Мұхтар Әуезовтың «Қазақ халқының эпосы мен фольклоры» мақаласы

Әңгімелі өлеңдер
Айтыс өлеңдер
Абайтану
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

М.Әуезовтің қазақ әдебиеті мен тарихындағы алар орнын оның әдебиеттану ғылымына сіңірген еңбектерінсіз, атап айтқанда талант қыры жан-жақты ғалымның әдеби сын, теориялық тұжырымдарға толы ғылыми зерттеу еңбектерінсіз толық күйде сипаттап, талдап шығу мүмкін емес. Ол – қазақ әдебиеттану, фольклортану ғылымының негізін салушы ғалымдардың бірі. Әдебиетші ғалымның фольклор, әдебиет тарихы, әдебиеттер байланысы, абайтану мәселелері бойынша жазған еңбектері бір ғана қазақ әдебиеттану ғылымында емес, кешегі кеңес одағы көлемінде де аса жоғары бағаланып отырғаны тарихтан мәлім. Ол қазақ фольклористикасында ауызша әдебиеттің түрлерін:
1) сыршылдық салт елеңдері;

1. М.Әуезов. «Әдебиет тарихы», 64-бет
2. М. Әуезов. Әдебиет тарихы. А., 1991, 172-173-беттер
3. Әр жылдар ойлары. А., 1959, 360-бет
4. Әдебиет тарихы. А., 1991, 192-бет
5. Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨОЖ
ТАҚЫРЫБЫ: Мұхтар Әуезовтың Қазақ халқының эпосы мен фольклоры мақаласы. (конспект)

Орындаған: Нұрсадықова Ж.
Тобы:Қ - 213 топ
Тексерген: Ақтанова А.С.

Семей қаласы,2015 жыл
М.Әуезовтің қазақ әдебиеті мен тарихындағы алар орнын оның әдебиеттану ғылымына сіңірген еңбектерінсіз, атап айтқанда талант қыры жан-жақты ғалымның әдеби сын, теориялық тұжырымдарға толы ғылыми зерттеу еңбектерінсіз толық күйде сипаттап, талдап шығу мүмкін емес. Ол - қазақ әдебиеттану, фольклортану ғылымының негізін салушы ғалымдардың бірі. Әдебиетші ғалымның фольклор, әдебиет тарихы, әдебиеттер байланысы, абайтану мәселелері бойынша жазған еңбектері бір ғана қазақ әдебиеттану ғылымында емес, кешегі кеңес одағы көлемінде де аса жоғары бағаланып отырғаны тарихтан мәлім. Ол қазақ фольклористикасында ауызша әдебиеттің түрлерін:
1) сыршылдық салт елеңдері;
2) әңгімелі өлендер (батырлар әңгімесі, ел поэмалары, тарихи елеңдер;
3) айтыс-тақпақ;
4) ертегі, мақал, мәтел, жұмбақ деп топтастырады.
Ғалым кейінірек осы езекті меселеге қайта оралып, өз үлгісін дамытып, жетілдіре түсті. Олардың кейбіреулерін кең таратып, алмастырып, басқаша атағанымен, сол алғашқы топтастырудың негізі сақталып, іргетас болып қаланды. 30-жылдардың соңында Әуезов Л. Соболевпен бірге жазған Қазақ халқының эпосы мен фольклоры атты зерттеуі кейін өзінің тікелей жетекшілігімен, 1948 және 1960 ж. шыққан Қазақ әдебиеті тарихының (1-т., 1-кітап) академиялық басылымында мейлінше толықтырылып, жетілдіріліп жарияланды. Әдебиет тарихы зерттеу еңбегінің 1-беліміңде автор сыршылдық салт өлеңдерін: жалпақ елдің салтымен байланысқан ел елеңдері, дін салты мен ұғымынан туатын елендер, қыз ұзату үстіндегі саж өлеңдер деп үш түрге беліп қарастырды. Олардың әрқайсысының туып, таралуын халықтың күнделікті тұрмыстық, әдет-ғұрып салтымен тікелей сабақтастырып айқындады. Салт өлеңдерінің кейбірін басқа ел әдебиеттерінде кездесетін үлгілермен де салыстыра отырып қазақ ауыз әдебиетінің өзіндік өзгешелік-ерекшеліктерін ашып көрсетті. Ап естірту, көңіл айту елеңдерінің де тікелей тұрмыс тауқыметі мен соның қажетінен туғандығын, қайғы үстіндегі сүйеу сез, көңіл айтып жұбатқан сез болатынын, яғни егер естіртуде көбіне тұспал, жұмбақпен ауыр хабарға алдын ала дайындап алса, көңіл айтуда ауыр хабар алғашқы рет естілетін жерде құр ғана қайғының бірін айтып, жараның аузын ашып қоймай, қазақтағы бауырмалдық, туысқандық, жанкүйерлік жолмен соның емі сияқты жұбату да айтылады деді. Дінмен байланысты өлеңдердің ішінде басқа халықтардың ауыз әдебиетінде кеп кездесе қоймайтын қазақ арасындағы ескі діннің сарқыты саналатын бақсы сарынының ерекшеліктері жайлы да жазушының ой-пікірі көңіл аударарлықтай. Әуезов батырлар жырын мағыналық, көркемдік ерекшеліктерімен қатар тарихи тұрғыдан да тексеріп тану қажет деп санайды.
Әңгімелі өлеңдер
Қазақ ғалымдарының ішінде Қамбар батыр жайлы алғаш ғылыми ой-тұжырымдар түйіндеген М.О.Әуезовтің жырдың өзге эпос үлгілерінен ерекшелігі, ондағы образдар жүйесі, оқиғалардағы көпқабаттылық (полистадиялың) туралы ой қорытындыларының өз кезеңі үшін де, бүгінгі күні де құны жоғары. Ғалым 1927 жылы Қызылордада басылған Әдебиет тарихы атты оқулығының Батырлар әңгімесі аттытарауында кіші батырлар санатында Қамбар батыр жырына тоқталады. Зерттеуші сол кездегі еуропалық ғылыми мектептерде қалыптасқан дағды бойынша қазақ қаһармандық эпосын аға батырлар, іні батырлар деп жіктеген. Ұлы батырларға Едіге, Қобыланды, Ер Тарғын, Ер Сайын мен Нәрікұлы Шора батырды, ал кіші батырларға Қамбар мен Алпамыс батырды жатқызады. М.О.Әуезов Қамбарды кіші батырлар санатына жатқыза отырып, батыр образының жасалымындағы өзіндік ерекшелікті былайша сипаттайды: Біздің батырлардың бір алуаны -- аңшыдан шыққан батырлар. Бұл батыр да ертерек мезгілдің адамы болады. Тарихи кезіне қарағанда, Қамбар ұлы батыр.
М.Әуезовтің жырдың негізгі тақырыбы жөніндегі ғылыми пікірлері екі түрлі тұрғыда көрініс табады. Жыр оқиғалары шиеленісуінің шарықтау шегі -- қалмақ ханының Назым қызды тартып алмақ болуы. Сол эпизод жаумен арадағы соғыс ел мен жер үшін емес, қалыңдық үшін күрес екенін аңдатады. Сондықтан бұл әңгіменің тізілуі берірек заманда болғандығын білдіреді, -- деген тұжырым жасайды. Жырдың рулық-тайпалық дәуірде туа бастағанымен, онда бір кезеңнің емес, бірнеше дәуірдің оқиғалары көрініс беретініне көңіл аударды. Ол кейінгі зерттеулерінде Қамбар бір қыздың төңірегінде, Назым үшін жаумен соғысты деген пікірін қайта қарап, батырдың жер үшін, ел намысы жолында қалмақпен шайқасқандығына ерекше мән береді. 1937 жылы орта және орталау мектептің 6-сыныбы үшін М.Әуезов құрастырған Әдебиет хрестоматиясында Ә.Диваев нұсқасынан үзінді жарияланып, жырдың мазмұнына, түр ерекшелігіне қысқаша түсінік берілген. Хрестоматия түзетіліп, толықтырылып, 1938 жылы қайта басылған.
Батырлар әңгімесінің басы ескі түрік бірлігінің заманындағы әңгімелерден шығады... Қазақтағы батырлар әңгімелерін басынан аяғына дейін анықтап, тексеріп қарағанда, бізге тіпті анық қылып тарих бетін ашып береді демесек те, сол ескі тарих келемінде болған ірі мезгілдердің барлығының да ұлы суретін нобайымен, тұспалмен көрсеткендей болады деп, оларды талдау барысында әрбір жырдың тарихи негізін, ел тарихымен жанасатын тұстарын айырып айқындап, өзіндік таным-болжамын білдіріп отырады. Қозы Көрпеш - Баян сұлу мен Қыз Жібек көркем, іңкәр ғашықтық жыры болумен қатар кешпелі қазақ елінің өзгеден бөлек тұрмыс-тіршілігінен, салт, кәсібінен көп мағлұмат беретін, қалың қазақ жайлаған жібектей шалғыны, көлеңкелі ағашы, қоңыр желі, малға шүйгін ақ кедесі бар Сарыарқаның жыры, барлық қазақ елінің ішкі, сыртқы өмірінің күйі, даласы мен кәсібі, салтының жыры деп жазады. Қозы Көрпеш - Баянның мәнісі атты талдауында жазушы жыр кейіпкерлерінің әрқайсысы бір-біріне де, басқаларға да мүлде ұқсамайтын өте шебер жасалған өзіндік типтік бейнелердің әсем тізбегі сияқты. Жырдағы, бір жағынан, өте нәзік, сұлу сезімді махаббат иелері мен, екінші жағынан, қара күш пен дүниеқор пасықтардың тартысын қасын түйген қара бұлт пен жүйрік, өткір найзағайды алыстырғандай болады деп дәл сипаттайды. Ғалым Қыз Жібек жырын да осылайша, өзіндік әсем ерекшеліктерін түптен тартып, жан-жақты да терең талдай келе, оны ел әдебиетінің ішінде жазбаның романы сияқты керінеді деп өте жоғары бағалайды. Бұл екі жыр туралы жазушы 1939, 1948, 1960 ж. қайта толықтырып, жаңадан еңдеп жазған болатын. Автор ноқтаға бас иіп, орысқа бағынуға қарсы халық наразылығынан туған қозғалыс, көтерілістер туралы жырлардың әзірге қолда бары деп, Кенесары - Наурызбай, Исатай - Махамбет, Бекет батыр жырларын талдап қарастырады. Олардың жеке-жеке өзіндік ерекшелік қасиеттерін ашып, анықтай отырып, жалпы осы тарихи жырларға тән, ауыз әдебиетінің басқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.