Қазақстан туризмі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
Негізгі бөлім
I. Қазақстанда туризмнің қалыптасуы
1.1. Қазақ елінде туризмнің қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Туристік нысандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
II. Қазақстан туризмінің қазіргі жағдайы
2.1. Тәуелсіздік алған жылдардан кейінгі қазақ туризмінің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2. Туризм қазаққа таңсық емес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.3. Қазақстан туризмінің дамуына әсерін тигізетін проблемалар және дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.4. Қазақстанда туризмді дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.5. Қазақстанда туризмге сұранып тұрған аймақтар ... ... ... ... ... ..25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

Ғылыми зерттеу жұмыс «Қазақстан – 2030 стратегиялық бағдарламасын жүзге асыру барысында еліміздің экономикасы мен халықтың әл – ауқатын көтеру, еліміздің қоржынын қазынаға толтыру мақсатында жазылды. Аталған мақсатты жүзеге асыруда туризм саласынын таптырмас құрал екені белгілі.Туризм саласының көптеген мүмкіншілік беретінін, экономиканы жақсартуда маңызының зор екенін және туризмнің құпия-сырларын ашу мақсатында жазылды.
Бұл тұрғыда менің ғылыми жұмысымның тақырыбы «Қазақстанның туризімінің жай-күйі және оны дамытудың проблемалары» жайында болды.
Туризм саласы әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарады. ДТҰ деректері бойынша туризм әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді екен.
Ал біздің елімізде туризм саласы қаншалықты деңгейде ? Қаншама қайталанбас әсем дүниелеріміз бен сұлу табиғатымыздың барына қарамастан, туризм саласы әлі күнге қанатын кеңге жая алмай келеді.

1. «Дала мен Қала». «Егемен Қазақстан» газеттері.
2. «Халықаралық туризм тарихы мен теориясы» В. Н. Вуколов.
3. «Халықаралық туризм кеше, бүгін, ертең» Москва «Халықаралық қатынастар» 1998 ж.
4. Абуков А. Х. «Туризм бүгін және ертең» Москва. 1995 ж.
5. Қазақстан Республикасы мен оның өңірлерінің әлеуметтік экономикалық дамуының статистикалық көрсеткіштері. ҚР статистикалық агенттігі. Алматы.
6. Храбченко В.В. Экологический туризм М. Изд-во «Финансы и статистическая основа». 2003г.
7. «Туристік қызмет туралы» Заң актілерінің жиынтығы. «Юрист» баспасы. Алматы – 2002ж.
8. Егемен Қазақстан газеті 14.07.2007ж.
9. 2007-2011 жылдарына арналған туризмді дамыту бағдарламасынан;

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

Негізгі бөлім

I. Қазақстанда туризмнің қалыптасуы

1. Қазақ елінде туризмнің қалыптасу
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ...4

2. Туристік
нысандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...6

II. Қазақстан туризмінің қазіргі жағдайы

1. Тәуелсіздік алған жылдардан кейінгі қазақ туризмінің
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

2. Туризм қазаққа таңсық
емес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

3. Қазақстан туризмінің дамуына әсерін тигізетін проблемалар
және дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

4. Қазақстанда туризмді дамыту
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

5. Қазақстанда туризмге сұранып тұрған
аймақтар ... ... ... ... ... ..25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .29

Кіріспе

Ғылыми зерттеу жұмыс Қазақстан – 2030 стратегиялық бағдарламасын жүзге
асыру барысында еліміздің экономикасы мен халықтың әл – ауқатын көтеру,
еліміздің қоржынын қазынаға толтыру мақсатында жазылды. Аталған мақсатты
жүзеге асыруда туризм саласынын таптырмас құрал екені белгілі.Туризм
саласының көптеген мүмкіншілік беретінін, экономиканы жақсартуда маңызының
зор екенін және туризмнің құпия-сырларын ашу мақсатында жазылды.

Бұл тұрғыда менің ғылыми жұмысымның тақырыбы Қазақстанның туризімінің
жай-күйі және оны дамытудың проблемалары жайында болды.

Туризм саласы әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарады. ДТҰ
деректері бойынша туризм әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін,
халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір 9-
шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді екен.

Ал біздің елімізде туризм саласы қаншалықты деңгейде ? Қаншама
қайталанбас әсем дүниелеріміз бен сұлу табиғатымыздың барына қарамастан,
туризм саласы әлі күнге қанатын кеңге жая алмай келеді.

Менің ғылыми зерттеу жұмысым негізгі І-ІІ-III бөлімнен тұрады.

Аталған ғылыми жұмысымнан қазіргі таңдағы туризм саласының жай-күйі,
туризмнің экономика саласына керемет әсері жайында, туризмнің ғаламдық
экономикалық құбылыс екені, еліміздегі туризмге сұранып тұрған аймақтар
жайында және бүгінгідей еліміз басынан кешіп отырған әлемдік қаржы
дағдарысы кезінде туризмді дамыту қажеттілігінің туып отырғаны және
туризмді дамытудың негізгі бағыттары жайында өте қызықты, ауқымды
мәліметтер оқи аласыздар.

Мен өз жұмысымды түрлі схемалар, венн диаграммалары, кестелер және
көрнекілік ретінде көптеген суреттер арқылы толықтырдым.

Ғылыми жұмыстың өзектілігі.

Жалпы елімізд туризм саласы енді дамып келе жатқан экономиканың
бірден бір саласы. Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына әсер
етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің құрылуы және
жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, комуналдық-тұрмыстық, мәдени,
медициналық қызмет көрсетуді дамытумен тығыз байланысты. Сөйтіп туризм
индустриясы басқа секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым
пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие.

Мен неге бұл тақырыпты таңдадым?

Себебі туризм саласы экономиканың басқа саласымен салыстырғанда әлде
қайда көп табыс келтіретін сала және басқа секторларға ұқсамайды, тез
қарқынмен дамиды.

Сонымен қатар мені еліміздегі туризмнің қазіргі жағдайы және
болашақта туризм саласын қарқынды дамыту сияқты мәселелер қызықтырады.
Сондықтан да еліміздегі туризм саласын зерттеп, оның көптеген
ерекшеліктерін анықтау менің жұмысымның басты тақырыбына айналды. Бүгінгі
таңда туризм саласының экономиканы дамытуда мол мүмкіндік беретінін екінің
бірі біле бермейді. Осы ғылыми жұмысымды жазу барысында еліміздегі
туризмнің жай-күйі, дамыту жолдары жайында көптеген мәліметтер жинақтадым.

Елімізде түрлі рекреациялық ресурстардың мол екендігіне
қарамастан, туризм саласының қарқынды дамымағандығына назар аудардым.

Қазақстандағы туризмнің жай-күйі және оны дамытудың проблемалары
атты ғылыми жұмысымның мақсаты:

• еліміздегі туризм таралу аймақтарын анықтау:
• туризм саласының экономика сферасына тигізетін оң әсерін анықтау:
• туризмге сұранып тұған аймақтарды анықтау:
• еліміздің дамуы үшін туризмді дамытудың қажеттілігін талдау:
• болашақта елімізде туризмді қарқынды дамыту мәселелерінің шешімін
анықтау:
• елімізде туризм саласын міндетті түрде дамыту керектігін айқындау:
сияқты күрделі мәселелер тақырыптың мақсаты етіп алынды.

I. Қазақстанда туризмнің қалыптасуы

1. Қазақ елінде туризмнің қалыптасу кезеңдері

Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқандықтан Қазақстан аумағындағы қалалар мен
табиғаты ғажайып қорықты жерлер ежелден саяхат және туризм нысандары болып
табылған. Қазақстандағы алғашқы туристік ұйымдар 20 ғасырдың 20 – 30-
жылдары пайда болды. 1929 жылы Алматы қаласында тұңғыш туристік жорық
ұйымдастырыды. Оған Г.И. Белоглазов пен Ф.Л. Савин басқарған 17 мектеп
мұғалімдері қатысты. Жорық Алматы төңірегінен басталып Есік көлінде (62 км)
аяқталды. 1930 жылы Алматы өлкетану мұражайы жанында Пролетарлық туризм
және экскурсия қоғамының өлкелік бөлімшесі жұмыс істей бастады. Оның
алғашқы төрағасы болып В.Г. Горбунов сайланды. Осы жылы Алматы қалалық
телеграф пен пошта қызметкерлерінен (16 адам) құралған топ (Ф.Л. Савин
басқарған) Медеу – Көкжайлау – Үлкен Алматы көлі жағалауына дейін барды.
Туризмнің бұл түріне В.Зимин, А.Бергрин, Д.Литвинов, Х.Рахимов,
Г.Белоглазов, т.б. көп үлес қосты. 1931 жылы қаңтарда Алматыдан Зиминнің
бастауымен алғаш рет шаңғышылар жорығы ұйымдастырылды. “Еңбек және
қорғаныс” эстафетасын алған бұл жорыққа қатысқан 8 шаңғышыға ұлттық атты
әскер полкінің сегіз шабандозы қосылды. Олар Алматыдан шығып, Ұзынағаштан
өтіп Қордай асуы арқылы эстафетаны Қырғызия командасына табыс етті. Сол
жылы Алматыдағы Жетісу губерниясының мұражайдың жанынан Бүкілодақтық
пролетарлық туризм мен экскурсия ерікті қоғамының 10 мүшесі бар алғашқы
ұясы ұйымдастырылды.

Әуесқой туристердің бастауымен Алатау қойнауындағы Күйгенсай (Горельник)
шатқалында туристер үшін шағын үй салынды. 1936 жылы бұл жерде
республикадағы ең алғашқы 50 кісілік “Горельник” турбазасының шаңырағы
көтерілді. 1938 жылы Көкжайлау шатқалында (Алматы маңында) алғаш
қазақстандық туристер слеті өтті. Оған 200-дей туристер қатысты. 1943
жылдың басынан “Горельник” турбазасында Кеңес армиясының тау атқыштарын
даярлайтын Бүкілодақтық нұсқаушылар мектебі орналасты. Соғыстан кейін
“Горельник” тау шаңғышылары мен альпинистер кадрларын даярлайтын базаға
айналды. Адамдардың белсенді демалысы мақсатында 1952 жылы Қазақстанда
Туристік-экскурсиялық басқарма (ТЭУ) құрылды. 1961 жылы Алматыда
Респубикалық жас туристер станциясы ашылды. 1960 жылы кәсіподақтардың Қазақ
республикасының кеңесі жанынан туризм жөніндегі республика басқарма
ұйымдастырылды. 1962 жылы Туристік-экскурсиялық басқарма Туризм жөніндегі
кеңес болып қайта құрылды. 1965 жылы Қазақстанда республикалық және 5
облысық (Алматы, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Орал, Шымкент) туристік кеңес
және әр облыста экскурсиялық бюро ашылды.

1950 – 60 жылдары Алматы жоғары оқу орындарында тау туризмі, альпинизм
(шыңға шығу), спорттық туризм дами бастады. Мұның нәтижесінде туристік
нұсқаушылар тобы қалыптасты. Осы жылдары С.Күдерин, Ү.Үсенов, Н.Дубицкий,
В.Г. Хомулло, т.б. мамандар оқушылар мен студенттер арасында туризмді
дамытуда үлкен үлес қосты.

1958 жылы Зиминге тұңғыш рет туризм бойынша КСРО-ның спорт шебері атағы
берілді.

1970 жылы құрылған Туризм және саяхатшылықтың республикалық кеңесі
туризмнің одан әрі дамуына әсер етті.

1971 – 75 жылдары Қазақстанда туризмнің материалдық базасын нығайып,
саяхаттық-туристік ұйымдар көбейді, жаңа туристік базалар мен мейманханалар
пайдалануға берілді.

1978 жылы Қазақстанда экскурсия мен туризмнің респ. кеңесі және 14 облыстық
кеңес, 17 туристік база мен мейманханалар, 26 саяхат, экскурсия бюролары
және шет ел туристеріне қызмет көрсететін 3 бюро, Алматы, Орал, Шымкент
қалаларында туристік автомоб. базалары құрылды. Туристік базалар мен
мейманханалардағы орын саны 7 мыңға жетті.

1988 жылы туризм құрылымында біршама өзгерістер болды. Жаңадан туристік
экскурсия қауымдастықтары құрылды. Осы жылдары Қазақстан туризмінің дамуына
Н.И. Самойленко, С.Әбденбаев, Т.Жездібаев, А.Чукреев, О.Мазбаев, С.Р.
Ердәулетов, т.б. үлкен үлес қосты. Тәуелсіздік алған Қазақстанда 1991
жылдан туризм саласы дамудың жаңа сатысына көшті. 1993 жылы Қазақстан
Дүниежүзілік туризм ұйымына мүше болды. Осы жылы туризм индустриясын
дамытуға арналған ұлттық бағдарлама қабылданды.

1997 жылы Қазақстан Республикасының Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын
қайта өрлету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұралар сабақтастығын
дамыту тұжырымдамасы, жалпы туризм дамуының стратегиясы жасалды. 2001 жылы
13 маусымда “Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы” заң
қабылданды. Онда республикадағы туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі
шаралары, туристік қызметті лицензиялау, т.б. мәселелер тұжырымдалды.
Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристік нысандарды ұтымды
пайдалануға мүмкіншілік береді, сонымен қатар экономиканың басты
тармақтарының бірі ретінде дамытуды қажет етеді.

2002 жылы республикада 430 туристік ұйымдар, фирмалар мен әр түрлі бюролар
жұмыс істеді. Оларда 6 мың адам, оның ішінде 1500 кәсіптік экскурсия
жүргізушілер (гидтер) қызмет көрсетеді. Қазақстанның туристік фирмалары
дүние жүзінің 80-ге жуық елімен қарым-қатынас жасайды. Алматы қ-ның 25
фирмасы және 5 облыс орталығы Үндістанға, Түркияға, Біріккен Араб
Әмірлігіне, Пәкстанға, Корея Республикасына, Грекияға, Польшаға, т.б.
елдерге чартерлік әуе рейстерін жолға қойған.

Қазақстанда туризмнің барлық түрлері (танымдық, ойын-сауық, этника,
экология, денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, балық аулау,
атпен серуендеу), т.б. бойынша жүргізіледі. Бұл үшін Қазақстан аумағы
бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгіленген. Оларға Қазақстанда
жиынтық сыйымдылығы 33 мың орынды 372 әр түрлі категориялы қонақ үйлер
қызмет көрсетеді. Мысалы, Алматы қаласында қонақтарға “Алатау”,
“Қазақстан”, “Достық”, “Есік”, “Отырар”, “Астана”, “Анкара”, “Hyatt Regency
Almaty”, “Интурист”, т.б. қонақ үйлер сервистік қызмет көрсетеді. Астанада
30 туристік фирма және 25 қонақ үй орналасқан. Олардың ірілері: “Окан –
Интерконтиненталь Астана”; “Комформ – Отель Астана”, “Турист”, “Есіл”,
“Жібек жолы”, “Алтын дала”, т.б.

Туризм мамандары Туризм және спорт академиясында, Қазақ халықаралық
қатынастар және әлем тілдері университетінде, Алматы мемлекеттік
университетінде, Қазақ Ұлттық университетінде, “Тұран” университетінде,
т.б. жоғары оқу орындарында дайындалады.

2. Туристік нысандар

Қазақстандағы туристік ресурстарға – туристік қызмет көрсету нысандарын
қамтитын табиғи-климаттық, тарихи, әлеуметтік-мәдени, сауықтыру нысандары,
сондай-ақ туристердің рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың күш-
жігерін қалпына келтіріп сергітуге жәрдемдесетін өзге де нысандар жатады.
Олар мәдени-танымдық, экологиялық, спорттық, әлеуметтік, діни, т.б. туризм
түрлеріне бөлінеді.

Қазақстандағы туристік нысандар бірнеше топтарға бөлінеді:

1. табиғи-рекреациялық

2. тарихи-археологиялық

3. тәуеп ету

1. Табиғи-рекреациялық нысандарға Солтүстік Қазақстан аймағындағы
Көкшетау, Бурабай, Баянауыл, Ерейментау, Шығыс Қазақстан аумағындағы
Зайсан, Марқакөл, қазақстандық Алтай, Оңтүстік Қазақстан жеріндегі
Батыс, Солтүстік Тянь-Шань, Алтынемел таулары, Жетісу алабы, Батыс
Қазақстандағы Үстірт, Мұғалжар, Каспий ойысы, Жайық өңірі, Орталық
Қазақстандағы Қарқаралы, Қызыларай, Бектауата, Ұлытау, т.б. табиғи
нысандар жатады. Сонымен бірге Алматы облысындағы ұлттық саябақтар мен
қорықтардың туризмді дамытуда маңызы зор. Оларға Іле-Алатауы ұлттық
саябағы, Түрген-Шамалған өзендері аралығындағы шатқалдар, Түрген,
Есік, Талғар, Алматы, Қаскелең, Шамалған елді мекендері жатады.
Алтынемел, Көкшетау, Бурабай ұлттық саябақтарында туризмді дамыту
мемлекет тарапынан қолдау тауып, дамып келеді. Қазақстан аумағындағы 9
мемлекеттік қорықта да ғылыми-экологиялық туризмді дамытудың алғы
шарттары қалыптасқан.

2. Тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік-экскурсиялық
сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткіштердің кез-келген
нысандары туристік-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның
ішінде Жетісудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік
Қазақстандағы Отырар, Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық, т.б. көне
қалалардың орнына туристердің қызығушылығы мол. Археологиялық-тарихи
ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының ішінде қорғандар мен
мазарлардың маңызы зор. Қола дәуір ескерткіштеріне жартастағы
петроглифтерді атауға болады. Оларға әйгілі бірегей ғибадатханалар:
Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу өзеніндегі Ешкіөлмес
ғибадатханасы, сондай-ақ Шолақ, Кіндіктас, Баянжүрек тауларындағы
тастағы суреттер жатады. Біздің дәуірімізге дейінгі 6 – 3 ғасырлардан
қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы және сақ
әскері киімін киген “Алтын адам”, 2001 – 2002 жылдары Шығыс Қазақстан
облысы Қатонқарағай ауданының Бергіел (Берел) қорғанында табылған “Сақ
патшайымы” археол туристік нысандарға жатады. Ортағасырлық Түркістан,
Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б. елді
мекендер қазіргі туристік нысандар болып табылады.

Түркістан – қазақ хандығының алғашқы астанасы. Онда Қожа Ахмет Иасауи
кесенесі салынған, кесене іші мен айналасына қазақ мемлекетінің негізін
қалаған Тәуке, Тәуекел, Жәңгір, Есім, Абылай, Қазыбек би жерленген.

Қазақстанда Отырар, Сарайшық, Сайрам, т.б. ортағасырлық көне қалалар
туристер үшін тартымды нысандар.

3. Тәуеп ету (діни) туризм нысандары республика аумағында көптеп
кездеседі. Оларға түркі әлеміндегі қасиетті Түркістан қаласы, Қожа
Ахмет Иасауи кесенесі, Абаб-Араб мешіті, Гауһар-ана зираты, Әли-Қожа
бейіті, т.б. жатады. Адамдар бұл қасиетті жерлерге тәуеп етіп, Аллаға
сиыну үшін келеді. Одан басқа Қоғам а. маңында (Отырар ауданы) Арыстан
баб кесенесі, Ибраһим-ата бейіті, Қарашаш ана кесенесі, Тұраба
ауданыннда – Ысмайыл-ата мазары орналасқан. Жамбыл облысында – Айша
бибі кесенесі мен Қарахан кесенесі, Қызылорда облысында – Артық,
Айтман кесенелері, Балқаш көлі маңында – Тектау ата, Әуез бақсы, т.б.
киелі орындар бар. Қазақ халқының азаттық күресі жолындағы батырларға,
қолбасшыларға деген құрмет белгісі мемориалдар мен ескерткіштерде
көрсетілді. Бұларға Райымбек пен Қарасай батыр ескерткіштері (Алматы
облысы) Қордайдағы (Жамбыл облысы) Өтеген батыр, Ақтөбедегі Есет
батыр, Солтүстік Қазақстандағы Ағынтай мен Қарасай ескерткіштері,
Астанадағы Қаракерей Қабанбай ескерткіштері, т.б. жатады. Ордабасы мен
Аңырақай сағасының жазығы, Ұлытаудағы үш жүздің басын қосқан жер,
тарихи орындар ретінде Жошы және Алаша хан кесенелері, Алматыдағы
тәуелсіздік монументі, Астанадағы үш би ескерткіштері қастерлі орындар
санатында туристік нысандарға қосылады. Қазақ тарихындағы құнды мәдени
ескерткіштер қатарына: Қозы Көрпеш – Баян сұлу, Еңлік-Кебек
кесенелері, Ш.Уәлиханов, Қ.Мұңайтпасұлы мемориалдары, Сұлтан Бейбарыс,
Құрманғазы және Д.Нұрпейісова, Абай, Абылайхан, Әлия мен Мәншүк,
А.Иманов, І.Жансүгіров, С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б. көптеген естелік
орындар жатады.

Республиканың әсем де әдемі жерлерінде бірнеше туристік базалар орналасқан.
Оларға Іле Алатауындағы “Шымбұлақ” шаңғы базасы, Павлодар облысы Жасыбай
көлі жағасындағы “Баянауыл”, Қарағанды облысындағы таулы-орманды
“Қарқаралы”, Шығыс Қазақстан облысындағы Бұқтырма бөгені жағасындағы “Алтай
мүйісі”, Орал қаласы Жайық өзені маңындағы “Орал”, Қостанай облысындағы
орманды-тоғайлы Наурызым алқабы, Оңтүстік Қазақстан облысы Бадам
жазығындағы “Оңтүстік”, Көкшетау таулы аймағындағы “Золотой бор” базалары
жатады. Қазақстанда белгілі туристік маңызы бар зоологиялық, ботаникалық
қорықтар да жеткілікті. Оларға Алматы қорығы (кешенді), Іле атырауы
(зоологиялық), Тарбағатай (зоологиялық), Жалтыркөл (зоологиялық), Ұлытау
(зоологиялық), Бетпақдала (зоологиялық), Қарақия-Қаракөл (зоологиялық),
Зеренді (зоологиялық) қорықшалары, Шарын каньоны (ландшафты – палеонтолық)
және Шарын өзеніндегі “Шетен тоғайы” (ботаникалық), Күміс қылқанды орман
(ботаникалық), Жаманшық тауы (геморфологиялық), Айғайқұм, Әншіқұм
(геоморфологиялық), Жаңғақ тоғайы (ботаникалық), Бүркіттау шоқысы және Тұма
бастаулар (гидрологиялық), т.б.

II. Қазақстан туризмінің қазіргі жағдайы

1. Тәуелсіздік алған жылдардан кейінгі қазақ туризмінің жағдайы

Қазақстандағы туризмнің тарихи алғы – шарттары б.д.д үшінші мың
жылдықта қалыптаса бастаған Ұлы Жібек жолының қалыптасуы мен дамуы болып
табылады.

Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін туризм басқа да экономика салалары
сияқты орталықтан қатаң регламенттелді. Туристік қызметтегі КСРО-ның
негізгі аймақтары Кавказ, Қырым, Балтық өңірі, Ресейдің, Орта Азияның
тарихи орталықтары болды. Сонымен бірге, Қазақстанның бірқатар сәулет,
археологиялық, мәдени ескерткіштері мен табиғи көрнекті жерлерінің тарихи
мәніне іс-жүзінде жарнама жасалмады және сұраныс болмады.

Қазақстанда туризм өндірісінің дамымай қалуының бір себебі
экономика саласы ретінде онымен мемлекеттік деңгейде тікелей айналыспады.
Туризмді аумақтық ұйымдастыру және мемлекеттік емес туристік құрылымдарды
кешенді болжауға, ұзақ мерзімді жоспарлауға назар аударылмады. Туризм
табысының үлкен бір бөлігі жергілікті бюджетке түсетіндігіне қарамастан,
жергілікті басқару органдарының тарапынан туристік қызметті басымдық деп
танымауы саланы дамытуды тежеуші фактор болып табылады.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін туристік қызметті реттеу мен
халықтың тарихи және мәдени мұрасын қайта өркендету үшін негіз қаланды.

Бүгінгі күні біздің мемлекетімізде туризмді дамыту Туризм туралы
ҚР-ның 1992 жылғы 3 шілдедегі № 1508-ХІІ Заңымен ҚР Президентінің Түркі
тілдес мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясын іске асыру туралы,
Ұлы Жібек жолының ҚР-дағы туристік инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ЮНЕСКО
жән ДТҰ-ның жобасы туралы 1997 жылғы 30 сәуірдегі №3476 және Жібек
жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес ммлекеттердің
мәдени мұрасын сақтау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау
ҚР-ның мемлекеттік бағдарламасы туралы 1998 жылғы 27 ақпандағы № 3859
жарлықтарымен қамтамасыз етіледі. Осы құжаттардың қабылдануы туризмнің
Қазақстандық рыногын дамытуға оң әсер етті.

Қазақстанда туризмнің даму жағдайы кереметтей болмай тұр. Кейбір
агенттік тарапынан ұйымдастырылған бірлі жарым семинарлар мен іске асуы
күмәнді жобаларды ескермесек, әрине. Жарнамалық газет-журналдардың тең
жартысын алып тұрған турфирмалар мен туристік агенттіктерге көз салсаңыз,
туризм қарыштап дамып жатқандай әсер қалдырады. Қазіргі таңда ашық нарықтық
қоғам туризмнің дамуына қолайлы жағдай жасап тұр. Тек қажетті жағдай жасап,
құқықтың жағын реттеп, тәртібін қадағалап, қабылданған бағдарламалардың
жүзеге асуын қадағалап тұрса жетіп жатыр. Қазіргі кезде туризмнің жеткен
жетістіктерін (біршама дамығаны рас қой) агенттікпен байланыстыруымыз қате
болар еді. Аталған агенттіктер барынша қызмет атқаруда, олардың ішінде
мемлекеттік пайдадан гөрі жеке пайдасын көздейтіндері қаншама. Дегенмен
еліміздің ірі аймақтарында туристік қызмет көрсететін фирмалар мен қонақ
үйлер келесідей:

Қазақстандағы туризм қараусыз өскен жеміс ағашы секілді жабайыланып
бара жатқаны жасырын емес. Көршіміз Қырғызстанның жылдық бюджетінің
жартысын Ыстықкөлге демалу үшін келген туристердің әмияны құрайды екен.
Туризмнің басқа елдердегідей емес, елімізде экономикалық маңызы төмен. Біз
көп ретте сұлу табиғатымыз бен тарихи мәні зор ескерткіштерімізді айтып
мақтанғанда алдымызға жан салмаймыз. Ал, іске келгенде дүрмектің соңында
қалып жатамыз. Әлде, біздің табиғаты сұлу аймақтарымыз бен тарихи
ескерткіштеріміз біз айтқандай емес пе? Олай демек тұрмақ, ойлаудың өзі
қиянат болар еді.

Жыл сайын сыртқа шығушылар туризмінің көлемі артуда. Егер
2000 жылы туристік фирмалар шетелге 67360 туристі жіберсе, ал 2005 жылдың
қорытындылары бойынша кеткен Қазақстан Республикасы азаматтарының саны
210692 туристі құрады. Алыс шетел мемлекеттерінің ішінде Түркия – 63,1 мың
адам (30%) , Қытай – 48, 6 мың адам (23,1%), Біріккен Араб Әмірліктері –
23,8 мың адам (11,3%) Қазақстан тұрғындары арасында барынша танымал болып
табылады.

Қазіргі таңда сыртқа шығатын туристік сапарлардың мөлшері – 50 пайызға
жуық, ал елімізге келетін туристік сапарлар – 16 пайызды ғана құрайды.
Туристер ағынын қайткенде көбейтуге болады? Осы орайда Туркия мен
Тайландтың туризмнен түсетін кірісті көбейту үшін визаны арзандатқаны,
тіпті кейбір елдер үшін визасыз кіруге мүмкіндік бергені нәтижелі болған.
Ал біздің елімізде қызмет көрсету сапасы төмен бола тұрса да, туристік
жолдамалардың құны аспандағы айға тең. Солай бола тұрса да елімізге
келушілер күрт көбеюде. Оның себебі біздің еліміздің сұлу табиғаты, салт-
дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыздың сақталғандығы және ең бастысы біздің
елімізде тыныштықтың, бейбітшіліктің болуы, еліміздің қауіпсіз аймақ
ретінде танылуы. .

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне қарағанда
2004 жылы Қазақстанда туризм саласында 379,3 мың адам еңбек еткен, бұл 2003
жылға қарағанда 17,8 процентке артық.

Жоғарыда көрсетілгендермен қатар, ұлттық туристік нарықта шетелдер
қатысатын 37 туристік ұйым қызметін жүзеге асырады.

Тек қана туристік ұйымдардың қызметінен Қазақстан Республикасының
кірісі 2005 жылы 5902,6 млн. теңгені құрады.

Тұтастай алғанда, 2005 жылы республика бойынша туристік индустрия
кәсіпорындарының кірісі 16,8 процентке көбейіп, 30553,4 млн. теңгені
құрады, сонымен қатар бюджетке 6526,5 млн. теңге аударылды, бұл былтырғымен
салыстырғанда 37,6 процентке артық (2-қосымша). Көрсетілген қызметтердің
жалпы көлемі де 43,3 процентті құрады. Қазақстан Республикасы Статистика
агенттігінің деректеріне қарағанда 2004 жылы Қазақстанда туризм саласында
379,3 мың адам еңбек еткен, бұл 2003 жылға қарағанда 17,8 процентке артық.

2. Туризм қазаққа таңсық емес

Асың барда ел таны, беріп жүріп. Атың барда жер таны, желіп жүріп.
Қазақтың осы мақалын сандаған мақалаларда майын тамыза мәселе етіп көтеруге
мұрындық болған туризм саласына қатысты қолданса да жараса кететіндей.
Еуропаны ат тұяғының дүбірімен шошытқан ғұндардың бүгінгі ұрпағының
бейбітшілік заманда да кәрі құрлыққа аяғы жетіп жатыр. Тек бұл жолғы
барыстың жолы мен жөні басқа. Тамашалаушы турист ретінде. Бұл жағынан атам
қазақтың атың барда желіп жүріп жер таны деген аманатын атқарып
жатқандаймыз. Ал, асымызды беріп жүріп, ел тани алып жатырмыз ба? Барымызды
асырып, басқаларды елімізге, жерімізге, салтымызға, табиғатымызға тиісті
деңгейде тәнті ете алмай келеміз. Басқалар түгілі, отандық
демалушыларымызды. Әйтпесе, олар жер танимын деп жат жұртқа желіп кетпес
еді.

Туризм толағай табыс көзі ғана емес, жұмыссыздық мәселесін де шешуге
септігін тигізетін сала. Дамушы емес, дамыған елдердің өзі туризмге
тарпейілділік танытпауы сондықтан. Қазақстан да туризмнің қаржылық
қызығынан кенде емес. Ресми деректерге сүйенсек, аталмыш сала 2007 жылы 63
млрд, 2008 жылы 73 млрд теңге кіріс кіргізген. Отандық туризмді түлетудің
2007-2011 жылдарға арналған жобасы үшін үкіметтің бөлген 60 млрд теңгесі
бұл бес жылда 600 млрд болып қайтуы керек болатын. Шортанды мен Қапшағайды
ойын бизнесі дамыған туристік аймаққа айналдырып, 550 мыңға тақау адамды
жұмыспен жарылқау жоспарланған. Алайда, арман ақиқатқа айналмай-ақ
келеді. 2011 жыл да бел ортасынан ауып қалғанын ескерсек, жоба бойынша
етілген еңбектің есебін естір күн де алыс емес.

Әрине, қайда демалам десе де саяхаттағысы келген адамның өз еркі. Алайда,
азаматтарымыз шілде шығысымен шабаданын жинап шетелге шапқылауын шектемесе
және отандық туризмді кеңейтіп, шетелден келушілердің қарасын көбейтпесек,
жұмсаған он теңгені жүз теңге етіп қайтару орындалмас жоспар күйі қала
бермек. Ол үшін керегі, елдің бәрін еріксіз тартатындай қызмет жүйесі мен
соған сай нарқы. Әрине, бұл біз ойлап тапқан ақыл емес. Бәрі бесенеден
белгілі. Десе де, отандық туризмдегі осы мәселеге қатысты таразының екі
басы теңеспей-ақ келеді. Елімізде тәнің тынығып, жаның тыныш табатын
демалыс орындары көп-ақ. Мәселен, соның ішінде көп мысалға келтіретін
Көкшенің Бурабайында бір күндік демалыс құны орташа 18 000 теңгені құрайды
екен. 180 000 теңге төлеңіз де, он күн оң жамбастап жата беріңіз. Туризмі
қаншама елден қара үзіп алдыға кеткен Түркияның өзінде бес жұлдызды
қонақүйде 10 күн демалу үшін 1200 АҚШ долларын қисаңыз болғаны. Ал, түрік
ағайындардың қонақүй жайы мен қызметі біздікілермен салыстыруға келмейтіні
айдан анық. Демалушылар үшін ыстығы басылмайтын іргеміздегі Ыстықкөлдің
пансионаттарында бір күндік демалу 120 мен 140 АҚШ доллары аралығында.
Барып-қайтуыңызға кемі 5000 теңгені бөлек қойыңыз. Ақшасына қарай қызметі
деген қағиданы ұстанатын нарық заманының куәгерлері бұдан соң өзге елге бет
түземегенде қайтсін. Ішкі туризмге қарағанда сыртқы туризмнен табыстың
қомақтырақ болатынын біліп алған отандық туристік агенттіктер де шетелді
жарнамалап әуре. Қаламыздағы сандаған туристік агенттіктердің бірі Sun
Holidays турагенттігінің туризм жөніндегі менеджері, тегін айтудан бас
тартқан Светлананың сөзі осыны еріксіз растатады. Біздің туристік
агенттіктің туризм саласында жұмыс істеп келе жатқанына он жылдың жүзі. Біз
ішкі туризммен айналыспаймыз. Ол өзін-өзі ақтамайды. Мұнан ары отандық
туризм жөнінде ештеңе айта алмаймын. Есесіне, сыртқы туризммен тірлік етіп
келеміз. Тайланд, Түркия, Египет, Біріккен Араб Әмірліктері, Тунис, Шри-
Ланка және Еуропаның барлық елдеріне дерлік жібере аламыз. Біз арқылы
демалып қайту Түркияда 800, Тайландта 1100 доллардан, ал, Еуропа елдерінде
1000 еуродан кем емес. Қуанарлығы, бізге келушілер саны жыл санап артуда.
Еуропаға қарағанда Азия елдеріне сұраныс көптеу,– дейді ол. Туризм
нарығында жұмыс істеп келе жатқанына 10 жылдан кем болмаған Жібек жолы
туристік агенттігі де сыртқы туризмнің талабын орындап жүргендердің бірі.
Қазақ жерін шетелдіктерге таныстырудың орнына отандастарымызды шекара
асыруға бейім бұл турагенттік те әлемнің қай түкпірін қаласаңыз, сонда
жіберетіндіктерін айтып отыр. Жалпы, бір сөзбен түйгенде, елімізде 1000-нан
астам турагенттік тіркелген. Олар әлемнің 80 мемлекетіне қолыңызға жолдама
ұстатып жібере алады. Солардың жиырма пайыздайы ғана шетелден Қазақстанға
қонақ тартып әлек. Шетелге жібергіш турагенттіктердің шикілігі де жоқ емес.
Қаңтарда жүзден астам қазақстандық туристердің Қытайдың Хайнань аралынан
елге қайта алмай төрт күн тоқырағаны есте. Бұған қаржылық түсініспеушілік
себеп болған. Былтыр Тайландқа демалуға барған шымкенттік туристің
жағажайдан жансыз денесі табылғаны тағы бар. Камбоджаға өз бетімен
саяхаттап барған 48 жастағы қазақстандық турист Лариса Шамованың храмға
көтерілу кезінде 7 метр биіктіктен құлап, жергілікті аурухана төсегіне
таңылғанына да көп болған жоқ. Басынан қатты соққы алған Ларисаны
жергілікті ауруханада ұстап тұрудың күндік ақысы 3 000 долларға түсуде.
Басына екі рет операция жасалып, жасанды тыныс алу аппаратына қосылған
қазақстандық туристі елге алып келу үшін 100 000 еуро қажет көрінеді.
Мұндай шешім қабылданған жағдайда Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі
көмек көрсетуге әзір екендігін айтуда. Ал, әзірге ес-түссіз жағдайда жатқан
Ларисаның туыстары есепшот ашып, елден көмек сұрауда. Осы жерде медициналық
сақтандыру мәселесі қылаң береді. Сондықтан, шетелге шығарда медициналық
сақтандыру құжатын ұқыптап алған жөн. Денсаулығыңызға нұқсан келтіретін
тосын жағдайға тап бола қалсаңыз, емделу бағасын толық өтемесе де, септігі
тиері сөзсіз. Бұл орайда сақтандыру компанияларының айтуынша, отандық
туристер өз тәуекелдерін сақтандыруды әдетке айналдыра бастаған. Көпшілігі
оны шетелге барғанда дәрігерге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.