға қалдырып, екіншісіне астық дақылдары себілді. Содан кейін екі танапты ауыспалы егістің орнына, 3-4 танапы ауыспалы егісті пайдалана бастады. Бұл экстенсивті егіншіліктің парлы жүйесі деп аталынды. Егіншіліктің бұл жүйесі қарапайым жүйесіне қарағанда жүйесі алға басқандық болды. Бұл жүйе бойынша мол өнім жинау үшін егіске жарамды жерлердің басым көпшілігіне дəнді дақылдар егуге мүмкіндік туды. Егіншіліктің экстенсивтік жүйесіне бұдан басқа көп танапты-шөпті, жақсартылған дəнді дақылдар, шөптанапты жүйелері жатады. Егіншіліктің интенсивті озық жүйесі. Бұл жүйе 18 ғасырдың басында Англияда пайда болған. Оның ерекшелігі-жерді тиімді пайдалану үшін егіншілікте ғылымға негізделген кешенді шаралар қолданылды. Ол үшін танаптарға қажетті мөлшерде органикалық жəне минералдық тыңайтқыштар берілді, зиянкестерден жəне аурулардан қорғау үшін əр түрлі химиялық улы заттар қолданылды. Бұл жүйеде пар жоқ, ауыспалы егіс құрамына техникалық дақылдар енгізілді. Жылма-жыл танаптарға биологиялық жағынан əр түрлі жəне өсіру технологиясы бір-бірінен өзгеше дақылдарды орналастыру топырақың құнарлылығын жоғарылатып, алынатын өнім мөлшерін арттыра түсті. Осы күнгі интенсивтік егіншілік жүйесіне тұқым алмастыру, жақсартылған дəнді-парлы, дəнді-отамалы, дəнді-парлы-отамалы, дəндішөпті түрлері жатады. Ғылым жетістіктеріне сүйене отырып құрылған егіншілік жүйесі барлық ауылшаруашылық өнімдерін жеткілікті мөлшерде өндірумен қатар, жыл сайын топырақ құнарлылығының арта түсуін жəне алынатын өнімнің арзан болуын қамтамасыз етуі тиіс. Егіншіліктің ұсынылған жүйесі оның экономикалық тиімділігі дəлелденгенде ғана ауыл шаруашылығына енгізіледі. Əр аймақтың табиғи-экономикалық жағдайына қарап, оған тиімді егіншілік жүйесі қолданылады. Қазақстанның солтүстік аймағының топырағы қара жəне қарақоңыр, жауын-шашын мөлшері 300-400мм болады, сондықтан бұл өңірде дəндіпарлы егіншілік жүйесі қолданылады. Жыртылатын жерлердің 23 бөлігі астық дақылдарының үлесіне тиеді, ал республиканың оңтүстік жəне оңтүстік-шығыс өңірінің суармалы жерлерінде негізінен техникалық дақылдар өсірілгендіктен, бұл жерлерде интенсивтік егіншілік жүйесі басым. Суармалы жерлерде таза пар болмайды. Жердің құнарлылығы көпжылдық жəне біржылдық бұршақ тұқымдас шөптер өсіру, топырақты дұрыс өңдеу, тыңайтқыштар қолдану, ауыспалы егістерді енгізу жəне игеру арқылы жоғарылатылады. Қазақстанның солтүстігінде жəне оңтүстік, оңтүстік - шығыс аймағының тəлімі жерлерінде егіншіліктің топырақты эрозиядан қорғау жүйесі қолданылады. Себебі, тың жəне тыңайған жерлерді игерген кезде, бұл аймақтарда жел эрозиясы басталды. Топырақтың құнарлы қабатын жел ұшырып əкетті. Топырақты осы апаттан сақтау үшін, егіншіліктің арнайы жүйесі-топырақты қорғау шарасы қолданылды. Егіншіліктің жүйесін ғылыми негізде құру үшін біраз шаралар қолдану керек. Шаруашылықтың бағытын анықтап, осыған сəйкес егіс көлемінің құрылысын нақтылы есептеу, ауыспалы егіс нобайларын құру, жер өңдеу жұмыстарын жоспарлау, тыңайтқыштар қолдану жүйесін жасау, арамшөптермен, ауылшаруашылық дақылдарының ауруларымен, зиянкестермен күрес шараларын құру, тұқым алмастыру жүйесін жоспарлау, топырақты су жəне жел эрозияларынан қорғау жүйесін белгілеу, осы жұмыстардың бəрін толық орындауға қажетті ауылшаруашылық машиналары жəне құралдарымен шаруашылықтарды толық қамтамасыз ету. Бұл шаралар жүйесінің əрқайсысының маңызы аймақтың ауа райына, топырағына байланысты өзгеріп отыруы мүмкін. Топырағының құнарлылығы төмен аймақтарда тыңайтқышты дұрыс беру жүйесінің маңызы басқа шаралардан жоғары болуы мүмкін, ал жауын-шашын аз түсетін жерлерде суару, ылғал жинау жəне оны сақтау шараларының маңызы зор. Қазақстан жер көлемі жағынан ТМД елдері бойынша екінші орын алады. Республика жері батысында Еділдің төменгі ағысынан шығысында Алтай тауына дейін 2000 шақырымға, ал солтүстігінде орманды-далалық Батыс Сібір жазығынан, оңтүстігінде Орта Азия шөліне дейін 1695 шақырымға созылып жатыр. Үлкен материктің ортасында мұхиттардан өте қашық орнасқандықтан климаты құрғақ жəне күрт континентальды болып келеді. Жерінің үлкенділігіне байланысты жəне территориясында биік таулар болғандықан Қазақстанның климаты, топырағы, жер бедері алуан түрлі болады. Жазық далалары, жалпақ жоталары, биік қарлы таулары да бар. Осыған байланысты, республика территориясы əртүрлі аймақтарға бөлінген. Əр аймақтың топырағына, климатына байланысты өзіне лайықты, тиімді егіншілік жүйелері бар. Қазақстан Республикасының территориясы төрт егіншілік жүйесіне бөлінген: 1. Негізінен, жаздық бидай өсірілетін Солтүстік, Батыс, Орталық жəне Шығыс Қазақстанда қолданылатын топырақ қорғау егіншілік жүйесі. Бұл аймақта жауын-шашынның жылдық мөлшері 250-400 мм, күшті жел жиі соғып тұрады, соның əсерінен топырақ эрозияға ұшырайды. Сондықтан, аймақтың егіншілік жүйесі топырақты эрозиядан қорғауға, мүмкіндігінше көбірек ылғал жиануға бағытталған. Сонымен қатар, тұзы мол, сортаң топырақтардың құнарлылығын көтеруге, арамшөптерді жоюға арналған шараларда жүргізіледі. Бұл өңірде көбінесе қысқа айналымда дəнді-парлы ауыспалы жəне дəнді-парлы - отамалы ауыспалы егістері қолданылады. Жауын-шашыны молырақ далалық, орманды-далалық аймақтарда төртбес танапты дəнді-парлы ауыспалы егіс қолданылады, онда пардан кейін дəнді масақты дақылдар екі-үш рет егіледі. Кейде алты танапты дəнді-парлыотамалы ауыспалы егістер қолданылады, онда пар-бір танапты, дəнді масақты дақылдар төрт танапты, сүрлемге арналған жүгері бір танапты алып жатады. Топырағы жеңіл, құмдауыт болып келетін алқаптарға оны эрозиядан қорғау үшін арнаулы топырақ қорғау ауыспалы егістері қолданылады. Бұл ауыспалы егістердің ерекшелігі-танаптар ені 50-100 м болып келетін жолақтарға бөлінеді. Сол жолақтарға парлар мен дəнді дақылдар, отамалы дақылдар мен дəнді дақылдар немесе көпжылдық шөптер мен дəнді дақылдар кезектесіп егіледі. Бұл жағдайда, егістік жердің 50 пайызы көпжылдық шөптердің, 40 пайызы дəнді масақты дақылдардың, 10 пайызы пардың үлесіне тиеді. Қазақстанның оңтүстік жəне оңтүстік-шығысында орналасқан тəлімі жерлерінде күздік бидай, көпжылдық шөптер егілетін топырақ қорғайтын егіншілік жүйесі қолданылады. Бұл жерлерде де жауын-шашын өте тапшы болып келеді (жылына 200-250 мм). Сондықтан, дəнді-парлы үш-төрт танапты ауыспалы егістер қолданылады. Пардан кейін күздік бидай, сосын бір-екі жыл арпа егіледі. Топырағы құмдауыт болып келетін алқаптарда арнаулы бес танапты топырақ қорғайтын ауыспалы егістер қолданылады. Аймақтағы көптеген шаруашылықтардың тəжірибесі егіншіліктің бұл жүйесі өте тиімді екенін көрсетті. Суармалы жерлерде интенсивтік егіншілік жүйесі қолданылады. Техникалық, көкөністік, малазықтық дақылдар өсіретін Қазақстанның оңтүстігінде жəне оңтүстік-шығысында орналасқан суармалы егіншілік жүйесінде мақта, қант қызылшасы, темекі сияқты құнды техникалық дақылдар өсіріледі. Мақта тек Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстігінде, қант қызылшасы Алматы жəне Жамбыл облысында , темекі Алматы облысында өсіріледі. Аталған құнды техникалық дақылдарды арнайы мамандандырылған ауыспалы егісте өсіреді, оның құрамында міндетті түрде бұршақ тұқымдас көпжылдық шөп-жоңышқа болады. Жоңышқа жердің құнарлылығын қалпына келтіріп қана қоймайды, сонымен қатар, жазда бірнеше рет орылып, мал сүйсініп жейтін құнарлы протеинге бай пішен береді.Көкөніс дақылдары ірі қалаларға жақын орналасқан арнайы мамандандырылған шаруашылықтарда өсіріледі. Алматы, Жамбыл жəне Оңтүстік Қазақстан облыстарының суарылмалы жерлерінде жоғары өнім беретін дақыл дəндік жүгері өсіріледі. Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы таулы аудандарында топырақты су эрозиясынан қорғауға арналған егіншілік жүйесі қалыптасқан.
Егіншіліктің интенсивті жүйесі.
Егіншіліктің интенсивті жүйесі ХVІІІ ғасырдың басында Англияда пайда болды. Бұл жүйе бойынша әдетте төмендегідей ауыспалы егістер қолданылды: 1 -- беде, 2 -- күздік бидай, 3 -- отамалы дақылдар (картоп, қызылша), 4 -- масақты жаздық дақыл және беде (беде астықтың үстіне себіледі). Бұл ауыспалы егісте органикалық-минералды тыңайтқыштар кеңінен қолданылды. Астық өнімі гектарына 1,6-1,7 т-ға көтерілді. Егіншіліктің интенсивті жүйесінде жерді неғұрлым тиімді пайдалану үшін ғылымға негізделген көптеген шаралар қолданылады, барлық жұмыс әр гектардан мүмкіндігінше мол өнім алуға бағытталады. Ол үшін танаптарға, барлық қажетті тыңайтқыштар беріледі, ауыл шаруашылық дақылдарын аурулардан, зиянкестерден қорғау үшін әртүрлі химиялық улы заттар қолданылады. Өнімді көбірек алуға бағытталған әр гектарға жұмсалатын шығын арта түседі. Егіншіліктің интенсивті жүйесінде пар болмайды, ауыспалы егістің құрамында қант қызылшасы, картоп сияқты тыңайтқыштарды көп қажет ететін дақылдар болады. Мал шаруашылығының өркендеуі ауыспалы егістегі танаптарға, бұршақ тұқымдас дақылдарды және тамыр жемісті өсімдіктерді егуді талап етті. Мал шаруашылығы өркендеген сайын танаптарға берілетін органикалық тыңайтқыштардын да мөлшері арта түсті. Жылда танапқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.