Қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбегін құқықтық реттеу

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 99 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптын өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы еңбек бостандығына қатысты конституциялық құқық, ең алдымен, əрбір адамның өзінің жұмыс күшін (немесе еңбекке қабілетін) өзі дербес жұмсауынан, мүдделеріне, кəсіби дайындығына, өзінің мүмкіндіктері мен қалауына қарай кəсіп түрі мен қызмет түрін еркін таңдау құқығынан көрініс табады. Қазақстан Республикасының əрбір азаматы кез келген нысандағы ұйымдарда жалданбалы жұмыс істеуге, кəсіпкерлік қызметпен айналысуға, мемлекеттік, əскери немесе кез келген өзге де қызметпен айналысуға, заңды тұлғаны құрмастан жеке еңбек қызметімен айналысуға немесе ешқандай еңбек қызметімен айналыспауға құқылы. ҚР Конституциясының жəне ҚР Еңбек кодексінің бұл ережелері Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 1948 жылғы 10-желтоқсанда бекіткен Адам құқықтары жалпы декларациясының жəне еңбек саласындағы бірқатар халықаралық- құқықтық актілердің талаптарына сəйкес келеді [1] .

Еңбек адамның табиғи қажеттігі болып табылады. Сонымен қатар, еңбек адамның өмір сүруінің маңызды жағдайы болып табылады, себебі, ол адамның материалдық жəне рухани қажеттіліктерін, басқаша айтқанда, тамақтануға, баспана иеленуге, киінуге, адамдармен араласуға, білімге, қағазға, оқуға, өнерге жəне т. б. қатысты қажеттіліктерін қанағаттандырады. Кең мағынада еңбек тек адамның ғана емес, сонымен қатар қоғамның да табиғи қажеттігі болып табылады, себебі, еңбек қоғамның материалдық негіздерін қалыптастырады.

Өзінің саналы жəне тіпті санасыз ғұмырында адам əйтеуір бір нəрсені жасап, дайындап, шығарып, өндіріп жатады. Басқаша айтар болсақ, адам 5-6 жасынан бастап еңбек ете бастайды: ата-анасының өтініші бойынша бір нəрсені əкеліп береді, апарады, жылжытады жəне т. б. Адамның қолынан жасалған заттың барлығы - инеден бастап ұлы жаңалықтарға дейін еңбектің нəтижесінде дүниеге келген. Сонымен, кез келген адамның өмірі еңбексіз мүмкін емес, еңбек барлығын жасайды, адамның материалдық жəне рухани қажеттіліктерін қамтамасыз етеді, ал бұлар, өз кезегінде, қоғамның материалдық негіздерін құрайды. Еңбек - бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл-ой, рухани қабілеттерін жұмсау арқылы жүзеге асатын мақсатты қызмет. Еңбек дене, ақыл-ой жəне рухани қабілеттіктерден туындайды да, бұлардың нəтижесінде материалдық, рухани жəне санаткерлік құндылықтар жасалады.

Конституциямен өзін әлеуметтік мемлекет деп жариялаған Қазақстан Республикасы тұлғаның еркін дамуы үшін, оның өмір сүру деңгейінің жоғарлауы үшін жағдайларды қамтамасыз етуден белгілі бір міндеттерді мойнына алып, өзінің әлемдік құндылықтардың жолын ұстайтынын растады. Әлеуметтік мемлекет теориясы жеке еркіндік пен теңдіктің, тұлғалардың еркіндігін қамтамасыз етуге мемлекеттің қатысуының үйлесімділігін білдіреді. Әлеуметтік мемлекеттік қорғалмаған адамдарды қолдау, қорғау, қамқорлыққа алу, қоғамның гуманизациялану идеясын қабылдайды.

Ағзасының белгілі бір физиологиялық, психологиялық ерекшеліктеріне байланысты еңбек нарығында анағұрлым әлсіз, бәсекеге түсе алмайтын, соның салдарынан мемлекет тарапынан ерекше қолдау мен қорғауды қажет ететін жалдамалы жұмысшылар тобын құрайтын азаматтардың белгілі бір санаты бар. Бұл азаматтар олардың ағзаларының физиологиялық ерекшеліктерінен көрінетін айрықша субъективті қасиеттерге ие. Сондықтан олардың денсаулықтарына кері әсер ететіндіктен, олар еңбек функциясын жалпы негіздерде атқара алмайды. Нақты осы жағдайда еңбек құқығына аталған тұлғалардың еңбек құқықтарын қорғау, олардың қалыпты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету жүктелген. Сонымен, қандай субъектілер мемлекет тарапынан ерекше қорғауды қажет етеді. Аталған санаттағы азаматтарға еңбек құқығы әйелдерді, кәмелетке толмағандарды және мүгедектерді жатқызады. Құқық әйел ағзасының әлеуметтік ана болу функциясын, жасөспірімнің қатаймаған, даму үстіндегі ағзасын, оның психикасының, жеке қасиеттерінің әлі қалыптаспағанын, мүгедектердің шектелген еңбек қабілеттігін ескерген.

Осы жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау мәселесінің өзектілігі соңғы кездері белең алып отырған өндірістегі адам шығынына алып келген жазатайым оқиғалардың жиілей түсуі, техникалық, санитарлық-гигиеналық және өзге де қауіпсіздік талаптардың сақталмауы салдарынан қызметкерлердің мүгедек болып қалу жағдайларының кең етек жаюынан көреміз. Тарихи дамудың осы бір кезеңінде аталған мәселені шешуге қажетті барлық объективті жағдайлардың жетілгені осы мәселенің өткірлігін және зерттелуге қажеттілігін анықтайтын фактор болып табылады.

Бүгінде әлемде балалар еңбегі күрделі мәселелердің бірі болып отыр, миллиондаған бала дамуы мен білім алуына кедергі келтіретін, сондай-ақ болашақта өмір сүру мүмкіндігінен айыратын еңбекке араласқан. Олардың көпшілігі физикалық және психологиялық жағынан айықпас зиян келтіретін, тіпті, өмірлеріне қауіпті балалар еңбегінің ауыр түрлеріне тартылған. Балалар төмендегі жеңіл жұмыстарға атсалысуына болады. Ата-анасына үй шаруасына көмектесу және отбасылық жұмыстарды орындау сондай-ақ өзінің қалта ақшасын табу мақсатында демалыс уақыты мен мектептегі сабағынына дейінгі, немесе кейінгі бірнеше сағат көлемінде жасөспірімдердің еңбекпен шұғылдануы - балаларды тәрбиелеу элементі болып қарастырылады, сонымен қатар ол, кәсіптік базалық машық алып, қоғамға бейімделуіне көмектеседі. Бұл өзін-өзі құру мен өзіне деген сенімділікті артырып, сонымен қоса отбасылық бюжет пен өз болашағына салым жасаудың мүмкіндігі. Бұл балалар еңбегіне саналмайды. «Балалар еңбегі" ұғымына психологиялық, физикалық, әлеуметтік -адамгершілік қатнастарға зиян келтіретін және қауіпті, ақылы әрі ақысыз жұмыстар кіреді. Халықаралық, ұлттық заңдармен тыйым салынған, орындалуы балалар өміріне қауіпті, әрі зиян келтіретін қызметтер балалар еңбегі болып қарастырылады. Олар балаларды оқу мүмкіндігінен айыратын, немесе оларға мектептегі сабақтары, үйдегі міндеттермен қоса өздеріне қосымша жұмыс жүктеп, отбасынан жекешеленіп басқа жерлерде жүріп істеуге мәжбүрлейтін жұмыстар.

1993 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Халықаралық еңбек ұйымының мүшелігіне қабылданып, негізге алынған қағидалардың бірі балалар еңбегіне тосқауыл қоюға қатысты болған ХЕҰ-ның қаулысына сәйкес қағидаларды орындап, жүзеге асыруды өзіне міндеттеді. Қазақстан Республикасы негізге алынған ХЕҰ-ның №182 «Балалар еңбегінің ауыр түрлері туралы», № 138 «Жұмысқа қабылдаудағы ең төменгі жас шамасы туралы» конвенцияларды қабылдап бекіткен.

Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер еңбек қатынастарында құқықтары бойынша кәмелетке толғандармен теңестіріледі, ал еңбекті қорғау, жұмыс уақыты, демалыс уақыты және басқа да еңбек жағдайлары саласында Еңбек Кодексінде белгіленген қосымша кепілдіктерді пайдаланады.

Мәселенің ғылыми жетілдіру жағдайы. Еңбекті қорғаудың әлеуметтік негіздерінің жеке аспектілері техникалық, медициналық, әлеуметтік және өзге салалық ғылым салаларымен зерттелген. Жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау мәселесіне көптеген ғалым-заңгерлердің де еңбектері арналған. Аталған мәселені жетілдіруге байланысты түрлі ғылым салалары ғалымдарының салған үлесін мойындай отырып, осы мәселеге қатысты барлық кешенді қамтитын арнайы зерттеудің әлі де жоқ екенін айта кеткен жөн. Әрине, бірқатар монографиялар мен жеке мақалаларда бекітілген өткен күн тәжірибесі осы мәселенің негізін құрайды, бағыт береді. Алайда, кейбір тұстарда зерттеулердің арасында қарама-қайшылықтар туындайды, сондай-ақ ғылыми-зерттеу материалдарының қазіргі жағдай мен туындаған мән-жайларға сәйкес келмеуі аталған бағытта зерттеу жұмыстарын жалғастырудың себебі мен негізі болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Дипломдық жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасындағы жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғауды құқықтық реттудің теоретикалық мәселелерін кешенді зерттеу болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

- еңбекті қорғаудың жалпы ұғымын және оның мәнін ашу;

- еңбекті қорғаудың құқықтық негіздерін анықтау;

- өндірістегі әйелдер еңбегінің салауатты және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған түрлі шаралардың кешенді жүйесі болып табылатын әйелдер еңбегін қорғаудың жалпы сұрақтарын қарастыру және тек әйелдерге қатысты ғана қолданылатын арнайы құқықтық нормалардан тұратын әйелдер еңбегін ерекше қорғаудың мазмұнын ашу;

- он сегіз жасқа толмағандар еңбегі қызметін ұйымдастыру, қызмет ерекшеліктерін нақтылау;

- мүгедектердің әлеуметтік-құқықтық реабилитациясы ұғымын құқықтық санат ретінде анықтау және оның негізгі бағыттарын көрсету.

Зерттудің методологиялық негізі. Зерттеудің методологиясын құқықтық құбылыстарды танудың диалектикалық әдісі, сондай-ақ салыстырмалы талдау жасау, тарихи-әлеуметтік, жүйелі, логикалық, кешенді және себеп-салдар мен себепті байланыс әдістері құрады. Мысалы, тарихи әдіс еңбекті қорғауды реттейтін нормативтік құқықтық актілердің өзгеру динамикасын көрсетуге мүмкіндік берді. Салыстырмалы әдіс еңбекті қорғаудағы өзге мемлекеттердің жетістігін анықтап, үлгі ретінде алынуы үшін қолданылды.

Зерттеудің теоретикалық негізін құқық, философия, экономика, социология, физиология, психология салаларындағы отандық және шетел мамандарының еңбектері құрады. Маңызды қайнар көз ретінде еңбек құқығы ғылымының өкілдерінің еңбегі қолданылды: Е. Н. Нұрғалиева, А. С. Пашков, Т. М. Абайдельдинов, В. Н. Уваров, А. М. Нұрмағамбетов, К. А. Шайбеков, А. А. Абрамова, Е. Г. Азарова, Э. Г. Қожахметова, Л. А. Николаева, В. Н. Толкунова және өзгелері.

Зерттеудің теоретикалық және тәжірибелік маңызы. Зерттеудің теоретикалық маңызы - жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғауға қатысты шешілмеген және қарама-қайшылықты мәселелерді ашу болып табылады. Зерттеудің тәжірибелік маңызы - жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғауға байланысты Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстарды негіздеу болып табылады. Диплоидық жұмысының құрылымы мен көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбегін құқықтық реттеу

1. 1 Қызметкер - еңбек құқығының субьектісі ретінде

Кез келген құқық саласы сияқты еңбек құқығының да өзінің субъектілер шеңбері бар. Осы субъектілер арқылы осы құқық саласының жалпы құқық жүйесіндегі ерекшеліктері анықталады. Еңбек құқығында осы құқық саласының субъектілері ретінде қолданыстағы заңнаманың негізінде қоғамдық еңбекті ұйымдастыруға, еңбек үрдісін қолдану мен ұйымдастыруға еңбек заңнамасын сақтай отырып қатысатын еңбек қатынастарының қатысушылары танылады.

Қазақстан Республикасында адамдардың еңбегі мен денсаулығы мемлекетпен қорғалады. Еңбекті қорғаудың құқықтық негіздері еліміздің ата заңында көрініс тапқан. Яғни, Қазақстан Конституциясының 24-бабының 2-бөлігіне сәйкес әрбір азамат қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына құқығы бар, ал 29-бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары денсаулық сақтауға құқығы бар [2] .

Қазіргі кезде еңбек құқығы қатынастарына субъектілер ретінде еңбекке қабілетті азаматтар (қызметкерлер), ұйымдар (жұмыс беруші, яғни, кез келген меншік нысанындағы жеке жəне заңды тұлғалар), еңбек ұжымдары, кəсіптік одақтар жəне мемлекеттік органдар қатысады. Алайда, бұл бір қарағандай оңай мəселе емес. Еңбек құқығының субъектісі болу үшін еңбек құқығының аталған барлық субъектілері заңға сəйкес арнайы қасиетке - құқықтық мəртебеге ие болуы тиіс. Бұл мəртебе оларға қоғамдық еңбекпен байланысты нақты құқықтық қатынастарға қатысу құқығын береді [3] .

Еңбек құқығы субъектісінің құқықтық мəртебесі ретінде қолданыстағы заңнамаға сəйкес оның еңбек саласындағы негізгі құқықтық жағдайы аталады. Құқықтық мəртебенің мазмұны келесі негізгі элементтерден тұрады:

а) еңбек құқық қабілеттігі (құқық деликтқабілеттігі) :

ə) негізгі (статуттық) еңбек құқықтар жəне міндеттер;

б) осы құқықтар мен міндеттердің заңды жалпы жəне арнайы кепілдіктері;

в) еңбек құқық бұзушылықтары үшін заңда көзделген жауапкершілік.

Бұл төрт элемент бірлесе отырып, еңбек құқығының əрбір субъектісінің құқықтық мəртебесін құрайды. Енді еңбек құқық қабілеттігінен, еңбек əрекетқабілеттігінен жəне еңбек деликтқабілеттігінен тұратын еңбек құқықсубъектілігін тереңірек қарастырып өтейік. Еңбекке құқық қабілеттік - бұл еңбек заңнамасында танылған еңбек құқықтары мен міндеттерін иелену қабілеті, яғни, еңбек құқығы қатынастарының қатысушысы болудың теориялық мүмкіндігі немесе қабілеті. Бұл дегеніміз, белгілі бір жағдайлар болған жағдайда - азаматтар үшін белгілі бір жасқа жету, заңдыттұлғалар үшін шаруашылық немесе мүліктік жəне оралымды басқару оқшаулығына жету - олар еңбек құқығы қатынастарының субъектісі болуға жəне құқықтар мен міндеттерді иеленуге қабілетті болады. Яғни, кез келген жеке немесе заңды тұлға жұмыс істеуге жəне жұмыс беруге қабілетті

Еңбекке əрекет қабілеттік - бұл нақты құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерді өз əрекеттері арқылы иелену қабілеті. Басқаша айтар болсақ, еңбекке əрекет қабілеттік азаматтың, ұйымның, еңбек ұжымының өз əрекеттері арқылы еңбек саласындағы субъективтік құқықтар мен міндеттерді иелену қабілеті. Мысалы, азамат жұмыс іздеп, халықты жұмыспен қамту органдарымен құқықтық қатынастарға түссе, ол өзінің жұмыс істеуге қатысты əрекеттері арқылы еңбек құқықтары мен міндеттерін иеленеді. Жұмыс беруші - жеке немесе заңды тұлға, өзіне қызметкерлерді таңдау жəне жұмыс істеуші тұлғаларға жұмыс беруі арқылы еңбек құқықтары мен міндеттерін иеленеді.

Еңбек құқығы субъектілерінің маңызды ерекшелігі - оларда еңбекке құқық қабілеттік пен əрекет қабілеттік бір мезгілде болуы тиіс. Есте сақтайтын бір жайт: еңбекке құқықəрекет қабілеттік дегеніміз бұл тек еңбек құқығының субъектілері ғана иеленетін ерекше қасиет. Субъективтік құқықтар мен міндеттер заңнан туындауы мүмкін. Оларды нақты еңбек құқығы қатынастарының мазмұнынан туындайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерден ажырата білу қажет. Заңдардан туындайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерді статуттық деп атайды. Олар еңбек құқығы субъектілерінің құқықтық мəртебесінің негізін құрайды жəне еңбек саласындағы негізгі нормативтік құқықтық актілерде бекітіледі.

Еңбек құқығы субъектісінің негізгі статуттық құқықтары мен міндеттерінің тізімі əр түрлі сипатқа ие жəне олар өздерінің əлеуметтік мақсатымен, еңбек саласында атқаратын функциялардың сипатымен ерекшеленеді.

ҚР Конституциясына сəйкес азаматтың еңбек құқығының субъектісі ретіндегі құқықтық мəртебесі барлық азаматтар үшін тең. Алайда, оны қызметкердің құқықтық мəртебесінен ажырата білген жөн (бұны азамат еңбек шартын бекітіп, қызмет берушімен еңбек құқығы қатынастарына түскен кезде иеленеді) . Бұл кезде қызметкердің құқықтық мəртебесі еңбек заңдарымен анықталады. Азамат жұыс іздеп, жұмысқа орналастыру бойынша органдармен құқықтық қатынастарға түскен кезде еңбек құқығының субъектісіне айналады. Ал қызметкердің құқықтық мəртебесі, ол жұмыс берушімен еңбек шартын жасасқан кезде туындайды. Сонымен, азаматтың құқықтық мəртебесі ол жұмысқа орналасқан кезде қызметкердің құқықтық мəртебесіне айналады.

Негізгі (статуттық) еңбек құқықтары мен міндеттеріне тоқталар болсақ, бұл құқықтар мен міндеттер ҚР Конституциясында жəне еңбек саласындағы нормативтік құқықтық актілерде көрсетілген. Оларға еңбекке құқық, мемлекетпен кепілденген ең төменгі жалақыға құқық, демалуға құқық, еңбектің қауіпсіз жағдайларына құқық, кəсіби дайындыққа жəне біліктілігін көтеруге құқық, кəсіподақтарға бірігу құқығы, еңбек тəртібін сақтау міндеті, еңбек нормасын орындау міндеті, сеніп тапсырылған мүлікті сақтау міндеті жəне т. б. жатады. Статуттық құқықтар мен міндеттер еңбек құқығының субъектілері болып табылатын барлық қызметкерлерге таралады. Бұл құқықтар мен міндеттер қызметкерлердің еңбек қатынастары жəне еңбек үрдісіндегі жүріс-тұрысын анықтайды. Статуттық құқықтар мен міндеттердің мазмұны əрекет ету, талап ету, міндеттеу, құқықтар мен міндеттерді пайдалану мүмкіндіктерінен жəне еңбек құқығының өзге де субъектілерінің мүдделері ен қажеттіліктерін белгіленген шекте қанағаттандыру міндетінен көрініс табады. Осы құқықтар мен міндеттердің заңды жалпы жəне ерекше кепілдіктері келесідей: біріншіден, олар ҚР Конституциясымен кепілденген, екіншіден, заңдар еңбек құқығы субъектілерінің құқық бұзушылықтарының алдын-алады; үшіншіден, міндетті тұлғалардың əрекет ету шектерін белгілейді; төртіншіден, аталған құқықтарды бұзатын əрекеттерге шағымдануға мүмкіндік береді жəне бесіншіден, кінәлі тұлғалардың құқық бұзушылықтарының нəтижесінде келген материалдық зиянды өтетуді қамтамасыз етеді. Қызметкерлердің еңбек құқықтары мен міндеттерін заңды тұрғыдан кепілдеудің өзіне тəн ерекшелігі болып осы кепілдіктерді жүзеге асыруға қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерінің заңды өкілдері болып табылатын еңбек ұжымдары мен кəсіподақтардың қатысуы табылады.

Азаматтар еңбек құқығы субъектілерінің ішінде саны жағынан көп жəне ең кең таралған тобы. Азаматтар еңбек құқықғының субъектілері ретінде жалданбалы еңбек қызметкерлеріне, кəсіпкерлерге, жұмыс істейтін меншік иелеріне бөлінеді.

Еңбек қызметкерлері, өз кезегінде, жұмысшыларға, инженерлік-техникалық құрамға, қызметшілерге, жұмыс істейтін зейнеткерлерге жəне т. б. бөлінеді. Осыған сəйкес азаматтар мəртебесінің көптеген түрлерін де бөлуге болады. Алайда, барлық азаматтарға еңбек құқық қабілеттігінің жалпы талаптары да таралады, олар: жасына қатысты қойылатын талап, ерікті жəне əлеуметтік талаптар. Азаматтардың еңбек құқығының субъектілері ретінде еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілеті болуы тиіс. Əрине, бұл қабілеттер жекелеген адамның дене жəне ақыл-ой ерекшеліктеріне байланысты болады. Мұндай қабілеттер адамға туа бітпейді. Тəжірибе көрсетіп отырғандай, адамның еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілеті ерте, шамамен төрт жасына таман пайда болады. Адам өскен сайын еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілеттік те өседі. Алайда, заңнама азаматтарда жай еңбекке қатысты емес, құқықтық санат ретіндегі еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілеттік пайда болған сəттен бастап қана оларды еңбек құқығының субъектілері ретінде таниды. Азаматтар құқық нормаларымен жүйелі түрде реттелетін еңбекке қабілетті болған кезде ғана оларда жоғарыда аталған қасиет бар деп танылады. Еңбек заңнамасына сəйкес 16 жасқа толған азаматтарды ғана жұмысқа алуға болады. Жекелеген жағдайларда 15 жастағы, кейде 14 жастағы жасөспірімдерді де жұмысқа алуға рұқсат етіледі (ҚР еңбек кодексінің 30-бабы) [4] . Мемлекеттік қызметке кіруші тұлғалардың жасы 18 жастан кем болмауы тиіс. Жасына қатысты қойылатын талаптың құқықтық табиғатын заңнама осы жасқа жеткенде ғана тұлғаның еңбектегі кəмелет жасына толуымен байланыстырады. Еңбекті қорғау, жұмыс уақыты жəне т. б. салаларда белгілі бір жеңілдіктер мен артықшылықтарды иеленетініне қарамастан, еңбек құқығы қатынастарында олар азаматтық кəмелет жасына теңестіріледі. Ерікті талап азаматтардың еңбекке жəне кəсіпкерлік қызметке қатысты ерікті қабілетінің жағдайын білдіреді. Соттың шешімімен əрекет қабілеттігінен айырылған тұлғалар еңбек құқығының субъектілері бола алмайды. Сонымен қатар, соттың шешімімен əрекет қабілеттігі шектелген тұлғалар мемлекеттік қызметке алынбайды. Бұл ережені мына жағдаймен түсіндіруге болады: жүйке ауруының, ақыл-ой қабілетінің нашарлауы салдарынан азамат өзінің еңбектегі міндеттерін саналы түрде орындай алмайды, қызметтік, кəсіпкерлік жəне еңбек қызметін бақылай алмайды. Азаматтардың еңбек құқықсубъектілігінің іс жүзіндегі мазмұны еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілетке, соның ішінде, денсаулық жағдайына байланысты. Сондықтан, мүгедектің денсаулық жағдайына сəйкес көлемде жəне шекте рұқсат етілген еңбек ету қабілеті оның еңбек құқықсубъектілігінің мазмұнында ескеріледі. Ал мұндай қабілеттерді бағалауды мүгедектің өзі емес, мемлекет, жұмыс беруші жəне басшылық еңбек шартын бекіту кезінде жүзеге асырады. Əлеуметтік талап Қазақстан Республикасы азаматтарының барлығы үшін тең еңбек құқықсубъектілігін білдіреді, яғни, қолданыстағы заңнамада барлық еңбекке қабілетті азаматтар үшін еңбек саласындағы тең мүмкіндіктер белгіленген. Қазақстан Республикасының Конституциясына сəйкес əрбір азаматтың еңбек ету бостандығына, қызмет пен кəсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.