Міндеттемелік құқық жайлы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4

I Міндеттемелік құқықтың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.14
1.1 Міндеттемелік құқықтың ұғымы мен түрлері және пайда болу
негіздері, принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5.14

II Міндеттемелерді орындау негіздері мен оларды қамтамасыз
ету түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15.26
2.1 Міндеттемені орындау субъектілері, орындау пәні, мерзімі
және тәсілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15.18
2.2 Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің ұғымы мен әдістері ... ...19.26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігіне ие болғаннан кейін дербес мемлекетпен оның азаматтарының өміріне тірек болатындай, барша құқықтық негіздерді қайта құру қажеттігі туындады. Шын мәнінде соңғы уақыттарда мемлекетіміздің құқықтық, зайырлы, демократиялық қоғам қалыптастыру жолында барша жетістіктерге қол жеткізе алады деп толық айта аламыз. Дәлірек айтсақ, мемлекетті басқару экономика, әлеуметтік, саяси өмір, мәдениет, құқықтық тәртіпті сақтау, елді қорғау сыртқы саясат салаларын реттейтін көптеген жаңа заңдар мен нормативтік актілер қабылданып іске асырылуда. Біздің еліміздегі қайта құрудың аса маңызды міндеттерінің бірі құқықтық мемлекет құру.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 ж. 30 тамыз.
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы бөлім 27 желтоқсан 1994 ж. Ерекше бөлім 1999 ж. 1 шілде.
3.Қазақстан Республикасының Заңы. “Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін күшіне енгізу туралы” 1999 ж. 1 шілде.
4.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексін күшіне енгізу туралы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің қаулысы 1994 ж. 27 желтоқсан.
5.Басин.Ю.Г. Ответственность за нарушение обязательств. Алматы: Әділет-Пресс, 1997.-3 с.
6.Витрянский.В.В.,Суханов.Е.А. Ответственность за нарушение гражданско правового обязательства.-Алматы: Әділет-Пресс, 1997.-192 с.
7.Дернбург.Г. Пандекты. Обязательственное право.М., 1990, 18-бет.
8.Комментарий: Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть).Отв. ред.Сулейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, “Жеті жарғы”, 1998, 298-бет.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4

I Міндеттемелік құқықтың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...5-14
1.1 Міндеттемелік құқықтың ұғымы мен түрлері және пайда болу
негіздері,
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5-14

II Міндеттемелерді орындау негіздері мен оларды қамтамасыз
ету
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .15-26
2.1 Міндеттемені орындау субъектілері, орындау пәні, мерзімі
және
тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 15-18
2.2 Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің ұғымы мен әдістері ... ...19-26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Кіріспе

Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігіне ие болғаннан кейін дербес
мемлекетпен оның азаматтарының өміріне тірек болатындай, барша құқықтық
негіздерді қайта құру қажеттігі туындады. Шын мәнінде соңғы уақыттарда
мемлекетіміздің құқықтық, зайырлы, демократиялық қоғам қалыптастыру жолында
барша жетістіктерге қол жеткізе алады деп толық айта аламыз. Дәлірек
айтсақ, мемлекетті басқару экономика, әлеуметтік, саяси өмір, мәдениет,
құқықтық тәртіпті сақтау, елді қорғау сыртқы саясат салаларын реттейтін
көптеген жаңа заңдар мен нормативтік актілер қабылданып іске асырылуда.
Біздің еліміздегі қайта құрудың аса маңызды міндеттерінің бірі құқықтық
мемлекет құру.Құқықтық мемлекет дегеніміз демократиялык қоғамның
қалыптасуының, оның жетіліп дамуының заңды желісі.
Жарық дүние есігін аша салысымен-ақ адам баласы белгілі-бір құқықтарға
ие болатын даусыз алайда сол құқықтарды қорғайтын заң жүйелері болмаса,
олардың құрғақ сөз жүзінде ғана қалып шын мәнін жоятыны күмәнсіз. Тарихи
дамудың барысында пайда болып жетілдірілген саяси жүйелер біздің қай-
қайсымызды да зорлық пен езгіден қорғап қана қоймай әр қайсымыз үшін
мүмкіндік тудырады.
Осыған байланысты менің курстық жұмысымның мақсаты: міндеттеменің
ұғымы және тұлғалардың міндеттемені орындау, міндеттеменің орындауын
қамтамасыз ету және тағы басқа жекелеген әдістер тәртібіне, мазмұнына мән
бере қарауы.
Сондықтан да менің курстық жұмысымның өзекті мәселесі, яғни азамат
аталу үшін белгілі бір елде дүниеге келіп сонда ғұмыр кешу ғана жеткіліксіз
ол үшін өз құқықтарымыз бен міндеттерімізде саналы түрде сезініп сол
талаптарға сай болуға ұмтылуымыз қажет.
Бұл курстық жұмыста міндеттемелік қатынасты реттейтін азаматтық
құқықтық қосалқы саласы болып табылатын, азаматтық-құқықтық нормалардың
жиынтығы міндеттемелік құқық жайында баяндалады. Курстық жұмысты Қазақстан
Республикасының азаматтық құқығы, азаматтық кодекс және басқа да қосымша
әдебиеттерді пайдалану арқылы сүйеніп жаздым.
Өзге де құқықтық қатынастар тәрізді міндеттеменің пайда болу негіздері
белгілі бір заңдық фактілерге байланысты және сол негіздерден көрінеді,
мұның өзі Азаматтық кодекстің 271-бабында көрініс тапқан, Азаматтық
кодекстің 7- бабында көрсетілген тұжырымға сүйене отырып, міндеттемелердің
қалай пайда болатынын айқындай түседі. Яғни міндеттеменің пайда болу
негіздері шарттан, зиян келтіруден немесе өзге де негіздерден пайда болады.
Азаматтық кодекстің 7-бабы әртүрлі құқықтық қатынастардың мүмкін болу
негіздерін тізбелеп келтірген. Төменде көрсетілген негіздерден басқа
міндеттемемен байланысты бірқатар негіздер бар. Әкімшілік құжатының заңды
күші бағынышты органға міндетті түрде өкімін жүргізетіндігінен көрінеді.
Сондықтан барлық жағдайда әкімшілік құқықтық қатынастарды туғызады. Сонымен
бірге ол адресаттар арасында азаматтық міндеттемені де дүниеге әкеледі.
Азаматтық кодексте міндеттемелік құқық екі бөлімге бөлінеді: а)
“Міндеттемелік құқық”, ә) “Міндеттемелердің жекелеген түрлері”.
Міндеттемелік құқық азаматтық-құқықтық нормалардың белгілі бір бөлігін
құрайды. Ал міндеттемелік құқықтың “Жалпы бөлімі” барлық немесе көптеген
міндеттемелерге қолданылатын ережелерді бекітеді. Ерекше бөлім әр тараудың
міндеттемесінің жекелеген түрлерін реттейді. Міндеттемелік құқықтық Ерекше
бөлімінің нормалары қосалқы заң құжаттарынан тұрады. Оның өзі Азаматтық
кодекстің тиісті тарауларымен қаралмай қалған міндеттеменің бірқатар түрін
реттейді.

I Міндеттемелік құқықтың теориялық негіздері

1.1 Міндеттемелік құқықтың ұғымы мен түрлері және пайда болу
негіздері, принциптері

Міндеттемелік қатынасты реттейтін, азаматтық құқықтық қосалқы саласы
болып табылатын, азаматтық-құқықтық нормалардың жиынтығы міндеттемелік
құқығы деп аталады.
Азаматтық кодексте міндеттемелік құқық екі бөлімге бөлінген:
а) Міндеттемелік құқық ( екі бөлімшеден: “Міндеттеме туралы жалпы
ережелер” және “Шарт туралы жалпы ережелерден тұрады”);
ә) “Міндеттемелердің жекелеген түрлері”.
Сонымен міндеттемелік құқықтық қосалқы саласы азаматтық-құқықтық
нормалардың белгілі бір бөлігін құрайды. Міндеттемелік құқықтың “Жалпы
бөлімі бар”, ол барлық немесе көптеген міндеттемелерге қолданылатын
ережелерді бекітеді. Ерекше бөлімнің әр тарауы міндеттеменің жекелеген
түрлерін реттейді. Міндеттемелік құқықтың Ерекше бөлімінің нормалары
қосалқы заң құжаттарынан тұрады. Оның өзі Азаматтық кодекстің тиісті
тарауларымен қаралмай қалған міндеттеменің бірқатар түрін реттейді.
Міндеттемелік құқықтың көптеген қатынастары Азаматтық кодекске кірмей
қалған әлденеше заңдарда тәртілгенін айта кету керек. Осындай нормалардың
саны мейлінше көп, олар меншік, мұрагерлік, авторлық және тағы басқа
қатынастарды реттейтін азаматтық-құқықтық институттар құрамына енеді.
Міндеттеме ұғымының түбегейлі тұжырымдалған заңды негізі не? Біз оны
қалай түсінеміз? Бұл туралы Азаматтық кодекстің 268-бабында:
“Міндеттемеге сәйкес бір адам ( борышқор ) басқа адамның ( несие
берушінің ) пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу және тағы басқа
сияқты белгілі бір әрекеттер жасауға , не белгілі әрекет жасаудан
тартынуға міндетті, ал несие беруші борышқордан өз міндеттерін орындауын
талап етуге құқылы. Несие беруші борышқордан атқарылғанды қабылдауға
міндетті”,- деп атап көрсетеді. Демек, міндеттеме- азаматтық құқықтық
қатынастың бір түрі. Ал, талап ету мен міндеттеме- несие беруші мен
борышқорға өзара жауапкершілік жүктейтін екі жақты құқықтық қатынасқа
жатады. Екі жақты құқықтық қатынас: несие беруші тұрғысынан қарағанда-
міндеттемелік ( бәсең жағы ) болып есептеледі.
Заңгерлер: талап етуді “ Міндеттемелік құқық” деп атайды.
Бұл –“ екі жақты құқықтық қатынас ақыр аяғына дейін жеткізілгенше
жауапкершілікке шақыруға, яғни, талап етуге құқылы” деген сөз. Басқа да
азаматтық құқықтық қатынастар сияқты, міндеттеменің де өзіндік құрамдас
бөліктері болады: олар-субъект, мазмұн және объект.
Ал, енді, міндеттеменің субъектілері кімдер? Бұл туралы Азаматтық
кодекстің тағы да сол 268-бабында танға таңба басқандай: “ Міндеттеменің
субъектілері: борышқор мен несие беруші” деп жазылған. Осы екі субъектіге
нақтылы анықтама беретін болсақ, борышқор- белгілі бір әрекетті жүзеге
асыруға міндетті, немесе одан түрлі себептерге байланысты бас тарта тұратын
жақ; несие беруші-борышқордан мойнындағы міндеттемесін орындауды талап
ететін жақ. Егер заң құжаттарында басқаша көрсетілмесе, бұлар-азаматтар,
заңды тұлғалар және мемлекеттің міндеттеме тараптары деген сияқты өзіндік
атауларымен нұсқаланады.
Азаматтық кодекстің 269-бабына сәйкес, несие беруші немесе борышқор
ретінде міндеттемеге бір мезгілде бірнеше адам қатыса алады. Мұның аты -
көп тұлғалармен жасалған міндеттеме.
Мұндай жағдайда, Азаматтық кодекстің 286-288-баптарында
көрсетілгендей, үлесті , ортақтасқан немесе субсидиялық ( жәрдем
берушілік ) міндеттеме пайда болады.
Бұл секілді міндеттемелермен, негізінен алғанда, бірнеше жеке тұлға
өздерінің ортақ меншік құқығындағы мүлікті сатқанда, бірнеше жеке тұлға
бірлесіп қарыз бергенде, бірнеше азамат кепілдеме жасағанда, бірнеше кісі
басқа біреуге зиян келтіргенде және тағы басқа осыған ұқсас жағдайларда
жолығамыз. Қайсысы болмасын, аталған жағдайлардың бәрінде де сол мәмілеге
кіріскен адамдар немесе басқа біреуге бірлесіп зиян келтіргендер заңды
түрде пайда болған міндеттемелік құқық қатынастарына түгелімен не борышқор,
не болмаса, несие беруші ретінде қатысады.
Егер міндеттемеде бірнеше тұлға борышқор ретінде көрсетілген болса,
міндеттемені орындау жауапкершілігі құжатқа сәйкес, үлесіне қарай немесе
ортақ ( бірлескен ) болуы мүмкін.
Үлестік міндеттеме борышқордың әрқайсысы тек өзі үшін жауап береді, ал
несие берушілердің әрқайсысы борышқордан тек өзіне тиесілі ғана үлесті
талап етуге құқылы. Міндеттеме өзінің үлесіне сәйкес қарызын толық өтеген
борышқор үшін тоқтатылады да, өтемеген басқа борышқорлар үшін күшінде қала
береді.
Несие берушілердің әрқайсысы, Азаматтық кодекстің 287-бабына сәйкес,
борышқорлардан міндеттемені толық атқаруды талап етуге құқылы, ал
борышқорлардың әрқайсысы оны толық атқаруға міндетті. Осындай көп жақ
қатысатын міндеттемені ортақтасқан міндеттеме деп атайды.
Ортақтасқан міндеттеменің үш түрі болады:
1) бір несие беруші мен бірнеше борышқорлар қатысқаны- ортақтасқан
міндеттеме;
2) бір борышқор мен бірнеше несие берушілер қатысқаны- ортақтасқан
талап етуші;
3) бірнеше несие берушілер мен бірнеше борышқорлар қатысқаны-аралас
ортақтасу,-делінеді.
Егер шарттарда бұлар көзделмесе немесе заң құжаттарында нақтылы
көрсетілмесе, сонымен бірге, міндеттеменің бөліп анық нұсқаланбаса-
ортақтасқан міндеттеме немесе ортақтасқан талап пайда болады.
Кәсіпкерлік қызметпен байланысты міндеттеме бойынша бірнеше
борышқордың міндеттері, сол сияқты бірнеше несие берушінің талаптары, егер
заң құжаттарында немесе міндеттеме шарттарында өзгеше көзделмесе,-
ортақтасқан міндет болып табылады.
Несие беруші ортақтасқан міндетті барлық борышқорлардан да, жеке-жеке
алғанда олардың кез келгенінен де, сондай-ақ, түгелдей де, бөлшектеп те
борышты талап етуге құқылы. Ортақтасқан борышқорлардың біріне толық
қанағаттанбаған несие беріші алымдарын олардың қалғандарынан талап етуге де
құқығы бар.
Ортақтасқан борышқорлар міндеттеме толық орындалғанға дейін міндетті
болып қала береді.
Борышқорлардың бірінің ортақтас міндетті толық орындалуы қалғандарын
несие беруші алдындағы міндеттерінен босатады.
Талаптар ортақ болған жағдайда ортақтас несие берушілірдің кез келгені
борышқорларға толық көлемінде талап қоюға құқылы.
Ортақтас несие берішілердің біреуіне міндеттемені толық орындау
борышқорды өзге несие берушілерге оны орындаудан босатады.
Ортақтасқан міндет болған ретте борышқордың несие берушінің
талаптарына қарсы борышқорлардың осы борышқор қатыспайтын несие берушіге
осындай қатынастарына негізделген қарсылық білдіруге құқығы жоқ.
Талаптар ортақ болған жағдайда борышқордың ортақтас несие
берушіліердің біреуінің талабына қарсы осы несие беруші қатыспайтын
борышқордың басқа ортақтас несие берушімен осындай қатынастарына
негізделген қарсылық білдіруіне құқығы жоқ.
Азаматтық кодекстің 288-бабынасәйкес негізгі борышқор несие берушінің
міндеттемені орындау туралы талабын қанағаттандырмаған жағдайда бұл талап
орындалмаған бөлігінде басқа-борышқорға (субсидиялық борышқорға) мәлімдеуі
мүмкін екендігі заң құжаттарында немесе несие беруші мен борышқордың
арасындағы міндеттеме ережелерінде көзделуі мүмкін.
Сонымен субсидиялық міндеттеме дегенді түсіндіре кетелік, яғни
борышқор өзінің алған негізгі міндеттемесіне орай атқаруға тиісті әрекетін
мезгілінде орындай алмаса, міндеттемені басқа борышқорға жүктейді. Мысалы,
субсидиялық міндеттеме дегенді түсіндіре кетелік, яғни борышқор өзінің
алған негізгі міндеттемесіне орай атқаруға тиісті әрекетін мезгілінде
орындай алмаса, міндеттемені басқа борыштарға жүктейді. Мысалы, субсидиялық
міндеттемеде заңды тұлға құрылтайшысының жауапкершілігі қарастырылады,
мүлігінің жеткіліксіздігіне банкротқа ұшыраған ондай заңды тұлғаның
ауыртпалығын негізгі қоғам өзіне көтеріп алады.
Міндеттеме жүзеге асуы кезінде оның субъектілерінің құрамында
өзгерістер болуы мүмкін. Яғни құқықтық қатынасқа бұрынғы несие берушінің
орнына жаңа қатысушы келе алады, сондай-ақ бұрынғы борышқордың орнын
кейінгісі басады. Бұл жағдай жалпы құқық қабылдаушылық ( әмбебап )
негізінде жүзеге асады. Мысалы, заңды тұлғаны қайта құрғанда, мүлік
мұрагерлікпен ауысқанда мұндай мәселе көрініс береді. Құқық қабылдау
кезінде бұрынғы тұлғаның барлық құқықтары мен міндеттері кейінгісіне
ауысады, сондықтан да сондай құқықтарының біріне нақты міндеттемесі де
кіреді.
Заң міндеттемедегі тұлғаны ауыстыруға жеке құқық қабылдаушылық
жағдайында рұқсат береді, яғни белгілі бір адамнан екіншісіне қандай да бір
міндет өткен кезде беретін тұлғаның басқа қалған мүлкі сақталады.
Міндеттемені тұлғаның ауысуы мұндай жағдайда арнайы мәміле негізінде жүзеге
асады, бұл талап етуді беру шарттары мен борыштың ауысуы деп аталады.
(Азаматтық кодекстің 339-347 және 348-баптары).
Несие берушіге талап етуді басқа адамға беруіне жол беріледі. Несие
берушілер арасында борышқорға талап ету құқығы келісім шарт арқылы жүзеге
асады. Мысалы, қарыз беруші өзі бір жаққа ұзақ уақыт кеткенде інісіне қарыз
алушыдан алған қарызды қайтаруды талап ету құқығын қалдырады. Талап етуді
біреуге беру ( мұны цессия деп атайды ) басқа шарттар сияқты жасалады, оның
күші, тәтібі және т.б. белгіленеді. Сонымен бірге талап етуді беруді жүзеге
асыру тәртібіне қатысты талап қоюы циссияның аясына кірмейді. Несие
берушінің жеке басымен тығыз байланысты құқықтардың, атап айтқанда, алимент
жөніндегі және азаматтың өміріне немесе денсаулыгына келтірілген зиянның
орнын толтыру жөніндегі талаптардың басқа адамға ауысуына жол берілмейді
(Азаматтық кодекстің 340- бабы).
Несие беруші құқықтарының басқа адамға ауысуы үшін, егер заң
құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, борышқорбың келісімі талап
етілмейді (Азаматтық кодекстің 339- бабы 2- тармағы).
Дейтұрғанмен талап етуді беру шарты жасалғанда бұл еске салынуы тиіс.
Егер несие беруші құқықтарының басқа адамға ауысқаны жөнінде борышқорға
жазбаша түрде хабарланбаса, жаңа несие беруші осыдан туындайтын өзіне
қолайсыз салдарға тәуекел етеді. Бұл жағдайда бастапқы несие берушіге
міндеттемені орындағаны тиісті несие берушіге орындағаны болып танылады
(Азаматтық кодекстің 339- бабы 3- тармағы).
Егер зан құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, бастапқы несие
берушінің құқығы жаңа несие берушіге құқықтық ауысуы кезінде болған көлемде
және сондай жағдайларда ауысады. Атап айтқанда, жаңа несие берушіге
міндеттемені орындауды қамтамасыз ететін, сондай- ақ басқа да құқықты,
соның ішінде алынбаған сыйақыға (мүддег) құқықты талап етуге байланысты
құқықтар ауысады (Азаматтық кодекстің 341- бабы). Борышқор талаптардың осы
адамға ауысқанына дәлелдемелерді өзіне табыс еткенше жаңа несие берушіге
міндеттемелерді орындамауға құқылы (Азаматтық кодекстің 342- бабы 1-
тармағы).
Талап етуді басқа адамға берген несие беруші оған талап ету құқықтарын
куәландыратын құжаттарды беруге және талапты жүзеге асыру үшін маңызы бар
мәліметтерді хабарлауға міндетті (Азаматтық кодекстің 342-бабы 2-
тармағы).
Борышқор міндеттеме жөніндегі құқықтардың жаңа несие берушінің
талаптарына қарсы қоюға құқылы (Азаматтық кодекстің 343-бабы).
Азаматтық кодекстің 344-бабына сәйкес, міндеттеме жөніндегі несие
берушінің құқықтыры заң құжаттары және соларда көрсетілген мынадай
жағдайлардың болуы негізіндн:
1) несие берушінің құқықтарындағы әмбебап құқықты мирасқорлық
нәтижесінде;
2) заң құжаттарында мұндай ауысу мүмкіндігі көзделсе, несие беруші
құқықтарының басқаға ауысуы туралы сот шешімі бойынша;
3) міндеттемені оның кепіл болушысы, тапсырушысы немесе осы міндеттеме
бойынша борышқор болып табылмайтын кепілге зат берушінің орындауы
нәтижесінде;
4) сақтандырушы сақтандыратын жағдайдың басталуына жауапты борышқорда
несие берушінің құқықтарын алып берген кезде;
5) заң құжаттарында көзделген өзге жағдайларда басқа адамға ауысады.
Борышының ауысуы дегенді былай түсінген жөн- несие беруші, борышқор
және үшінші тұлға арасындағы соңғысының борышты өз мойнына алу жөніндегі
келісім-шарты. Борышқорлардың өз борышын басқа адамға ауыстыруына тек несие
берушінің келісімімен ғана жол беріледі. (Азаматтық кодекстің 348-бабы).
Бұл түсінікті де, өйткені, несие берушіге борышқорының кім екендігін білу
маңызды ғой. Сондай-ақ борышқорының тындырымды әрі төлем төлей алатын
қабілеті болғанын қалайды.
Оның үстіне бұрынғы борышқордың міндеті жаңасына айна-қатесіз ауысуы
шарт, жаңа борышқор несие берушімен бастапқы борышқордың арасындағы
қатынастарға негізделген қарсылықтарын несие берушінің талабына қарсы қоюға
құқылы (Азаматтық кодекстің 348-бабы 2 тармағы). Борыштың ауысуымен бірге
үшінші жақтың тағайындаған кепілі мен кепіл болушылық өзінің күшін
тоқтатады. Ол тек кепілдік беруші немесе кепіл беруші жаңа борышқор үшін
жауап беруге келісілген жағдайда ғана күшін жоймайды.
Ақшаны аудару жөніндегі мәміленің нысаны сәйкес келуге тиіс
( Азаматтық кодекстің 348-бабы 1 және 2 тармақтары ).
Міндеттемелік құқық қатынастарында регерестік (шегерме) міндеттеме
ерекше орын алады. Басқа адамның міндеттемесін орындаған борышқор
орындалған міндеттеме мөлшерінде сол адамға кері талап қоюға құқылы, осыны
регрестік міндеттеме деп атайды.
Азаматтық кодекстің 289-бабына сәйкес, үшінші адамның әрекеттері
салдарынан міндеттемені орындамаған борышқор осы адамнан залалдарын өтеуді
талап етуге құқылы. Ортақтасқан міндеттемені орындаған борышқор қалған
борышқорлардың әрқайсысы оның өзіне тиесілі үлесін шегеріп, тең үлеспен
кері талап қоюға құқылы. Борышқорлардың бірі ортақтасқан міндетті орындаған
борышқорға төлемегені осы борышқорларға және қалған борышқорларға тең
үлесте түседі.
Борышқордың орындағанын қабылдаған ортақтас несие беруші басқа несие
берушілерге, егер олардың арасындағы қатынастардан өзгеше дау туындамаса,
оларға тиесілі үлестерін өтеуге міндетті.
Азаматтық кодекстің 268-бабынка сәйкес міндеттеменің объектілері
мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу және тағы басқа сияқты белгілі бір
әрекеттер жасауға байланысты келеді ( немесе белгілі бір әрекет жасаудан
тартынуды да айтуға болады ).
Міндеттеменің пәні ретінде әрекет заңдық мүддені білдіреді немесе
міндеттеме құқық аясында өзіндік маңызға ие болады. Сөйтіп міндеттеменің
негізінде заттық, айрықша немесе өзіндік құқық жатуы тиіс.
Міндеттеменің мазмұнын оған қатысушы-несие беруші мен борышқордың
субъективтік құқықтары мен міндеттері құрайды. Мысалы, мүлікті жалға алудың
міндеттемелік құқық қатынасында жалға алушы жалға берушіден мүлкін әкеліп
беруді талап ететін субъективті құқыққа не екендігі көрсетіледі. Сондай-ақ,
жалға берушіге мүлкін пайдаланғаны үшін белгілі бір мөлшерде ақысын төлеуге
міндетті. Жалға беруші жалға алушыға мүлкін пайдалануға беруге
міндеттенеді. Әрі жалға алушыдан мүлікті пайдаланғаны үшін ақысын төлеуді
талап ете алады, бұл оның субъективті құқығы болып табылады.
Сонымен міндеттеменің мазмұны қатысушылардың құқығы арқылы, сондай-ақ
міндеті арқылы айқындала алады. Борышқордың міндеті әдетте белгілі бір
әрекетті жасауға келіп тіреледі ( мүлікті беру, ақша төлеу, жұмысты орындау
және тағы басқа ). Азаматтық кодекстің 268-бабында көрсетілген тізімнен
соны көруге болады. Борышқордың міндеті басқа әрекетті жүзеге асырудан да
бөлінеді, мысалы, несие берушінің тапсырмасымен шарт жасайды. Кейбір
міндеттемеге сәйкес несие беруші борышқордан белгілі бір әрекеттерге
бармауын талап ете алады. Айталық, мүлікті қорғайтын адамнан сол мүлікті
пайдаланбауын талап етуге құқылы. Мүлікті жалға алушы (борышқор) оны басқа
бір адамға жалға бермеуге міндеттенеді.
Кейде міндеттемелік құқыққа мүлікті емес сипаттағы әрекеттер де
жатады. Мысалы, театр драмалық шығарманың авторымен жасаған шартқа сәйкес
жарнамада автордың аты-жөнін көрсетеді. Мұндай мүліктік емес құқық пен
міндет мүліктік әрекетке байланысты болатын міндеттеме мазмұнында қосалқы
рол атқарады.
Міндеттемелер айқындалған, факультативтік және баламалық мазмұнымен
ерекшеленеді. Айқындалған мазмұндағы міндеттемеде борышқордың жасайтын
әрекеттерінің сипаты біржақты бекітіледі. Мұндай әрекеттерді басқасымен
ауыстыру әр жақтың келісімімен ғана мүмкін болады, әйтпесе міндеттемені
борышқордың бұзғаны деп бағаланады. Несие беруші атқарылуға тиісті нәрсенің
бұрмалауымен келісе алмайды, нәтижесінде міндетін бұрмалағаны үшін санкция
қолданылады.
Факультативтік мазмұндағы міндеттемеде борышқордың белгілі бір
әрекеттерді жасау міндеті бекітіледі, ал мұның өзі мүмін болмаған жағдайда
басқа әрекет қолға алынады. Мысалы, мердігерге жиһаз жасауға материал
бөлінсе, оны дайындауды міндеттейді, егер әлгі материалдар жоқ болса, онда
ғимараттың қабырғасына құрастырмалы нәрсені жасауды тапсырады.
Факультативтік міндеттеменің бір ерекшелігі бастапқы ойға алған нәрсе
жүзеге аспаса, әрекет тоқтатылмайды, қайта жаңа мазмұндағы іс жалғасын
табады. Демек міндеттеменің тек мазмұнына ғана өзгеріс енгізіледі.
Балама мазмұндағы міндеттемеде борышқордың екі немесе одан да көп
әрекеттерді тең дәрежеде жүзеге асыру мүмкіндігі белгіленеді. Балама
міндеттеме уәкілетті тұлғаның қай әрекетті таңдауына тәуелді келеді, яғни
таңдап алынған ңұсқа міндеттеменің нақты мазмұнына айналады.

II Міндеттемелерді орындау негіздері мен оларды қамтамасыз ету түрлері

2.1 Міндеттемені орындау субъектілері, орындау пәні, мерзімі және тәсілі

Міндеттемелерді орындау дегеніміз борышқордың алған міндеттемесіне сай
белгілі бір әрекетті жасауы немесе несие берушінің талап етуі құқығына
сәйкес оқшау әрекетті жасауды тоқтата тұруы. Міндеттемені орындау көбіне-
көп борышқордың белсенді әрекетінен, не әрекетін кейде тоқтата тұруынан
көрінеді.
Міндеттемені орындаудың алдына қоятын мақсаты болады. Міндеттемені
орындау арқасында азаматтардың, заңды тұлғалардың, мемлекет пен қоғамның
тұтастай алғанда материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға
қол жеткізіледі. Міндеттемені тиісті дәрежеде орындау оның тоқтатылуына
әкеледі.
Міндеттемені орындаудың құқықтық тәртібі Азаматтық кодекстің 272-291-
баптарында, міндеттеменің жекелеген түрлерін реттейтін (мысалы, сатып алу-
сату, жеткізу, келісім-шарт, электр және жылу энергиясымен қамтамасыз ету,
жалға беру, мердігерлік және тағы басқа) нормативтік актілерінде
бекітілген.
Міндеттемелерді орындау Азаматтық кодексте бекітілген принциптерге
сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Оған міндеттемені тиісті дәрежеде орындау
( 272-бап ) және міндеттемені нақты орындау ( 354-бап ) жатады.
Міндеттемені тиісті дәрежеде орындау принципі борышқордың міндеттемені
заңдардың талаптары мен міндеттеме шартына сәйкес орындауын білдіреді. Ал
мұндай шарттар болмаған жағдайда-дәстүрлі іскерлік айналымға немесе басқа
да кәдімгі қойылған талаптарға сәйкес орындалуы тиіс.
Міндеттемені тиісті дәрежеде орындауды сипаттайтын талаптар мен
шарттар заңдарда, басқа да нормативтік актілерде, міндеттеме алған
жоқтардың келісімінде бекітіледі. Аталған талаптар мен шарттар
қатысушыларды, пәнді, мерзімді және міндеттеменің орындалу тәсілін
айқындайды. Міндеттемені орындауда осы айтылғандар сөзсіз орындалуы тиіс.
Сонымен міндеттемені тиісті дәрежеде орындау дегеніміз оның саны мен
сапасына, субъектілеріне, орнына, мерзімі мен тәсіліне қатысты талаптар мен
шарттарды дәлме-дәл сақтай отырып, орындау болып саналады.
Міндеттемені борышқор тап-тұйнақтай етіп орындауы үшін несие беруші
немесе оған уәкілетті орган заңда немесе шартта көрсетілген мерзімді,
орынды, белгілі бір тәсілді міндеттемеге енгізуі тиіс.
Жоғарыда аталған шаралардың біреуі орындалмаса, онда міндеттемені
тиісті дәрежеде орындалды деп айтуға болмайды.
Міндеттеменің нақты түрінде дәл принципі борышқордың міндеттемені сол
қалпында оындау керектігін міндеттейді, демек, ол міндеттеме мазмұнында
көрсетілген жағдайлар (затты тапсыру, жұмысты орындау, қызмет көрсету)
жүзеге асуы үшін әрекет етуге тиіс, бірақ бұл орайда ақшалай өтем жасай
алмайды.
Міндеттемені нақты түрінде дәл орындау принципі көбінесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.