Экономиканың инновациялық дамыту

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 ЭКОНОМИКАНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Экономикалық жүйенің инновациялық дамуын мемлекеттік қаржылық реттеу негіздері

1. 2. Қазіргі кезеңде экономиканы қаржылық реттеу түрлері мен әдістері

1. 3. Нарық жағдайында аграрлық өндірісті инновациялық дамытудың қаржылық негіздерін қалыптастыру

2 АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

2. 1 Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтік-экономикалық даму басымдықтары бойынша инвестициялық жобалар жасау

2. 2 Құрылымдық-инновациялық басымдықтарды агроөнеркәсіп кешенінде қолдау механизмдері

3 АГРОӨНЕРКӘСІП ҚҰРЫЛЫМДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ДАМЫТУДЫҢ БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРЫ

3. 1 «Қазақстан - 2050» экономикалық стратегиясы және агроөнеркәсіп кешеніндегі ұдайы өндірістің инновациялық дамытудың қаржылық ерекшеліктері

3. 2 Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру кезеңінде ауыл шаруашылығы өндірісін қаржылық қолдау

3. 3 Агроөнеркәсіп кешенін инновациялық дамытудың перспективалары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Егеменді еліміздің ауыл шаруашылығындағы дағдарысты жағдай терең экономикалық реформалардың жүзеге асуына қажеттілік туғызды. Экономикалық реформаларды тереңдету және нарықтық қатынастарды қалыптастыру үдерісінде ауыл шаруашылығы өндірісін басқару жүйесін құруға бағытталған жаңа әдістерді әзірлеудің анықтаушы рөлі күшейді.

Бұл жөнінде Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында былай деді: «Кеңестiк экономиканың кембағалдығынан зардап шеккен де нақ сол ауыл шаруашылығы, ең алдымен дәл сол ауыл еңбеккерлерi, нарыққа көшу кезеңiнде оның залалын жон терiсiмен сезiнген де солар. »[1] .

Осыған байланысты, экономикалық реформа ауыл шаруашылығын индустриалды-инновациялық дамытуға арналған қаржылық басқару механизмін қайта құруды қамтиды. Реформаның басты ерекшелігі - оның негізгі өндірістен бөлек емес, керісінше нарықтық қатынастардың даму жағдайында шаруашылық механизмді жетілдіру үдерісімен бірге және бір уақытта жүзеге асырылатынында.

Ауыл шаруашылығында тиімді нарық жүйесін құру құралдарын пайдалану негізінде экономикалық қатынастарды қаржалақ басқарудың құрылымдық, технологиялық және экономикалық механизмдерін жетілдірудің жаңа кезеңін болжамдайтын қоғамның тұрақты даму деңгейіне қол жеткізу қазіргі заманғы экономиканың басты бағдарына айналып келеді.

Бүгінде қазақстандық экономиканың өлшемдеріне сай келетін, ауыл шаруашылығының ерекшеліктерін ескеретін, аграрлық капиталдың жинақталуын ынталандыратын және қолданылу тиімділігін арттыратын, экономикалық тұрғыдан пайдалы шарттарды қалыптастыруға қабілетті, нарықтық үдерістерді басқарудың ықпалды қаржылық механизмін құруға қажеттілік туындап отыр.

Индустриалды-инновациялық дамуды тиімді қаржылық басқару мен нарықтық механизмдерді қолданудың оңтайлы арақатынасын қамтамасыз еткенде ғана қоғам өмірінің және халықтың бүкіл әлеуметтік топтарының материалдық жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік шығындарды ақтауға және ауыл шаруашылығын реформалау тұжырымдамасын іске асыруға мүмкіндік туындайды.

Ауыл шаруашылығындағы нарықтық қатынастардың индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқарудың осы және өзге де мәселелері зерттеу тақырыбының өзектілігі мен оның теориялық және практикалық маңызын айқындайды.

Ғылыми зерттелу деңгейі. Ауылдық жерлерде шаруашылық жүргізудің нарықтық механизмін қалыптастыру және экономикалық тұрғыдан дәйектеу мәселесіне ХХ ғасырдың 20-30 жж. Н. Д. Кондратьев, Н. Л. Макаров, А. В. Чаянов, А. Н. Челинцев сынды аграрлық ғалымдардың зерттеу еңбектері арналған.

80 жж. соңы мен 90 жж. басында ауыл шаруашылығын нарықтық қатынастарға көшіруге, оның ішінде жаңа жер қатынастарын орнатуға, өндіріс құралдарын жекешелендіруге және мемлекет меншігінен алуға, шаруашылық жүргізудің көп деңгейлі жүйесін қалыптастыруға, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын ұйымдық-экономикалық қайта құруға, т. б. арналған жаңа ғылыми тұжырымдамалар дами бастады. Аталмыш ғылыми зерттеулер К. А. Айтаханов, Е. Б. Байбараков, В. В. Григорук, Т. А. Есіркепов, С. С. Еспаев, Т. И. Есполов, Б. Зиябеков, Г. А. Қалиев, С. М. Қасымов, Ж. К. Қорғасбаев, Р. Ю. Куватов, Ш. К. Купешов, Н. К. Мамыров, А. Б. Молдашев, Б. С. Мырзалиев, Т. Я. Нұрымбетов, К. А. Сағадиев, А. А. Сатыбалдин, М. И. Сигарев, Ж. Ж. Сүлейменов, Ж. С. Сүндетов, т. с. с. қазақстандық экономист ғалымдардың еңбектерінде қолға алынды.

Әйтсе де, осы ғылыми зерттеулерде ауыл шаруашылығында нарықтық қатынастардың қалыптасуы мен дамуы жағдайында экономиканың индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқарудың теориялық және практикалық мәселелері толық зерттелмегенін айта кеткен жөн. Сонымен қатар, тез құбылмалы экономикалық жағдайда нарықтық реформалар мен өзгерістерді ұтымды басқарудың нақты механизмдері де қажетті деңгейде ашып көрсетілмеді. Ауыл шаруашылығы саласындағы инвестициялық үрдістерді қаржыландыру мен ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасын белгілеудегі мемлекеттің басқарушылық рөлін жетілдіру мәселелері де жан-жақты зерттеулерді талап етуде. Бүгінде мемлекеттен де, корпоративтік қаржыландыру көздерінен де бөлінетін ақшалай ресурстарды шоғырландыру мен тиімді пайдаланудың экономикалық механизмінің индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқару мәселелері де оң шешімін күтуде.

Қолдағы бар ғылыми әзірлемелерде бұл мәселелер әзірге мүдделерді бір жақты қанағаттандыру тұрғысынан қарастырылған. Мәселен, аграрлық саланы басқару мәселелерін зерттейтін ғалымдар ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген конъюнктуралық сұраныс пен ұсыныста болатын өзгерістердің басымдықтарына ерекше мән береді. Ал, қаржы саласы арқылы басқару мәселелерін шешуге ұмтылатын ғалымдар болса, қаржылық, несиелік, салықтық және бағалық іс-шаралар арқылы қажетті шарттар мен стимулдарды қамтамасыз етуге бағдарланады. Қай тұрғыдан қарасаңыз да, мұнда аграрлық реформаны тұтастай жүзеге асыру, оның ішінде аграрлық реформаның даму барысын жеделдету, экономиканы басқарудың әкімшіл-әміршіл әдісін бірте-бірте жою, ауылдық жерлердегі нарықтық механизмді реттеуге мемлекеттің белсенді араласуын ынталандыру, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге қаржылық қолдау көрсету, т. б. туралы тұжырым-дамалар мен әдістер кешенді түрде қарастырылмаған.

Аталмыш мәселелердің өзектілігі мен жеткілікті түрде зерттелмеуі осы зерттеу жұмысын жүргізуге негіз болып, дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттерін анықтады.

Зерттеу мақсаты мен мнідеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты - агроөнеркәсіп кешеніндегі экономикалық үрдістердің жаһандануы жағдайында индустриалды-инновациялық дамуды қаржылық басқару механизмін тиімді пайдалану мен жұмыс істетудің теориялық-әдістемелік негіздерін, сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласының тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін мемлекет мен корпоративтік құрылымдардың басқарушылық рөлін күшейту және нарыққа қатысушылардың ауыл шаруашылығы экономикасын құрудың жаңа белестеріне сай келетін бәсекеге қабілеттілігін көтеру жөнінде нақты ұсыныстар дайындау болып табылады.

Зерттеу мақсатына төмендегі міндеттерді шешу арқылы қол жеткізіледі:

нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығының индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқарудың теориялық және әдістемелік негіздерін дәйектеу;
ауыл шаруашылығының индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқару түрлері мен әдістерін қарастыру және нарық жағдайында қабылданатын іс-шаралардың тиімділігін әділ бағалау;
индустриалды-инновациялық дамуды тиімді қаржылық қаржылық басқару жағдайында оңтайлы даму шарттарын қалыптастыруға арналған іс-шаралар жүйесі ретінде аграрлық кәсіпорындардағы шаруашылық жүргізудің экономикалық механизмін жетілдіру;
ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін қаржы-несие ресурстарын қалыптастырудың экономикалық механизмін әзірлеу;
ауыл шаруашылығы несиелерін басқару және ұйымдастыру жөніндегі экономикалық тұрғыдан тиімді үлгілерді ұсыну;

Зерттеу нысаны нарықтық шарттарға бейімделген әртүрлі ұйымдық-құқықтық түрдегі және шаруашылық құрылыстағы аграрлық құрылымдар және олардың жұмысы барысында пайда болатын ұйымдық-экономикалық қатынастар болып табылады.

Зерттеу пәніне нарықтық қатынастарды құру және дамыту жағдайында ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеу үрдісінде туындайтын ұйымдық жүйелер жатады.

Зерттеудің әдістемелік негізі және әдістері. Дипломдық жұмыстың теориялық-әдістемелік негізін экономикалық теория саласындағы классиктердің еңбектерімен қоса, отандық және шетелдік экономист ғалымдардың жалпы экономиканың, оның ішінде ауыл шаруашылығының индустриалды-инновациялық дамуын қаржылық басқару мәселелеріне қатысты еңбектері құрайды.

Зерттеу жұмысының экономикалық, саяси және құқықтық негізін Қазақстан Республикасының Заңдары және заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің аграрлық азық-түлік саясаты жөніндегі қаулылары мен бағдарламалары, Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы және аграрлық реформалар мен қайта құру мәселелері бойынша басқа да нормативті-құқықтық құжаттар құрайды. Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері, облыстық статистика басқармаларының және Ауыл шаруашылығы министрлігінің материалдары, жекелеген мемлекеттік, ұжымдық және шаруа (фермер) қожалықтарының деректері қолданылды.

Дипломдық зерттеу жұмысының барысында сандық және сапалық зерттеу, ғылыми абстракциялау, сараптамалық бағалау, таңдамалы зерттеу әдістері, т. б. пайдаланылды.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу нәтижесінде алынған тұжырымдар мен ұсыныстар ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарығындағы күшті бәсекелестік жағдайында нарықтық механизмнің индустриалды-инновациялық дамуын тиімді қаржылық басқару мәселелерін одан әрі теориялық тұрғыдан шешу үшін; ал, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында нарықтық механизмді басқару мәселелеріне қатысты ұсыныстар болса, экономикалық даму стратегиясын, оның ішінде отандық аграрлық саясатты дайындау барысында мемлекеттік басқару органдары тарапынан пайдаланылуы мүмкін.

Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі ережелер мен ғылыми дәйекті нәтижелер Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша аумақтық басқармасы, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Экономика және бюджеттік жоспарлау департаменті, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Агроинновация» АҚ және «Оңтүстік-Батыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми зерттеу институты» ЖШС жұмыстарында аграрлық құрылымдардың қызметін мемлекеттік басқару тиімділігін дәйектеуде, ауыл шаруашылығын және ауылдық елді мекендерді дамытудың негізгі бағыттарын нақтылау жөніндегі нормативтік ережелерді әзірлеуде пайдаланылу мүмкіндіктері бар.

Дипломдық жұмыстың көлемі және құрылымы. Ж ұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЭКОНОМИКАНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

Экономикалық жүйенің инновациялық дамуын мемлекеттік қаржылық реттеу негіздері

Қазақстандық аграрлық инновациялық жүйе жалпы экономика секілді, негізінен, технологиялық тұрғыдан азып-тозған, шағын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының жұмысын жандандыру мақсатында құрылымдық қайта құрастырылды. Басқару икемділігінің жеткіліксіздігі, жұмыс істеу тиімділігін арттыруға және өндірістік базаны һәм басқару технологияларын жаңартуға бағытталған стимулдардың жоқтығы инновацияларды тиімді енгізуге мүмкіндік бермеуде. Осының салдарынан агроөнеркәсіп кешенінің инновациялық әлеуеті тиімді қолданылмауда, ал кәсіпкерлік салада шағын инновациялық кәсіпкерліктің рөлі өнеркәсібі дамыған елдерге қарағанда едәуір төмен болуда. Бұл инновациялық жүйенің икемділігі мен бейімділігіне кері әсерін тигізуде.

Нарықтық экономикаға тән инновацияларды коммерцияландыру үрдісі қаражатты көп қажет ететін үрдіс болғандықтан, инвестициялық ресурстарға қажеттілік туындайды. Ал, инновациялық саладағы инновациялық жобалар керек ресурстарды дәстүрлі көздерден тарту мүмкіндіктерін шектейтін қаржылық және кәсіпкерлік тәуекелділіктің жоғары деңгейімен қатарлас жүреді.

Агроөнеркәсіп кешенінің жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті мен өндірістің техникалық және технологиялық базасын жаңарту қарқынының арасындағы қарама-қайшылық аса маңызды ғылыми мәселені - қазақстандық экономиканың аграрлық саласын инновациялық дамыту механизмдерін басқарудың теориялық және әдістемелік дәйектемесін шешуді талап етеді.

Аграрлық саланың дамуын экономикалық тұрғыдан ынталандыру және оның инвестициялық тартымдылығын көтеру үшін «2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды-инновациялық даму Мемлекеттік бағдарламасы» ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі мен нарығын басқару жүйелерін дамытуды қарастырады [2] .

Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының Индустриалды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясында» былай делінді: «Стратегияның маңызды міндеттерінің бірі мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық стратегияларды іске асыру, инвестициялық белсенділікті реттеу мен ынталандыру болып табылады, бұл индустриялық-инновациялық дамудың қазіргі мемлекеттік басқару жүйесін қайта қарауды және белгілі бір дәрежеде қайта құруды қажет етеді.

Мемлекеттік инвестициялық саясаттың индустриялық-инновациялық дамуға қатысты мақсаты қаржыландыру көзін, жеке сектордың мемлекеттің араласуынсыз шамасы келмейтін салаларына инвестицияларды қолдау мен тартудың тиісті тетіктерін айқындау болып табылады» [3] .

«Тиiсiнше, бизнес басымдықтары, қосылған құны жоғарғы өңдеу өндiрiстерiн дамыту жөнiндегi мемлекет басымдықтарына сәйкес келген жоқ. Бұл үрдiстер даму институттарының, сонымен қатар екiншi деңгейдегi банктердiң инвестициялық жобаларының тиiстi портфелiнде көрiндi. Бұл ұлттық бизнестiң қалыптасуының объективтi эволюциялық үрдiсiн көрсетедi. «Көбiктi» үрлеген дағдарыс жаңа нарықтарды және инновациялық өнiмдердi iздетедi. Қазақстанның дағдарыстан кейiнгi дамуының оңтайлы жолына жеделдете индустрияландыру жатады. » [2] .

«Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясын іске асыру жөніндегі одан арғы іс-шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 15 тамыздағы № 1165 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламасында «Мемлекеттiк басқару функцияларын тиiмдi iске асыруды қамтамасыз ету, әлеуметтiк секторды, инфрақұрылымды дамытуды, аграрлық секторды дамытуға жәрдемдесу, . . . бюджеттiк инвестициялардың басымдықтары болады. » [4] деп атап өтілген.

Экономикалық әдебиеттерге сай «…басқару - өндірістік қатынастарға қатысушылардың мүдделері мен шынайы экономикалық заңдарды ескере отырып, қоғамдық еңбек үрдісіне ықпал ету арқылы жұмысшылардың еңбек тәртібін алға қойылған мақсатқа сәйкестендіруге бағытталған бағындырушы байланыс түрі» [5, 164-бет] .

Біздің ойымызша, бұл анықтама басқарудың жүйелік, жағдайлық және әлеуметтік әдістер тұрғысынан феноменін ашып береді және оның мақсатқа сәйкестігін көрсетеді. Сонымен қатар, ғылыми анықтамалардың басым бөлігі секілді біршама шартты сипатта болады да, жекелеген ережелерге қосымша түсініктеме берілуін талап етеді.

Қаржылық басқару қатынастары әлеуметтік қатынастардың бір түрі ретінде әр түрлі субъектілердің қоғамдағы орнын және олардың қасиеттері мен ерекшеліктеріне қарай өзара байланысын сипаттайды. Бұл қоғамдық еңбек үрдісіне қатысушылардың мүдделері мен мінез-құлықтарын түзеуге және олардың қалыптасу процесіне әсер етуге мүмкіндік береді.

Олай болса, басқару қатынастары себеп-салдарлық сипатқа ие. «Себептілік пен жүйелілік диалектикалық детерминизмнің мазмұнын толығымен жояды» [6, 18-бет] .

Басқару қатынастарында белгілі бір мақсаттың болуы қажет. «Мақсат - басқару субъектісі мен объектісінің өзара қарым-қатынасын белгілейтін бастапқы нүкте. » [7, 18-бет] .

Мақсат - қаржылық басқару жүйесінің ұйымдастырушы, ынталандырушы және бақылаушы қызметтерін атқаратын бастапқы элементі. Өндірістік қатынастарды бастапқы негізгі әлеуметтік үрдіс ретінде еңбекке едәуір көңіл бөлінетін басқару нысаны деп анықтауға болады.

Өндірістік қатынастар әр түрлі объектілер (өндіріс, айырбас, бөлініс) бойынша көрініс табады. Басқару қатынастары өндірістік қатынастардың бір бөлігі ретінде осы қатынастарға қатысушылардың жүріс-тұрыстарын сипаттап, субъектілер туралы пікір қорытуға мүмкіндік береді. Алайда, өндірістік қатынастар болғанда ғана басқару қатынастары анықталады. Өзіндік мазмұны бойынша басқару қатынастары координациялық немесе инновациялық сипатқа ие бола отырып, өндірістік қатынастарды дамытудың негізгі көздерінің бірін құрайды.

Қаржылық басқару қатынастары мүдделері әркелкі адамдарды басқаруға бағытталған тұрақты өзара іс-әрекеттердің нәтижесінде пайда болады. Сол себептен, басқару ұғымының анықтамасында оның әлеуметтік-экономикалық рөліне де назар аударылады. Басқару қатынастарының түрлерін мынадай үш топқа жіктеуге болады: ынтымақтастық - мұнда өзара әрекет етуші субъектілердің мүдделері бірдей болады; бәсеке (бақталастық немесе шиеленіс) - қатысушылардың мүдделері әр түрлі немесе бір-біріне қарама-қайшы болады; келісім (ымара) - қатысушылардың қатынастары бір-біріне жол беруге бағытталады.

Мемлекеттің рөлі туралы пікірлердің келесі даму кезеңіне А. Смиттің «Халықтар байлығының табиғаты мен принциптері туралы зерттеу» еңбегін жатқызуға болады. Ол өз еңбегінде «нарықтық күштердің еркін ойыны үйлесімді құрылысты қалыптастыратынын» атап өтті [8, 13-бет] .

«Нарық» ұғымының анықтамасы төңірегінде әлі күнге дейін пікірталас толастар емес. Біздің ойымызша, нарықтың біршама толық анықтамасы ретінде А. Е. Ковалевтің мына түсініктемесін келтіруге болады: «нарық - тауар-ақша қатынастарына, тауар өндірушілер арасындағы байланыстар жүйесіне және тауарлар мен қызметтерді сатып алу-сату арқылы олардың экономикалық мүдделерін анықтауға негізделетін, ерекше механизмі (сұраныс, ұсыныс, баға және бәсеке) бар күрделі құрылым» [9, 15-бет] .

Қазіргі таңда шаруашылық жүргізудің нарықтық механизмін құру және жұмыс істету принциптері туралы нақты көзқарас та қалыптаспаған.

Кемпбелл Р. Макконелл және Стенли Л. Брю нарықтық механизм принцибін былайша түсіндіреді «…бұл нарықта әрекет ететін экономикалық үлгілердің өзі . . . ». Әрине, осындай бұлыңғыр түсініктеме шаруашылық жүрзудің нарықтық механизмінің мән-мағынасын ашып бере алмасы анық [10] .

А. Абалкин шаруашылық жүргізудің нарықтық механизмі жағдайында экономиканы дамытудың келесі аспектілерін атап көрсетеді: «…нарықтық экономика жекелеген өңірлердің және халық дәстүрлері мен мәдениетінің өзіндік ерекшеліктерін ескеретін сан алуан формалар мен үлгілер түрінде көрініс табады; нарықтық механизм қаншалықты үлкен маңызға ие болса да, ол шаруашылық жүргізу үлгісінің толық сипаттамасын бере алмайды» [11] .

Нарықтық экономикалық механизмнің әрекет ету аясының кең екені баға белгілеу жүйесін қайта құруда, өнімдердің, өндіріс құралдарының және капитал салымдарының айналымын қайта қарастыруда, несие және құнды қағаздар нарығын ұйымдастыруда, нарықтық қатынастарды және нарық пен барлық деңгейдегі өндіріс және тұтыну арасындағы байланыстарды реттейтін және оларға қызмет көрсететін ұйымдық құрылымдарды қалыптастыруда айқын көрінеді.

Арнайы шығындарды қаржыландыратын қайта үлестіру қорларын қамтамасыз етуші салық төлемдері бар. Осы заманға сәйкес нарықтық экономиканы ұйымдастыруда мемлекеттің рөлі мен қызметіне елеулі маңыз беріле бастады. Бұл мемлекеттік шығындардың өсуімен және қоғамның экономикалық өмірін мемлекеттің тікелей реттеу аясының кеңеюімен көрініс тауып отыр. Өндіріс құралдарын қоғамдастыру үрдісінің тереңдеуімен мемлекеттің экономиканы реттеу жұмыстарына араласу қажеттілігі туындайды. Сондықтан, мемлекет ел экономикасын басқару міндетін атқаратын ұйымға айналады. Мемлекеттің экономикалық ролі оның шаруашылық-ұйымдық қызметінде мына қызметтерді орындау арқылы іске асады:

- кеңейтілген ұдайы өндіріс үрдісін реттеу;

- материалдық өндірістің, капитал салымдарының және тауар айналымының көлемі мен құрылымын болжау, стратегиялық және индикативтік жоспарлау;

- экономика салаларының даму бағыттары мен өсу қарқындарын реттеу, өндірістік тапсырмалар мен шарттарды орындауды ұйымдастыру;

- ұлттық табысты мемлекеттік бюджет арқылы бөлу, қайта бөлу және пайдалану;

- елдің халықаралық экономикалық ынтымақтастыққа, оның ішінде экономикалық бірігу үрдістеріне қатынасуын қамтамасыз ету;

- сыртқы сауда мен валюталық қатынастарды және кеден баж салығын реттеу;

- қажетті кадр саясатын жүргізу және еңбек күші нарығын реттеу;

- еңбек, технологиялық және келісімшарт тәртіптерінің орындалуын бақылау [12, 43-бет] .

Мемлекеттің экономикаға араласуына нарықтық механизмге тән жетілмегендік пен кемшіліктер өзіндік ықпалын тигізеді.

Басқару, бірінші кезекте, субъект бар кезде ғана мүмкін болды. Субъект ретінде жекелеген тұлғалар, әлеуметтік институттар, ұйымдар, кәсіпорындар, мемлекет басқару органдары, т. б. қызмет атқара алады.

Экономикалық жүйеде басқару субъектілерінің келесі басты топтары атап өтіледі: мемлекеттік органдар, жергілікті өзін өзі басқару органдары және қоғамдық ұйымдар. Ғылыми әдебиеттерде мемлекеттік басқару объектілері мен субъектілері арасындағы байланыстың сипатына қатысты бірыңғай пікір жоқ.

Қоғамдық қатынастардың өзгеруі басқару субъектілерінің өзгеруіне алып келеді. Сондықтан, мемлекеттік басқару заңдары мен әдістерін мүлдем басқаша ортада қарастыру маңызды [13] .

Қаржылық басқарудың негізгі заңдарын басқарудың тиімділігін сипаттайтын уақыт үнемдеу заңы (материал, адам және қаржы ресурстарының шығынын азайту) және әлеуметтік мақсаттардың пропорционалдылық заңы (қоғам мүшелерінің өмір сүру сапасы мен әл-ауқаттылық деңгейін тұрақты көтеру, әлеуметтік ахуалы мен көңіл-күйін жақсарту, өмір сүру салтын үздіксіз жетілдіру) құрайды.

Қоғамдағы тұрақтылық ең бай және ең кедей адамдардың табысындағы айырмашылықтың 10 есеге дейін өсуіне жол бермейді. Объективті себептердің салдарынан халықтың тек қана 10%-ы ғана кедейлік шегінде өмір сүруіне болады. Бұл көптеген дамыған елдер үшін маңызды көрсеткіш. Егер бұл көрсеткіштің мәні белгіленген шектеп асып кетсе, онда қоғамда дағдарысты жағдайлар белең алып, тоқырау пайда болады. Мұндай жағдайда елдің дамуы, оның ішінде экономикалық дамуы мүлдем қиынға соғады [14] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.