Платон мен Аристотель
Кіріспе
І. Негізгі бөлім
а) Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
б) Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік турал
идеялары.
ІІ. Қорытынды.
І. Негізгі бөлім
а) Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
б) Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік турал
идеялары.
ІІ. Қорытынды.
Кіріспе
Платон Афиналық (б.з.б 427-347) – ежелгі грек философиясы, Сократтың шәкірті, европалық идеолизммінің негізін салушы, құл иеленушілер мемлекетінің идеологі. Платон Афинадағы жоғары дәрежедегі ақсүйек тұқымынан шыққан семьяда дүниеге келді. Оның алғашқы ұстаздарының бірі Кратия дейді. 407 ж Платон Сократпен танысып, оның ең сүйіктісі шәкіртінің бірі болды. Сократ өлгеннен кейін Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты Мегараға кетеді. Платон Киренада және Египетте болған кезінде математика, астрономия білімін жетілдірді деген аңыз бар. Ол 389 ж Оңтүстік Италия мен Социлияға саяхат шегіп, бұл елдерде пифагоршылдар мен ғылыми, философиялық, діни ілім жайында пікір алысты. Платон Афинада өз мектебі Платон академиясының негізін қалайды.
367 және 361 жылдары Сицилияға екі рет саяхат шегіп, өмірінің соңғы жылдарын Афинада өткізіп, көптеген еңбектер жазып, лекция оқиды. Платон жөнінде оның шәкірттері мен Аристотельдің атақты шәкірті Аристотель көп жазған. Бірақ бұл шығармалар түгелдей жоғалып кеткен. Тек Биоген Лаэртский жазған Платонның өмір бойына сақталған. Көптеген мағлұматтар Платонның хаттары, Апулейдің «Платон және оның ілімі жөніндегі» трактатында, Порфириийден үзінділер, Цицерон, Плуарх еңбектері мен Византия сөздігі Платон мақаласында сақталған. Платон философиясы ешбір бүкпесі жоқ абсолюттік идеалзимнің нағыз өзі болды. Платон идеяның бейнесі өткінші сәулесі ғана деп тұңғыш рет ашық жариялайды. Платон идеялары адамға тән субъективтік тұрғыдан қарамай, адамнан тыс тәуелсіз өз бетімен өмір сүретін идеялар дүниесін нағыз шындық деп дәріптейді. Әр – бір идея жеке заттың немесе барша заттың абсалютті мәнін білдіретін ерекше едеялар дүниесін құрайды. Бүкіл әлемге сайып тұрған сезімдік дүние, табиғат пен қоғам сол иделар дүниесінің жүзеге асқан бейнесі ғана дейді.
Сондықтан Платон философиясы объективтік идеализм болып табылды. Платон сезімдік дүниені идеялар дүниесіне қарсы қояды. Идеалды дүние мәңгі өзгермейтін қозғалыссыз, ал материалдық дүние үздіксіз мәңгі қозғалыста болады. Сондықтан дүниедегі барша жанды-жансыздың қозғаушы күні бастамасы оларға өмір сүргізетін әлемдік рух дейді. Платон философиясы мифологиялық, диалектика, бүкіл философия тарихында материализм бағытына қарсы тұрған идеализм бағытының бастамасы болып табылады [1].
Сонымен біз азғана Платонның өмірлік сипатына тоқталып, ендігіде Аристотельдің өмірі платонның шәкірті, ізбасары десек қате айтпаған болар едік.
Аристотель (б.з.б. 384-322 ) ежелгі грек философы және ғылымы. Көптееген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы К.Маркс Аристотельді «ерте заманның ұлы ойшылы» грек философиясының Александр Македонскийі деп атады. Аристотель Франциядағы Стагир қаласында туған Афины қаласында оқып білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін (20 ж бойы) сонда ғылыммен шұғылданады. Б.з.б. 343 ж Македония патшаысы - Филипп аристотельді баласы александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін Аристотель алдымен Стагирге, одан 335 ж Афинаға оралады. Мұнда келгеннен кейін өзінің мекетебін – лицей ашады. Бұл мектеп сол кездегі философия мен ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады. Александр өлгеннен кейін Аристотель Афинадан кетіп, б.з.д. 322 ж дүние салады. Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіреді, әр түрлі ғылым саласынан көптеген еңбектер жазып қалдырған. Кейбір деректер бойынша оның еңбектерінің саны төрт жүзге, ал екінші бір деректер бойынша мыңға жеткен делінеді. Аристотельдің философиялық көзқарасы «Метафизика», «Жан туралы», «Категориялар» және «Аналитика» деген шығармаларында жете баяндалған. Философияның негізгі мәселесін шешуде Аристотель материализм мен идеолизмнің екі арасында ауытқып отырды. Аристотель ғылым классификацияның ең жоғарғы орынға қойды. Басқа ғылымдар болмыстың кейбір жақтарын ғана зерттеумен шұғылданса философиялық бастаманың жалпы табиғатын зерттейті. Философияның басқа ғылымдардан айртықшлығын Аристотель былай деп түсіндірді. «Шындығында даналық бүтіндей үстемдік құрушы және жетекші ғылым болғандықтан, басқа ғылымдар оған қарсы сөз айтуға дәрменсіз. Сондықтан да мақсат пен игілікті зерттейтін ғылым бірінші орынға қойылады. Аристотель философиясында болмыс туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық заттардың негізі болып табылатын алғашқы материяға көп көңіл бөлінген. «Метафизикада» Аристотель табиғатты жан-жақты зерттеумен шұғылданады.
Табиғат бір жағынан заттың пайда болуының, зат құрылымының негізі және «әрқайсысындағы алғашқы қозғалыстың көзі болатын болса,, екінші жағынан, табиғат өздігінен өмір сүретін заттардың мәні «табиғат дегеніміз – форма және мән» , тұжырымдамаларды жасай қалай білген [
Платон Афиналық (б.з.б 427-347) – ежелгі грек философиясы, Сократтың шәкірті, европалық идеолизммінің негізін салушы, құл иеленушілер мемлекетінің идеологі. Платон Афинадағы жоғары дәрежедегі ақсүйек тұқымынан шыққан семьяда дүниеге келді. Оның алғашқы ұстаздарының бірі Кратия дейді. 407 ж Платон Сократпен танысып, оның ең сүйіктісі шәкіртінің бірі болды. Сократ өлгеннен кейін Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты Мегараға кетеді. Платон Киренада және Египетте болған кезінде математика, астрономия білімін жетілдірді деген аңыз бар. Ол 389 ж Оңтүстік Италия мен Социлияға саяхат шегіп, бұл елдерде пифагоршылдар мен ғылыми, философиялық, діни ілім жайында пікір алысты. Платон Афинада өз мектебі Платон академиясының негізін қалайды.
367 және 361 жылдары Сицилияға екі рет саяхат шегіп, өмірінің соңғы жылдарын Афинада өткізіп, көптеген еңбектер жазып, лекция оқиды. Платон жөнінде оның шәкірттері мен Аристотельдің атақты шәкірті Аристотель көп жазған. Бірақ бұл шығармалар түгелдей жоғалып кеткен. Тек Биоген Лаэртский жазған Платонның өмір бойына сақталған. Көптеген мағлұматтар Платонның хаттары, Апулейдің «Платон және оның ілімі жөніндегі» трактатында, Порфириийден үзінділер, Цицерон, Плуарх еңбектері мен Византия сөздігі Платон мақаласында сақталған. Платон философиясы ешбір бүкпесі жоқ абсолюттік идеалзимнің нағыз өзі болды. Платон идеяның бейнесі өткінші сәулесі ғана деп тұңғыш рет ашық жариялайды. Платон идеялары адамға тән субъективтік тұрғыдан қарамай, адамнан тыс тәуелсіз өз бетімен өмір сүретін идеялар дүниесін нағыз шындық деп дәріптейді. Әр – бір идея жеке заттың немесе барша заттың абсалютті мәнін білдіретін ерекше едеялар дүниесін құрайды. Бүкіл әлемге сайып тұрған сезімдік дүние, табиғат пен қоғам сол иделар дүниесінің жүзеге асқан бейнесі ғана дейді.
Сондықтан Платон философиясы объективтік идеализм болып табылды. Платон сезімдік дүниені идеялар дүниесіне қарсы қояды. Идеалды дүние мәңгі өзгермейтін қозғалыссыз, ал материалдық дүние үздіксіз мәңгі қозғалыста болады. Сондықтан дүниедегі барша жанды-жансыздың қозғаушы күні бастамасы оларға өмір сүргізетін әлемдік рух дейді. Платон философиясы мифологиялық, диалектика, бүкіл философия тарихында материализм бағытына қарсы тұрған идеализм бағытының бастамасы болып табылады [1].
Сонымен біз азғана Платонның өмірлік сипатына тоқталып, ендігіде Аристотельдің өмірі платонның шәкірті, ізбасары десек қате айтпаған болар едік.
Аристотель (б.з.б. 384-322 ) ежелгі грек философы және ғылымы. Көптееген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы К.Маркс Аристотельді «ерте заманның ұлы ойшылы» грек философиясының Александр Македонскийі деп атады. Аристотель Франциядағы Стагир қаласында туған Афины қаласында оқып білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін (20 ж бойы) сонда ғылыммен шұғылданады. Б.з.б. 343 ж Македония патшаысы - Филипп аристотельді баласы александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін Аристотель алдымен Стагирге, одан 335 ж Афинаға оралады. Мұнда келгеннен кейін өзінің мекетебін – лицей ашады. Бұл мектеп сол кездегі философия мен ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады. Александр өлгеннен кейін Аристотель Афинадан кетіп, б.з.д. 322 ж дүние салады. Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіреді, әр түрлі ғылым саласынан көптеген еңбектер жазып қалдырған. Кейбір деректер бойынша оның еңбектерінің саны төрт жүзге, ал екінші бір деректер бойынша мыңға жеткен делінеді. Аристотельдің философиялық көзқарасы «Метафизика», «Жан туралы», «Категориялар» және «Аналитика» деген шығармаларында жете баяндалған. Философияның негізгі мәселесін шешуде Аристотель материализм мен идеолизмнің екі арасында ауытқып отырды. Аристотель ғылым классификацияның ең жоғарғы орынға қойды. Басқа ғылымдар болмыстың кейбір жақтарын ғана зерттеумен шұғылданса философиялық бастаманың жалпы табиғатын зерттейті. Философияның басқа ғылымдардан айртықшлығын Аристотель былай деп түсіндірді. «Шындығында даналық бүтіндей үстемдік құрушы және жетекші ғылым болғандықтан, басқа ғылымдар оған қарсы сөз айтуға дәрменсіз. Сондықтан да мақсат пен игілікті зерттейтін ғылым бірінші орынға қойылады. Аристотель философиясында болмыс туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық заттардың негізі болып табылатын алғашқы материяға көп көңіл бөлінген. «Метафизикада» Аристотель табиғатты жан-жақты зерттеумен шұғылданады.
Табиғат бір жағынан заттың пайда болуының, зат құрылымының негізі және «әрқайсысындағы алғашқы қозғалыстың көзі болатын болса,, екінші жағынан, табиғат өздігінен өмір сүретін заттардың мәні «табиғат дегеніміз – форма және мән» , тұжырымдамаларды жасай қалай білген [
Кіріспе
І. Негізгі бөлім
а) Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
б) Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік турал
идеялары.
ІІ. Қорытынды.
Кіріспе
Платон Афиналық (б.з.б 427-347) – ежелгі грек философиясы, Сократтың
шәкірті, европалық идеолизммінің негізін салушы, құл иеленушілер
мемлекетінің идеологі. Платон Афинадағы жоғары дәрежедегі ақсүйек тұқымынан
шыққан семьяда дүниеге келді. Оның алғашқы ұстаздарының бірі Кратия дейді.
407 ж Платон Сократпен танысып, оның ең сүйіктісі шәкіртінің бірі болды.
Сократ өлгеннен кейін Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты
Мегараға кетеді. Платон Киренада және Египетте болған кезінде математика,
астрономия білімін жетілдірді деген аңыз бар. Ол 389 ж Оңтүстік Италия мен
Социлияға саяхат шегіп, бұл елдерде пифагоршылдар мен ғылыми, философиялық,
діни ілім жайында пікір алысты. Платон Афинада өз мектебі Платон
академиясының негізін қалайды.
367 және 361 жылдары Сицилияға екі рет саяхат шегіп, өмірінің соңғы
жылдарын Афинада өткізіп, көптеген еңбектер жазып, лекция оқиды. Платон
жөнінде оның шәкірттері мен Аристотельдің атақты шәкірті Аристотель көп
жазған. Бірақ бұл шығармалар түгелдей жоғалып кеткен. Тек Биоген Лаэртский
жазған Платонның өмір бойына сақталған. Көптеген мағлұматтар Платонның
хаттары, Апулейдің Платон және оның ілімі жөніндегі трактатында,
Порфириийден үзінділер, Цицерон, Плуарх еңбектері мен Византия сөздігі
Платон мақаласында сақталған. Платон философиясы ешбір бүкпесі жоқ
абсолюттік идеалзимнің нағыз өзі болды. Платон идеяның бейнесі өткінші
сәулесі ғана деп тұңғыш рет ашық жариялайды. Платон идеялары адамға тән
субъективтік тұрғыдан қарамай, адамнан тыс тәуелсіз өз бетімен өмір сүретін
идеялар дүниесін нағыз шындық деп дәріптейді. Әр – бір идея жеке заттың
немесе барша заттың абсалютті мәнін білдіретін ерекше едеялар дүниесін
құрайды. Бүкіл әлемге сайып тұрған сезімдік дүние, табиғат пен қоғам сол
иделар дүниесінің жүзеге асқан бейнесі ғана дейді.
Сондықтан Платон философиясы объективтік идеализм болып табылды.
Платон сезімдік дүниені идеялар дүниесіне қарсы қояды. Идеалды дүние мәңгі
өзгермейтін қозғалыссыз, ал материалдық дүние үздіксіз мәңгі қозғалыста
болады. Сондықтан дүниедегі барша жанды-жансыздың қозғаушы күні бастамасы
оларға өмір сүргізетін әлемдік рух дейді. Платон философиясы мифологиялық,
диалектика, бүкіл философия тарихында материализм бағытына қарсы тұрған
идеализм бағытының бастамасы болып табылады [1].
Сонымен біз азғана Платонның өмірлік сипатына тоқталып, ендігіде
Аристотельдің өмірі платонның шәкірті, ізбасары десек қате айтпаған болар
едік.
Аристотель (б.з.б. 384-322 ) ежелгі грек философы және ғылымы.
Көптееген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы
К.Маркс Аристотельді ерте заманның ұлы ойшылы грек философиясының
Александр Македонскийі деп атады. Аристотель Франциядағы Стагир қаласында
туған Афины қаласында оқып білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон
академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін (20 ж бойы) сонда ғылыммен
шұғылданады. Б.з.б. 343 ж Македония патшаысы - Филипп аристотельді баласы
александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін
Аристотель алдымен Стагирге, одан 335 ж Афинаға оралады. Мұнда келгеннен
кейін өзінің мекетебін – лицей ашады. Бұл мектеп сол кездегі философия мен
ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады. Александр өлгеннен кейін
Аристотель Афинадан кетіп, б.з.д. 322 ж дүние салады. Аристотель өзіне
дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіреді, әр
түрлі ғылым саласынан көптеген еңбектер жазып қалдырған. Кейбір деректер
бойынша оның еңбектерінің саны төрт жүзге, ал екінші бір деректер бойынша
мыңға жеткен делінеді. Аристотельдің философиялық көзқарасы Метафизика,
Жан туралы, Категориялар және Аналитика деген шығармаларында жете
баяндалған. Философияның негізгі мәселесін шешуде Аристотель материализм
мен идеолизмнің екі арасында ауытқып отырды. Аристотель ғылым
классификацияның ең жоғарғы орынға қойды. Басқа ғылымдар болмыстың кейбір
жақтарын ғана зерттеумен шұғылданса философиялық бастаманың жалпы
табиғатын зерттейті. Философияның басқа ғылымдардан айртықшлығын Аристотель
былай деп түсіндірді. Шындығында даналық бүтіндей үстемдік құрушы және
жетекші ғылым болғандықтан, басқа ғылымдар оған қарсы сөз айтуға дәрменсіз.
Сондықтан да мақсат пен игілікті зерттейтін ғылым бірінші орынға қойылады.
Аристотель философиясында болмыс туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық
заттардың негізі болып табылатын алғашқы материяға көп көңіл бөлінген.
Метафизикада Аристотель табиғатты жан-жақты зерттеумен шұғылданады.
Табиғат бір жағынан заттың пайда болуының, зат құрылымының негізі
және әрқайсысындағы алғашқы қозғалыстың көзі болатын болса,, екінші
жағынан, табиғат өздігінен өмір сүретін заттардың мәні табиғат дегеніміз –
форма және мән , тұжырымдамаларды жасай қалай білген [2].
Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
Платонның таным теориясы, әсіресе, оның еске түсуі туралы проблемасы
біздің өміріміздід казіргі жаңару дәуірі не сәйкес келіп, адамдардың ішкі
рухани байлығын есірс түсуге ерекше назар аудару қажеттігін аңғартады.
Платонның таным теориясы, әрине, идеялық негіздегі теория. Бірақ оның
үшінші бөлімі адамның теориялық ойлауы процесін терең зерттеуге бағытталып,
диалектика деп аталады.
Платонның осы бастаған қадамы кейінгі философтардың тарапынан,
әсіресе, Аристотельден толығынан қолдау таба алмады. Аристотель бұл
категорияларды формалды логикалық схемаға әкеліп түсірді. Кейде мынандай ой
келеді: Платон ойлау процесінін. ішкі мазмұнына ғана көңіл бөлді, ал
Аристотель оның сыртқы формасына назар аударған шығар. Бірақ дәл осылай
болған еді деп кесіп айту қиын. Дегенмен, Платонның теориялық ойлау процесі
мен оған пайдаланған категориялар терең мазмұнды, әлі де өмірмен, әсіресе,
адам өмірімен тығыз байланысты екенінде сөз жоқ. Аристотель болса өзінің
логикаға талдау жасаған шығармаларында бұл мәселені тым абстрактылы қарап,
ойлаудың сыртқы формасына ғана назар аударатын сияқты. Әрине, мұндай мәселе
формалды логиканың ғылым ретінде пайда болуына зор септігін тигізді.
Ал енді Платонның ойын әрі қарай жшігастырайық. Ол өзінің осы
сұхбатында егер біреу әлгі тұтқындарды босатып, оларды орнынан тұрғызып,
жан-жағына мойындарын бұрғызып, жарыққа қарай апарып, сол жаққа кез салуға
мәжбүр етсе, онда не болар еді? — деп сұрақ қояды. Онда бұл тұтқын
адамдардың көздері жарыққа үйренбегендіктен шаншып ауырып, өздері тек
көлеңкелерін ғана көрген заттарға қарай алмас еді. Ол тұтқындардың ойынша
өздері бұрын білетін және көрген келеңкелер ғана ақиқат шындық, ал мына
қарап тұрғандары алдамшы, жалған сияқты болады.
Егер осы тұтқындардың біреуін күшпен зорлап жоғары, күннің жарығына
сүйреп алып шықса ше? Осындай жарыққа шыққан адам жарқыраған сәулелерден
шошынып, заттардың шын мәніндегі түрін көре ала ма? Тек бірте-бірте көзін
үйрету арқылы адам жарық сәулеге қарап, дүниедегі заттарды анықтай алатын
болады. Осындай дүниені көріп-білу бақытына ие болған адам үңгірде қалған
өз серіктерінің жағдайына аянышпен қарар еді. Олардың шындық пен бос
елестің арасын айыра алмай отырғандарына қынжылады ғой.
Платон ойлап тапқан осы мифке, аңызға ұзағырақ тоқталып отырған
себебіміз, сонау көне грек дәуіріндегі аңыздар кейде өмірмен тығыз
байланысты болып шыға келе ме дейміз.
Ойланайықшы. Біздің кеңес дәуіріндегі жетпіс жылдан астамғы саяси-
әлеуметтік және рухани өміріміз де терең қараңғы үңгірде болып, әлемді
сырттағы түскен сәулелерден көріп отырған тұтқындардың жағдайын елестетпей
ме? Жан-жағымызға қарайықшы. Кейбір жандар ұзақ жылғы өздері орналасқан
үңгірлерден шығып, мына дүниеге жаңа ғана үйреніп келе жатқан сияқты. Ал
кейбіреулер: "Ойбай, бұрынғы жағдайымыз жақсы еді, мына шақырайған жарық
сәуле қайдан пайда болды, қайдан түсті, жап үңгірдің аузын! - деп байбалам
салуға әзер[3].
Платон адамды алдымен қоғамдық өмірмен байланыстыра отырып, тануға
ұмтылады. Көне грек заманының ұлы ойшылының осы ниетін жаңа дәуірдегі — XIX
ғасырдың екінші жартысындағы орыс ойшылы Н.Г. Чернышевский
де жете аңғарды. Ол өз ойын былай деп жеткізеді: "...Ол (Платон) тек қана
құрғақ қиялшыл емес, ол жұлдыздар дүниесі туралы ғана емес, жер туралы,
көлеңкелер туралы емес, адам туралы ойлайды. Платон, ең алдымен адам
мемлекеттің азаматы болуы керек деп есептейді.
Сондықтан біз адам туралы мәселе көтеріп, оны жете түсінуге ниет
білдірген көне грек философы — Платонның саяси-әлеуметтік көзқарасына біраз
талдау жасағанды жөн көрдік.
Алдымен Платонның мемлекет жөніндегі ойларының аса көңіл аударарлық
құнды екенін атап өткеніміз дұрыс. Ол мемлекеттердің жетілген, идеалды және
жетілмеген формаларын анықтауға ұмтылады.
Дегенмен, Платон мемлекеттің бір формасына ғана ерекше назар аударды.
Оның ойынша, адам баласының алтын дәуірі артта қалған. Сондықтан да өзі
өмір сүріп отырған заман оның сынына ұшырады.
Платон адамзаттың тарихының дамуын болашақтан күтпей, өткенге көп сөз
салады. Осыған байланысты, оның ойынша, қазіргі мемлекеттік құрылысқа
қарағанда өткен заман, әсіресе, мифке, аңызға айналған Хронос басқарған
қоғам адамдардың бірге өмір сүрген формасының ең жоғары түрі болып
саналады.
Платон осы өзі идеалды деп есептеген Хроностың басқаруындағы аңызға
айналған қоғамдық құрылысты неге өз заманына, яғни құлдық демократиялық
дәуірге ұсынбаған деген ой да туады. Платонның өзі-ақ көне замандағы мифке,
аңызға сүйенген Хронос патшалығы үлгісінің ең жақсы қоғамдық құрылыс
ретінде өз заманына ұсынуға келмейтін жоба екендігін даналықпен көре
білген. Себебі, ең алдымен, адам мен табиғат арасындағы үйлесімсіздік бұл
кезде өрши түсті; адамдардың, халыктардың арасында өзара қыр-қысқан майдан
бастаады. Сонымен бірге, осы құлдық коғамның өзінде-ақ шаруашылық
қажеттерінің тапиғылығына, жанұялық қатынастардың бүлінуіне байланысты
шиеленіскен қайшылықтар өз шегіне жеткен еді. Платон өзі идеалды, "алтын
дәуір" деп отырған замандағы үлгіге қарама-қарсы қоғамдық құрылымның теріс
кейпін көрсетіп, оны талдап берді. Ол теріс типті қоғамдык құрылыстағы
адамдардың мінез-кұлқы мен іс-қимылының негізгі қозғаушы күші — олардың
материалдық қажеттілігін өтеуге бағытталған күнделікті күйбең тіршілігінде
екенін айқындады. Өзінің "Мемлекет" деген сұхбатының 4-кітабында Платон:
"Қандай ғана болмасын мемлекеттің өз ішінде бір-бірімен жалғасқан екі
мемлекеті бар; бірі — кедейлердің мемлекеті, екіншісі — байлардікі", — деп
атап көрсетті.
Шығыс елдерінде жоғарғы билік шектелместен монархтың (халиф, хан,
патша, сұлтан, король, император және т. т.) қолында болды. "Жерге мемлекет
иелік етеді, ал мемлекет бүкіл халықтың игілігі үшін қызмет етеді" деген
көзқарас қалыптасты. Патша әлеуметтік жағынан аз корғалған топтарға әкелік
қамқорлық көрсетеді, ал оның қол астындағылардын, оған ешқандай талап қоюға
қақылары жоқ. Себебі, билеуші халық алдын-да емес, тек қүдай алдында ғана
есеп береді. Бұл елдердің тәртібі, саяси ойы өткен ұрпақтың дәстүр-салтына
берік берілгендікті білдіретін. Қоғамда орнатылған тәртіп өмір бақи
өзгерместей көрінді. Ондағы өзгерісті адамдардың құдай қағидаларын
орындамағандықтан туып отыр деп ұқты. Билік орнатылған тәртіпті, шындықты,
әділеттікті, мемлеқетгің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің құралы деп
есептелінді.
Платонның екі жүздей еңбектері бар. Олардың ішінде біздің ғылымымызға
тікелей қатысы бар шығармалары "Мемлекет", "Саясатшы", "Зандар", "Софист",
"Парменид" және т. б.
Платонның ойынша, адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды. Олар
өмір сүру үшін тамақ, киім өндірулері, үй салулары және т.б. жасаулары
керек.
Сократтың қазасынан кейін, Платон басқа шәкірттерімен бірге Афиныдан
кетеді. Алдымен Месгарға келген жас ойшыл кейін талай ел мен жерге,
Египетке, Парсы елдеріне, ассирияға, Финикияға, Италия мен Сицилияға
барады. Б.з.д. 387 жылы грек батыры Академнің атымен аталған Академиядан
өзінің философиялық мектебін ашады. Бұл мектептің өмірі ұзақ болып, өзінің
өмір сүрген мың жылдай тарихында философтар мен математиктердің ғылыми
ордасы ретінде жұмыс істеді.
Өзінің еңбектері мен шығармаларында ұлы ойшыл абсолюттік идеялизмді
жақтады. Оның айтуынша, әрбір идея жеке заттың немесе барша заттың
абсолюттік мәнін білдіретін ерекше идеялар әлемін құрайды[4].
Заң деген шығмасында Платон мемлекеттік құрылымның екінші жобасын
ұсынады. Екінші мемлекетің бірінші мемлекеттен басты айырмашылығы оның 5040
азаматы жеребе бойынша жер учаскелерін алады. Бұл жер оларға жеке меншік
түрінде емес, пайдалану құқығы түрінде ғана беріледі де, мемлекеттің жалпы
меншігі болып саналады. Мүлік санына қарай барлық азаматтар төрт топқа
белінеді. Қайыршылық пен байлықтың заң шеңберіндегі шегі анықталады. Жеке
меншік иелсрінің ешқайсы да алтынға немесс күміске ие бола алмайды.
Азаматтар қатарына (5040) құлдар мен шет елдер жатқызылмайды.
Тұтыну теңдігін жақтаған Платон құлдар мен шет жерліктерден
басқаларында мүлік артықшылығы болмауы тиіс деп санайды. Жеке отбасылар
мойындалғанымен, тәрбие ісі түгелдей заңдастырылған арнайы лауазымды
адамдар қолына берілді. Әйелдер ерлермен тең құқылы болғанымен, олар жоғары
билік қатарына ене алмады.
Платон мемлекетінің басыға көп сатылы сайлау жолымен сайланған 37
билеуші тұрды. Билеушілер жасы 50-ден 70-ке дейін шектелді. Билік басында
бір билеушінің 20 жыл тұруға мүмкіндігі болды. 360 мүшеден тұратьн (әр
топтан 90 адамнан) сайланбалы кеңес едәуір билікке ие бола алды. Халық
жиналысына бірінші және екінші топ азаматтарының қатысуы міндетті еді, ал
үшінші және төртінші топ азаматтардың халық жиналысына қатысуы міндетті
болмады. Зандылықтың сақталуына әділ сот жауап берді, жекелеген және қатал
заңдар азаматтардың бұқаралық және жеке өмірін реттеп отырды. Сапа қаралған
істерді қорғау мүмкіндігі қарастырылды.
Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді.
Оның шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа
бағынбағанымен, оның канат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның
философиясындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен
мистицизмге зор көңіл бөлінсе, казіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде
оның ауызша диалектикасына, этикалық-саяси проблематикасына баса назар
аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзкарастардың барлығын
жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың
ашылуымен байланысты, яғни физис философиясында бұрын-соңды сөз қозғалмаған
сезімнен тыс, физикалықтан тыс кеңістіктің ашылуымен байланысты болды.
Платонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды
және батыстық даналықтың дамуындағы материалдылык және материалдылык емес,
сезімге тән және сезімнен тыс деген айырмашылықтардың негізін қалады. Осы
категориялар тұрғысында табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес,
тек олардың құбылысы түрінде ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа
заңдардың мәнін, олардың пара-дигмасын білдіретін идеялар ғана ие болады.
Платонның идеялар әлемі — бұл сатылы түрде ұйымдастырылған жүйе.
Осы кезден бастап материализм мен идеализм ертедегі грек
философиясындағы және бүкіл одан кейінгі философиядағы өзара қарама-қарсы
екі негізгі бағыт болып қалыптасты. Платонның ілімі бойынша, болмыс шын
және жалған дүние болып екіге бөлінеді. Шын дүниеге жалпы идеялар —идеялық
мәндер жатады; ал жеке сезімдік заттар мен құбылыстар идеялар дүниесінің,
яғни шын дүниенің көлеңкесі, сәулесі ғана болып табылады, сондықтан олар
шындыққа жатпайды. Платон идеялар дүниесін жаратушы құдай дүниесі дей
келіп, адам туылғанға дейін оның жаны сол дүниеде болады, ал содан кейін ол
жан бұл дүниеге, яғни жер бетіне келіп, уақытша адам денестае енеді де
қайта шығып кете алмай тұтқын сияқты қараңғы қапаста өмір сүреді деп
санады. Таным дегеніміз, Платонның пікірінше, жанның жерге жеткенге дейін
өткен өмірін еске түсіру болып табылады.
Платонның объективтік идеализмі ойлаудың диалектикалық тәсілімен
ұштасып жатты жеке мен көптің, тепе-теңдік пен өзгешеліктің, қозғалыс пен
тыныштықтың диалектикасын байқауға болады[5].
Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік туралы идеялары.
Аристотельдің қоғамдық-саяси көзқарасы оның " ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Негізгі бөлім
а) Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
б) Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік турал
идеялары.
ІІ. Қорытынды.
Кіріспе
Платон Афиналық (б.з.б 427-347) – ежелгі грек философиясы, Сократтың
шәкірті, европалық идеолизммінің негізін салушы, құл иеленушілер
мемлекетінің идеологі. Платон Афинадағы жоғары дәрежедегі ақсүйек тұқымынан
шыққан семьяда дүниеге келді. Оның алғашқы ұстаздарының бірі Кратия дейді.
407 ж Платон Сократпен танысып, оның ең сүйіктісі шәкіртінің бірі болды.
Сократ өлгеннен кейін Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты
Мегараға кетеді. Платон Киренада және Египетте болған кезінде математика,
астрономия білімін жетілдірді деген аңыз бар. Ол 389 ж Оңтүстік Италия мен
Социлияға саяхат шегіп, бұл елдерде пифагоршылдар мен ғылыми, философиялық,
діни ілім жайында пікір алысты. Платон Афинада өз мектебі Платон
академиясының негізін қалайды.
367 және 361 жылдары Сицилияға екі рет саяхат шегіп, өмірінің соңғы
жылдарын Афинада өткізіп, көптеген еңбектер жазып, лекция оқиды. Платон
жөнінде оның шәкірттері мен Аристотельдің атақты шәкірті Аристотель көп
жазған. Бірақ бұл шығармалар түгелдей жоғалып кеткен. Тек Биоген Лаэртский
жазған Платонның өмір бойына сақталған. Көптеген мағлұматтар Платонның
хаттары, Апулейдің Платон және оның ілімі жөніндегі трактатында,
Порфириийден үзінділер, Цицерон, Плуарх еңбектері мен Византия сөздігі
Платон мақаласында сақталған. Платон философиясы ешбір бүкпесі жоқ
абсолюттік идеалзимнің нағыз өзі болды. Платон идеяның бейнесі өткінші
сәулесі ғана деп тұңғыш рет ашық жариялайды. Платон идеялары адамға тән
субъективтік тұрғыдан қарамай, адамнан тыс тәуелсіз өз бетімен өмір сүретін
идеялар дүниесін нағыз шындық деп дәріптейді. Әр – бір идея жеке заттың
немесе барша заттың абсалютті мәнін білдіретін ерекше едеялар дүниесін
құрайды. Бүкіл әлемге сайып тұрған сезімдік дүние, табиғат пен қоғам сол
иделар дүниесінің жүзеге асқан бейнесі ғана дейді.
Сондықтан Платон философиясы объективтік идеализм болып табылды.
Платон сезімдік дүниені идеялар дүниесіне қарсы қояды. Идеалды дүние мәңгі
өзгермейтін қозғалыссыз, ал материалдық дүние үздіксіз мәңгі қозғалыста
болады. Сондықтан дүниедегі барша жанды-жансыздың қозғаушы күні бастамасы
оларға өмір сүргізетін әлемдік рух дейді. Платон философиясы мифологиялық,
диалектика, бүкіл философия тарихында материализм бағытына қарсы тұрған
идеализм бағытының бастамасы болып табылады [1].
Сонымен біз азғана Платонның өмірлік сипатына тоқталып, ендігіде
Аристотельдің өмірі платонның шәкірті, ізбасары десек қате айтпаған болар
едік.
Аристотель (б.з.б. 384-322 ) ежелгі грек философы және ғылымы.
Көптееген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы
К.Маркс Аристотельді ерте заманның ұлы ойшылы грек философиясының
Александр Македонскийі деп атады. Аристотель Франциядағы Стагир қаласында
туған Афины қаласында оқып білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон
академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін (20 ж бойы) сонда ғылыммен
шұғылданады. Б.з.б. 343 ж Македония патшаысы - Филипп аристотельді баласы
александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін
Аристотель алдымен Стагирге, одан 335 ж Афинаға оралады. Мұнда келгеннен
кейін өзінің мекетебін – лицей ашады. Бұл мектеп сол кездегі философия мен
ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады. Александр өлгеннен кейін
Аристотель Афинадан кетіп, б.з.д. 322 ж дүние салады. Аристотель өзіне
дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіреді, әр
түрлі ғылым саласынан көптеген еңбектер жазып қалдырған. Кейбір деректер
бойынша оның еңбектерінің саны төрт жүзге, ал екінші бір деректер бойынша
мыңға жеткен делінеді. Аристотельдің философиялық көзқарасы Метафизика,
Жан туралы, Категориялар және Аналитика деген шығармаларында жете
баяндалған. Философияның негізгі мәселесін шешуде Аристотель материализм
мен идеолизмнің екі арасында ауытқып отырды. Аристотель ғылым
классификацияның ең жоғарғы орынға қойды. Басқа ғылымдар болмыстың кейбір
жақтарын ғана зерттеумен шұғылданса философиялық бастаманың жалпы
табиғатын зерттейті. Философияның басқа ғылымдардан айртықшлығын Аристотель
былай деп түсіндірді. Шындығында даналық бүтіндей үстемдік құрушы және
жетекші ғылым болғандықтан, басқа ғылымдар оған қарсы сөз айтуға дәрменсіз.
Сондықтан да мақсат пен игілікті зерттейтін ғылым бірінші орынға қойылады.
Аристотель философиясында болмыс туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық
заттардың негізі болып табылатын алғашқы материяға көп көңіл бөлінген.
Метафизикада Аристотель табиғатты жан-жақты зерттеумен шұғылданады.
Табиғат бір жағынан заттың пайда болуының, зат құрылымының негізі
және әрқайсысындағы алғашқы қозғалыстың көзі болатын болса,, екінші
жағынан, табиғат өздігінен өмір сүретін заттардың мәні табиғат дегеніміз –
форма және мән , тұжырымдамаларды жасай қалай білген [2].
Платонның қоғамдық, саяси және әлеуметтік көзқарастары.
Платонның таным теориясы, әсіресе, оның еске түсуі туралы проблемасы
біздің өміріміздід казіргі жаңару дәуірі не сәйкес келіп, адамдардың ішкі
рухани байлығын есірс түсуге ерекше назар аудару қажеттігін аңғартады.
Платонның таным теориясы, әрине, идеялық негіздегі теория. Бірақ оның
үшінші бөлімі адамның теориялық ойлауы процесін терең зерттеуге бағытталып,
диалектика деп аталады.
Платонның осы бастаған қадамы кейінгі философтардың тарапынан,
әсіресе, Аристотельден толығынан қолдау таба алмады. Аристотель бұл
категорияларды формалды логикалық схемаға әкеліп түсірді. Кейде мынандай ой
келеді: Платон ойлау процесінін. ішкі мазмұнына ғана көңіл бөлді, ал
Аристотель оның сыртқы формасына назар аударған шығар. Бірақ дәл осылай
болған еді деп кесіп айту қиын. Дегенмен, Платонның теориялық ойлау процесі
мен оған пайдаланған категориялар терең мазмұнды, әлі де өмірмен, әсіресе,
адам өмірімен тығыз байланысты екенінде сөз жоқ. Аристотель болса өзінің
логикаға талдау жасаған шығармаларында бұл мәселені тым абстрактылы қарап,
ойлаудың сыртқы формасына ғана назар аударатын сияқты. Әрине, мұндай мәселе
формалды логиканың ғылым ретінде пайда болуына зор септігін тигізді.
Ал енді Платонның ойын әрі қарай жшігастырайық. Ол өзінің осы
сұхбатында егер біреу әлгі тұтқындарды босатып, оларды орнынан тұрғызып,
жан-жағына мойындарын бұрғызып, жарыққа қарай апарып, сол жаққа кез салуға
мәжбүр етсе, онда не болар еді? — деп сұрақ қояды. Онда бұл тұтқын
адамдардың көздері жарыққа үйренбегендіктен шаншып ауырып, өздері тек
көлеңкелерін ғана көрген заттарға қарай алмас еді. Ол тұтқындардың ойынша
өздері бұрын білетін және көрген келеңкелер ғана ақиқат шындық, ал мына
қарап тұрғандары алдамшы, жалған сияқты болады.
Егер осы тұтқындардың біреуін күшпен зорлап жоғары, күннің жарығына
сүйреп алып шықса ше? Осындай жарыққа шыққан адам жарқыраған сәулелерден
шошынып, заттардың шын мәніндегі түрін көре ала ма? Тек бірте-бірте көзін
үйрету арқылы адам жарық сәулеге қарап, дүниедегі заттарды анықтай алатын
болады. Осындай дүниені көріп-білу бақытына ие болған адам үңгірде қалған
өз серіктерінің жағдайына аянышпен қарар еді. Олардың шындық пен бос
елестің арасын айыра алмай отырғандарына қынжылады ғой.
Платон ойлап тапқан осы мифке, аңызға ұзағырақ тоқталып отырған
себебіміз, сонау көне грек дәуіріндегі аңыздар кейде өмірмен тығыз
байланысты болып шыға келе ме дейміз.
Ойланайықшы. Біздің кеңес дәуіріндегі жетпіс жылдан астамғы саяси-
әлеуметтік және рухани өміріміз де терең қараңғы үңгірде болып, әлемді
сырттағы түскен сәулелерден көріп отырған тұтқындардың жағдайын елестетпей
ме? Жан-жағымызға қарайықшы. Кейбір жандар ұзақ жылғы өздері орналасқан
үңгірлерден шығып, мына дүниеге жаңа ғана үйреніп келе жатқан сияқты. Ал
кейбіреулер: "Ойбай, бұрынғы жағдайымыз жақсы еді, мына шақырайған жарық
сәуле қайдан пайда болды, қайдан түсті, жап үңгірдің аузын! - деп байбалам
салуға әзер[3].
Платон адамды алдымен қоғамдық өмірмен байланыстыра отырып, тануға
ұмтылады. Көне грек заманының ұлы ойшылының осы ниетін жаңа дәуірдегі — XIX
ғасырдың екінші жартысындағы орыс ойшылы Н.Г. Чернышевский
де жете аңғарды. Ол өз ойын былай деп жеткізеді: "...Ол (Платон) тек қана
құрғақ қиялшыл емес, ол жұлдыздар дүниесі туралы ғана емес, жер туралы,
көлеңкелер туралы емес, адам туралы ойлайды. Платон, ең алдымен адам
мемлекеттің азаматы болуы керек деп есептейді.
Сондықтан біз адам туралы мәселе көтеріп, оны жете түсінуге ниет
білдірген көне грек философы — Платонның саяси-әлеуметтік көзқарасына біраз
талдау жасағанды жөн көрдік.
Алдымен Платонның мемлекет жөніндегі ойларының аса көңіл аударарлық
құнды екенін атап өткеніміз дұрыс. Ол мемлекеттердің жетілген, идеалды және
жетілмеген формаларын анықтауға ұмтылады.
Дегенмен, Платон мемлекеттің бір формасына ғана ерекше назар аударды.
Оның ойынша, адам баласының алтын дәуірі артта қалған. Сондықтан да өзі
өмір сүріп отырған заман оның сынына ұшырады.
Платон адамзаттың тарихының дамуын болашақтан күтпей, өткенге көп сөз
салады. Осыған байланысты, оның ойынша, қазіргі мемлекеттік құрылысқа
қарағанда өткен заман, әсіресе, мифке, аңызға айналған Хронос басқарған
қоғам адамдардың бірге өмір сүрген формасының ең жоғары түрі болып
саналады.
Платон осы өзі идеалды деп есептеген Хроностың басқаруындағы аңызға
айналған қоғамдық құрылысты неге өз заманына, яғни құлдық демократиялық
дәуірге ұсынбаған деген ой да туады. Платонның өзі-ақ көне замандағы мифке,
аңызға сүйенген Хронос патшалығы үлгісінің ең жақсы қоғамдық құрылыс
ретінде өз заманына ұсынуға келмейтін жоба екендігін даналықпен көре
білген. Себебі, ең алдымен, адам мен табиғат арасындағы үйлесімсіздік бұл
кезде өрши түсті; адамдардың, халыктардың арасында өзара қыр-қысқан майдан
бастаады. Сонымен бірге, осы құлдық коғамның өзінде-ақ шаруашылық
қажеттерінің тапиғылығына, жанұялық қатынастардың бүлінуіне байланысты
шиеленіскен қайшылықтар өз шегіне жеткен еді. Платон өзі идеалды, "алтын
дәуір" деп отырған замандағы үлгіге қарама-қарсы қоғамдық құрылымның теріс
кейпін көрсетіп, оны талдап берді. Ол теріс типті қоғамдык құрылыстағы
адамдардың мінез-кұлқы мен іс-қимылының негізгі қозғаушы күші — олардың
материалдық қажеттілігін өтеуге бағытталған күнделікті күйбең тіршілігінде
екенін айқындады. Өзінің "Мемлекет" деген сұхбатының 4-кітабында Платон:
"Қандай ғана болмасын мемлекеттің өз ішінде бір-бірімен жалғасқан екі
мемлекеті бар; бірі — кедейлердің мемлекеті, екіншісі — байлардікі", — деп
атап көрсетті.
Шығыс елдерінде жоғарғы билік шектелместен монархтың (халиф, хан,
патша, сұлтан, король, император және т. т.) қолында болды. "Жерге мемлекет
иелік етеді, ал мемлекет бүкіл халықтың игілігі үшін қызмет етеді" деген
көзқарас қалыптасты. Патша әлеуметтік жағынан аз корғалған топтарға әкелік
қамқорлық көрсетеді, ал оның қол астындағылардын, оған ешқандай талап қоюға
қақылары жоқ. Себебі, билеуші халық алдын-да емес, тек қүдай алдында ғана
есеп береді. Бұл елдердің тәртібі, саяси ойы өткен ұрпақтың дәстүр-салтына
берік берілгендікті білдіретін. Қоғамда орнатылған тәртіп өмір бақи
өзгерместей көрінді. Ондағы өзгерісті адамдардың құдай қағидаларын
орындамағандықтан туып отыр деп ұқты. Билік орнатылған тәртіпті, шындықты,
әділеттікті, мемлеқетгің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің құралы деп
есептелінді.
Платонның екі жүздей еңбектері бар. Олардың ішінде біздің ғылымымызға
тікелей қатысы бар шығармалары "Мемлекет", "Саясатшы", "Зандар", "Софист",
"Парменид" және т. б.
Платонның ойынша, адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды. Олар
өмір сүру үшін тамақ, киім өндірулері, үй салулары және т.б. жасаулары
керек.
Сократтың қазасынан кейін, Платон басқа шәкірттерімен бірге Афиныдан
кетеді. Алдымен Месгарға келген жас ойшыл кейін талай ел мен жерге,
Египетке, Парсы елдеріне, ассирияға, Финикияға, Италия мен Сицилияға
барады. Б.з.д. 387 жылы грек батыры Академнің атымен аталған Академиядан
өзінің философиялық мектебін ашады. Бұл мектептің өмірі ұзақ болып, өзінің
өмір сүрген мың жылдай тарихында философтар мен математиктердің ғылыми
ордасы ретінде жұмыс істеді.
Өзінің еңбектері мен шығармаларында ұлы ойшыл абсолюттік идеялизмді
жақтады. Оның айтуынша, әрбір идея жеке заттың немесе барша заттың
абсолюттік мәнін білдіретін ерекше идеялар әлемін құрайды[4].
Заң деген шығмасында Платон мемлекеттік құрылымның екінші жобасын
ұсынады. Екінші мемлекетің бірінші мемлекеттен басты айырмашылығы оның 5040
азаматы жеребе бойынша жер учаскелерін алады. Бұл жер оларға жеке меншік
түрінде емес, пайдалану құқығы түрінде ғана беріледі де, мемлекеттің жалпы
меншігі болып саналады. Мүлік санына қарай барлық азаматтар төрт топқа
белінеді. Қайыршылық пен байлықтың заң шеңберіндегі шегі анықталады. Жеке
меншік иелсрінің ешқайсы да алтынға немесс күміске ие бола алмайды.
Азаматтар қатарына (5040) құлдар мен шет елдер жатқызылмайды.
Тұтыну теңдігін жақтаған Платон құлдар мен шет жерліктерден
басқаларында мүлік артықшылығы болмауы тиіс деп санайды. Жеке отбасылар
мойындалғанымен, тәрбие ісі түгелдей заңдастырылған арнайы лауазымды
адамдар қолына берілді. Әйелдер ерлермен тең құқылы болғанымен, олар жоғары
билік қатарына ене алмады.
Платон мемлекетінің басыға көп сатылы сайлау жолымен сайланған 37
билеуші тұрды. Билеушілер жасы 50-ден 70-ке дейін шектелді. Билік басында
бір билеушінің 20 жыл тұруға мүмкіндігі болды. 360 мүшеден тұратьн (әр
топтан 90 адамнан) сайланбалы кеңес едәуір билікке ие бола алды. Халық
жиналысына бірінші және екінші топ азаматтарының қатысуы міндетті еді, ал
үшінші және төртінші топ азаматтардың халық жиналысына қатысуы міндетті
болмады. Зандылықтың сақталуына әділ сот жауап берді, жекелеген және қатал
заңдар азаматтардың бұқаралық және жеке өмірін реттеп отырды. Сапа қаралған
істерді қорғау мүмкіндігі қарастырылды.
Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді.
Оның шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа
бағынбағанымен, оның канат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның
философиясындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен
мистицизмге зор көңіл бөлінсе, казіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде
оның ауызша диалектикасына, этикалық-саяси проблематикасына баса назар
аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзкарастардың барлығын
жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың
ашылуымен байланысты, яғни физис философиясында бұрын-соңды сөз қозғалмаған
сезімнен тыс, физикалықтан тыс кеңістіктің ашылуымен байланысты болды.
Платонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды
және батыстық даналықтың дамуындағы материалдылык және материалдылык емес,
сезімге тән және сезімнен тыс деген айырмашылықтардың негізін қалады. Осы
категориялар тұрғысында табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес,
тек олардың құбылысы түрінде ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа
заңдардың мәнін, олардың пара-дигмасын білдіретін идеялар ғана ие болады.
Платонның идеялар әлемі — бұл сатылы түрде ұйымдастырылған жүйе.
Осы кезден бастап материализм мен идеализм ертедегі грек
философиясындағы және бүкіл одан кейінгі философиядағы өзара қарама-қарсы
екі негізгі бағыт болып қалыптасты. Платонның ілімі бойынша, болмыс шын
және жалған дүние болып екіге бөлінеді. Шын дүниеге жалпы идеялар —идеялық
мәндер жатады; ал жеке сезімдік заттар мен құбылыстар идеялар дүниесінің,
яғни шын дүниенің көлеңкесі, сәулесі ғана болып табылады, сондықтан олар
шындыққа жатпайды. Платон идеялар дүниесін жаратушы құдай дүниесі дей
келіп, адам туылғанға дейін оның жаны сол дүниеде болады, ал содан кейін ол
жан бұл дүниеге, яғни жер бетіне келіп, уақытша адам денестае енеді де
қайта шығып кете алмай тұтқын сияқты қараңғы қапаста өмір сүреді деп
санады. Таным дегеніміз, Платонның пікірінше, жанның жерге жеткенге дейін
өткен өмірін еске түсіру болып табылады.
Платонның объективтік идеализмі ойлаудың диалектикалық тәсілімен
ұштасып жатты жеке мен көптің, тепе-теңдік пен өзгешеліктің, қозғалыс пен
тыныштықтың диалектикасын байқауға болады[5].
Аристотельдің мемлекет, құқықтық, саясат билік туралы идеялары.
Аристотельдің қоғамдық-саяси көзқарасы оның " ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz