Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . ………

КІРІСПЕ . . . ………:

: 1

КІРІСПЕ . . . ………: АЗЫҚ-ТҮЛІК НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . .

4: 7

: 1. 1

КІРІСПЕ . . . ………: Агробизнес және азық-түлік нарығын қалыптастырудың негіздері . . .

4: 7

: 1. 2

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің мәні, қажеттілігі принциптері мен қызметтері . . .

4: 13

: 1. 3

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің шетелдік тәжірибесі

4: 21

КІРІСПЕ . . . ………:

: 2

КІРІСПЕ . . . ………: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗЫҚ-ТҮЛІК НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ

4: 26

: 2. 1

КІРІСПЕ . . . ………: Ауыл шаруашылығы және азық-түлік нарығының даму деңгейін талдау . . .

4: 26

: 2. 2

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарын талдау . . .

4: 42

КІРІСПЕ . . . ………:

: 3

КІРІСПЕ . . . ………: АЗЫҚ-ТҮЛІК НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ . . .

4: 51

: 3. 1

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлікті отандық өндірушілерді қолдау және ынталандыру

4: 51

: 3. 2

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлікпен қамтамасыз ету факторы ретінде тамақ өнеркәсібін дамыту жолдары . . .

4: 59

: 3. 3

КІРІСПЕ . . . ………: Азық-түлік нарығын дамытудың стратегиялық бағыттары . . .

4: 64

КІРІСПЕ . . . ………:

КІРІСПЕ . . . ………: ҚОРЫТЫНДЫ . .

4: 77

КІРІСПЕ . . . ………:

КІРІСПЕ . . . ………: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. .

4: 80

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Азық-түлік нарығы өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну процестері өзара әрекет ететін әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық жүйе болып табылады, жекелеген азық-түлік нарықтары мен өзара байланысқан шаруашылық жүргізуші субъектілердің көптеген санынан тұратын күрделі құрылыммен сипатталады. Азық-түлік нарығының дамуы елдің азық-түлік қауіпсіздік мәселесін шешуге, тұрғындардың денсаулық жағдайын жақсартуға, агробизнестің әртүрлі сфераларының табыстылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Азық-түлік нарығының негізгі ядросы болып табылатын агробизнес ең алдымен ауыл шаруашылығының табиғим-климаттық, экологиялық шарттарын ескере отырып, нарықтың дамуында функционалдық және коммерциялық ерекшеліктерді анықтайды. Азық-түлік нарығының толығуы бірінші кезекте ауыл шаруашылығының өндірістік салаларының дамуы мен бәсекелік қабілеттілік деңгейіне, өнеркәсіп кәсіпорындарындағы қайта өңдеу деңгейі мен тамақ өндірісіндегі дайын өнім шығару деңгейіне тәуелді. Сондықтан агроөнеркәсіп кешенінің барлық салаларын модернизациялауды есепке ала отырып, азық-түлік нарығының мөлшері мен құрылымына ықпал ететін факторларды талдау маңызды мәнге ие. Сонымен қатар агроөнімге сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру механизмін, маркетинг қызметінің дамуы мен бәсекенің пайда болу ерекшеліктерін ғылыми негіздеу де талап етіледі. Елді азық-түлікпен қамтамасыз ету, тұрғындардың жұмысбастылығы мен экономикалық дамудың өсуін қамтамасыз етудегі ауыл шаруашылығының рөлі жөнінде Елбасы өзінің жолдауында бірнеше рет атап көрсетті [1] .

Азық-түлік нарығын зерттеудің қажеттілігі, оны реттеудің қолданылып отырған тәсілдерін оңтайландыру ел экономикасы үшін оның маңыздылығымен, азық-түлік қауіпсіздігімен, әлемдік нарыққа кезеңді интеграциялануымен, табыс көзі ретінде тартымдылығымен, азық-түлік өнімдеріне сұраныс пен ұсыныс ерекшеліктерімен шартталған.

Қазақстанда азық-түлік нарығы отандық азық-түлік өнім өндірісі мен импорттық өнімдерден құралған. Республиканың азық-түлік нарығында қалыптасқан жағдай оның теңгерімді және қалыпты қызмет етуін тежейтін бірқатар кері тенденциялармен сипатталады: тауарлы ұсыныс көлемінің қысқаруы, сұраныс пен ұсыныс көлеміндегі аймақтық айырмашылықтардың күшеюі және т. б. Азық-түлікпен қамтамасыз етудің негізгі көлемі импорттық өндіріс есебінен қалыптасып отыр. Республика аймақтарында азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі әлі де төмен. Бұл өндірістің мамандану деңгейін төмендетеді. Қорытындысында өндірістің тауарлылығы төмендеп, азық-түлік нарығының дамуы кешеуілдейді, азық-түлікпен қамтамасыз ету тұрақтылығы азаяды. Дипломдық жұмыста азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу мәселелері және оларды шешу мүмкіндіктерін қарастыратын боламыз.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұйымдастыру және экономикалық мәселелердің кешенді шешімін талап ететін азық-түлік нарығын дамыту мәселелері күрделі және көпқырлы. Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу мәселелері Алтухов А. И., Буздалов И. Н., Винничек Л. Б., Ковалев Е. В., Коваленко Н. Я., Кондрашова О. Н., Кузнецов В. В., Милосердов В. В., Назаренко В. И., Гомелько Т. В. сияқты ресейлік ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Соңғы жылдары азық-түлік нарығын дамыту мәселелері А. С. Есимов, Т. И. Есполов, Г. А. Қалиев, А. Б. Молдашев, А. И. Гиззатова, Г. К. Джанчарова, Г. И. Накипова сияқты қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде зерттелген. Алайда бұл зерттеулер көбінесе азық-түлік нарығын интеграциялық байланыстардың ықпалы тұрғысынан қарастырады. Ал азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағеы қатынастарды жетілдіру мәселелері жеткілікті толық ашылмаған.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеу мақсаты Қазақстанның азық-түлік нарығында қалыптасқан жағдайына талдау жасай отырып, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төндіретін мәселелер мен оларды шешудің жолдарын айқындау және азық-түлік нарығын мемлекетік реттеу жолдарын қарастыру.

Қойылған мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді шешуге талпыныс жасалды:

Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу ерекшеліктерін зерттеу;
Қазақстандағы азық-түлік нарығының жағдайын талдау және оның негізінде қалыптасқан мәселелерді айқындау;
Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін бағалау;
Азық-түлік нарығының стратегиялық бағыттарын айқындау және оны мемлекеттік реттеуді жетілдіру жолдарын қарастыру.

Зерттеу пәні мен нысаны. Азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу механизмдері зерттеу пәні болып табылады. Зерттеу нысаны: Қазақстанның азық-түлік нарығы мен ауыл шаруашылық тауарөндірушілерінің қызметі.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздерін азық-түлік нарығының қызмет ету ерекшеліктері мен аграрлық саясат бағытындағы ресейлік, қазақстандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері құрайды. Зерттеу барысында ҚР-ның 2013-2020 жылдарға арналған агроөнеркәсіптік кешенін дамыту бойынша Бағдарламасы (Агробизнес-2020) шеңберінде азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің нормативтік және құқықтық актілері, анықтамалық материалдар мен статистика жөніндегі ҚР-ның Агенттігінің мәліметтері, ҚР Президентінің Жарлықтары мен Үкімет Қаулылары, ресми мерзімді басылымдарда жарияланған материалдар қолданылды.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы азық-түлік нарығын дамытуға ықпал ететін экономикалық механизм мен оның тетіктерін негіздеумен анықталады. Зерттеу барысында анықталған нәтижелер азық-түлік нарығы мемлекеттік реттеуді жетілдіруге негіз бола алады.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу жұмысының жаңалығы азық-түлік нарығын дамытуға ықпал ететін тетіктердің жиынтығынан тұратын экономикалық механизмді қолданысқа енгізу бойынша ұсыныстар беру болып саналады. Сондай-ақ, зерттеуді жүргізу барысында төмендегідей нәтижелерге қол жеткізілді:

- азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің шетелдік тәжірибе негізінде ерекшеліктері қарастырылды;

- азық-түлік нарығын дамытудың стратегиялық бағыттары мен мемлекеттік реттеу жолдары негізделді.

Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс 81 бетті қамтыған кіріспеден, үш негізгі тараудан, қорытынды мен ұсыныстардан тұрады. 8 кесте, 10 сурет тіркелген. Қолданылған әдебиеттер тізімі 26 атауды қамтиды.

Бірінші тарауда нарықтық экономика жағдайындағы азық-түлік нарығын дамытудың ғылыми негіздері және оған ықпал ететін факторлар қарастырылады.

Екінші тарауда Қазақстандағы агроөнеркәсіптік кешеннің қазіргі жағдайы, азық-түлік нарығы мен шаруашылық формаларының дамуына талдау жасалынған және азық-түлік нарығын дамыту мүмкіндіктері талданған.

Үшінші тарауда азық-түлік нарығын дамытудың басымдықтары мен жетілдіру жолдары ретінде тамақ өнеркәсібін дамыту, аграрлық секторды мемлекеттік қолдау және азық-түлік нарығын дамытудың стратегиялық бағыттары қарастырылған.

1 АЗЫҚ-ТҮЛІК НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Агробизнес және азық-түлік нарығын қалыптастырудың негіздері

Бизнес - біржақты анықтауға келмейтін сыйымды және көп қырлы ұғым. Американдық әдебиеттерде ол істі жүргізу жүйесі, қажетті және сұранысқа ие өнім құру, нарықтық экономиканың негізгі бағыты, адам қажеттіліктерін қанағаттандыру көзі және соңғысы өмір сүру образы ретінде сипатталады.

Американдық экономист И. Шумпетер бизнесті жер, еңбек, капиталмен қатар өндірістің төртінші факторы ретінде анықтаған. Оның пікірінше бизнеске қатысушылардың белсенділігі өндірістің алғашқы негізгі үш факторларының әрекетін белсендендіретін және күшейтетін өндірістің қозғаушы күшін көрсетеді.

Бизнес ең алдымен мақсаты - қандай да бір формада пайда немесе тиімділік алу болатын іс-әрекетпен байланысты. Бұл мақсатты жүзеге асырмайынша бизнестің өмір сүруінің өзі мағынасыз болып табылады. Бизнес өзінің қарқындылығы мен инициативтілігімен экономикалық іс-әрекеттің басқа, салыстырмалы тұрақты түрлерімен тиімді ерекшеленеді.

Бизнес еркіндік пен экономикалық таңдаудың еркіндігінің, сондай-ақ жауапкершіліктің жоғарғы деңгейін талап етеді. Оның айрықша ерекшелігі жоғалту қауіп-қатері мен тәуекелділігін санаған жөн. Аталған сапалар шығармашылыққа, іс-әрекеттің тиімді формаларын іздеуге, жетілдіруге талпынуды көздейді, бұл өз кезегінде қоғамда экономикалық және әлеуметтік дамуға алып келеді [2] .

Патриархальды ауыл шаруашылығында шаруалар өздері үшін қажетті барлық өндіріс құралдарын өндіріп, өткізу нарықтарына өздері жеткізетін дайын тұтыну өнімдерін шығарды. Экономиканың бұл сферасының даму процесінде аграрлық сектордан бұрын тікелей ауыл шаруашылық өндірушілерімен орындалған көптеген қызметтерді өзіне алатын дербес өндірістер бөліне бастады. Аграрлық өндірістің құралдары күрделенді, ауыл шаруашылығы үшін оларды өндіретін мамандандырылған өнеркәсіп салалары қажет болды. Азық-түлікті қайта өңдеу, орау, сақтау және тасымалдау экономиканың дербес сфераларына айналды. Осылайша аграрлық сектормен тығыз байланысқан экономика салаларының бүтіндей желісі қалыптасты. Батыстық дәстүр бойынша ауыл шаруашылығымен байланысты салаларды агробизнес деп атайды.

Нарық тауарды потенциалды сатып алушылар мен сатушылардың жиынтығы ретінде өндіріс, айналыс, өнімді бөлу процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесін көрсетеді және шаруашылық жүргізуші субъектілердің сатып алушылар, сатушылар, баға белгілеу, ресурс көздерін қалыптастыру мен пайдалануды таңдау еркіндігімен сипатталады.

Ауыл шаруашылық нарықтары - өндіріс факторларының, ауыл шаруашылық шикізатының, азық-түлік өнімдерінің, сондай-ақ басқа да агробизнеске қатысы бар нарықтардың жиынтығы. Бұл нарықтар ауыл шаруашылық және азық-түлік өнімдерінің нарығы, ауыл шаруашылық өндіріс факторлары сферасындағы нарық объектілері арасындағы экономикалық қатынастар жүйесін көрсетеді.

Ауыл шаруашылық және азық-түлік нарығы жеке-дара қарастырылады. Азық-түлік нарығының шекарасы кең, өйткені азық-түлік өнімдерінің кейбір бөлігі ауыл шаруашылық емес сипатта болады. Бұған қоса азық-түлік тауарлар нарығында ауыл шаруашылығымен қатар тамақ өнеркәсібі қатысады [3] .

Тұтыну құны ретінде ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің еңбек өнімдері дайын тауарлар формасында немесе кезекті қайтаөңдеу үшін шикізат түрінде көрінеді. Ауыл шаруашылық шикізатына тікелей 30 жуық өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. Өнімнің бөлігі ауыл шаруашылығының өзінде ішкі өндірістік қажеттілік үшін қолданылады. Демек, отандық нарықтың маңызды секторы күрделі құрылымға ие аграрлық нарық болып табылады.

Аграрлық нарықтың құрамдас бөлігі ретінде жұмыс күші нарығының ауыл шаруашылық өндірісінің спецификасымен байланысты ерекшеліктері бар. Өндіріс маусымдылығына байланысты жұмыс күшінің едәуір бөлігі қыс мезгілінде қолданылмайды. Ауыл шаруашылық өндірісінің құлдырауы, мал басының қысқаруы жұмыс орындары санының қысқарып, сәйкесінше ауыл шаруашылық кәсіпорындарында жұмысшылар санының қысқаруына алып келді. Керісінше жеке қосалқы шаруашылықтарда жұмыспен қамтылғандар саны соңғы жылдары ұлғайды. Аграрлық нарықтағы орталық буынды агроазық-түлік нарығы алады. Көпсалалы сипаты, ауыл шаруашылығының тауарлы өнімінің дәстүрлі түрлерінің алуантүрлілігі азық-түлік нарығының сәйкес құрылымын анықтайды. Бұл нарық өзіне үш секторды қосады: ауыл шаруашылық өнім нарығы, ауыл шаруашылық шикізат нарығы және азық-түлік нарығы (сурет-1) .

Ауыл шаруашылық өнім нарығында қайта өңделмеген таза күйіндегі өнімді өткізу жүзеге асырылады (картоп, көкөніс, жемістер, жұмыртқа) . Бұл нарықтар ауыл шаруашылық өнімдерінің көптеген түрлері сатылатын мамандандырылған және әмбебап нарықтар болуы мүмкін [4] .

Ауыл шаруашылық шикізат нарығында өнеркәсіптік қайта өңдеу үшін бағытталған өнім сатылады (мысалы, ұн, жемшөп, өнеркәсіптік басқа да салалары үшін бидай) . Инфрақұрылым мен сату көлемі бойынша алдыңғы орынды бидай нарығы алады. Азық-түлік нарығы ауыл шаруашылық және басқа да шикізаттарды қайта өңдеуден алынған тағам өнімдерін өткізумен байланысты барлық экономикалық қатынастарды қамтиды. Осы нарықтардың әрқайсысы контрагенттердің белгілі бір құрамына, өз спецификасына, технологиясына, инфрақұрылым мен тауар қозғалысы схемасына ие. Бір-бірімен тығыз байланысты. Әсіресе ауыл шаруашылық шикізаты мен азық-түлік нарығы қатысушыларының мүдделері тығыз үйлеседі.

Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің қайта өңдеуші кәсіпорындармен өзара қарым-қатынасы нарықтық қатынастар жағдайында күрделене түсті. Ауыл шаруашылық өнімі көпшілігінде тез бұзылатын, аз тасымалданатын өнім болып табылады. Жекешелендіру процесінен кейін бұрын мемлекеттік болған және мемлекеттік органмен басқарылған жергілікті зауыттар енді жеке және монополист болып, ауыл шаруашылық тауарөндірушілерімен өзара қарым-қатынастарды дербес өздері анықтайды, жеткізу шарттарын өздері қояды. Бұл қолында мұндай қызметтер жоқ шаруа қожалықтары үшін үлкен кедергі болып, шаруалар олардың қызметін пайдалануға мәжбүр болды. Осылайша қарым-қатынас күрделене түсті.

Ескерту: Әдебиеттер негізінде құрастырылған

Сурет 1 - Агроазық-түлік нарығының құрылымы

Нарықтық қатынастар жағдайында АӨК-нің барлық сфераларының өзара қарым-қатынас принциптері қалыптасты. Мысалы, өнеркәсіптік фирмалар өз өнімдерінің сату нарығы ретінде ауыл шаруашылығының тиімділігіне мүдделі. Бұл жаңа матеоиалды-техникалық ресурстарға тұрақты сұраныстың алғышарттары ретінде ауыл шаруашылық тауарөндірушілерінің табыстылығын арттыруға, олардың жиынтық тиімділігінің өсуін қамтамасыз етуге және сондай өндіріс құралдарын құруға итермелейді. Тамақ өнеркәсібінің фирмалары өздерінің өндіріске кететін жиынтық шығындарын азайтуға талпына отырып, ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын арттыруды, оның ассортиментін кеңейтуді, өнімдік және территориялық мамандануды кеңейтуді, ауыл шаруашылық өндірісінің маусымдылығын қысқартуды ынталандырады. Аграрлық нарықтың қалыптасуының қажетті шарты бәсекелік ортаны, әсіресе ауылға өндіріс құралдарын жеткізу, сақтау, қайта өңдеу және өндірістік-техникалық қызмет көрсету болып табылады.

Агроазық-түлік нарығы үшін тағам өнімдеріне тұрғындардың сұранысының үздіксіздігі тән. Төмендей немесе ұлғая отырып, ол тұрақты түрде күн сайын орын алады. Өйткені адамның тағамға физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандырумен шартталған. Агроазық-түлік нарығының сыйымдылығы физиологиялық қажеттілікті қанағаттандыру үшін адамның тағам өнімдерін тұтынудың шекті деңгейімен анықталады. Нарық тұрғындардың қажеттілігіне сәйкес тағам өнімдерімен толыққаннан кейін тауарөндірушілер өнімнің сапасын арттыру, ауыл шаруашылық шикізаттарын терең қайта өңдеуге жұмыс істейді [5] .

Агроазық-түлік нарығында жүздеген жылдар ағымында негізінен тауарлардың дәстүрлі және тұрақты жиынынан тұрады (бидай, көкөніс, картоп, өсімдік майы, мал, жұмыртқа, сүт өнімдері және т. б. ) Бұл тауарлар жаппай, стандартталған, көп мөлшерде сатылады. Агроазық-түлік нарығы қарқынды және тұрақсыз болып келеді. Нарықтық конюънктураның тұрақсыздығы жыл ағымында көптеген ауыл шаруашылық өнімдерінің нарыққа біртексіз, маусымдық түсуімен түсіндіріледі. Бұл ауыл шаруашылығының өзінің маусымдылығымен байланысты. Ауыл шаруашылық дақылдарының өсу фазасы белгілі бір кезектілікпен, календарлық мерзімде жүреді, ал жұмыс кезеңі өндіріс кезеңімен сәйкес келмейді. Нарықтың өзінің тұрақсыздығы ауыл шаруашылық өнімдерінің жылдар бойынша табиғи жағдайлардың ауытқуынан біртексіз түсуімен күшейе түседі. Егін шаруашылық өнімдерінің жалпы жиынының орташа жылдықтан ауытқуы қолайлы және қолайсыз жылдары 20-25% дейін жетеді.

Ауыл шаруашылық өнімдеріне, шикізат пен азық-түлікке сұраныс олардың ұсынысына қарағанда тұрақты. Сұраныс өзгерістері тұрғындар мен сатып алушылар санының өзгеруі, олардың төлем қабілеттігі, жекелеген өнім түрлеріне талғамы, бәсекелес өнімдерге баға және тұтынушылармен болашақ бағаны күту факторларының ықпалымен болады. Тағам өнімдерін тұтыну ең жоғарғы деңгейге қол жеткен елдерде сұраныстың ұлғаюы негізінен тұрғындардың өсуі есебінен болады. Сондықтан азық-түлікке сұраныстың аз өсуі ауыл шаруашылық өнім өндірісінің өсуімен және еңбек өнімділігінің артуымен қайшылықты болады. Осының нәтижесінде азық-түлік тауарларының артығы пайда болады. Артық өнімдер мәселесін келесі жолдармен шешеді: едәуір шығындарды талап ететін өнімді ұзақ сақтау, азық-түлік экспортын субсидиялау, экстремальды шешім қабылдау - өнімнің артығын жою. Бірмезгілде нарықтан аз тиімділікпен жұмыс істейтін ауыл шаруашылық өнімін өндірушілердің ығысу процесі жүреді. Осылайша өнімнің артығы нарықтық бағаларды төмендеу жағына қарай ығыстырады [5] .

Ұсыныс әрқашан сұраныстан кейін жүреді. Бұған қоса ауыл шаруашылығында оның спецификалық ерекшеліктеріне қарай ұсыныс тек ғана сұраныстан кейін емес, оның өзі де тұрақсыз, тіпті сұраныс төмендеген немесе жоғарылаған жағдайда өндірістік цикл аяқталғанға дейін оны өзгертуге болмайды. Нарықта сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдік нарықтық бағаға қол жеткізу механизмі арқылы сәйкестендіріледі. Ауыл шаруашылық өнімдері нарығының қызмет ету шарттары жеткілікті күрделі болып табылады және көптеген жағдайлар нарықта ауыл шаруашылық тауарөндірушілерінің позициясын бәсеңдетеді.

Біріншіден, ауыл шаруашылық өнімін өндірушілердің көптеген саны, күшті бәсеке орын алады, жекелеген жағдайда әрқайсысының позициясы нарықта әлсіз.

Екіншіден, ауылдық тауарөндірушілер өндірілген өнім көлеміне тәуелді өзгермейтін үлкен тұрақты шығындармен байланысты, бұл өндіріс төмендеген жағдайда олардың қаржы-экономикалық жағдайының төмендеуіне алып келеді.

Үшіншіден, өндірістің биологиялық процесінің ұзақтылығы мен үздіксіздігінің себебі бойынша ауыл шаруашылық тауарөндірушілеріне нарықта ұсынысты сұранысқа тез бейімдеу күрделі, өйткені егісті себуден оны жинауға дейінгі кезең көптеген айлар, тіпті жылдар бойы есептеледі.

Төртіншіден, ауыл шаруашылық өнімдерінің едәуір бөлігі маусымдық түсетіндіктен, тұтынушы оның барлығын ала алмайды, бұл нарықта уақытша артық өнімнің болуына және оған бағаның төмендеуіне алып келеді.

Бесіншіден, кейбір өнімді өндірушілердің орналасқан жері ірі орталықтардан алыс, қайта өңдеу мен ауыл шаруашылық өнімдерін сақтайтын орындар тиімді жағдайларда өнім өткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің нарықтық позициясы олар өндірілген өнімнің нарықтық бағасына ықпал ете алмайтындығынан күрделенеді. Ауыл шаруашылық өнімі үшін жетілген бәсеке тән. Бұл белгілі деңгейде балама шешімдер қабылдау сферасын тарылтады, ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу тәуекелін ұлғайтады.

Нарықтың елеулі артықшылығы оның тәуекел жағдайында әрекет етуі болып табылады: іс-әрекеттің мүмкін болатын нәтижесіне сенімсіздігі, қымбатшылық пен сапаның төмендігінен қаржылық жоғалтулар, басқа да көптеген басқарылатын және басқарылмайтын факторлар. Бұл тәуекелді басқаруды, оны зерттеу мен оған ықпал ететін факторларды анықтауды, өлшеу мен болжау тәсілдерін білуді талап етеді. Сондықтан да бұл мәселенің шешімі өте өзекті болып табылады.

Бүгінгі күні тұтыну нарығының азық-түлік тауарларымен толығуы Қазақстанда отандық өндіріс өнімдері және импорттық жеткізілім арқылы қамтамасыз етіледі. Елдегі азық-түлік нарығының жағдайы сыртқы нарыққа азық-түлік тәуелділігінің деңгейімен сипатталады. Жалпы алғанда азық-түлікке қол жеткізу халықаралық азық-түлік ұйымымен қабылданған халықаралық деңгейге жеткен жоқ. Тұрғындар отандық өндірістің тағам өнімдерімен шамамен 80% қамтамасыз етіледі. Меншікті өндіріс есебінен тұрғындардың азық-түлікке базалық қажеттіліктері қамтамасыз етілген. Қазақстанда азық-түлік тәуелділігінің көрсеткіші 0, 25 жуық құрайды [6] .

Азық-түліктің маңызды түрлерінің ішкі нарығы негізінен меншікті өндіріс есебінен қамтамасыз етілетін мемлекеттерде протекционистік саясат жүргізіледі. Соңғы жылдары әлемнің көптеген елдерімен меншікті өндіріс есебінен азық-түлік мәселесін шешу тенденциясы орын алып отыр. Бұл нарықтық экономикасы дамыған елдерде ұлттық мүдделер басым болып табылатындығымен байланысты.

Әлемдік ресурстарды қалыптастырудың қазіргі жағдайында меншікті өндіріс есебінен азық-түлікті қамтамасыз ету әлемдік нарық конъюнктурасына тәуелділікті қысқартады және ауыл шаруашылығымен басқа да агроөнеркәсіп кешен салаларының потенциалын толық пайдалануға мүмкіндік береді. Бұған қоса шикізат және азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету осы ресурстардың экспорты мен импортын жоққа шығармайды, бұл халықаралық еңбек бөлінісінің жетістіктерін толық пайдалануға мүмкіндік береді [7] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.