Өзіндік құн, пайда және рентабельділік

1. Өзіндік құн, пайда және рентабельділік
1.1. Өндіріс шығындарын шығын элементтеріне қарай жіктеу және қалыптастыру
1.2. Бұйымның өзіндік құнын қалыптастыру
1.3. Өнім өндіру және сату шығындарын жоспарлау
1.4. Өнімнің өзіндік құнын төмендету мен үдірістің рентабельділігін арттырудың факторлары, резервтері және жолдары

Кәсіпорынның өнімді сатудан түскен пайдасы негізгі үш факторға, атап айтқанда, сату көлеміне, нарық бағасына және өнімнің өзіндік құнына байланысты болады. Басқа шарттар бірдей болғанда, өнімнің өнімдік құны өнімнің рентабельділігіне шешуші ықпал етеді. Барлық өнімнің жалпы өзіндік құнын кәсіпорынның логистикалық; жүйесінің нарықтағы сұранысқа сай өнім өндіру мен сатуға кеткен шығындары құрайды. Бұл шығындардың бір жолғы шығындардан айырмашылығы - өнімді дайындаудың, өндірудің, әзірлеудің және сатудың барлық сатысында материалды, техникалық және еңбек ресурстарының ағымдық шығындарының болуында. Құндық бағалауда материалды шығындарға шикізат, материал, жанар- жағар май, энергия, құрал-жабдық және т.б. заттарға жұмсалған ағымдық шығындар жатады. Ағымдық шығындарға техникалық ресурстар негізгі қорлардың амортизациясы түрінде, ал еңбек ресурстары еңбек ақы мен әлеуметтік қамсыздандыру төлемдері түрінде кіреді.

• Кәсіпорын экономикасы. Кайкен Ж.Б., Сұлтанов Ө.С., Қалдыбаев М.М. Семей. 2010.

• Ниязбекова Д.А. Кәсіпорын экономикасы, 2008 ж.
• Р.А. Фатхутдинов. Организация производство, Москва.- 2000

• Ю.И. Ребрин. Основы экономики и управление производством, 2005

• Үмбетәлиев Қ.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік, 2009 ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және білім Министірлігі
Шәкәрім атындағы Семей қаласының мемлекеттік университеті
Геодезия және құрылыс кафедрасы.

СӨЖ
Тақырыбы: Өзіндік құн, пайда және рентабельділік

Тексерген: Нуралина К.
Орындаған: Ахметова А.Г.
ГК-213 тобы

Семей қ.
2015 ж.

Жоспар:

1. Өзіндік құн, пайда және рентабельділік
1.1. Өндіріс шығындарын шығын элементтеріне қарай жіктеу және қалыптастыру
1.2. Бұйымның өзіндік құнын қалыптастыру
1.3. Өнім өндіру және сату шығындарын жоспарлау
1.4. Өнімнің өзіндік құнын төмендету мен үдірістің рентабельділігін арттырудың факторлары, резервтері және жолдары

2. Өзіндік құн, пайда және рентабельділік

1.1. Өндіріс шығындарын шығын элементтеріне қарай жіктеу және қалыптастыру

Кәсіпорынның өнімді сатудан түскен пайдасы негізгі үш факторға, атап айтқанда, сату көлеміне, нарық бағасына және өнімнің өзіндік құнына байланысты болады. Басқа шарттар бірдей болғанда, өнімнің өнімдік құны өнімнің рентабельділігіне шешуші ықпал етеді. Барлық өнімнің жалпы өзіндік құнын кәсіпорынның логистикалық; жүйесінің нарықтағы сұранысқа сай өнім өндіру мен сатуға кеткен шығындары құрайды. Бұл шығындардың бір жолғы шығындардан айырмашылығы - өнімді дайындаудың, өндірудің, әзірлеудің және сатудың барлық сатысында материалды, техникалық және еңбек ресурстарының ағымдық шығындарының болуында. Құндық бағалауда материалды шығындарға шикізат, материал, жанар- жағар май, энергия, құрал-жабдық және т.б. заттарға жұмсалған ағымдық шығындар жатады. Ағымдық шығындарға техникалық ресурстар негізгі қорлардың амортизациясы түрінде, ал еңбек ресурстары еңбек ақы мен әлеуметтік қамсыздандыру төлемдері түрінде кіреді. Кәсіпорынның логистикалық жүйесінде шығындар өндірісті материалды-техникалық (шикізатпен, материалдармен, энергиямен, құрал- жабдықтармен және т.б.) қамтамасыз ету шығындары, өнім өндірісіне қатысты тікелей шығындар және өнім сату процесіне қатысты шығындар (оның ішінде, өндірістік емес шығындар, дайын өнімді қоймалау мен тасымалдауға кететін шығындар, өнімді сатуға байланысты процестердің құжаттарын толтыру шығындары және т.б. шығындар болып үшке бөлінеді. Мұндай топтастыру материалды - тауарлы ағымдар мен нақты ақша (қаржы) қозғалысын жеке-жеке қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл шығындарға тікелей материалды, техникалық және еңбек ресурстарына жұмсалатын шығындармен катар өнімді әзірлеуге, өндіріс процесіне қызмет етуге, материалды, техникалық және қаржылық ағымдарды ұйымдастыру мен басқаруға кететін ағымдық шығындар да кіреді. Өнімді сату мен өндіру шығындарын басқару процесінде шығындар өндіріс түріне (негізгі, көмекші); өнім түріне (өнім, өнім топтары, жұмыс, қызмет) және т.б. ерекшеліктеріне қарай жіктеледі. Шығындарды түрлеріне қарай жіктеу олардың бір тектес элементтерін анықтауға мүмкіндік береді. Ал, бір тектес шығын элементтерін анықтау, өз кезегінде, жалпы өнім өндірісіне жұмсалатын шығындар сметасын жасауға жағдай туғызады. Шығын сметасына төмендегілер кіреді:
1.Шикізаттар мен материалдар;
2. Сатып алынатын бұйымдар, жартылай фабрикаттар және қызметтер;
3.Негізгі жұмысшылардың еңбек ақысы;
4. Әлеуметтік қажеттіліктерге, мұның ішінде әлеуметтік қамсыздандыруға (Сақтандыруға) жасалатын төлемдер;
5.Амортизация;
6.Басқа да шығыңдар.
Шығын сметасы ресурстардың барлық түрі бойынша кәсіпорынның ағымдық шығындарын бағалауға, бұларға деген қажеттілікті анықтауға және кәсіпорындарды ресурстармен қамтамасыз етуді ұйымдастыруға, сонымен қатар шығыңдар құрылымын сараптауға және бір номенклатуралық өндірісте өнімнің өзіндік құнын есептеуге негіз болады. Экономикалық тұрғыдан бір тектес шығындарды осылайша жіктеу ресурс қажеттіліктерін қаржы жоспарларымен, материалды-техникалық қамтамасыз ету жоспарларымен, яғни логистикалық шаруашылықтардың қамтамасыз ету және сату жоспарларымен байланыстырады. Алайда, өндіріс шығындарының мұндай жіктелімі көп номенклатуралық өндірісте жекелеген өнімдердің өзіндік құны мен сату бағасын анықтауға мүмкіндік бермейді. Сол себептен, іс-жүзінде өндіріс шығындарын калькуляция (есеп) баптарына қарай жіктеудің екінші әдісі де қолданылады.

1.2. Бұйымның өзіндік құнын қалыптастыру

Өнімнің өзіндік құны - кәсіпорынның өнім өндіру мен сатуға кеткен ағымдық және жеке шығындарының (аса қажетті шығындар) ақшалай түрдегі көрінісі, әрі құнның бір бөлігі болып табылады. Басқаша айтқанда, өнімнің өзіндік құны өнім өндіру мен сатуда қолданылатын шикізат, материал, жанар-жағар май, энергия, негізгі қор жәнееңбекшығындарының құндық бағамынан құралады. Өнімнің өзіндік құны кәсіпорын экономикасының ең маңызды сапалық көрсеткіші ретінде қызмет атқарады. Себебі, баға, пайда, шаруашылық есеп кірісі, қорлану (жинақ) және тұтыну қорлары, дивиденттер оның дәрежесіне тәуелді болып келеді. Өнімнің өзіндік құны бірқатар ерекшеліктеріне қарай келесідей топтарға жіктеледі. Шығындардың жұмсалу дәрежесіне қарай өнімнің өзіндік құны технологиялық, цехтық және зауыттық болып үшке бөлінеді. Біртұтас логистикалық жүйедегі ішкі өндірістік шығындарды жоспарлаудың нысаны болып табылатын өнімнің технологиялық өзіндік құнына өнім өндіруге қатысты барлық шығындар кіреді (негізгі материалдар, меншікті және сатып алынатын жартылай фабрикаттар, қосалқы бұйымдар, жұмысшылардың еңбек ақысы және құрал-жабдықтарды қолдану мен қызмет көрсетуге жұмсалатын шығыңдар). Технологиялық өзіндік құн мен цехтық шығындар өнімнің цехтық өзіндік құнын құрайды, бұл да ішкі зауыттық жоспарлаудың нысаны болып табылады. Жалпы кәсіпорындағы цехтық шығындардың жиынтығы логистикалық жүйенің барлық сатылары мен қосалқы жүйелеріндегі цехтік шығындардан құралады (жабдықтау, өндіру және сату жұмыстарын ұйымдастыру және басқару, ғимараттар мен құрылыстарды, қоймаларды, кірме жолдарды, зауыт ішіндегі көліктерді күтіп ұстау және қызмет көрсету шығындары және т.б.). Өнімнің зауыттық өзіндік құны цехтық өзіндік құн мен жалпы зауыттық шығындардан тұрады (материалды-техникалық жабдықтау, өндірісті және өнімді сатуды жедел басқару, жалпы зауыттық байланыс қызметін көрсету, машиналар мен жабдықтарды ретке келтіру бөлімдерінің басшыларымен қоса, жалпы кәсіпорын деңгейіндегі барлық басқару аппаратын ұстау шығындары). Өнімнің зауыттық өзіндік құны кәсіпорынды басқару деңгейінде жоспарлаудың нысаны әрі келісілген бағаны белгілеудің негізі және материалды, тауарлы және қаржылық ағымдарды ұйымдастыру мен басқару шығындарын азайту қажеттілігіне қарай жасалатын ұйымдастыру- техникалық және экономикалық шаралардың тиімділігін бағалайтын негізгі көрсеткіштердің бірі болып табылады. Сондай-ақ, іс-жүзінде, өнімнің өзіндік құны бір тектес өнімнің (мысалы, электр энергиясы) прейскурантты бағасын анықтау мақсатында салалық өзіндік құн және табиғи шарттар мен тұтынушылардың қашықтығына қарай аймақтық өзіндік құн (мысалы, Кузбаста көмір өндірудің орташа өзіндік құны және т.б.) болып та екіге бөлінеді. Шығындар экономикалық сипаты бойынша өндірістік (жиынтық технологиялық, цехтық және жалпы зауыттық шығындар) және толық (коммерциялық) өзіндік құн деп бөлінеді. Өнімнің коммерциялық өзіндік құны толық өзіндік құн мен өнімді сатуға жұмсалатын өндірістен тыс шығындарды (құжаттарды толтыру, тиеу-түсіру, тасымалдау және т.б.) қамтиды. Өнім көлемі мен қолданылу (жоспарлау, есептеу, талдау, экономикалық негіздеу) мақсатына қатысты басқа да белгілеріне қарай өзіндік құнды бірнеше топтарға бөліп қарастырады. Іс-жүзінде, жалпы өнім көлемінің бір сомға шаққандағы шығыны, тауарлар мен өткізілген өнім көлемінің бір сомға шаққандағы шығыны, салыстырмалы өнім Пірлігінің 225 өзіндік құны секілді көрсеткіштер де қолданылады. Жалпы өнім көлемінің өзіндік құны шығындар жоспарындағы шығындарға, ал өнім бірлігінің өзіндік құны калькуляция шығынына жатады. Қалыптастыру әдісі бойынша өзіндік құнды (шығын нормасы (мөлшері) мен нормативтеріне қарай) жоспарлы өзіндік құн, (бағаны белгілеу және резервтерді қолдануды есепке ала отырып) есеп айырысу өзіндік құны және (жоспарлау объектісі ретінде қаралмайтын барлық шығын түрлері мен жарамсыздықтарды есепке ала отырып) есеп беру өзіндік құны деп жіктеуге болады. Калькуляция баптары бойынша шығындар өнім өндіру мен сатудың логистикалықжүйесіндегі функционалды рөліне қарай топтастырылады және өнімнің өзіндік құнының түрлеріне (технологиялық, цехтық, жалпы зауыттық және толық (коммерциялық) өзіндік құндарға негізделеді. Шығындарды түрлеріне және калькуляция баптарына қарай топтастыру сатудан түскен пайданы анықтауға мүмкіндік береді. Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыру және резервтерді бағалау мен сараптау мақсатында калькуляция баптарын кейбір белгілеріне қарай бірнеше топтарға бөлуге болады. Өнімнің өзіңдік құнындағы шығьндардың біртектілігіне қарай каль- куляция баптары бір элементті (мысалы, өндірістегі жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы) және кешенді (мысалы, цехтықшығындар) болып екіге бөлінеді. Шығындардың калькуляциялықбаптары негізгі (мысалы, қалдықты шегергеннен кейін қалған материалдар) және үстеме (құрал-жабдықтарды ұстау және қолдану шығыңдары) баптардан тұрады. Бірлік өнімнің өзіндік кұнына қатысты әдіс бойынша шығындар жанама да (жалпы зауыттықшығындар) болуы мүмкін (мысалы, технологиялық мақсаттағы жанар-жағар май және энергия). Шығындар өндіріс көлеміне және олардың өндіріске тәуелділік дәрежесіне қарай шартты-өзгермелі және шартты- тұрақты шығындар болып бөлінеді. Шет елдерде ағымдықшығындарды басқару процесі директ-хостинг жүйесі бойынша іске асады. Өндіріс шығындарын басқарудың міндеті -- "Кемімелі қайтарым заңына" сай өнім көлемі белгілі бір шекке жетіп, жаңа өзгермелі шығындар теріс нәтиже бере бастаған кезде, тұрақты және өзгермелі шығындарға қатысты үстеме (шектеулі) шығындарды анықтау болып табылады. Калькуляция баптары бойынша жіктелген шығындар топтарының атқаратын қызметіне қарай калькуляцияны сметалық (жаңа бұйымның есебін шығару), жоспарлық (норма мен нормативтерді есепке ала отырып, болжамдар жасау) және есеп беру (шаруашылық есеп айырысу) калькуляциясы деп бөліп қарастыруға болады. Калькуляция баптары бойынша өндірістік шығыңдарды топтастыру негізінде өнім басына шаққандағы өзіндік құнды калькуляциялау (анықтау) мынадай екі әдіс бойынша жүзеге асады: өнім басына шаккандағы тікелей шығындарды анықтау әдісі және өнімдер арасында жанама шығындарды бірнеше тәсілдермен үлестіру және анықтау әдісі.
1.Өндірістегі жұмысшылардың негізгі еңбек ақысына пропорционалды түрде басқару персоналының еңбек ақысы, кадр дайындау шығындары және т.б. анықталады.
2. Машина-сағат көрсеткішіне пропорционалды түрде құрал- жабдықтарды қолдану мен оларға қызмет көрсету шығындары анықталады.
3. Цехтықжәне жалпы зауыттық шығындар негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек ақылары мен жабдықты қолдану және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.