Геоақпараттық технологияларды қолдану
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... 20
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.2 Аймақтың географиялық.геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Топографиялық картаға құбырларды түсірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ..65
3. ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Мұнай құбырын түсірудің тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... 20
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.2 Аймақтың географиялық.геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Топографиялық картаға құбырларды түсірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ..65
3. ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Мұнай құбырын түсірудің тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
Өткен ғасырдың соңында ақпараттық жүйелердің жаңа класы — географиялы ақпаратты жүйелер (ГАЖ) пайда болды. Олар табиғи ресурстарды басқару мен өндірістің көптеген түрлерін ұйымдастырудың негізгі құралына айналып отыр.
Жер шарының ғажайып табиғи су қоймасы - Каспий теңізі Евразия материгінің үлкен және ішкі бөлігін алып жатыр. Каспийдің Казақстанға тиесілі бөлігіне Каспий теңізінің солтүстік – шығыс жағалауы мен Каспий ойпатының оңтүстік –шығыс бөлігі жатады.
Казақстандық жаға сызығының ұзындығы 2320км-дей, оның ішінде 20 м-ге дейінгі тереңдікті солтүстік бассейнінің үлкен бөлігі және 800 м тереңдікке дейінгі орта бассейннің шығыс бөлігі.
Жер шарының ғажайып табиғи су қоймасы - Каспий теңізі Евразия материгінің үлкен және ішкі бөлігін алып жатыр. Каспийдің Казақстанға тиесілі бөлігіне Каспий теңізінің солтүстік – шығыс жағалауы мен Каспий ойпатының оңтүстік –шығыс бөлігі жатады.
Казақстандық жаға сызығының ұзындығы 2320км-дей, оның ішінде 20 м-ге дейінгі тереңдікті солтүстік бассейнінің үлкен бөлігі және 800 м тереңдікке дейінгі орта бассейннің шығыс бөлігі.
1.Берлянт А.М. Геоиформационное картографирование. - М.,1997, 64 с.
2. Кошкарев А.В.,Тикунов В.С. Геоинформатика.- М.,Картгеоцентр-
Геодезиздат. 1993,213 с.
3.Коновалова Н.В., Капралов Е.Г. Введение в ГИС.- М., 1997, 160 с.
4.Линник В.Г. Построение геоинформационных систем в физической
географии. - М., изд. МГУ, 1990, 80 с.
5.Лурье И.К. Геоинформатика. Учебные геоинформационные системы. - М.,изд.МГУ, 1997, 115с.
6.Кошкарев А.В., Каракин В.П. Региональные геоинформационные системы.-М. ,Наука, 1987, 126 с.
7.Беручашвили Н.Л. "Четыре измерения ландшафта".-М.,Мысль , 1986, 182с.
8.Трофимов А.М. , Панасюк М.В. Геоинформационные системы и проблемы управления окружающей средой . - Казань, изд-во Казан. Ун-та , 1984.
9.Берлянт А.М. Образ пространство: карты и информация М. , Мысль , 1966, 240с.
2. Кошкарев А.В.,Тикунов В.С. Геоинформатика.- М.,Картгеоцентр-
Геодезиздат. 1993,213 с.
3.Коновалова Н.В., Капралов Е.Г. Введение в ГИС.- М., 1997, 160 с.
4.Линник В.Г. Построение геоинформационных систем в физической
географии. - М., изд. МГУ, 1990, 80 с.
5.Лурье И.К. Геоинформатика. Учебные геоинформационные системы. - М.,изд.МГУ, 1997, 115с.
6.Кошкарев А.В., Каракин В.П. Региональные геоинформационные системы.-М. ,Наука, 1987, 126 с.
7.Беручашвили Н.Л. "Четыре измерения ландшафта".-М.,Мысль , 1986, 182с.
8.Трофимов А.М. , Панасюк М.В. Геоинформационные системы и проблемы управления окружающей средой . - Казань, изд-во Казан. Ун-та , 1984.
9.Берлянт А.М. Образ пространство: карты и информация М. , Мысль , 1966, 240с.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 96 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 96 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ...20
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... .30
2.2 Аймақтың географиялық-геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Топографиялық картаға құбырларды түсірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ..65
3. ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Мұнай құбырын түсірудің тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Өткен ғасырдың соңында ақпараттық жүйелердің жаңа класы -- географиялы ақпаратты жүйелер (ГАЖ) пайда болды. Олар табиғи ресурстарды басқару мен өндірістің көптеген түрлерін ұйымдастырудың негізгі құралына айналып отыр.
Жер шарының ғажайып табиғи су қоймасы - Каспий теңізі Евразия материгінің үлкен және ішкі бөлігін алып жатыр. Каспийдің Казақстанға тиесілі бөлігіне Каспий теңізінің солтүстік - шығыс жағалауы мен Каспий ойпатының оңтүстік - шығыс бөлігі жатады.
Казақстандық жаға сызығының ұзындығы 2320км-дей, оның ішінде 20 м-ге дейінгі тереңдікті солтүстік бассейнінің үлкен бөлігі және 800 м тереңдікке дейінгі орта бассейннің шығыс бөлігі.
Каспийдің бір ерекшелігі - адам әрекетінен жиі өзгеретін климаттық жағдаймен түсіндірелетін, оның деңгейінің тұрақсыздығы. Соңдықтан да, теңіз деңгейін болжау, өзгерістері біркелкі емес және әртүрлі теңіз суының балансын құрайтын экстраполяция тәсілімен алынатын және үрдістердің тұрақтылығынан туындайтын ықтималды - статистикалық және климаттық (гелиофизикалық) әдістерге негізделген.
Көмірсутекпен ластану көздері - су тұрақтар, кеме шаруашылығы және мұнай шығару кешені. Бірақ, теңіз деңгейінің көтерілуіне байланысты жағалау шаруашылығынан жел көтерме әсерінен туындаған төгілу, бұрғылау және мұнайды тасымалдау кезіндегі авариялық жайылымдарға байланысты ластану өсіп келеді.
Қазіргі кезде мұнай - газ кешенінің су басуы басты мәселе болып отыр.
Сөйтіп, 2001 жылдың наурызында белсенді мұз қозғалысы Тажғалы, Южный өндірісіндегі екі консервацияланған ұңғымалардың бұзылуына себеп болды.
Су алу зонасындағы жартылай суда тұрған качалкалар тозған құбырлармен мұнай айдауда. Мартышенский, Приморский, Прорвинский және Бузачинский тобындағы кенорындарын теңіз және тежеме көтермелі грунт сулары жартылай алып жатыр, оларды толық су алудан үнемі жаңартылып отыратын, жергілікті материалдан (құм, саз, т.б.) жасалған, техника жағынан тиімсіз, жел көтерме толқындармен жиі бұзылатын бөгеттермен қорғауда.
Шығыс Көкарна, Тажығалы, Прибрежный, Пустынная, Морское кен орындары толық су астында. Қазірдің өзінде, көмірсутекпен ластану деңгейінің жоғары көрсеткіші Солтүстік Каспийдің шығыс бөлігінде байқалды, онда оның концентрациясы шекті рауалы концентрациядан артық (0,05 мгл).
Атырау облысы жерінің ластануын атап өту керек, ол, негізімен, мұнай мен газ өндіру, тасымалдау, өңдеумен және қазіргі кезде 57600,0 мың тоннаға жеткен, оның ішінде 2,2 мың тоннасы - улы, ал 83,1 мың тоннасы - радиоактивті өндірістік және тұрмыстық қалдықтарға байланысты түсіндіріледі.
Шығарылатын қалдықтардың жылдық көлемі - 320057,1 тонна. Мұнай өндіруші аймақтарда мазутталған жерлер ауданы шамамен 185,2 мың шаршы метр.
Сөйтіп, Каспий теңізі мен оның жағалауы, Қазақстан үшін тек қала мұнай долларының көзі емес, сонымен қатар экологиялық апат аймағы. Бұл мәселелерді геоақпараттық технологияларының кешенді анализінсіз және дистанционды зондтау әдістерімен жаппай бақылаусыз шешу мүмкін емес.
Аумақ, адамның өмір сүру ортасы ретінде, көптеген жаратылыстанушылармен зерттелген, территория туралы ғылым классикалық ғылымдарға қарағанда ертерек пайда болған. Бірақ, қазіргі адамзаттық техникалық дамуы қоршаған ортамен араздыққа алып келген кезде, аумақты табиғи - техногенді кешен ретінде кешенді талдау қажеттігі өршуде. Аумақтың табиғи және антропогендік факторлар әсерімен даму заңдылықтарын білу - негізгі мәселе. Соңғы он жылдықта аумақты зерттеуді осы әдіспен жүзеге асуына көп көңіл бөлінуде.
Негізгі мәселелердің бірі - аумақты басқару. Қуатты ақпараттық технологиялар пайда болуының алдында, шешім қабылдау үрдісі уақытқа, кейде кеңістікте де біріктірілмеген берілгендерге негізделген. Аумақты зерттеу бағыттарының үш тобын көрсетуге болады (1.1 сурет). Ол - зерттеу бағыты, ол, мысалы, берілген аумақтың деградация үрдісі зерттеліп, оның ортақ заңдылығы қарастырылғанда қолданылады.
Қолданбалы бағыт, оған негізделіп, нақты мәселелер шешіледі, мысалы, мұнай өндіріс маңындағы мазутталған жерлер ауданын анықтау. Және де, жобалық - ізденіс жұмыстар, мысалы, берілген аумақта экологиялық таза тәсілмен мұнай өндіруді негіздеу және жобалау. Сөйтіп, тек соңғы қорытынды сатыда ғана шешім қабылданады, мысалы мұнай өндірісін қайта құру (реконструкция) туралы. Мұндай көпсатылы үрдіс кешенді және сапалы шешімге кепіл бола алмайды. Адам өмір сүру ортасы ретіндегі аумаққа қайтарымсыз апат әкелген бұрыс шешімдер нәтижелеріне көптеген мысалдар келтіруге болады.
Қазіргі кездегі геоақпараттық технологияларды қолдану аумақты зерттеудің барлық сатыларын - ғылыми зерттеуден жобалыққа дейінгі, бір уақытта зерттеуге мүмкіндік береді. Осындай интегралданған берілгендер негізінде шешім қабылдау үрдісі тиімдірек, ал шешімдер негізделген болады.
Әсіресе Қазақстан жағдайында табиғи және минералды ресурстарды игеруді бақылау негізгі мәселе. Мұнда, біздің ойымызша, өзінде аумақтық объектілер, олардың қарым - қатынастар анализы үрдісі және космостық мониторингті біріктіретін геоақпараттық жүйе (ГАЖ) мүмкіндігі жоқ сияқты. Әрине, мониторингтың алғашқы объектісі және оның негізіндегі Каспий ГАЖ - сі Каспийдің Қазақстандық бөлігінің аумағында құрылған.
Тиімді бақылау жүргізу үшін, әртүрлі экономикалық, әлеуметтік және ғылыми-өндірістік міндеттер тұрғысынан шешімдер қабылдауды жеңілдету үшін жағдайға дұрыс баға беруі, болжау және басқару шараларын жүзеге асыруы керек.
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелерді қолдану арнайы оқытылған программистер мен операторлардан тұратын тар шеңбердің шекарасынан шығып келеді. Ақпараттық жүйелермен жұмыс жасау қажеттілігі тұтынушылардың көп бөлігінде пайда болады. Ақпараттық жүйелерді интеграциялау көмегімен басқару, бизнес міндеттері, мамандардың мониторинг ісі мәселелері ғана емес, сонымен қатар барлық басқару буындарындағы міндеттер орайлы шешіліп келеді.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы зерттеу жұмысының өзектілігін айқындай түседі.
Зерттеу нысаны. Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға салу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға салу кезінде геоақпараттық жүйені және технологияларды қолдануды зерттеу.
Дипломдық жұмыста қойылған мақсатына байланысты төмендегідей міндеттер алға қойылады:
- геоақпараттық жүйелердің мазмұны мен мәнін ашу;
- геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуын анықтау;
- Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама жасау;
- аймақтың экологиялық мониторинг жүргізудің автоматтандырылған геоақпараттық жүйесін жасау және оны жүзеге асыру;
- топографиялық картаға құбырды түсірудің ерекшеліктеріне баға беру;
Дипломның ғылыми жаңалықтары:
- алғаш рет геоақпараттық жүйені пайдалана отырып, Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға түсіру технологиясы мәселесін кешенді түрде шешу негізделді;
- мұнай-газ игеретін маңайдағы экологиялық тепе-теңдікті сақтайтын табиғатты пайдаланудың оңтайландырылған экологоиялық - экономикалық моделін жасау негізінде ресурстарды тиімді пайдаланудың және қоршаған ортаны қорғаудың кешенді шаралары жасалынды.
Дипломының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, тұжырым мен пайдаланылған әдебиетттер тізімінен тұрады.
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде
ГАЖ технологиясының даму тарихын төрт кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең 50 жылдарда компьютерлік технологияның жетістіктерімен 60 жылдары пайда болған графикалық дисплейлер және де ЭЕМ басқа сыртқы құжаттарының дамуына байланысты болды. Бұл кезеңнің тағыда бір ерекшелігі грамматикалық алгоритмдер және де графикалық мәліметтреді дисплейде бейнелеу мүмкіншілігімен кеңістік сараптама әдістері және деректер қорын басқару жүйесіне байланысты программалардың шығуы.
Геоинформатика мен ГАЖ-дың шартты дамуына және жетістігіне ықпал жасаған, әрине бұл Канаданың географияның ақпараттық жүйесінің шығуы мен оның жасалуы. 60 жылдың басында жасалып, бұл ГАЖ осы уақытқа дейін қызмет жасап келе жатыр.
Канаданың ГАЖ-ның "атасы" болып Роджер Томплинсон болып табылады, және де осы кісінің жетекшілігімен көптеген концепциялық жетістіктерге технологиялық шешімдер жасалып, іске асырылды.
Сонда, Канаданың ГАЖ-лері ГАЖ технологиясына дамуына және өркендеуіне қосқан үлесі қандай деген заңды сұрақ туады.
1) Геодеректерді енгізу процессін автоматтандыру процессінде сканерлерді қолдану.
2) Картографиялық ақпараттарды тематикалық қатпарларға бөлу және олар үшін "деректер атрибуттік (өзіндік қасиеті) таблицасын құру. Бұл жетістік (пландық) геометриялық геоақпараттарды бірнеше файлдарға бөлу мүмкіншілігі пайда болды. Осы файлдан объектілердің тұрған орны (жері) туралы геоақпарат және сол объектілер туралы ақпараттар орналасқан [1, 10б].
ГАЖ технологиясының дамуына және өркендеуіне Гарвардтың компьютерлік графика және Масачусец технологиялық университетінің кеңістікті сараптау лабораториялары өз үлестерін қосты.
Гарвард лабораториясының программалары кең түрде таралып көптеген ГАЖ қосымшаларына деректер қорын жасауға мүмкіншілік берді.
Қазіргі кездегі Гарвард лабораториясының белгілі программалары:
- SYMAP (көпбағытты картографиялық жүйе).
-CALFORM (картографиялық бейнелерді плоттерге шығару программасы.
- SYMVU (үшөлшемді бейнелерді көрсету)
- ODYSSEY (белгілі ARKINFO-ның негізін салушы)
Мемлекеттік кезең. 1930 алғашы, 1980 алғашы. Ірі геоақпараттық жүйелерді мемлекет тарапынан үлкен қолдаулар көрсету кезеңі деп айтсақ та болады. Себебі осы кезде жеке дара ізденушілердің және де шағын топтардың ГАЖ-ға қосқан үлесі саябырсыды. Соның салдарынан ГАЖ саласында мемлекет тарапынан ірі институттар құрылды.
Бұған себеп болған жәйт, АҚШ 60 жылдың басында ГАЖ-технологиясын халық санағын жүргізуге пайдалану еді. Оны жасау үшін халық санағын деректерін географиялық бекіту әдістемесін ойлап шығару қажет болды. Осы мәселені жүзеге асыру үшін АҚШтың Ұлттық әлеуметтік санақ бюросы құрылды (ҰСБ), және де санақ географиясы атты кешенді жоба жасалды. Картографиялық деректерді көрсету үшін арнайы формат DIME жасалды. Мұнда бүкіл АҚШтың тұрған мекен жайлары тік бұрышты координаттар мен жекеленген сегменттермен анықталды. Картографиялық деректерді көрсету және өңдеу алгоритмдерін программа ретінде POLYVRT (керекті координаттарда тұратын мекен жайларды және көшелердің сегменттерін сипаттайтын) Канада ГАЖынсы және Гарвард лабораториясынан алынды.
Сонымен, бұл кезеңде бірінші рет кең түрде географиялық ақпараттарды басқаруда топологиялық тәсілде пайдаланылды және де бұл тәсілде объектілердің кеңістікте бірімен бірінің байланысын математикалық амалмен көрсетілді.
Осындай ГАЖ-ды мемлекеттік қолдау ГАЖ-дың ары қарай дамуына мүмкіншілік берді де, DIME - файлын қолданып экспериментальдық (тәжірибелік) жұмыстар ГАЖ аумағында, әсіресе көшелердің торабынан дерекетер қорын жасауда үлкен әсерін тигізді.
ГАЖ аумағында, әсіресе көшелердің торабының көрсеткіші 1-суретке сәйкес көрсетілген.
1-сурет - . ГАЖ торабы
Яғни, ГАЖ технологиясын мемлекеттік қолдау барысында жеткен жетістік:
- навигацияның (бағытты анықтау) автоматтық жүйесі жасалды;
- қала қоқыстарын шығару жүйесі жасалды;
- төтенше жағдайда қаладағы көліктердің жүру бағыттары анықталды тағы басқалар.
Осы кезеңде шоғырында айналып өткен пунктерге байланысты үлкен қалалардың атлас карталары жасалды. Ол атластарда 1970 санақ нәтижелері көрсетіліп тұрды.
Коммерциялық өркендеу кезеңі, 1980 басымен осы уақытқа дейін.
Осы кезеңде көптеген программа құжаттары столға қоятын ГАЖ технологиясы. Осы технологияны кеңістікте жатпайтын деректер қорымен интеграциялап, оны кеңейту, кәсіби емес көптеген қолданушылардың пайда болуы , деректер қорын қолдау жүйелері пайда болды. Жоғарыда жетістіктер арқасында геодеректер қорын үлестіруші және корпоративтік қолданушы жүйелеріне жол ашылды.
Осы кезеңдегі Джек Дендтермонд экология жүйесін зерттейтін институт ұйымдастырды (ESRI). Бұл институттың негізгі бағыты Гарвард лабораториясы және де басқа мекемелердің ГАЖ-технологиясының әдістемелеріне, технологиясына және алдыңғы қатарлы ой сансарына негізделген.
1980-ші жылдардың басында атақты ArcINFO TUС - технологиясы іске асырылды және осы ArcINFO осы уақытқа дейін алдыңғы қатарлы технология болып есептелінеді. Бұл ГАЖ технологиясында Канадаға ГАЖ-дағы идеялар яғни ақпараттарды екі түрде графикалық (геометриялық) және интрузивтік түрде екі бөліп сақтау, және көрсету жүзеге асырылды.
Демек, интрузивті ақпаратты сақтау және онымен жұмыс істеу (INFO) үшін стандартты реакциялық басқару жүйесі жүзеге асырылды, ал графикалық білектілерді сақтау және олармен жұмыс істеу үшін (ARC) арнайы программа жасалды. ArcINFO жекеменшік компьютерлер үшін жасалған бірінші программалық пакет болды. Сонымен қатар, бұл пакет (ArcINFO) басқа техникалық платформамен (тірек) көп операциялық жүйелермен жұмыс істей береді. ArcINFO алғашқы жетістіктері орман-тоғай шаруашылығында қолдануы болады. Қазіргі кезде бұл программалық құжат, ESRI.INK компаниясының жеке дара компьютерде жұмыс станцияларда қолдануы дүние жүзіне белгілі.
Екінші коммерциялық кәсіп орын болып Intergraph Cozp болып табылады. Бұл кәсіпорын ГАЖ-дің ақпаратты программалар жасауда алдыңғы қатарда келе жатыр.Бұл 1969 жылы ,бастапқы аты M&S Computing атымен IBM ломпаниясының бұрынғы қызметкері Д Мидлок құрған. Бұл компанияның алғашқы жетістігі А.Қ.Ш соғыс кәсіпорын кешендерін (ВПН) ракеталарды бағытын басқаруға арналған.Бұл фирманың активінде, бірінші болып жергілікті басқаруда картографиялық деректерді интерактивті жүйесін жасап шығарады.
Қазіргі кезде фирма ГАЖ-ге арналған жұмыс станциялар, оларды программалармен қамтамассыз етуде алғашқы қатарда келе жатыр.
Пайданушылар кезеңі.1980жылдардың аяғы мен қазіргі уақытқа дейін.
Геоақпарат технологиясын жасаушылар арасында бәсекелер көбейіп,соның салдарынан ГАЖ технологиясын пайдаланушылар неғұрлым жетік программалармен қамтамассыз етіліп, тіпті бірімен бірі байланыс топтар құрып, геодеректерге үлкен сұраныстар жасалып және де бүкіл дүние жүзілік геоақпараттар инфроқұрылымы пайда болды.
Бұл шақта тұтынушыларға жаңа қарым - қатынасты, геоақпаратты программалар құрастырушы және иесі нәтижелі жұмыс істей білді. Бұлардың жасаған жұмысшы станциясы, осы жоғарыда көрсетілген программалармен жасақталып, табиғи байлықтарды және жерді пайдалануға бағытталған [2, 58б].
Бәсекелердің арқасында ESRI.INS 1994 жылы (ArcView for Windows) интернетте ашық таратуға мәжбүр болды. Нарықтық экономика барысында және фирмалардың бәсекелесуінің кезінде дара компьютерлерге арналған программалар өте көбейді. Бұл жағдай кәзіргі кезеңде ГАЖ технологиясына бағытталған мамандарды оқытып дайындау фирмалар мәжбүр болды.
Ілгері дамыған елдерде бұл мәселе ұлттық немесе халықаралық.Геокеңістік деректер программаларын мамандар дайындауға бағытталады.
ГАЖ технологиясы басқа информациялы технологияларға қарағанда жеке дара тұрғандықтан және бұл технологияның жедел дамуы ғылым мен өндіріс салаларын кең түрде қамтуын, ГАЖ-ға қысқа да түсінікті анықтама беру өту қиынға соқты.
Жалпы түрде, ГАЖ - бұл жер бетінің бір бөлігіне бекітілген кеңістік информациясын өңдеуге және басқаруға арналған құрал.Ал термин болса интелектуалдық, мәдениеттік, экономикалық және саясаттық мақсатта өзгеріп тұрады. Бұл терминология өте өзгермелі, тіпті шым-шытырық, біріне - бірі қарама-қарсы анықтамалар пайда болды.
Егер біз ГАЖ-ға анықтама бермей, тек баяндама жасасақ , бұл деректер қорымен жұмыс істейтін қарапайым операциаларды сауал және статистикалық және географиялық талдау жасайтын және біріктіретін технология.
1-кесте
Географиялық ақпараттық жүйе көрсеткіші
Термин
Шыққан көзі
Географиялық ақпараттар жүйесі
Геоматика
Американдық терминология
Еуропалық терминология
Табиғи қорлар ақпараттық жүйе
Жер ғылыми мен геологиялық ақпараттық жүйе
Пәндік терминология
Кеңістік ақпараттық жүйе
Кеңістік талдау ақпараттық жүйе
Географиялық емес терминология
Сонымен, географиялық ақпараттық жүйе деп - кеңістңкте координатты түрде таралған немесе белгіленген және бейнеленген деректерді жинақтап, сақтап өңдейтін сараптауды қамтамасыз ететін информациялық жүйені айтады.
ГАЖ территориялық қамыту бойынша, глобалдық планеталық, континенттік, националдық немесе мемлекеттік, регионгалдық, локалдық және жергілікті болып бөлінеді.
Ақпаратты моделдеу және қолдану аумағында - қалалық, функционалдық табиғатты қорғау жәен т.б. болып бөлінеді.
ГАЖ-дың істелінетін ГАЖ өзіне бес түрлі құрамнан тұрады. Бұл ақпараттық құрал, программамен қамтамасыздандыру, деректер, орындаушылармен (жұмысты) және әдістемелер.
Ақпараттық құрал (сайман)
Программамен қамтамасыздандыру
Геоақпараттық жүйе
Деректер
Әдістемелер
Орындаушылар
2-сурет - . ГАЖ торабы
Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) кеңістіктік құрамдастың негізінде алуан текті деректер мен ақпаратты біріктірудің негізі ретінде, әкімшілік шешімдер қабылдауға арналған негізгі элемент болып табылады [3, 221б].
Инфрақұрылымды,табиғи ресурстарды, қоршаған ортаның күйі мен жалпы алғанда аумақтарды тиімді басқару, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек қана ГАЖ интеграциялау қабілетіне негізделеді. Бүгінгі таңда Компания ГАЖДҚБЖ технологияларыын негізге алған қазіргі заманғы бірқатар ақпараттық жүйелерді әзірлеп, бірнеше ірі қазақстандық мұнай компаниясының өндірісіне ендірді. Солардың ішінде:
- МаңғыстауМұнайГаз компаниясында инфрақұрылым бойынша Корпоративтік геологиялық деректер қорын әзірлеу және ендіру - 2002
- ҚаражанбасМұнай компаниясында ГАЖДҚБЖбазасында ҚО Өндірістік Мониторинг жүйесін әзірлеу - 2002
- Аджип ККО үшін қоршаған ортаның бүгінгі және тарихи күйі бойынша Геологиялық деректер қорын әзірлеу -2004, 2006, 2008
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ-ның өндірістік инфрақұрылымының Корпоративтік геоақпараттық жүйесін әзірлеу.
Орындалатын жұмыстардың түрлері:
Кеңістік бойынша үлестірілген ақпаратты басқару, талдау мен өңдеу бойынша бағдарламалық құралдарды әзірлеу:
Қоршаған ортаны қорғау мен байқау саласындағы бағдарламалық құралдарды әзірлеу және ендіру.
Инфрақұрылымды және табиғат қорғау ақпаратын автоматтандыру мен басқару міндеттері үшін ҰҒЗ әзірлеу және жобалардысақадай сай тапсыру.
Төмендегі мақсаттарда түрлі геоэкологиялық және ресурстық ақпаратты басқаруға арналған кеңістіктік деректердің электрондық жүйелерін әзірлеу:
аумақтық басқарушылық және жобалық шешімдерді негіздеу;
табиғатты қорғау қызметін басқару;
экологиялық және кеңістіктік бақылау мен байқауды жүзеге асыру;
кеңістіктік құрамдастың негізінде деректерді есепке алу, түгендеу және бір жүйеге келтіру.
Төмендегілер үшін қолданбалы қорларды әзірлеу:
ақпаратты жүйелендірген түрде сақтау және басқару;
табиғатты пайдаланушылар мен бақылаушы ұйымдардың қоршаған ортаны қорғау бөлімдерінің жұмыстарын кешенді түрде автоматтандыру;
қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану саласында ақпараттық қолдау көрсету.
Геоақпараттық жүйенің жаңа буыны:
Қазіргі кезде ГАЖ әртүрлі компьютерлі платформада жұмыс істейді - ортақтандырылған серверлермен, торапталған жекеленген компьютерлер, стол үстіне орналасқан жекеменшік компьютерлерге дейін.
ГАЖ - технологиясы әртүрлі фуекциялармен құжатармен қамтамасыз етілген. Бұлар, географиялық ақпаратты сақтауға, өңдеуге және бейнелеуге арналған.
Негізгі бағдарламалық компонент болып деректер қорын басқаратын жүйе (ДҚБЖ) кеңістікте сұранысты қолдайтын және өңдейтін, бейнелейтін құралдар мен функцияларға оңай жету үшін географиялық қолданушы интерфейс.
Деректер - бұл ГАЖ технологиясының ең маңызды компоненті болып табылады.
Кеңістікте таралған географиялық деректер, олармен байланысты кестелік деректер пайдаланушының өзі жасауға мүмкіншіліг бар, немесе қамтамасыз етуші мекемеден, интернеттен т.б. алынады.
ГАЖ технологиясын кең түрде қолдану адамның қатысымен болады. Адамдар (мамандар) бағдарламалық өнімдермен жұмыс жасайды, жобалар құрастырады, оларды жүзеге асырады. ГАЖ технологиясын пайдаланушы болып техникалық мамндармен жәй қарапайым қызметкерлерде істейді. Оларға ГАЖ күнделікті немесе проблемалы мәселелерді шешіп береді.
ГАЖ-ді қолдануда оның табыстылығы және нәтижелілігі дұрыс жоба жасау және жұмыс шартына байланысты. Ал мұның бәрі әрбір өндірістің алғы қойған мақсатына байланысты. Бұл кезде ГАЖ-ді қолданушы осы ГАЖ-дің бір бөлшегі болады. Кеңістіктік сараптама және үлгілеу кезінде ГАЖ-ді қолданушы өзінен-өзі осы ГАЖ-дің бір бөлшегі болып кетеді. Әрине, мұндай жұмыс барысында үлкен тәжірибе қажет [4, 91б].
ГАЖ-дің басты артықшылығы бұл картадағы объектілерді кеңістікте бірімен бірінің байланысын табу. Жалпы айтқанда, ГАЖ картаны өзінде сақтамайды, ол осы карталар туралы деректерді сақтайды. Ал осы деректер арқылы қолданушы алдына қойған керекті мақсатты орындайды.
ГАЖ кеңістіктегі деректерді, әрбір ерекшелеген (жекеленген) объектілермен географиялық ақпараттармен байланыстырады. Ал бұл ақпарат объектінің сипаттама түрінде ( графикалық) немесе атрибуттар ретінде сақталады. Мысалы, жол торабы жолдың осьтік сызығымен көрсетілсе, біз жол туралы көп мәліметтер ала алмаймыз. Ал осы жол туралы көбірек мәлімет алғымыз келсе (ұзындығы, ені т.б.) біз деректер қорына жүгінуіміз керек.
Демек біз деректер қорындағы мәліметтерді пайдаланып оны шартты белгілер деп жолды бейнелеп көрсете аламыз. Тіпті ГАЖ-ді сақталған атрибуттарды қолдана отырып, картадағы объектілер туралы жаңа мәліметтер алуға болады, мысалы; жолдың ұзындығын немесе көлдің, тау жыныстардың жалпы ауданын табуға мүмкінщілік береді.
Егер қысқаша айтсақ, ГАЖ өзінде карта немесе оның бейнесін сақтамайды, ол деректер қорын сақтайды. Сондықтан ГАЖ да деректер қоры, технологияның кіндігі болып табылады.
Қазіргі кезде алдыңғы қатарлы геоақпараттық жүйелерде деректер қорын басқаратын жүйелер.
Бұл осы жүйенің басқа жүйелерге (қарапайым сызба немесе компьютерлік картографиялық жүйе ) басты өзгешелігі. Сондықтан осы қазіргі замандағы ГАЖ технологияның құрамына деректер қорын басқару жүйесі қосылған.
Яғни, демек біз объектілер туралы үш мәлімет білуіміз керек, бұл не: бұл қай жерде орналасқан және бұл басқа объектілермен қандай байланыста .
Визуализация (көрсету). ГАЖдың соңғы нәтижесі, бұл деректерді карта немесе график түрінде көрсету. Географиялық мәліметтерді сақтау және көрсету өнімді әдістерінің бірі - карта. Бұрынғы уақытта картаны жүздеген жылға жасайтын.
Бүгінгі таңда топографиялық карталарды өңдеуде түрлі ГАЖ бағдарламалар бар. Солардың ішінде қазір жоғарғы сұранысқа ие ArcGis бағдарламалық пакеті [5, 110б].
ArcGis - бұл геоақпараттық жүйені (ГАЖ) құруға арналған бағдарламалық өнімдердің шоғырланған жиынтығы.
ArcGis, кеңістіктік мəліметтерді құруға, басқаруға, интеграцияға, талдауға, бейнелеу жəне көрсетуге қолданылады. ArcGis-дің бағдарламалық өнімдері, ГАЖ-функционалдық пен бизнес-логика қажет етілетін барлық жерлерде үстел үсті, серверлік жəне тұтынушы қосымшаларында, WEB арқылы, алаңда немесе ұтқыр құрылғыларында қолдануға мүмкіндік береді.
ArcGis бағдарламалық өнімдерінің сызғышы үйлесімділік ұранымен өңделініп, СОМ, Net, Java, XHL, SOAP объекттік архитектурасын қосқанда, компьютерлік саланың стандарттары негізінде құрылған.
ArcGis архитектурасының ауқымдылығы бағдарламалық қамтамасыздандырудың көптұтынушылық саралауы мен мəліметтерді жаңартуға арналған бірыңғай ортаның қажет болуы, жеке тұтынушылар мен ірі компанияларға бағдарламалық қамтамасыздандырудың біркелкі келетіндігін білдіреді.
ArcGIS архитектурасы:
1. Үстел үсті ГАЖ
2. Серверлік ГАЖ
3. Ұтқыр ГАЖ
Үстел үсті ГАЖ-ы ArcGis Desktop - бұл қолайлы бернелігімен ерекшеленетін жалпы жұмыс принциптері мен бірыңғай интерфейсі бар бағдарламалар тобын ұсынатын ArcView, ArcEditor жəне ArcInfo-дан тұратын үш негізгі өнім. Олар біркелкі негізгі ArcMap жəне ArcCotolog қосымшалары мен шешілетін есептердің (ArcToolBox) түрлері бойынша топталған геоөңдеу құралдар жинағын қосады.
ArcView - ең қолайлы ГАЖ-қосымшада жоғары сапалы картографиялық мəліметтерді құруға, кеңістіктік мəліметтер жəне метамəліметтер жинағын басқаруға, əртүрлі қорлардағы мəліметтерді қолдануға, қарапайым саралау мен талдауды жүргізуге болады.
ArcEditor - бернелігі біршама болатын бағдарламалық қамтамасыздандыру. ArcView мүмкіндіктерінен басқа топология бойынша байланысы бар объектілерді (кеңістіктік объектілер мен атрибуттар класстары арасындағы қатынастарын орнату, осы мəліметтерге өзгертулер енгізу), сонымен қатар көп тұтынушылық ДБЖБ-да сақталған геомəліметтерді саралауға (егер ДБЖБ-ға рұқсат ArcSDE арқылы жүргізілсе, нұсқаларды пайдаланатын көп тұтынушылық геомəліметтер қорларымен жұмыс жасауға ArcEditor мүмкіндік береді. Нұсқаларды басқаруға арнайы құралдар бар (нұсқаларды қосу жəне келіспеушіліктерді шешу).
ArcInfo - ESRI үстел үсті өнімдерінің арасында ең қуаттысы. ArcView жəне ArcEditor барлық мүмкіндіктеріне қоса көптеген геоөңдеу құралдары, сонымен қатар жоғары сапалы карталар мен олардың көркемдік безендіруіне арналған барлық функциялар қосылады. Сонымен қатар, бұл өнімнің құрамына, өткеннен көпшілікке мəлім ArcInfo Workstation жүйесімен мұра болып қалған қолданбалы модульдер енгізілген. Windows ортасында ғана жұмыс жасайтын басқа да үстел үсті өнімдерден өзгешелігі, ArcInfo Workstation Unix тобының операциялық жүйелерінде жұмыс жасайды.
Қосымшалардың жалпы архитектурасы ArcGis-дің əртүрлі қосымшаларының тұтынушыларына, жобалармен бірлесіп жұмыс жасағанға, жəне алынған нəтижелерді тікелей пайдалануға мүмкіндік береді. Геоөңдеу ортасында құрылған карталар, мəліметтер, символика, қабаттар, үлгілер, өз интерфейсі бар тұтынушы құралдары, есептер, метамəліметтер өзара байланысты, бұл бірыңғай ортада жұмыс жасауға қосымша артықшылықтар береді.
Қосымша модульдердің ArcGis тобының үстел үсті өнімдерін бірлесіп пайдалану, географиялық ақпаратты талдау жəне бағдарламалық қамтамасыздандырудың өнімділігін арттыру бойынша мүлдем жаңа мүмкіндіктерін ашады. Қосымша модульдер ArcGIS-дің барлық бағдарламалық өнімдеріне (ArcView, ArcEditor, ArcInfo) қол жетерлік.
ArcGIS 3D Analyst - ArcGIS-дің стандартты бернелігіне беттерді құруға жəне талдауға арналған құралдар жиынтығын, сонымен қатар жер виртуалды үлгісін құруға арналған құралдарды ArcGIS 3D Analyst-дан қойылатын үш өлшемді визуализацияға арналған қосымшаларда, ГАЖ талдауды жүргізетін жəне нəтижелерді реалистік үш өлшемді түрде көрсететін кеңістіктік талдау жəне геоөңдеудің барлық қызметтеріне қол жеткізуге болады.
ArcGIS Geostatistical Analyst - кеңістіктік мəліметтердің геостатистикалық талдауға арналған үлкен құралдар жиынтығы мен статистикалық анық беттердің құрылуынан, ғаламдық жəне жергілікті трендтерді, аномалияларды табудан, мəліметтер жиынтықтары арасындағы өзара байланыстарынан тұрады. Модуль, интерполяцияланған беттердің статистикалық қателерін анықтағанға кең қолданылады.
ArcGIS Network Analyst - кеңістіктік желілер мен бағыттауды құру, қолдау жəне талдау модулі. Берілген көрсеткіштер бойынша қолайлы бағытты таңдау, жол жазбасын жасау, кеңістіктік өзара əсер мен т.б. үлгілеу сияқты есептерді шешуді жеңілдету мен жылдамдатуға мүмкіндік береді. Мультимодалды бағыттау бар.
ArcGIS Schematics - геомəліметтер қорында сақталынған геометриялық желілер негізінде құрылған сызбалар мен диаграммаларды автоматты түрде генерациялауға, визуализациялауға жəне басқаруға мүмкіндік береді. Енгізілген механизм, тұтынушымен анықталатын əртүрлі графикалық көріністерде желілер сызбасын жедел түрде құруға мүмкіндік береді, сызба жəне кеңістіктік мəліметтерінің интерактивтік байланысын қамтамасыз етеді.
ArcGIS Spatial Analyst - растрлік мəліметтерді құруға құралдардың кең спектрін ұсынады, сонымен қатар ArcGIS қолдайтын барлық растрлік жəне векторлық пішімдегі мəліметтердің бірлескен талдауын ұсынады. Модуль, кеңістіктік өзара əсерді табу, жер бедерлерінің сандық үлгілері негізіндегі беттерді талдау, гидрологиялық үлгілеу, сүзгіленген, жіктелген жəне генерацияланған көріністерді өңдеу сияқты көптеген талдау есептерін шешуге мүмкіндік береді.
ArcGIS Survey Analyst - геодезиялық ақпаратты енгізу, сақтау жəне өңдеуге арналған. Бұл технология геодезиялық өлшемдерді тікелей ГАЖ деректер қорына сақтауға мүмкіндік береді. Модулдің барлық құралдары үстел үсті ГАЖ қызметімен тығыз интегралданған, олар көп пайдаланушылық тəртіпте үздіксіз жұмыс барысын қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.
ArcGIS Tracking Analyst - уақыт шамаларын үйлестіру, орналасқан жері жəне дерексипаттар негізінде мəліметтер қатарын визуализациялауға жəне талдауға арналған қуатты құрал. Əртүрлі оқиғалар мен құбылыстардың даму динамикасын бейнелеуге жəне оқып білуге, нақты уақыт тəртібінде объектілерді бақылау жүйелерін құруға, оқиғалардың даму жолын жобалауға мүмкіндік береді.
ArcGIS Data Interoperability - GML, XML, AutoDesk DWGDXF, Microstation Design, MapInfo MID MIF жəне TAB, Oracle жəне Oracle Spatial, Intergraph GeoMedia Warehouse жəне тағы басқалар (70 пішімнен аса). Мəліметтердің тікелей оқуын, жазуын жəне импортын қамтамасыз етеді. Модуль, кеңістіктік мəліметтерді ArcGIS-ден 50-ден аса əртүрлі пішімдерге экспорттауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тікелей оқуға, ArcGIS-ден импорт жəне экспортқа арналған тұтынылатын пішімдердің сипаттамасын құру мүмкіндігі қарастырылған.
ArcGIS Publisher - ArcGIS үстел үсті өнімдерінде құрылған карталардың (PMF) жариялау файлдарын құруға арналған модуль, жобаларды рұқсатсыз қолдану жəне тираждаудан қорғауды қамтамасыз етіп, мəліметтерді келешекте таратуға архивтейді. Жариялау файлдары Windows, Linux, SUN Solaris (http:www. esri.comarcreader сайтынан көруге болады) платформаларында жұмыс жасайтын тегін ArcReader қосымшасында көруге болады.
ArcScan for ArcGIS - бағдарламалық векторизатор, сканерленген қағаз карталарын электрондық карталардың векторлық қабаттарына айналдыруға арналған ыңғайлы жəне тиімді құралдар жиынтығын ұсынады. ArcGIS ортасына толық интеграцияланған растрлік жəне векторлық мəліметтерді саралауға арналған, оған ұсынылған барлық мүмкіндіктерін пайдаланады.
Maplex for ArcGIS - сандық карталарда мəтіндік жазбаларды орналастыру процесін автоматтандыруға арналған, берілген ережелерге сəйкес жазуларды автоматты түрде орналастырудың бірегей механизімін, келіспеушілік жағдайларды шешу, орналастыру жəне аббревиатураны пайдалану функцияларын қосады. Картографиялық құжаттардың дайындық еңбегін елеулі төмендетеді.
Серверлік ГАЖ - ArcGIS сервер - бұл көп деңгейлі серверлік геоақпараттық жүйе. Жүйенің бернелігі мен өнімділігі, əртүрлі шешімдерді қамтамасыз ететін бірыңғай технологиялық компоненттер жиынтығында негізделген.
ArcGIS Server, кеңістіктік мəліметтерді басқаруға, визуализациялауға жəне талдауға арналған тұтынуға дайын қосымшалар мен сервистерді өзіне қосады.
ArcGIS сервер, əртүрлі деңгейдегі клиенттерге кең ГАЖ бернелікті ұсынады. Ол кеңістіктік мəліметтермен, карталарды жариялау жəне орналастырылған геоақпараттық жүйелер ішіндегі кеңістіктік талдауды басқаруын қамтамасыз етеді.
Визуализациялау
ArcGIS Server, екі өлшемді динамикалық жəне кэшталған, сонымен қатар глобус тəрізді үш өлшемді карталарды демеуін қамтамасыз ететін картографиялық Web сервистерге рұқсат береді.
ArcGIS Server, Web-қосымшалардың бернелігі құрылымдық кескінінің зор мүмкіншіліктеріне ие болады, дизайны, пайдалануда қарапайымдылығымен, ал интерфейсі достық қалпымен ерекшеленеді.
Кеңістіктік мəліметтерді басқару
ArcGIS Server, өнімділігі бойынша жұмыс тобы (Workgroup) мен бірлескен (Enterprise) деңгейлерге бөлінген кеңістіктік мəліметтерді басқару жəне сақтау технологиясының ауқымдылығын қосады. Геомəліметтер сервистері үлкен көлемдегі кеңістіктік мəліметтерге көп тұтынушылық рұқсатпен демеуді, оларды шығару, бекітілген саралау жəне репликация мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Кеңістіктік талдау
ArcGIS Server көп ағымды тəртіпте серверден тыс кеңістіктік талдау жəне мəліметтерді геоөңдеу жүзінде есептерді шешуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, геометриялық желілер, векторлық, растрлік жəне үш өлшемді мəліметтерді , талдаумен қосқанда, ГАЖ-бернеліктің бүкіл спектрі қолданылуы мүмкін. Үстел үсті өнімдерінде құрылған геоөңдеу құралдары мен скрипттер, сервистер жүзінде жариялануы мүмкін.
Өңдеу
NET жəне Java платформаларында тұтынушы қосымшалары мен сервистерді құру бойынша кең мүмкіндіктер бар.
ArcGIS Server:
ArcGIS Explorer екі өлшемді жəне үш өлшемді картографиялық сервистерге, сонымен қатар геоөңдеу сервистеріне рұқсаты бойынша мүмкіндіктерінен жəне қарапайым, түсінікті интерфейстті жеңіл клиенттік қосымша.
WEB - браузерлер - ArcGIS Server, WEB - браузерлер арқылы картографиялық сервистер мен кеңістіктік талдау есептеріне рұқсат алуға арналған қосымшалардың шаблондарымен қойылады
ArcGIS Mobile - .NET платформасы мен ArcGIS Server технологиясы негізінде өңделген ұтқыр клиенттерге арналған қосымшалар, олар ұтқыр құралдардағы геосервистерге рұқсат алуға мүмкіндік беру
Үстел үсті ArcGIS қосымшалары - ArcInfo , ArcEditor жəне ArcView ArcGIS Server-дің құру, жария ету жəне пайдалану мүмкіндіктері үшін қолданылуы мүмкін.
Ашық API стандарттар қатарындағы ArcGIS Server-ді демеу, басқа клиенттік қосымшаларға (мысалы, CAD, GIS, ДДЗ-ны өндеуге арналған ПҚ ) жарияланған геосервистерді қолдануға мүмкіндік беру сияқты, үлкен клиенттер жиынтығын демейтін ашық технология [6, 45б].
ArcGIS Serverқосымша модулдері
ArcGIS Server қосымшалары мен сервистерінің бернелігін, қосымша модулдерді қолдану көмегімен кеңейтуге болады.
ArcGIS Server Spatial, растлік мəліметтерді құру жəне кеңістіктік үлгілеуді өткізу əдістерінің кең спектрін ұсынады.
:: ArcGIS Server 3D, ArcGIS Server мүмкіндіктерін, үш өлшемді беттерді құру жəне функцияларымен кеңейтеді.
:: ArcGIS Server Network, кеңістіктік желілер мен маршрутизацияны құру, демеу жəне талдау есептерінің шешуі жобаланған жағдайда қажет.
:: ArcGIS Server Data Interoperability, векторлық мəліметтердің оншақты танымал ГАЖ - пішімдерді (70 - тен аса) тікелей оқумен, пайдаланумен жəне конвертациямен қамтамасыздандырады.
Өндеушілерге арналған ArcGIS ESRI, өңдеушілерге, меншік үстел үсті немесе сервисті серверлік ГАЖ қосымшаларды құруға, немесе ГАЖ- бернелігін компаниядағы АТ қосымшаларға ендіруге арналған барлық қажетті құралдарды ұсынады.
С++ тілінде жазылған бағдарламалық объектілердің жиынтығы болатын ArcGIS - дің ArcObjects - ядросының көмегімен, ArcGIS платформасында, өңдеушілердің өздері өңдеу ортасын таңдай алады. Соңғы қосымшалардың бернелік деңгейін, өңдеу ортасын (Java, .NET, кросс-платформалық С++ жəне COM), құрылған қосымшаларға арналған операциялық жүйені (Windows жəне UNIX əр түрлі жүйелерінде жазуға болады).
Қазіргі кезде, ArcGIS - дің барлық библиотекалары құны жəне бағдарламаның функционалдығы бойынша тиімді болатын EDN (ESRI Developer Network) жылдық жазбасы өңдеушілерге жетімді.
EDN - мен қоса, өнімді құру жəне тестілеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру, сонымен қатар интерактивті анықтаманы қосатын құжаттама, барлық өнімдер бойынша кітаптардың электрондық нұсқалары, сонымен қатар код үлгілерімен объектік үлгілер болады.
EDN - ге келесі өнімдер кіреді:
ArcGIS Engine Developer Kit
ArcGIS Server Enterprise Advanced
ArcGIS Server Workgroup Advanced
ArcGIS Image Server
ArcIMS
ArcGIS ArcReader
қосымша Network Analyst, 3D Analyst, ArcGIS ArcView Spatial Analyst, Data Interoperability модульдері бар.
Бірақ өңдеуді, EDN жазбасын пайдаланып қана қоймай,сонымен қатар жүргізуге, ұсынуға болады. Қашан болса да, кез-келген қосымшаларға өндірілген ArcObjects COM объектілерін пайдалана отырып, стандартты үстел үсті жəне серверлік өнімдерді түзеуге жəне өзгертуге болады.
ArcPad Application Builder қалталы компьютерлерге арналған меншікті ГАЖ қосымшаларының өңдеу құралдарын ұсынады.
Ұтқыр ГАЖ - ESRI технологияларында құрылған ұтқыр ГАЖ- ға арналған шешімдер картографиялық құжаттарды əдеттегідей рəсімдермен жəне басқарудың қабылданған логикасы мен қосымшалардың бернелігімен ажыраспай, офистегі жұмыстан далалық жұмыстарды орындауға немесе жедел өтуге мүмкіндік береді.
ArcPad - ГАЖ, ҚДК - да қолдану үшін өңделген ArcPad, мəліметтерді көрсету, сұраныстарды құрастыру, GPS навигация, объектілердің фотосуреттері мен лазерлік дальномерлер өлшемдерінің нəтижелерін қосқандағы кеңістіктік жəне атрибутивтік мəліметтерді саралау мен енгізу сияқты əр түрлі ГАЖ есептерін шешуге көмектеседі. ArcPad ArcGIS үстел үсті өнімдерімен интегралданған, Windows Mobile: 2003, 2003 Second Edition, 5.0, Windows CE: 4.2, 5.0, Windows 2000 немесе X P - де жұмыс жасайды. ArcPad - қа арналған меншікті қосымшалар, ұтқыр ГАЖ - ға арналған өңдеу ортасы ArcPad Application Builder көмегімен құрылуы мүмкін.
ArcGIS Mobile
ArcGIS технологиясы, смартфондарды қосқанда шағын құрылғыларда ГАЖ - ды пайдалану кəсіпорындағы ақпараттық жүйенің бөлігі болатындай жеңіл , жоғары өнімді қосымшаларды өңдеу үшін қолданылуы мүмкін.
Бұл жағдайда, күрделі геоөңдеу мен ГАЖ талдау, . қосымшалардың сұранысы бойынша ArcGIS Server - де орындала беруі мүмкін.
Үстел үсті ArcGIS өнімдері
ArcGIS Engine көмегімен өңделген қосымшалармен қатар ArcView, ArcEditor, ArcInfo ноутбуктер немесе планшеттік ДК сияқты кез келген ұтқыр компьютерлерде қолданылуы мүмкін (бұл құрылғыларда ArcGIS мəліметтерін қауырсынды енгізуін қолдайды).
Бұл пайдаланушыларға арналған қуатты ГАЖ функцияларды қажет ететін шешімдер - олар, картография, алаңдағы мəліметтерді, сүраныстарды жəне талдауды өңдеудің толық мүмкіндіктері.
ДДЗ - ны өңдеу
ArcGIS Image Server
ArcGIS Image Server - Жердің дистанциялық зондтау мəліметтерімен жұмыс жасау өнімі. Бұл технология əр түрлі қосымшаларды кез келген территория бойынша шексіз көлемдегі кескіндермен жұмыс жасауға мімкіндік береді.
ArcGIS Image Server тұтынушысының сұранысы бойынша тез арада олардың барлық өңдеуін орындай отыра, өңделмеген кескіндерді сақтайды. Нəтижесінде, тұтынушы, тəуелсіз кескіндердің файлдары түрінде кескіндерді сақтауы қажетінсіз, сол негізгі мəліметтердің көптеген кескіндерінің болу мүмкіндігін алады. Орнына, ArcGIS Image Server тек өзгертулер шамасын сақтайды. ArcGIS Image Server өзгерту конвейері, тұтынушы компьютерінің қорларын жүктемей, қажетті нəтижені тұтынушы береді, сол себепті ArcGIS Image Server клиенті болып: ArcGIS, ERDAS Imagine, Intergraph GeoMedia, MapInfo Pro, САПР клиенттері (AutoCAD жəне Microstation сияқты), сияқты стандартты интерфейстер қолданатын кез-келген қосымша, сонымен қатар WMS жəне HTML стандарттары демеу беретін басқа да қосымшалар бола алады.
ArcGIS Image Server на лету келесі өзгертулерді орындайды:
* кескін файлдарын жəне олардың үзіндісін таңдау;
* геометриялық түзету мен ортотрансформациялау;
* жарықтық пен қарама-қарсылықты өзгерту;
* панхроматиялық (pan-sharpening) көмегімен түрлі түсті
* кескіндердің анықтығын жоғарылату;
* жеке суреттердегі тігісі жоқ кескіндерінің монтажы;
* түрлі түсті көлеңкелі жəне бедерлерін бояу;
* тұтынушы модулдері (plug-ins) көмегімен өзгертулер.
Негізгі кескіндер серверде GeoTIFF, JPEG, BIL жəне басқа пішімдерде сақталынған кескіннің бірлескен қызметіне əкімшілік ету мен күйіне келтіру мəнді жеңілдетеді.
Геомəліметтер базасы
Векторлық жəне растрлік, адрестік нүктелер геодезиялық өлшем мəліметтері, метомəліметтер жəне көптеген басқа да əр түрлі мəліметтердің құрылымы мен сақтау ережелерін анықтайтын үлгі.
Бірегей технология əркелкі мəліметтерді тиімді сақтауға жəне оларды күрделі жобалар мен жүйелерде жеңіл қолдануға мүмкіндік береді. Геомəліметтер қорында тұтынушылар қойма ішінде кеңістіктік өзара байланысқан географиялық объекттер мен объекттік кластарды анықтайтын жəне мəліметтердің тұтастығын қамтамсыздандыратын (əдетте, топология деп аталатын) ережелер мен қатынастарды бере алады.
Геомəліметтер қоры нұсқаларды синхрондау мүмкіндігімен тəртіпте саралауды автономды түрде ғана емес, сонымен қатар көптұтынушылық өткізуге мүмкіндік береді.
XML пішімінде геомəліметтер қорын экспорттау, бүкіл геомəліметтер қоры немесе оның жеке элементтерін (кестелер, домендер, топология ережелері немесе басқалар) басқа қосымшаларға қолайлы болатындай алмастыру пішіміне көшіруге мүмкіндік береді.
Визуализациялау
Картографиялық құжаттарды бейнелеу, мөлдірлікті қолдану, бұл тек ArcGIS-де визуализациялау мүмкіндіктерінің негізгі бөлігі ғана.
Кеңістікте мəліметтердің үш өлшемді визуализациялауы, динамикалық мəліметтер түсінігі ұсыну, сонымен қатар желілік объектілер схемасы автоматты түрде генерациялау сияқты ArcGIS функциялары ГАЖ-дың пайдалану аумағын мəнді ұлғайтады. Реалистік 3 өлшемді кеңістіктерді, жердің сандық үлгісі, аэро жəне космо суреттер, кез-келген векторлық мəліметтер, қолдану арқылы құрмай, осы көріністерді интернетте жариялау.
ArcGIS-бен жұмыс жасайтын диаграммалардың көптеген түрлері, олардың түсін географиялық объектілер түсімен синхрондауы, динамикалық байланысы, сонымен қатар карталармен анимацияны құруға, ойнатуға жəне экспорттауға арналған құралдар зерттеу нəтижелерін тұтынушыға ерекше кез-келген көрнекі жəне түсінікті тəсілмен мүмкіндік береді.
Геоөндеу
Географиялық ақпаратты талдау ГАЖ негізгі функциялары болып табылалы. ArcGIS - де талдау, конверсиялау, мəліметтерді басқару геокодттау динамикалық сементтеу картография растрлерді зор мүмкіншілектерге шейін өңдеу бойынша растрлермен жұмыс жасау, интерполяция əдістері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ...20
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... .30
2.2 Аймақтың географиялық-геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Топографиялық картаға құбырларды түсірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ..65
3. ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Мұнай құбырын түсірудің тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Өткен ғасырдың соңында ақпараттық жүйелердің жаңа класы -- географиялы ақпаратты жүйелер (ГАЖ) пайда болды. Олар табиғи ресурстарды басқару мен өндірістің көптеген түрлерін ұйымдастырудың негізгі құралына айналып отыр.
Жер шарының ғажайып табиғи су қоймасы - Каспий теңізі Евразия материгінің үлкен және ішкі бөлігін алып жатыр. Каспийдің Казақстанға тиесілі бөлігіне Каспий теңізінің солтүстік - шығыс жағалауы мен Каспий ойпатының оңтүстік - шығыс бөлігі жатады.
Казақстандық жаға сызығының ұзындығы 2320км-дей, оның ішінде 20 м-ге дейінгі тереңдікті солтүстік бассейнінің үлкен бөлігі және 800 м тереңдікке дейінгі орта бассейннің шығыс бөлігі.
Каспийдің бір ерекшелігі - адам әрекетінен жиі өзгеретін климаттық жағдаймен түсіндірелетін, оның деңгейінің тұрақсыздығы. Соңдықтан да, теңіз деңгейін болжау, өзгерістері біркелкі емес және әртүрлі теңіз суының балансын құрайтын экстраполяция тәсілімен алынатын және үрдістердің тұрақтылығынан туындайтын ықтималды - статистикалық және климаттық (гелиофизикалық) әдістерге негізделген.
Көмірсутекпен ластану көздері - су тұрақтар, кеме шаруашылығы және мұнай шығару кешені. Бірақ, теңіз деңгейінің көтерілуіне байланысты жағалау шаруашылығынан жел көтерме әсерінен туындаған төгілу, бұрғылау және мұнайды тасымалдау кезіндегі авариялық жайылымдарға байланысты ластану өсіп келеді.
Қазіргі кезде мұнай - газ кешенінің су басуы басты мәселе болып отыр.
Сөйтіп, 2001 жылдың наурызында белсенді мұз қозғалысы Тажғалы, Южный өндірісіндегі екі консервацияланған ұңғымалардың бұзылуына себеп болды.
Су алу зонасындағы жартылай суда тұрған качалкалар тозған құбырлармен мұнай айдауда. Мартышенский, Приморский, Прорвинский және Бузачинский тобындағы кенорындарын теңіз және тежеме көтермелі грунт сулары жартылай алып жатыр, оларды толық су алудан үнемі жаңартылып отыратын, жергілікті материалдан (құм, саз, т.б.) жасалған, техника жағынан тиімсіз, жел көтерме толқындармен жиі бұзылатын бөгеттермен қорғауда.
Шығыс Көкарна, Тажығалы, Прибрежный, Пустынная, Морское кен орындары толық су астында. Қазірдің өзінде, көмірсутекпен ластану деңгейінің жоғары көрсеткіші Солтүстік Каспийдің шығыс бөлігінде байқалды, онда оның концентрациясы шекті рауалы концентрациядан артық (0,05 мгл).
Атырау облысы жерінің ластануын атап өту керек, ол, негізімен, мұнай мен газ өндіру, тасымалдау, өңдеумен және қазіргі кезде 57600,0 мың тоннаға жеткен, оның ішінде 2,2 мың тоннасы - улы, ал 83,1 мың тоннасы - радиоактивті өндірістік және тұрмыстық қалдықтарға байланысты түсіндіріледі.
Шығарылатын қалдықтардың жылдық көлемі - 320057,1 тонна. Мұнай өндіруші аймақтарда мазутталған жерлер ауданы шамамен 185,2 мың шаршы метр.
Сөйтіп, Каспий теңізі мен оның жағалауы, Қазақстан үшін тек қала мұнай долларының көзі емес, сонымен қатар экологиялық апат аймағы. Бұл мәселелерді геоақпараттық технологияларының кешенді анализінсіз және дистанционды зондтау әдістерімен жаппай бақылаусыз шешу мүмкін емес.
Аумақ, адамның өмір сүру ортасы ретінде, көптеген жаратылыстанушылармен зерттелген, территория туралы ғылым классикалық ғылымдарға қарағанда ертерек пайда болған. Бірақ, қазіргі адамзаттық техникалық дамуы қоршаған ортамен араздыққа алып келген кезде, аумақты табиғи - техногенді кешен ретінде кешенді талдау қажеттігі өршуде. Аумақтың табиғи және антропогендік факторлар әсерімен даму заңдылықтарын білу - негізгі мәселе. Соңғы он жылдықта аумақты зерттеуді осы әдіспен жүзеге асуына көп көңіл бөлінуде.
Негізгі мәселелердің бірі - аумақты басқару. Қуатты ақпараттық технологиялар пайда болуының алдында, шешім қабылдау үрдісі уақытқа, кейде кеңістікте де біріктірілмеген берілгендерге негізделген. Аумақты зерттеу бағыттарының үш тобын көрсетуге болады (1.1 сурет). Ол - зерттеу бағыты, ол, мысалы, берілген аумақтың деградация үрдісі зерттеліп, оның ортақ заңдылығы қарастырылғанда қолданылады.
Қолданбалы бағыт, оған негізделіп, нақты мәселелер шешіледі, мысалы, мұнай өндіріс маңындағы мазутталған жерлер ауданын анықтау. Және де, жобалық - ізденіс жұмыстар, мысалы, берілген аумақта экологиялық таза тәсілмен мұнай өндіруді негіздеу және жобалау. Сөйтіп, тек соңғы қорытынды сатыда ғана шешім қабылданады, мысалы мұнай өндірісін қайта құру (реконструкция) туралы. Мұндай көпсатылы үрдіс кешенді және сапалы шешімге кепіл бола алмайды. Адам өмір сүру ортасы ретіндегі аумаққа қайтарымсыз апат әкелген бұрыс шешімдер нәтижелеріне көптеген мысалдар келтіруге болады.
Қазіргі кездегі геоақпараттық технологияларды қолдану аумақты зерттеудің барлық сатыларын - ғылыми зерттеуден жобалыққа дейінгі, бір уақытта зерттеуге мүмкіндік береді. Осындай интегралданған берілгендер негізінде шешім қабылдау үрдісі тиімдірек, ал шешімдер негізделген болады.
Әсіресе Қазақстан жағдайында табиғи және минералды ресурстарды игеруді бақылау негізгі мәселе. Мұнда, біздің ойымызша, өзінде аумақтық объектілер, олардың қарым - қатынастар анализы үрдісі және космостық мониторингті біріктіретін геоақпараттық жүйе (ГАЖ) мүмкіндігі жоқ сияқты. Әрине, мониторингтың алғашқы объектісі және оның негізіндегі Каспий ГАЖ - сі Каспийдің Қазақстандық бөлігінің аумағында құрылған.
Тиімді бақылау жүргізу үшін, әртүрлі экономикалық, әлеуметтік және ғылыми-өндірістік міндеттер тұрғысынан шешімдер қабылдауды жеңілдету үшін жағдайға дұрыс баға беруі, болжау және басқару шараларын жүзеге асыруы керек.
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелерді қолдану арнайы оқытылған программистер мен операторлардан тұратын тар шеңбердің шекарасынан шығып келеді. Ақпараттық жүйелермен жұмыс жасау қажеттілігі тұтынушылардың көп бөлігінде пайда болады. Ақпараттық жүйелерді интеграциялау көмегімен басқару, бизнес міндеттері, мамандардың мониторинг ісі мәселелері ғана емес, сонымен қатар барлық басқару буындарындағы міндеттер орайлы шешіліп келеді.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы зерттеу жұмысының өзектілігін айқындай түседі.
Зерттеу нысаны. Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға салу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға салу кезінде геоақпараттық жүйені және технологияларды қолдануды зерттеу.
Дипломдық жұмыста қойылған мақсатына байланысты төмендегідей міндеттер алға қойылады:
- геоақпараттық жүйелердің мазмұны мен мәнін ашу;
- геоақпараттық жүйелердің картографияда қолданылуын анықтау;
- Атырау облысының мұнай құбырларына сипаттама жасау;
- аймақтың экологиялық мониторинг жүргізудің автоматтандырылған геоақпараттық жүйесін жасау және оны жүзеге асыру;
- топографиялық картаға құбырды түсірудің ерекшеліктеріне баға беру;
Дипломның ғылыми жаңалықтары:
- алғаш рет геоақпараттық жүйені пайдалана отырып, Атырау облысының мұнай құбырларын топографиялық картаға түсіру технологиясы мәселесін кешенді түрде шешу негізделді;
- мұнай-газ игеретін маңайдағы экологиялық тепе-теңдікті сақтайтын табиғатты пайдаланудың оңтайландырылған экологоиялық - экономикалық моделін жасау негізінде ресурстарды тиімді пайдаланудың және қоршаған ортаны қорғаудың кешенді шаралары жасалынды.
Дипломының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, тұжырым мен пайдаланылған әдебиетттер тізімінен тұрады.
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Геоақпараттық жүйелер кеңістіктік мәліметтер мен технологиялардың негізі ретінде
ГАЖ технологиясының даму тарихын төрт кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең 50 жылдарда компьютерлік технологияның жетістіктерімен 60 жылдары пайда болған графикалық дисплейлер және де ЭЕМ басқа сыртқы құжаттарының дамуына байланысты болды. Бұл кезеңнің тағыда бір ерекшелігі грамматикалық алгоритмдер және де графикалық мәліметтреді дисплейде бейнелеу мүмкіншілігімен кеңістік сараптама әдістері және деректер қорын басқару жүйесіне байланысты программалардың шығуы.
Геоинформатика мен ГАЖ-дың шартты дамуына және жетістігіне ықпал жасаған, әрине бұл Канаданың географияның ақпараттық жүйесінің шығуы мен оның жасалуы. 60 жылдың басында жасалып, бұл ГАЖ осы уақытқа дейін қызмет жасап келе жатыр.
Канаданың ГАЖ-ның "атасы" болып Роджер Томплинсон болып табылады, және де осы кісінің жетекшілігімен көптеген концепциялық жетістіктерге технологиялық шешімдер жасалып, іске асырылды.
Сонда, Канаданың ГАЖ-лері ГАЖ технологиясына дамуына және өркендеуіне қосқан үлесі қандай деген заңды сұрақ туады.
1) Геодеректерді енгізу процессін автоматтандыру процессінде сканерлерді қолдану.
2) Картографиялық ақпараттарды тематикалық қатпарларға бөлу және олар үшін "деректер атрибуттік (өзіндік қасиеті) таблицасын құру. Бұл жетістік (пландық) геометриялық геоақпараттарды бірнеше файлдарға бөлу мүмкіншілігі пайда болды. Осы файлдан объектілердің тұрған орны (жері) туралы геоақпарат және сол объектілер туралы ақпараттар орналасқан [1, 10б].
ГАЖ технологиясының дамуына және өркендеуіне Гарвардтың компьютерлік графика және Масачусец технологиялық университетінің кеңістікті сараптау лабораториялары өз үлестерін қосты.
Гарвард лабораториясының программалары кең түрде таралып көптеген ГАЖ қосымшаларына деректер қорын жасауға мүмкіншілік берді.
Қазіргі кездегі Гарвард лабораториясының белгілі программалары:
- SYMAP (көпбағытты картографиялық жүйе).
-CALFORM (картографиялық бейнелерді плоттерге шығару программасы.
- SYMVU (үшөлшемді бейнелерді көрсету)
- ODYSSEY (белгілі ARKINFO-ның негізін салушы)
Мемлекеттік кезең. 1930 алғашы, 1980 алғашы. Ірі геоақпараттық жүйелерді мемлекет тарапынан үлкен қолдаулар көрсету кезеңі деп айтсақ та болады. Себебі осы кезде жеке дара ізденушілердің және де шағын топтардың ГАЖ-ға қосқан үлесі саябырсыды. Соның салдарынан ГАЖ саласында мемлекет тарапынан ірі институттар құрылды.
Бұған себеп болған жәйт, АҚШ 60 жылдың басында ГАЖ-технологиясын халық санағын жүргізуге пайдалану еді. Оны жасау үшін халық санағын деректерін географиялық бекіту әдістемесін ойлап шығару қажет болды. Осы мәселені жүзеге асыру үшін АҚШтың Ұлттық әлеуметтік санақ бюросы құрылды (ҰСБ), және де санақ географиясы атты кешенді жоба жасалды. Картографиялық деректерді көрсету үшін арнайы формат DIME жасалды. Мұнда бүкіл АҚШтың тұрған мекен жайлары тік бұрышты координаттар мен жекеленген сегменттермен анықталды. Картографиялық деректерді көрсету және өңдеу алгоритмдерін программа ретінде POLYVRT (керекті координаттарда тұратын мекен жайларды және көшелердің сегменттерін сипаттайтын) Канада ГАЖынсы және Гарвард лабораториясынан алынды.
Сонымен, бұл кезеңде бірінші рет кең түрде географиялық ақпараттарды басқаруда топологиялық тәсілде пайдаланылды және де бұл тәсілде объектілердің кеңістікте бірімен бірінің байланысын математикалық амалмен көрсетілді.
Осындай ГАЖ-ды мемлекеттік қолдау ГАЖ-дың ары қарай дамуына мүмкіншілік берді де, DIME - файлын қолданып экспериментальдық (тәжірибелік) жұмыстар ГАЖ аумағында, әсіресе көшелердің торабынан дерекетер қорын жасауда үлкен әсерін тигізді.
ГАЖ аумағында, әсіресе көшелердің торабының көрсеткіші 1-суретке сәйкес көрсетілген.
1-сурет - . ГАЖ торабы
Яғни, ГАЖ технологиясын мемлекеттік қолдау барысында жеткен жетістік:
- навигацияның (бағытты анықтау) автоматтық жүйесі жасалды;
- қала қоқыстарын шығару жүйесі жасалды;
- төтенше жағдайда қаладағы көліктердің жүру бағыттары анықталды тағы басқалар.
Осы кезеңде шоғырында айналып өткен пунктерге байланысты үлкен қалалардың атлас карталары жасалды. Ол атластарда 1970 санақ нәтижелері көрсетіліп тұрды.
Коммерциялық өркендеу кезеңі, 1980 басымен осы уақытқа дейін.
Осы кезеңде көптеген программа құжаттары столға қоятын ГАЖ технологиясы. Осы технологияны кеңістікте жатпайтын деректер қорымен интеграциялап, оны кеңейту, кәсіби емес көптеген қолданушылардың пайда болуы , деректер қорын қолдау жүйелері пайда болды. Жоғарыда жетістіктер арқасында геодеректер қорын үлестіруші және корпоративтік қолданушы жүйелеріне жол ашылды.
Осы кезеңдегі Джек Дендтермонд экология жүйесін зерттейтін институт ұйымдастырды (ESRI). Бұл институттың негізгі бағыты Гарвард лабораториясы және де басқа мекемелердің ГАЖ-технологиясының әдістемелеріне, технологиясына және алдыңғы қатарлы ой сансарына негізделген.
1980-ші жылдардың басында атақты ArcINFO TUС - технологиясы іске асырылды және осы ArcINFO осы уақытқа дейін алдыңғы қатарлы технология болып есептелінеді. Бұл ГАЖ технологиясында Канадаға ГАЖ-дағы идеялар яғни ақпараттарды екі түрде графикалық (геометриялық) және интрузивтік түрде екі бөліп сақтау, және көрсету жүзеге асырылды.
Демек, интрузивті ақпаратты сақтау және онымен жұмыс істеу (INFO) үшін стандартты реакциялық басқару жүйесі жүзеге асырылды, ал графикалық білектілерді сақтау және олармен жұмыс істеу үшін (ARC) арнайы программа жасалды. ArcINFO жекеменшік компьютерлер үшін жасалған бірінші программалық пакет болды. Сонымен қатар, бұл пакет (ArcINFO) басқа техникалық платформамен (тірек) көп операциялық жүйелермен жұмыс істей береді. ArcINFO алғашқы жетістіктері орман-тоғай шаруашылығында қолдануы болады. Қазіргі кезде бұл программалық құжат, ESRI.INK компаниясының жеке дара компьютерде жұмыс станцияларда қолдануы дүние жүзіне белгілі.
Екінші коммерциялық кәсіп орын болып Intergraph Cozp болып табылады. Бұл кәсіпорын ГАЖ-дің ақпаратты программалар жасауда алдыңғы қатарда келе жатыр.Бұл 1969 жылы ,бастапқы аты M&S Computing атымен IBM ломпаниясының бұрынғы қызметкері Д Мидлок құрған. Бұл компанияның алғашқы жетістігі А.Қ.Ш соғыс кәсіпорын кешендерін (ВПН) ракеталарды бағытын басқаруға арналған.Бұл фирманың активінде, бірінші болып жергілікті басқаруда картографиялық деректерді интерактивті жүйесін жасап шығарады.
Қазіргі кезде фирма ГАЖ-ге арналған жұмыс станциялар, оларды программалармен қамтамассыз етуде алғашқы қатарда келе жатыр.
Пайданушылар кезеңі.1980жылдардың аяғы мен қазіргі уақытқа дейін.
Геоақпарат технологиясын жасаушылар арасында бәсекелер көбейіп,соның салдарынан ГАЖ технологиясын пайдаланушылар неғұрлым жетік программалармен қамтамассыз етіліп, тіпті бірімен бірі байланыс топтар құрып, геодеректерге үлкен сұраныстар жасалып және де бүкіл дүние жүзілік геоақпараттар инфроқұрылымы пайда болды.
Бұл шақта тұтынушыларға жаңа қарым - қатынасты, геоақпаратты программалар құрастырушы және иесі нәтижелі жұмыс істей білді. Бұлардың жасаған жұмысшы станциясы, осы жоғарыда көрсетілген программалармен жасақталып, табиғи байлықтарды және жерді пайдалануға бағытталған [2, 58б].
Бәсекелердің арқасында ESRI.INS 1994 жылы (ArcView for Windows) интернетте ашық таратуға мәжбүр болды. Нарықтық экономика барысында және фирмалардың бәсекелесуінің кезінде дара компьютерлерге арналған программалар өте көбейді. Бұл жағдай кәзіргі кезеңде ГАЖ технологиясына бағытталған мамандарды оқытып дайындау фирмалар мәжбүр болды.
Ілгері дамыған елдерде бұл мәселе ұлттық немесе халықаралық.Геокеңістік деректер программаларын мамандар дайындауға бағытталады.
ГАЖ технологиясы басқа информациялы технологияларға қарағанда жеке дара тұрғандықтан және бұл технологияның жедел дамуы ғылым мен өндіріс салаларын кең түрде қамтуын, ГАЖ-ға қысқа да түсінікті анықтама беру өту қиынға соқты.
Жалпы түрде, ГАЖ - бұл жер бетінің бір бөлігіне бекітілген кеңістік информациясын өңдеуге және басқаруға арналған құрал.Ал термин болса интелектуалдық, мәдениеттік, экономикалық және саясаттық мақсатта өзгеріп тұрады. Бұл терминология өте өзгермелі, тіпті шым-шытырық, біріне - бірі қарама-қарсы анықтамалар пайда болды.
Егер біз ГАЖ-ға анықтама бермей, тек баяндама жасасақ , бұл деректер қорымен жұмыс істейтін қарапайым операциаларды сауал және статистикалық және географиялық талдау жасайтын және біріктіретін технология.
1-кесте
Географиялық ақпараттық жүйе көрсеткіші
Термин
Шыққан көзі
Географиялық ақпараттар жүйесі
Геоматика
Американдық терминология
Еуропалық терминология
Табиғи қорлар ақпараттық жүйе
Жер ғылыми мен геологиялық ақпараттық жүйе
Пәндік терминология
Кеңістік ақпараттық жүйе
Кеңістік талдау ақпараттық жүйе
Географиялық емес терминология
Сонымен, географиялық ақпараттық жүйе деп - кеңістңкте координатты түрде таралған немесе белгіленген және бейнеленген деректерді жинақтап, сақтап өңдейтін сараптауды қамтамасыз ететін информациялық жүйені айтады.
ГАЖ территориялық қамыту бойынша, глобалдық планеталық, континенттік, националдық немесе мемлекеттік, регионгалдық, локалдық және жергілікті болып бөлінеді.
Ақпаратты моделдеу және қолдану аумағында - қалалық, функционалдық табиғатты қорғау жәен т.б. болып бөлінеді.
ГАЖ-дың істелінетін ГАЖ өзіне бес түрлі құрамнан тұрады. Бұл ақпараттық құрал, программамен қамтамасыздандыру, деректер, орындаушылармен (жұмысты) және әдістемелер.
Ақпараттық құрал (сайман)
Программамен қамтамасыздандыру
Геоақпараттық жүйе
Деректер
Әдістемелер
Орындаушылар
2-сурет - . ГАЖ торабы
Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) кеңістіктік құрамдастың негізінде алуан текті деректер мен ақпаратты біріктірудің негізі ретінде, әкімшілік шешімдер қабылдауға арналған негізгі элемент болып табылады [3, 221б].
Инфрақұрылымды,табиғи ресурстарды, қоршаған ортаның күйі мен жалпы алғанда аумақтарды тиімді басқару, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек қана ГАЖ интеграциялау қабілетіне негізделеді. Бүгінгі таңда Компания ГАЖДҚБЖ технологияларыын негізге алған қазіргі заманғы бірқатар ақпараттық жүйелерді әзірлеп, бірнеше ірі қазақстандық мұнай компаниясының өндірісіне ендірді. Солардың ішінде:
- МаңғыстауМұнайГаз компаниясында инфрақұрылым бойынша Корпоративтік геологиялық деректер қорын әзірлеу және ендіру - 2002
- ҚаражанбасМұнай компаниясында ГАЖДҚБЖбазасында ҚО Өндірістік Мониторинг жүйесін әзірлеу - 2002
- Аджип ККО үшін қоршаған ортаның бүгінгі және тарихи күйі бойынша Геологиялық деректер қорын әзірлеу -2004, 2006, 2008
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ-ның өндірістік инфрақұрылымының Корпоративтік геоақпараттық жүйесін әзірлеу.
Орындалатын жұмыстардың түрлері:
Кеңістік бойынша үлестірілген ақпаратты басқару, талдау мен өңдеу бойынша бағдарламалық құралдарды әзірлеу:
Қоршаған ортаны қорғау мен байқау саласындағы бағдарламалық құралдарды әзірлеу және ендіру.
Инфрақұрылымды және табиғат қорғау ақпаратын автоматтандыру мен басқару міндеттері үшін ҰҒЗ әзірлеу және жобалардысақадай сай тапсыру.
Төмендегі мақсаттарда түрлі геоэкологиялық және ресурстық ақпаратты басқаруға арналған кеңістіктік деректердің электрондық жүйелерін әзірлеу:
аумақтық басқарушылық және жобалық шешімдерді негіздеу;
табиғатты қорғау қызметін басқару;
экологиялық және кеңістіктік бақылау мен байқауды жүзеге асыру;
кеңістіктік құрамдастың негізінде деректерді есепке алу, түгендеу және бір жүйеге келтіру.
Төмендегілер үшін қолданбалы қорларды әзірлеу:
ақпаратты жүйелендірген түрде сақтау және басқару;
табиғатты пайдаланушылар мен бақылаушы ұйымдардың қоршаған ортаны қорғау бөлімдерінің жұмыстарын кешенді түрде автоматтандыру;
қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану саласында ақпараттық қолдау көрсету.
Геоақпараттық жүйенің жаңа буыны:
Қазіргі кезде ГАЖ әртүрлі компьютерлі платформада жұмыс істейді - ортақтандырылған серверлермен, торапталған жекеленген компьютерлер, стол үстіне орналасқан жекеменшік компьютерлерге дейін.
ГАЖ - технологиясы әртүрлі фуекциялармен құжатармен қамтамасыз етілген. Бұлар, географиялық ақпаратты сақтауға, өңдеуге және бейнелеуге арналған.
Негізгі бағдарламалық компонент болып деректер қорын басқаратын жүйе (ДҚБЖ) кеңістікте сұранысты қолдайтын және өңдейтін, бейнелейтін құралдар мен функцияларға оңай жету үшін географиялық қолданушы интерфейс.
Деректер - бұл ГАЖ технологиясының ең маңызды компоненті болып табылады.
Кеңістікте таралған географиялық деректер, олармен байланысты кестелік деректер пайдаланушының өзі жасауға мүмкіншіліг бар, немесе қамтамасыз етуші мекемеден, интернеттен т.б. алынады.
ГАЖ технологиясын кең түрде қолдану адамның қатысымен болады. Адамдар (мамандар) бағдарламалық өнімдермен жұмыс жасайды, жобалар құрастырады, оларды жүзеге асырады. ГАЖ технологиясын пайдаланушы болып техникалық мамндармен жәй қарапайым қызметкерлерде істейді. Оларға ГАЖ күнделікті немесе проблемалы мәселелерді шешіп береді.
ГАЖ-ді қолдануда оның табыстылығы және нәтижелілігі дұрыс жоба жасау және жұмыс шартына байланысты. Ал мұның бәрі әрбір өндірістің алғы қойған мақсатына байланысты. Бұл кезде ГАЖ-ді қолданушы осы ГАЖ-дің бір бөлшегі болады. Кеңістіктік сараптама және үлгілеу кезінде ГАЖ-ді қолданушы өзінен-өзі осы ГАЖ-дің бір бөлшегі болып кетеді. Әрине, мұндай жұмыс барысында үлкен тәжірибе қажет [4, 91б].
ГАЖ-дің басты артықшылығы бұл картадағы объектілерді кеңістікте бірімен бірінің байланысын табу. Жалпы айтқанда, ГАЖ картаны өзінде сақтамайды, ол осы карталар туралы деректерді сақтайды. Ал осы деректер арқылы қолданушы алдына қойған керекті мақсатты орындайды.
ГАЖ кеңістіктегі деректерді, әрбір ерекшелеген (жекеленген) объектілермен географиялық ақпараттармен байланыстырады. Ал бұл ақпарат объектінің сипаттама түрінде ( графикалық) немесе атрибуттар ретінде сақталады. Мысалы, жол торабы жолдың осьтік сызығымен көрсетілсе, біз жол туралы көп мәліметтер ала алмаймыз. Ал осы жол туралы көбірек мәлімет алғымыз келсе (ұзындығы, ені т.б.) біз деректер қорына жүгінуіміз керек.
Демек біз деректер қорындағы мәліметтерді пайдаланып оны шартты белгілер деп жолды бейнелеп көрсете аламыз. Тіпті ГАЖ-ді сақталған атрибуттарды қолдана отырып, картадағы объектілер туралы жаңа мәліметтер алуға болады, мысалы; жолдың ұзындығын немесе көлдің, тау жыныстардың жалпы ауданын табуға мүмкінщілік береді.
Егер қысқаша айтсақ, ГАЖ өзінде карта немесе оның бейнесін сақтамайды, ол деректер қорын сақтайды. Сондықтан ГАЖ да деректер қоры, технологияның кіндігі болып табылады.
Қазіргі кезде алдыңғы қатарлы геоақпараттық жүйелерде деректер қорын басқаратын жүйелер.
Бұл осы жүйенің басқа жүйелерге (қарапайым сызба немесе компьютерлік картографиялық жүйе ) басты өзгешелігі. Сондықтан осы қазіргі замандағы ГАЖ технологияның құрамына деректер қорын басқару жүйесі қосылған.
Яғни, демек біз объектілер туралы үш мәлімет білуіміз керек, бұл не: бұл қай жерде орналасқан және бұл басқа объектілермен қандай байланыста .
Визуализация (көрсету). ГАЖдың соңғы нәтижесі, бұл деректерді карта немесе график түрінде көрсету. Географиялық мәліметтерді сақтау және көрсету өнімді әдістерінің бірі - карта. Бұрынғы уақытта картаны жүздеген жылға жасайтын.
Бүгінгі таңда топографиялық карталарды өңдеуде түрлі ГАЖ бағдарламалар бар. Солардың ішінде қазір жоғарғы сұранысқа ие ArcGis бағдарламалық пакеті [5, 110б].
ArcGis - бұл геоақпараттық жүйені (ГАЖ) құруға арналған бағдарламалық өнімдердің шоғырланған жиынтығы.
ArcGis, кеңістіктік мəліметтерді құруға, басқаруға, интеграцияға, талдауға, бейнелеу жəне көрсетуге қолданылады. ArcGis-дің бағдарламалық өнімдері, ГАЖ-функционалдық пен бизнес-логика қажет етілетін барлық жерлерде үстел үсті, серверлік жəне тұтынушы қосымшаларында, WEB арқылы, алаңда немесе ұтқыр құрылғыларында қолдануға мүмкіндік береді.
ArcGis бағдарламалық өнімдерінің сызғышы үйлесімділік ұранымен өңделініп, СОМ, Net, Java, XHL, SOAP объекттік архитектурасын қосқанда, компьютерлік саланың стандарттары негізінде құрылған.
ArcGis архитектурасының ауқымдылығы бағдарламалық қамтамасыздандырудың көптұтынушылық саралауы мен мəліметтерді жаңартуға арналған бірыңғай ортаның қажет болуы, жеке тұтынушылар мен ірі компанияларға бағдарламалық қамтамасыздандырудың біркелкі келетіндігін білдіреді.
ArcGIS архитектурасы:
1. Үстел үсті ГАЖ
2. Серверлік ГАЖ
3. Ұтқыр ГАЖ
Үстел үсті ГАЖ-ы ArcGis Desktop - бұл қолайлы бернелігімен ерекшеленетін жалпы жұмыс принциптері мен бірыңғай интерфейсі бар бағдарламалар тобын ұсынатын ArcView, ArcEditor жəне ArcInfo-дан тұратын үш негізгі өнім. Олар біркелкі негізгі ArcMap жəне ArcCotolog қосымшалары мен шешілетін есептердің (ArcToolBox) түрлері бойынша топталған геоөңдеу құралдар жинағын қосады.
ArcView - ең қолайлы ГАЖ-қосымшада жоғары сапалы картографиялық мəліметтерді құруға, кеңістіктік мəліметтер жəне метамəліметтер жинағын басқаруға, əртүрлі қорлардағы мəліметтерді қолдануға, қарапайым саралау мен талдауды жүргізуге болады.
ArcEditor - бернелігі біршама болатын бағдарламалық қамтамасыздандыру. ArcView мүмкіндіктерінен басқа топология бойынша байланысы бар объектілерді (кеңістіктік объектілер мен атрибуттар класстары арасындағы қатынастарын орнату, осы мəліметтерге өзгертулер енгізу), сонымен қатар көп тұтынушылық ДБЖБ-да сақталған геомəліметтерді саралауға (егер ДБЖБ-ға рұқсат ArcSDE арқылы жүргізілсе, нұсқаларды пайдаланатын көп тұтынушылық геомəліметтер қорларымен жұмыс жасауға ArcEditor мүмкіндік береді. Нұсқаларды басқаруға арнайы құралдар бар (нұсқаларды қосу жəне келіспеушіліктерді шешу).
ArcInfo - ESRI үстел үсті өнімдерінің арасында ең қуаттысы. ArcView жəне ArcEditor барлық мүмкіндіктеріне қоса көптеген геоөңдеу құралдары, сонымен қатар жоғары сапалы карталар мен олардың көркемдік безендіруіне арналған барлық функциялар қосылады. Сонымен қатар, бұл өнімнің құрамына, өткеннен көпшілікке мəлім ArcInfo Workstation жүйесімен мұра болып қалған қолданбалы модульдер енгізілген. Windows ортасында ғана жұмыс жасайтын басқа да үстел үсті өнімдерден өзгешелігі, ArcInfo Workstation Unix тобының операциялық жүйелерінде жұмыс жасайды.
Қосымшалардың жалпы архитектурасы ArcGis-дің əртүрлі қосымшаларының тұтынушыларына, жобалармен бірлесіп жұмыс жасағанға, жəне алынған нəтижелерді тікелей пайдалануға мүмкіндік береді. Геоөңдеу ортасында құрылған карталар, мəліметтер, символика, қабаттар, үлгілер, өз интерфейсі бар тұтынушы құралдары, есептер, метамəліметтер өзара байланысты, бұл бірыңғай ортада жұмыс жасауға қосымша артықшылықтар береді.
Қосымша модульдердің ArcGis тобының үстел үсті өнімдерін бірлесіп пайдалану, географиялық ақпаратты талдау жəне бағдарламалық қамтамасыздандырудың өнімділігін арттыру бойынша мүлдем жаңа мүмкіндіктерін ашады. Қосымша модульдер ArcGIS-дің барлық бағдарламалық өнімдеріне (ArcView, ArcEditor, ArcInfo) қол жетерлік.
ArcGIS 3D Analyst - ArcGIS-дің стандартты бернелігіне беттерді құруға жəне талдауға арналған құралдар жиынтығын, сонымен қатар жер виртуалды үлгісін құруға арналған құралдарды ArcGIS 3D Analyst-дан қойылатын үш өлшемді визуализацияға арналған қосымшаларда, ГАЖ талдауды жүргізетін жəне нəтижелерді реалистік үш өлшемді түрде көрсететін кеңістіктік талдау жəне геоөңдеудің барлық қызметтеріне қол жеткізуге болады.
ArcGIS Geostatistical Analyst - кеңістіктік мəліметтердің геостатистикалық талдауға арналған үлкен құралдар жиынтығы мен статистикалық анық беттердің құрылуынан, ғаламдық жəне жергілікті трендтерді, аномалияларды табудан, мəліметтер жиынтықтары арасындағы өзара байланыстарынан тұрады. Модуль, интерполяцияланған беттердің статистикалық қателерін анықтағанға кең қолданылады.
ArcGIS Network Analyst - кеңістіктік желілер мен бағыттауды құру, қолдау жəне талдау модулі. Берілген көрсеткіштер бойынша қолайлы бағытты таңдау, жол жазбасын жасау, кеңістіктік өзара əсер мен т.б. үлгілеу сияқты есептерді шешуді жеңілдету мен жылдамдатуға мүмкіндік береді. Мультимодалды бағыттау бар.
ArcGIS Schematics - геомəліметтер қорында сақталынған геометриялық желілер негізінде құрылған сызбалар мен диаграммаларды автоматты түрде генерациялауға, визуализациялауға жəне басқаруға мүмкіндік береді. Енгізілген механизм, тұтынушымен анықталатын əртүрлі графикалық көріністерде желілер сызбасын жедел түрде құруға мүмкіндік береді, сызба жəне кеңістіктік мəліметтерінің интерактивтік байланысын қамтамасыз етеді.
ArcGIS Spatial Analyst - растрлік мəліметтерді құруға құралдардың кең спектрін ұсынады, сонымен қатар ArcGIS қолдайтын барлық растрлік жəне векторлық пішімдегі мəліметтердің бірлескен талдауын ұсынады. Модуль, кеңістіктік өзара əсерді табу, жер бедерлерінің сандық үлгілері негізіндегі беттерді талдау, гидрологиялық үлгілеу, сүзгіленген, жіктелген жəне генерацияланған көріністерді өңдеу сияқты көптеген талдау есептерін шешуге мүмкіндік береді.
ArcGIS Survey Analyst - геодезиялық ақпаратты енгізу, сақтау жəне өңдеуге арналған. Бұл технология геодезиялық өлшемдерді тікелей ГАЖ деректер қорына сақтауға мүмкіндік береді. Модулдің барлық құралдары үстел үсті ГАЖ қызметімен тығыз интегралданған, олар көп пайдаланушылық тəртіпте үздіксіз жұмыс барысын қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.
ArcGIS Tracking Analyst - уақыт шамаларын үйлестіру, орналасқан жері жəне дерексипаттар негізінде мəліметтер қатарын визуализациялауға жəне талдауға арналған қуатты құрал. Əртүрлі оқиғалар мен құбылыстардың даму динамикасын бейнелеуге жəне оқып білуге, нақты уақыт тəртібінде объектілерді бақылау жүйелерін құруға, оқиғалардың даму жолын жобалауға мүмкіндік береді.
ArcGIS Data Interoperability - GML, XML, AutoDesk DWGDXF, Microstation Design, MapInfo MID MIF жəне TAB, Oracle жəне Oracle Spatial, Intergraph GeoMedia Warehouse жəне тағы басқалар (70 пішімнен аса). Мəліметтердің тікелей оқуын, жазуын жəне импортын қамтамасыз етеді. Модуль, кеңістіктік мəліметтерді ArcGIS-ден 50-ден аса əртүрлі пішімдерге экспорттауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тікелей оқуға, ArcGIS-ден импорт жəне экспортқа арналған тұтынылатын пішімдердің сипаттамасын құру мүмкіндігі қарастырылған.
ArcGIS Publisher - ArcGIS үстел үсті өнімдерінде құрылған карталардың (PMF) жариялау файлдарын құруға арналған модуль, жобаларды рұқсатсыз қолдану жəне тираждаудан қорғауды қамтамасыз етіп, мəліметтерді келешекте таратуға архивтейді. Жариялау файлдары Windows, Linux, SUN Solaris (http:www. esri.comarcreader сайтынан көруге болады) платформаларында жұмыс жасайтын тегін ArcReader қосымшасында көруге болады.
ArcScan for ArcGIS - бағдарламалық векторизатор, сканерленген қағаз карталарын электрондық карталардың векторлық қабаттарына айналдыруға арналған ыңғайлы жəне тиімді құралдар жиынтығын ұсынады. ArcGIS ортасына толық интеграцияланған растрлік жəне векторлық мəліметтерді саралауға арналған, оған ұсынылған барлық мүмкіндіктерін пайдаланады.
Maplex for ArcGIS - сандық карталарда мəтіндік жазбаларды орналастыру процесін автоматтандыруға арналған, берілген ережелерге сəйкес жазуларды автоматты түрде орналастырудың бірегей механизімін, келіспеушілік жағдайларды шешу, орналастыру жəне аббревиатураны пайдалану функцияларын қосады. Картографиялық құжаттардың дайындық еңбегін елеулі төмендетеді.
Серверлік ГАЖ - ArcGIS сервер - бұл көп деңгейлі серверлік геоақпараттық жүйе. Жүйенің бернелігі мен өнімділігі, əртүрлі шешімдерді қамтамасыз ететін бірыңғай технологиялық компоненттер жиынтығында негізделген.
ArcGIS Server, кеңістіктік мəліметтерді басқаруға, визуализациялауға жəне талдауға арналған тұтынуға дайын қосымшалар мен сервистерді өзіне қосады.
ArcGIS сервер, əртүрлі деңгейдегі клиенттерге кең ГАЖ бернелікті ұсынады. Ол кеңістіктік мəліметтермен, карталарды жариялау жəне орналастырылған геоақпараттық жүйелер ішіндегі кеңістіктік талдауды басқаруын қамтамасыз етеді.
Визуализациялау
ArcGIS Server, екі өлшемді динамикалық жəне кэшталған, сонымен қатар глобус тəрізді үш өлшемді карталарды демеуін қамтамасыз ететін картографиялық Web сервистерге рұқсат береді.
ArcGIS Server, Web-қосымшалардың бернелігі құрылымдық кескінінің зор мүмкіншіліктеріне ие болады, дизайны, пайдалануда қарапайымдылығымен, ал интерфейсі достық қалпымен ерекшеленеді.
Кеңістіктік мəліметтерді басқару
ArcGIS Server, өнімділігі бойынша жұмыс тобы (Workgroup) мен бірлескен (Enterprise) деңгейлерге бөлінген кеңістіктік мəліметтерді басқару жəне сақтау технологиясының ауқымдылығын қосады. Геомəліметтер сервистері үлкен көлемдегі кеңістіктік мəліметтерге көп тұтынушылық рұқсатпен демеуді, оларды шығару, бекітілген саралау жəне репликация мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Кеңістіктік талдау
ArcGIS Server көп ағымды тəртіпте серверден тыс кеңістіктік талдау жəне мəліметтерді геоөңдеу жүзінде есептерді шешуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, геометриялық желілер, векторлық, растрлік жəне үш өлшемді мəліметтерді , талдаумен қосқанда, ГАЖ-бернеліктің бүкіл спектрі қолданылуы мүмкін. Үстел үсті өнімдерінде құрылған геоөңдеу құралдары мен скрипттер, сервистер жүзінде жариялануы мүмкін.
Өңдеу
NET жəне Java платформаларында тұтынушы қосымшалары мен сервистерді құру бойынша кең мүмкіндіктер бар.
ArcGIS Server:
ArcGIS Explorer екі өлшемді жəне үш өлшемді картографиялық сервистерге, сонымен қатар геоөңдеу сервистеріне рұқсаты бойынша мүмкіндіктерінен жəне қарапайым, түсінікті интерфейстті жеңіл клиенттік қосымша.
WEB - браузерлер - ArcGIS Server, WEB - браузерлер арқылы картографиялық сервистер мен кеңістіктік талдау есептеріне рұқсат алуға арналған қосымшалардың шаблондарымен қойылады
ArcGIS Mobile - .NET платформасы мен ArcGIS Server технологиясы негізінде өңделген ұтқыр клиенттерге арналған қосымшалар, олар ұтқыр құралдардағы геосервистерге рұқсат алуға мүмкіндік беру
Үстел үсті ArcGIS қосымшалары - ArcInfo , ArcEditor жəне ArcView ArcGIS Server-дің құру, жария ету жəне пайдалану мүмкіндіктері үшін қолданылуы мүмкін.
Ашық API стандарттар қатарындағы ArcGIS Server-ді демеу, басқа клиенттік қосымшаларға (мысалы, CAD, GIS, ДДЗ-ны өндеуге арналған ПҚ ) жарияланған геосервистерді қолдануға мүмкіндік беру сияқты, үлкен клиенттер жиынтығын демейтін ашық технология [6, 45б].
ArcGIS Serverқосымша модулдері
ArcGIS Server қосымшалары мен сервистерінің бернелігін, қосымша модулдерді қолдану көмегімен кеңейтуге болады.
ArcGIS Server Spatial, растлік мəліметтерді құру жəне кеңістіктік үлгілеуді өткізу əдістерінің кең спектрін ұсынады.
:: ArcGIS Server 3D, ArcGIS Server мүмкіндіктерін, үш өлшемді беттерді құру жəне функцияларымен кеңейтеді.
:: ArcGIS Server Network, кеңістіктік желілер мен маршрутизацияны құру, демеу жəне талдау есептерінің шешуі жобаланған жағдайда қажет.
:: ArcGIS Server Data Interoperability, векторлық мəліметтердің оншақты танымал ГАЖ - пішімдерді (70 - тен аса) тікелей оқумен, пайдаланумен жəне конвертациямен қамтамасыздандырады.
Өндеушілерге арналған ArcGIS ESRI, өңдеушілерге, меншік үстел үсті немесе сервисті серверлік ГАЖ қосымшаларды құруға, немесе ГАЖ- бернелігін компаниядағы АТ қосымшаларға ендіруге арналған барлық қажетті құралдарды ұсынады.
С++ тілінде жазылған бағдарламалық объектілердің жиынтығы болатын ArcGIS - дің ArcObjects - ядросының көмегімен, ArcGIS платформасында, өңдеушілердің өздері өңдеу ортасын таңдай алады. Соңғы қосымшалардың бернелік деңгейін, өңдеу ортасын (Java, .NET, кросс-платформалық С++ жəне COM), құрылған қосымшаларға арналған операциялық жүйені (Windows жəне UNIX əр түрлі жүйелерінде жазуға болады).
Қазіргі кезде, ArcGIS - дің барлық библиотекалары құны жəне бағдарламаның функционалдығы бойынша тиімді болатын EDN (ESRI Developer Network) жылдық жазбасы өңдеушілерге жетімді.
EDN - мен қоса, өнімді құру жəне тестілеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру, сонымен қатар интерактивті анықтаманы қосатын құжаттама, барлық өнімдер бойынша кітаптардың электрондық нұсқалары, сонымен қатар код үлгілерімен объектік үлгілер болады.
EDN - ге келесі өнімдер кіреді:
ArcGIS Engine Developer Kit
ArcGIS Server Enterprise Advanced
ArcGIS Server Workgroup Advanced
ArcGIS Image Server
ArcIMS
ArcGIS ArcReader
қосымша Network Analyst, 3D Analyst, ArcGIS ArcView Spatial Analyst, Data Interoperability модульдері бар.
Бірақ өңдеуді, EDN жазбасын пайдаланып қана қоймай,сонымен қатар жүргізуге, ұсынуға болады. Қашан болса да, кез-келген қосымшаларға өндірілген ArcObjects COM объектілерін пайдалана отырып, стандартты үстел үсті жəне серверлік өнімдерді түзеуге жəне өзгертуге болады.
ArcPad Application Builder қалталы компьютерлерге арналған меншікті ГАЖ қосымшаларының өңдеу құралдарын ұсынады.
Ұтқыр ГАЖ - ESRI технологияларында құрылған ұтқыр ГАЖ- ға арналған шешімдер картографиялық құжаттарды əдеттегідей рəсімдермен жəне басқарудың қабылданған логикасы мен қосымшалардың бернелігімен ажыраспай, офистегі жұмыстан далалық жұмыстарды орындауға немесе жедел өтуге мүмкіндік береді.
ArcPad - ГАЖ, ҚДК - да қолдану үшін өңделген ArcPad, мəліметтерді көрсету, сұраныстарды құрастыру, GPS навигация, объектілердің фотосуреттері мен лазерлік дальномерлер өлшемдерінің нəтижелерін қосқандағы кеңістіктік жəне атрибутивтік мəліметтерді саралау мен енгізу сияқты əр түрлі ГАЖ есептерін шешуге көмектеседі. ArcPad ArcGIS үстел үсті өнімдерімен интегралданған, Windows Mobile: 2003, 2003 Second Edition, 5.0, Windows CE: 4.2, 5.0, Windows 2000 немесе X P - де жұмыс жасайды. ArcPad - қа арналған меншікті қосымшалар, ұтқыр ГАЖ - ға арналған өңдеу ортасы ArcPad Application Builder көмегімен құрылуы мүмкін.
ArcGIS Mobile
ArcGIS технологиясы, смартфондарды қосқанда шағын құрылғыларда ГАЖ - ды пайдалану кəсіпорындағы ақпараттық жүйенің бөлігі болатындай жеңіл , жоғары өнімді қосымшаларды өңдеу үшін қолданылуы мүмкін.
Бұл жағдайда, күрделі геоөңдеу мен ГАЖ талдау, . қосымшалардың сұранысы бойынша ArcGIS Server - де орындала беруі мүмкін.
Үстел үсті ArcGIS өнімдері
ArcGIS Engine көмегімен өңделген қосымшалармен қатар ArcView, ArcEditor, ArcInfo ноутбуктер немесе планшеттік ДК сияқты кез келген ұтқыр компьютерлерде қолданылуы мүмкін (бұл құрылғыларда ArcGIS мəліметтерін қауырсынды енгізуін қолдайды).
Бұл пайдаланушыларға арналған қуатты ГАЖ функцияларды қажет ететін шешімдер - олар, картография, алаңдағы мəліметтерді, сүраныстарды жəне талдауды өңдеудің толық мүмкіндіктері.
ДДЗ - ны өңдеу
ArcGIS Image Server
ArcGIS Image Server - Жердің дистанциялық зондтау мəліметтерімен жұмыс жасау өнімі. Бұл технология əр түрлі қосымшаларды кез келген территория бойынша шексіз көлемдегі кескіндермен жұмыс жасауға мімкіндік береді.
ArcGIS Image Server тұтынушысының сұранысы бойынша тез арада олардың барлық өңдеуін орындай отыра, өңделмеген кескіндерді сақтайды. Нəтижесінде, тұтынушы, тəуелсіз кескіндердің файлдары түрінде кескіндерді сақтауы қажетінсіз, сол негізгі мəліметтердің көптеген кескіндерінің болу мүмкіндігін алады. Орнына, ArcGIS Image Server тек өзгертулер шамасын сақтайды. ArcGIS Image Server өзгерту конвейері, тұтынушы компьютерінің қорларын жүктемей, қажетті нəтижені тұтынушы береді, сол себепті ArcGIS Image Server клиенті болып: ArcGIS, ERDAS Imagine, Intergraph GeoMedia, MapInfo Pro, САПР клиенттері (AutoCAD жəне Microstation сияқты), сияқты стандартты интерфейстер қолданатын кез-келген қосымша, сонымен қатар WMS жəне HTML стандарттары демеу беретін басқа да қосымшалар бола алады.
ArcGIS Image Server на лету келесі өзгертулерді орындайды:
* кескін файлдарын жəне олардың үзіндісін таңдау;
* геометриялық түзету мен ортотрансформациялау;
* жарықтық пен қарама-қарсылықты өзгерту;
* панхроматиялық (pan-sharpening) көмегімен түрлі түсті
* кескіндердің анықтығын жоғарылату;
* жеке суреттердегі тігісі жоқ кескіндерінің монтажы;
* түрлі түсті көлеңкелі жəне бедерлерін бояу;
* тұтынушы модулдері (plug-ins) көмегімен өзгертулер.
Негізгі кескіндер серверде GeoTIFF, JPEG, BIL жəне басқа пішімдерде сақталынған кескіннің бірлескен қызметіне əкімшілік ету мен күйіне келтіру мəнді жеңілдетеді.
Геомəліметтер базасы
Векторлық жəне растрлік, адрестік нүктелер геодезиялық өлшем мəліметтері, метомəліметтер жəне көптеген басқа да əр түрлі мəліметтердің құрылымы мен сақтау ережелерін анықтайтын үлгі.
Бірегей технология əркелкі мəліметтерді тиімді сақтауға жəне оларды күрделі жобалар мен жүйелерде жеңіл қолдануға мүмкіндік береді. Геомəліметтер қорында тұтынушылар қойма ішінде кеңістіктік өзара байланысқан географиялық объекттер мен объекттік кластарды анықтайтын жəне мəліметтердің тұтастығын қамтамсыздандыратын (əдетте, топология деп аталатын) ережелер мен қатынастарды бере алады.
Геомəліметтер қоры нұсқаларды синхрондау мүмкіндігімен тəртіпте саралауды автономды түрде ғана емес, сонымен қатар көптұтынушылық өткізуге мүмкіндік береді.
XML пішімінде геомəліметтер қорын экспорттау, бүкіл геомəліметтер қоры немесе оның жеке элементтерін (кестелер, домендер, топология ережелері немесе басқалар) басқа қосымшаларға қолайлы болатындай алмастыру пішіміне көшіруге мүмкіндік береді.
Визуализациялау
Картографиялық құжаттарды бейнелеу, мөлдірлікті қолдану, бұл тек ArcGIS-де визуализациялау мүмкіндіктерінің негізгі бөлігі ғана.
Кеңістікте мəліметтердің үш өлшемді визуализациялауы, динамикалық мəліметтер түсінігі ұсыну, сонымен қатар желілік объектілер схемасы автоматты түрде генерациялау сияқты ArcGIS функциялары ГАЖ-дың пайдалану аумағын мəнді ұлғайтады. Реалистік 3 өлшемді кеңістіктерді, жердің сандық үлгісі, аэро жəне космо суреттер, кез-келген векторлық мəліметтер, қолдану арқылы құрмай, осы көріністерді интернетте жариялау.
ArcGIS-бен жұмыс жасайтын диаграммалардың көптеген түрлері, олардың түсін географиялық объектілер түсімен синхрондауы, динамикалық байланысы, сонымен қатар карталармен анимацияны құруға, ойнатуға жəне экспорттауға арналған құралдар зерттеу нəтижелерін тұтынушыға ерекше кез-келген көрнекі жəне түсінікті тəсілмен мүмкіндік береді.
Геоөндеу
Географиялық ақпаратты талдау ГАЖ негізгі функциялары болып табылалы. ArcGIS - де талдау, конверсиялау, мəліметтерді басқару геокодттау динамикалық сементтеу картография растрлерді зор мүмкіншілектерге шейін өңдеу бойынша растрлермен жұмыс жасау, интерполяция əдістері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz