Нарық талабына сай мал шаруашылығының мамандануы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

ОӨЖ

Тақырыбы:Нарық талабына сай мал шаруашылығының мамандануы

Тексерген : Cағандықов С. Н.

Орындаған : Аққазынова Ж.

Тобы: АГ-213

Семей 2015 ж

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Жалпы мал шаруашлығы саласына қысқаша сипаттама
Қазақстандағы мал шаруашылығының дамуы
Нарық талабына сай мал шаруашылығының мамандануы

Мал шаруашылығының мамандандырылуының негізгі факторы
Қазақстандағы мал шаруашылығының осы факторларға сай аудандастырылуы

Қорытынды

Мал шаруашлығы саласына қысқаша сипаттама

Мал шаруашылығы -ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал өсірумен айналысатын саласы. Мал шаруашылығы халықты азық-тү-лікпен (сүт, май, ет, т. б. ) жеңіл және тамақ өнеркәсіп-терін шикізатпен (жүн, тері, ет өнімдері қалдықтары, т. б. ) ауыл ш. өндірісін күш-көлік (ат, өгіз, түйе, т. б. ) және тыңайтқышпен қамтамасыз етеді. Мал шаруашылығы өнімдері мен оның қалдықтарынан мал азықтары (майы алынған сүт, ет-сүйек және сүйек ұндары, тығыз оаиланыста жүрді. Мыңдаған жылдық тарихы бар Мал шаруашылығының Қазақстанның эконмикалық, әлеуметтік және мәдени дамуындағы орны ерекше болды. 20 ғасырдың басына дейін адамдардың әл-ауқаты мен тұрмыс тіршілік деңгейі түгелге жуық мал шаруашылығының өркендеу деңгейімен анықталды. Қазақстан жерінде мал шаруашылығы ежелден жайылым ауыстырып отыруды талап ететін көшпелі жүйе бойынша дамығандықтан негізінен қой, ешкі, жылқы және түйе өсірілді. Салыстырмалы түрде күтімді және құнарлы азықтарды көп қажет ететін сиыр-т. б. ), дәрі-дәрмектер мен биологиялық белсенді (активті) заттар (емдік сарысулар, гормонды қосылыстар, т. б. ) алынады. Мал шаруашылық салаларына сиыр, қой; ешкі, жылқы және түйе шаруашылықттары жатады.

Қазақстандағы мал шаруашылығының дамуы

Мал шаруащылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы жануарларды қолға үйрету кезеңінен бастау алады. Алғашқыда мал шаруашылығы табиғи сипатта дамығандықтан малдардың өнімділік бағыттары мен тұқымдары санын ұлғайтуға жеткілікті жағдайлар болмады. Мал тұқымдарын шығарудың қарқын алуы мал шаруашылық өнімдерін өндіру тауарлары сипат алған капиталистік қатынастардың өркендеуімен дың кеңінен таралуы, сондай-ақ, қазақ халқы төрт түлік мал санатына қоспайтын шошқа өсірудің қолға алынуы 19 - 20 ғ-ларда Ресейден орыс шаруаларының қоныс аударып келе бастауымен тығыз байланысты. Сол кездерде Орталық Қазақстан аймағындағы Мал шаруашылық ерекше-ліктерін анықгау мақсатында жүргізілген зерттеулер нәтижесі мал түрлері үлес салмағының төмендегідей болғандығын көрсетті. Қазақстанда 19 ғ-дың соңына дейін негізінен қой, ешкі, түйе және жылқы түліктері өсірілуінің бірнеше басты себептері бар: Жер аумағының 70%-ға жуығын (182 млн. га) осы малдарды өсіру арқылы тиімді пайдалануға болатын жайылым алқаптары алып жатты; айтылған малдар жергілікті табиғат жағдайларына барынша бейімделді, жыл бойына дерлік жайылым азығын пайдаланып өсіп-өнді, сонымен бірге, жергілікті халық олардың өзіндік құны төмен және зор сұранысқа ие өнім түрлерін өндіру мен оларды өңдеудің тиімді технологияларын (ет, май, сүттен, тағам, жүн теріден киім-кешек, көшпелі баспана - киіз үй жасау) жақсы меңгерді. Әр түрлі аймақтардағы Мал шаруашылығының дамуы мен түлік түрлерінің үлес салмағының нақты мағына нақты аудандардың жер, су, ауа-райы ерекшеліктері үлкен әсерін тигізеді. Сиыр өсіру әуелден-ақ топырағы құнарлы, шалғынды аймақтарда нәтижелі жүргі-зілсе, шөл және шөлейіт жерлерде малдың негізгі бөлігін (80%-дан аса) уақ малдар (қой, ешкі) құрады.

Нарық талабына сай мал шаруашылығының мамандануы

Жоғарғы өнімді шаруашылықты жүргүзу нарық жағдайы, табиғи және экономикалық жағдайымен қоса басқа да факторларларға сай келіп, оның жоғарғы мамандандырылуының негізінде болып табылады. Факторлардың алуан түрлүлігін шаруашылықтың әр түрі анықтайды.

Шаруашылықтың негізгі бөлігі мал шаруашылығы өнімдерін шығаруға мамандандырылады. Елімізде дамыған мал шаруашылығы салаларына:

- мүйізді ірі қара мал шаруашылығы,

- қой шаруашылығы,

- жылқы шаруашылығы,

- шошқа шаруашылығы,

- құс шаруашылығы кіреді.

Қазақ ежелден айналысып келген түйе өсіру статистикалық есеп бойынша жылқы шаруашылығына кірсе, ешкі өсіру қой шаруашылығына кіреді. Тауық өсіру, күркетауық өсіру, үйрек өсіру, қаз өсіру салаларын біріктіретін үй құс шаруашылығына кейбір шаруашылықтарда өсіріліп отырған бөдене, түйеқұс, мысыр тауығын, қолдағы әндік және сәндік құс түрлерін өсіру енеді. Мал шаруашылығының аталған негізгі салаларымен қатар республика аймақтарында қосалқы мал шаруашылығы салалары болып есептелінетін үй қоянын өсіру, терісі бағалы аң өсіру, пантылы марал (бұғы) өсіру, бал арасын өсіру (бал шелек), жібек құртын өсіру және т. б. кіреді.

Кейбір шаруашылықтар тек қана терең, жетік бір мамандықты, ал басқалары бір уақытта бірнеше ауыл шаруашылық салаларын дамытады. Шығыс Қазақстан облысы көпшілік жағдайда, осы және басқа негізде әр түрлі мал шаруашылық өнімдерін өзіндік тұтынуына, сондай-ақ тауар негізінде де шығарумен айналысады. Негізгі қорек көзі, көп жағдайда, өзіндік өнім болады, не болмаса аз аздап сатылып алынады.

Қалаға жақын орналасқан және кепілді жыл бойы жүретін көліктермен қамтамасыз етілген шаруашылықтар бүтіндей таза сүт өндіруге мамандандырылады. Ал егер мұндай жағдай жасалмаған және сүтті тасымалдау қиындық әкеліп, немесе мүмкін емес болса, онда шаруашылық қысыр, жас бұзау мен үлкен мүйізді ірі қара өсіруге мамандандырылады.

Бұл кезде негізгі қорек көзі жайылым мен пішен болып табылады.

Көлемді егістік жері бар және мал азығы дақылдарын өндіруде айтарлықтац орны бар жерде орналасқан шаруашылықтар, шошқа өнімін өндіру саласына мамандандырылады.

Шаруашылық мамандандырылуы бәсекелесіп тұрған емес, керісінше өз ара байланысы бар өнімдерді шығаруға негізделуі керек. Салалардың арасындағы оңтайлы байланысты көрсетуде келесі принциптерді атап өтуге болады:

- жоғарғы сапалы ауыл шаруашылық өнімдерімен қажеттілікті қамтамасыз ету;

- шаруашылық шығындарын толықтай өзі көтере алатын тиімділігі, экономикалық белсенділігі және өз-өзін толықтай қаржыландыра алуы; ауыл шаруашылығына келетін пайданы жоғарылату және оңтайлы қолдану;

- еңбек ресурстарын тиімді пайдалану және ауыл шаруашылық өнімдерінің маусымдылығын азайту;

- жүзеге асыру пунктерінің болуы, көліктік шығындардан құтылу және т. б.

Мал шаруашылығының мамандандырылуының негізгі факторы

Мал шаруашылығы негізінен географиясы табиғи, еңбек және экономикалық факторлары, халық санының таралуына сәйкес мамандандырылады. Табиғи жағдайлар әр ауданның ауыл шаруашылық мамандануын анықтайды. Ауыл шаруашылық мамандануы еңбек қорларына байланысты. Олар тығыз орналасқан жерлерде еңбекті көп қажет ететін, ал аз қоныстанған жерлерде көп жұмыс күшін қажет етпейтін салаларды орналастыруға болады. Мал шаруашылығы жұмысында халықтың тарихи қалыптасқан дағдысы да үлкен рөл атқарады. Мал шаруашылығы жеңіл және тамақ өнеркәсібімен тығыз байланысты, ал оның өнімін негізгі тұтынушылар - қалалар. Сондықтан мал шаруашылығының орналасуының негізгі ұстанымы - шикізат өндіріп, оны өңдейтін және дайын өнімді тұтынатын аудандарды жақындастыру. Қазақстанда мал шаруашылығының негізгі маманданған салалары астықты мал шаруашылығы - (Солтүстікте), ірі қара (Оңтүстікте), қой өсіретін (Батыс пен Орталықта) және т. б. шаруашылықтары орналасқан. Ең бастысы, олар табиғи зоналармен сәйкес келеді. Бірақ бұл сәйкестік үнемі толық емес. Мал шаруашылығындағы орналастырудың негізгі факторы бұл - жемшөп базасы. Оны жайылымдықтар, шабындықтар, азықтық дақылдар егістіктер құрайды.

Қазақстандағы мал шаруашылығының таралуы

Қазақстандағы мал шаруашылығының осы аталған факторларға сай таралуына тоқталайық. Шабындық жерлермен еліміздің Батысы мен Шығысы жақсы қамтамасыз етілген. Шабындықтары аз Солтүстік пен Оңтүстікте азықтық шөптер өсіріледі. Бірақ бәрібір мал шаруашылығының негізі жайылымдық жері болып табылады. Қазақстанның солтүстік, орталық бөлігі мен биік тауларының етегіндегі көктемгі, жазғы, күзгі жайылымдықтар алып жатыр. Орманды дала мен дала зонасында төрт түліктің барлығы, ал шөлейт және шөл зоналарында қой, жылқы және түйе малдары жайылады. Орта және биік таулардағы субальпілік және альпілік шалғындар - еліміздегі ең құнарлы жазғы жайылымдар (жайлаулар) . Еліміздің Оңтүстігі мен Батысындағы қар қабаты жұқа болып келетін құмды жерлер - жыл бойы (негізінен, қыста) қой және жылқы өсіруге пайдаланылатын жайылымдықтар. Қазақстанның барлық бөліктерінде мал шаруашылығымен айналысады, бірақ мал басының 3/5 бөлігі еліміздің Солтүстігі мен Оңтүстігінде өсіріледі. Солтүстікте, Шығыста және Оңтүстікте сүтті және сүтті-етті мал шаруашылығы дамыған. Оған құнарлы азық қоры қажет. Қой шаруашылығының негізгі өнімдері - ет, май, жүн, тері, қаракөл. Оның екі негізгі бағыты - биязы жүнді және қылшық жүнді қой шаруашылығы бар. Биязы жүнді қойлар (меринос) ең сапалы жүн маталарын алуға болатын ұзын, жіңішке біртекті жүн береді. Бұл жануарларға жақсы жайылымдар мен қысқы азық қажет. Ондай жағдайлар елдің солтүстік, шығыс және оңтүстік бөліктерінің бәрінде кездеседі. Қылшық жүнді қой өсіру - азық қоры біршама аз, ұзақ жайылымдарға (500 км-ге дейін) тән болып келеді. Бұл бағытта Қазақстандық селекция кереметі деп аталатын еділбай қойларын ерекше бөліп қарауға болады. Еділбай қойлары төзімді, көнбіс, жергілікті климат жағдайына жақсы бейімделген болып келеді. Олардан тон тігу үшін ең жақсы материал, жүнін пима, киіз басуда қолданады. Олар бағалы азық-түлік ет пен май береді, оларды сондықтан құрықты қойлар деп атайды. Қазақстанда өсірілетін қойлардың ішінде қаракөл қойлары ерекше орын алады. Қаракөл қойларын өсірумен шұғылданатын негізгі аудан - Оңтүстік Қазақстан. Елімізде жылқы шаруашылығы да жақсы дамыған. Жылқылар қазір де жүк таситын, салт мінілетін, жұмыс және бәйге аттары ретінде кеңінен пайдаланылады. Оларды, сонымен қатар бағалы азық-түлік өнімдері - жылқы етін, қымыз алу үшін де өсіреді. Біздің елімізде жылқы малын өсіру барлық жерде таралған сала. Бірақ жылқылардың негізгі бөлігі Оңтүстік пен Солтүстікте өсіріледі. Шөлді және шөлейтті зонада түйе шаруашылығының маңызы зор. Түйе - ең ірі, жүк тасуға бейім, азық талғамайтын, ыстық, шөлге шыдамды жануар. Түйе шаруашылығының негізгі өнімдері - ет, сүт, шұбат және жүні. Бұл малдардың саны бойынша Қазақстанның Батысы мен Оңтүстігін, әсіресе Маңғыстау, Атырау және Қызылорда облыстарын ерекше атауға болады. Шошқа шаруашылығы - жылдам салмақ қосып, тез көбейетін әрі жайылымды қажет етпейтін, ауыл шаруашылығы үшін тиімді. Шошқа өсіруде егін шаруашылығынан алынатын жем және тамақ қалдықтары пайдаланылады. Ол біздің елімізде астық шаруашылығы мен картоп өсіру дамыған зонада кең таралған. Шошқа есірудің негізгі ауданы - Солтүстік (мал басының жартысынан астамы), ал екінші аудан - Оңтүстік (15%) . Жұмыртқа мен құс етін (тауық, қаз, үйрек, күркетауық) алу үшін құс шаруашылығы дамыған. Ол өндірістің өнеркәсіптік технологияларымен жұмыс істейтін фабрикалар ауыл шаруашылығының алғашқы саласы. Әсіресе үлкен қалалар орналасқан Оңтүстік пен астық шаруашылығының негізгі орталығы - Солтүстік ерекшеленеді. Панталық марал шаруашылығы Алтайда, Бұқтырма өзенінің аңғарында пайда болды. Марал шаруашылығының негізгі өнімі - пантокрин алу үшін қолданылатын панты (бұғының жас мүйізі) . Елдің ең құрғақшылықты аудандарынан басқа жерлерде, бал, балауыз, прополис алынатын ара шаруашылықтары дамыған. Бұл салада Шығыс Қазақстан алда келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.