Шығыс Қазақстан өңірінің туристік потенциалы
беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК.РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары 6
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи.рекреациялық аймақтарының негіздері
15
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИСТІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1
2.2
Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамыту ресурстары
Шығыс аймағындағы туризмнің дамуына талдау жүргізу
28
34
3
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИЗМДІ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1
3.2
3.3
Шығыс өңіріндегі туризмнің даму мәселелері және оны шешу жолдары
Шығыс аймағында дамуға мүмкіндігі бар туристік маршруттарды ұсыну
Шығыс өңіріндегі туризмнің кластерін құру проблемалары және даму болашағы
43
50
54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК.РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары 6
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи.рекреациялық аймақтарының негіздері
15
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИСТІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1
2.2
Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамыту ресурстары
Шығыс аймағындағы туризмнің дамуына талдау жүргізу
28
34
3
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИЗМДІ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1
3.2
3.3
Шығыс өңіріндегі туризмнің даму мәселелері және оны шешу жолдары
Шығыс аймағында дамуға мүмкіндігі бар туристік маршруттарды ұсыну
Шығыс өңіріндегі туризмнің кластерін құру проблемалары және даму болашағы
43
50
54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым салаларының дамуына, соның ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің тұтас өңірлерінің экономикасына ықпал етеді. Туризм саласында шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы мен жұмыс істеуі жол көлігінің, халыққа сауда, мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез және тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және қоғамның әл ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді Қазақстан экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
1. Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы
маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. – 2004. – № 4-с. 52-53.
2. Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма,
1996.-56 с.
3. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. – М.: ЮНИТИ, 1998. – 787 с.
4. Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и
статистика, 1998. – 225 с.
5. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.: 1997.-35 с.
6. Некоторые аспекты функционирования индустрии туризма/ под общ. ред. А. П. Лесника, М.: Вестник,2004.
7. Александрова А. Ю. Международный туризм. М.: Аспект - пресс, 2004.
8. История Дурович А. П. Активный туризм: современное состояние и перспективы развития.- М.: Новое знание, 2003.
9. Моспанова И. Активный туризм - что это такое? // Отель.- 2001.-№2. с.18-. Пирожник И. И. Активный туризм и его значение в хозяйстве России.Мн: Белгоуниверситет, 2004.
10. Шреплер В. Активный туризм.- М.: Международные экономические отношения, 2001.
11. Хвилер Г. Связанные одной цепью// Турбизнес №12-13.с.6-9. 13. Шреплер В. Активный туризм М.: Международные экономические отношения, 2001.
12. Дроздов А.В. Экологический императив и рекреационная география. //Известия РАН. Серия географическая. – 1998. - №4 С. 92-94
13. Тарасенок А. Виды активного и экологического туризма. //Туризм и отдых. – 2000. - №21
14. Виды активного туризма журнал - Википедиа
15. Горный туризм www.mountains.ru
16. Водный туризм www.sport.tour.ru
17. Классификация маршрутов www.region.tour.kz
18. Вуколов
19. VKO.neh thr русурс
20. Борисов В.А., Белоусова Л.С., Винокуров А.А. Охраняемые природные территории мира. Национальные парки, заповедники, резерваторы: Справочник. – М.: Агропромиздат, 1985. – 310 с.
маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. – 2004. – № 4-с. 52-53.
2. Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма,
1996.-56 с.
3. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. – М.: ЮНИТИ, 1998. – 787 с.
4. Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и
статистика, 1998. – 225 с.
5. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.: 1997.-35 с.
6. Некоторые аспекты функционирования индустрии туризма/ под общ. ред. А. П. Лесника, М.: Вестник,2004.
7. Александрова А. Ю. Международный туризм. М.: Аспект - пресс, 2004.
8. История Дурович А. П. Активный туризм: современное состояние и перспективы развития.- М.: Новое знание, 2003.
9. Моспанова И. Активный туризм - что это такое? // Отель.- 2001.-№2. с.18-. Пирожник И. И. Активный туризм и его значение в хозяйстве России.Мн: Белгоуниверситет, 2004.
10. Шреплер В. Активный туризм.- М.: Международные экономические отношения, 2001.
11. Хвилер Г. Связанные одной цепью// Турбизнес №12-13.с.6-9. 13. Шреплер В. Активный туризм М.: Международные экономические отношения, 2001.
12. Дроздов А.В. Экологический императив и рекреационная география. //Известия РАН. Серия географическая. – 1998. - №4 С. 92-94
13. Тарасенок А. Виды активного и экологического туризма. //Туризм и отдых. – 2000. - №21
14. Виды активного туризма журнал - Википедиа
15. Горный туризм www.mountains.ru
16. Водный туризм www.sport.tour.ru
17. Классификация маршрутов www.region.tour.kz
18. Вуколов
19. VKO.neh thr русурс
20. Борисов В.А., Белоусова Л.С., Винокуров А.А. Охраняемые природные территории мира. Национальные парки, заповедники, резерваторы: Справочник. – М.: Агропромиздат, 1985. – 310 с.
МАЗМҰНЫ
беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК-РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары 6
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи-рекреациялық аймақтарының 15
негіздері
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИСТІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУЫН
ТАЛДАУ
2.1 Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамыту ресурстары 28
2.2 Шығыс аймағындағы туризмнің дамуына талдау жүргізу 34
3 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИЗМДІ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Шығыс өңіріндегі туризмнің даму мәселелері және оны шешу 43
жолдары
3.2 Шығыс аймағында дамуға мүмкіндігі бар туристік маршруттарды
ұсыну 50
3.3 Шығыс өңіріндегі туризмнің кластерін құру проблемалары және
даму болашағы 54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .64
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым салаларының дамуына, соның
ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің тұтас өңірлерінің
экономикасына ықпал етеді. Туризм саласында шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылуы мен жұмыс істеуі жол көлігінің, халыққа сауда,
мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.Қазақстанның
тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени
мұрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез және тұрақты өсуін,
оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және қоғамның әл
ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді Қазақстан
экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Шығыс Қазақстан облысының бірегей туристік әлеуеті бар. Облыс көптеген
туризм түрлерін, атап айтқанда, спорттық (альпинизм, таулы өзендермен жүзу,
шаңғы спорты), аң және балық аулаушылық, экологиялық, емдік-сауықтыру,
этникалық, ғылыми және танымдық туризм түрлерін дамытуға жайлы территорияда
орналасқан. Ыңғайлы географиялық жағдай (Еуразия орталығы, Ресей
Федерациясымен, Қытай Халық Республикасымен және Монғолиямен шекаралас),
ынтымақтастық, ұлан-ғайыр аумақ және табиғат ландшафтының сан алуандығы,
бірегей рекреациялық ресурстар, бай мәдени-тарихи мұра, сондай-ақ көрші
мемлекеттердің шекаралас өңірлерінде қазақ диаспорасының тұруы облыстағы
туризмді дамытудың күшті жақтары болып табылады.
Жұмыстың өзектілігі. Шығыс Қазақстан облысы туристік саланы дамытудағы
алғашқы қатарлы туристік аймақтардың бірі болып табылады. Және де бұл
аймақтағы туризмді дамытудағы табиғи ресурстары мен алғы шарттарының
жетерлік болуы тартымды туристік аудандардың біріне айналдырып отыр.
Сондықтан өңірде туризм түрлерін дамыту өзекті мәселе болып табылып отыр.
Дегенмен бұл мақсатты жүзеге асыруда осы күнге дейін кедергілер мен
мәселелер жетерлік. Ғылыми түрде туризмнің осы аймақта қалайша тарылып,
дамып отырғаны жайлы да әдебиет басылып шығарылмаған. Сондықтан берілген
диплом жұмысының тақырыбының іске асырылуындағы Қазақстан Республикасын
танымал етіп, туристік саласын жоғары қарқында дамытудағы маңызы өте зор.
Жұмыстың мақсаты: Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамытудағы табиғи
ресурстары мен әлеуетін зерттеу, осы саланы дамытуға талдау жүргізу.
Жұмыстың міндеттері. Жоғарыдағы белгіленген мақсатқа сәйкес жұмыста
келесідей міндеттер туындады. Бұл міндеттер жұмыстың мақсатын ашуға
бағытталған:
- туризмнің теориялық аспектілеріне, оның даму тарихына, жіктелетін
түрлеріне, туризмдегі маршруттардың жіктеліміне толық сипаттама беру;
- Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресуртарына, оның ішінде
табиғи-рекреациялық ресурстары мен әлеуметтік, тарихи-мәдени ресурстарына
сипаттама беру;
- Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризм ресуртарына талдау жүргізу;
- Аймақтағы жалпы туризм саласының дамуына талдау жасау;
- туризмнің дамуына, оны ұсынатын туристік мекемелерге, ұйымдастырылған
маршруттарға талдау жұмыстарын жүргізу;
- Шығыс Қазақстан облысындағы туризмді дамытудағы мәселелерді анықтау,
оларды шешу жолдарын іздестіру;
- Шығыс Қазақстан аймағындағы ерекше белгілі туризм бойынша маршруттарға
сипаттама беріліп, біренешеуіне тоқталып өту;
- Аймақтағы туризмнің дамуының болашағына тоқталу.
Зерттеу пәні. Шығыс Қазақстан өңірінің туризмі
Зерттеу объектісі. Шығыс Қазақстан өңірі
Бітіру жұмысының барысында келесідей зерттеу әдістері қолданылды:
салыстырмалы-сипаттамалық, статистикалық және тарихи әдістер, жүйелік
талдау.
Зерттеудің ақпараттық және ғылыми әдістемелік базасы. Диплом жұмысында
Ресей және Қазақстан мемлекетінің ғылыми кітаптары, диссертациялар
пайдаланылды. Сонымен қатар, ҚР Туризм және Спорт Министрлігінің сайты,
Шығыс Қазақстан облысының сайтынан ғаламторлық мағлұматтар алынды.
Дипломдық жұмысты жазу барысында жергілікті жер газеттері материалдары,
(Рудный Алтай, Дидар), мерзімді ғылыми баспа материалдары енгізілді,
туризм кафедрасынан облыстың картасы және осыған қатысты т.б. деректер
алынады. Жиыны 38 әдебиет паqдаланып жазылған бұл дипломдық жұмыс жиналған
материалдарды жан-жақты өңдеу, талдау арқылы құрастырылды.
Жұмыстың теориялық маңызы мен ғылыми жаңалығы. Дипломдық жұмысты жазу
барысында көптеген iзденулерге тура келдi. Жаңа көзқарас, ойлар, түсініктер
қалыптасты. Бүгiн Қазақстан жеке бөлiктерi жөнiндегi әдебиет пен оқу
құралдарына мұқтаж болып отырған кезде, бұл дипломдық жұмысты облыстың
туристiк кәсіпорындары, жоғары және орта оқу орындарының оқытушыларына,
студенттерге және жоғары сынып оқушыларына пайдалануға болады. Дипломдық
жұмыстың келешекте пайдасы мол және ол жалғасын табады деген ойдамын.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы бітіру жұмысының мақсаттары мен
міндеттеріне сәйкес келді. Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Негізгі бөлім үш тараудан,
оның ішінде әрқайсысы үш бөлімнен тұрады. Жалпы жұмыстың көлемі ?? бет.
Пайдаланылған әдебиеттер, барлық дерлік әдебиет атаулары және ғаламтор
желісінің сайттары.
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК-РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары
Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресурстарына тоқталмас
бұрын жалпы туристік ресурстарға анықтама беріп өткен абзал. Сонымен,
туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз – туристік-экскурсиялық қызметке
және емдеу, спорттық-сауықтыру, танымдық туризмге жарайтын және табиғаттың
және адамның күшімен салынған нысандар мен қоршаған ортаның құбылыстарының
жиынтығы. Туристік-рекреациялық ресурстар 2 үлкен топқа бөлінеді: табиғи
ресурстар және әлеуметтік-экономикалық ресурстар. Ал Багрова Л.Н., Багров
Н.В., Преображенский В.С. ғалымдарының анықтамасы бойынша Табиғи туристік-
рекреациялық ресуртар – рекреациялық іс-әрекеттер үшін комфорттық
қасиеттерге толы белгілі бәр уақыттарда демалыс және сауықтыру жұмыстарын
ұйымдастыруға болатын табиғи және табиғи-техникалық геожүйелер, табиғи
құбылыстар [1]. Әлеуметтік-экономикалық ресурстарға тарихи-мәдени нысандар
(ескерткіштер, мұражайлар, т.б.) және құбылыстар (этникалық-саяси,
өндірістік) жатады.
Ал енді Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресурстарына
толығырақ тоқтап өтетін болсақ.
Шығыс Қазақстан облысы ішкі және сырттан келушілер туризмін дамыту үшін
қажетті ресурстарға ие. Бүгінгі күні өңір:
- Жағымды табиғи-климаттық жағдайлар;
- Тиімді геосаяси және жағрафиялық жағдайы;
- Экономиканың дамуының жоғары қарқыны;
- Инвестициялық тартымдылық:
- Көліктік қолжетімділік;
- Ойын-сауық индустриясы;
- Бай тарихи және мәдени мұра;
- Ғасырлық қонақжайлық салт-дәстүр;
- Туристік индустрияның кәсіби кадрларын дайындайтын білім беру
мекемелерінің болуымен сипатталады.
Табиғи ресурстары. Жалпы табиғи-климаттық жағынан Шығыс Қазақстан
бірегей аймақ болып табылады. Мұнда дала, шөл және таулы тайга ландшафтары
ұштасады. Батыс, Орталық және Оңтүстік Алтайдың тау бөктерлері мен
жоталары алып жатыр. Алтай тауларының оңтүстігінде Сауыр-Тарбағатай
жоталарымен шектелген құрғақ Зайсан қазаншұңқыры көсілуде. Облыстың барлық
оңтүстік –батыс және батыс бөлігін Қазақтың ұсақ шоқылары алып жатыр.
Облыстың орталық бөлігінде Қалба тауларының белестенген жазықтықтары басым.
Таулар шыңының биіктігі 800-ден 1500 м жетеді, ал Алтайдың шығыс
бөлігіндегі шыңдар 3000-4000 м (Белуга шыңы) [2].
Шығыс Қазақстан түрлі табиғи климаттық аймақтармен сипатталады. Шығыс
Қазақстан табиғаты таңқаларлық: Азияның жазығы мен жартылай шөлейттері
Сібірдің таулы ормандарымен қиылысуының нәтижесінде бірегей ландшафт
түрлерін, яғни шөлді, жазықтарды, ормандарды және тауларындағы тұрақты
мұздықтар мен өзендерді, көлдерді көруге болады.
Орман облыс аумағының 11,9 % алып жатыр. Орман алқаптары негізінен
Алтай таулары жоталарының салаларында орналасқан. Мұнда жасыл қылқанды
орман таралған. Орман аумағының төменгі белдеуінде жапырақты және аралас
орман өседі. Облыстың көзтартарлық жері облыстың солтүстік – батысындағы
белдеулі қарағайлы ормандар босып саналады. Жалпы алғанда Кенді Алтайда
өсімдік әлемінің 1000- нан астам түрлері бар, әртүрлі құстардың 300-ден
астам, сүт қоректілердің 100- ге жуық түрлері мекендейді.Ормандар мен
далалы белдеуде бұлан, тау ешкісі, арқар, құдыр, елік, қасқыр, аю,
сілеусін, аққіс, аққұлақ, бұлғын, сасық күзен, сары күзен, түлкі, қоян
өседі. Бұқтырма өзенінің жоғарғы жағында марал сақталған. Тау
бөктерлерінде, өзендер мен көлдердің жағалауларында доңыз мекендейді [3].
Алтайдың Қазақстан бөлігінде 350 мұздық бар. Жалпы көлемі 99.1 кв. км-ге
орналасқан.
Облыста республика көлеміндегі су қоймасының 40% -і шоғырланған. Облыс
аумағы су қорларына бай, мұнда жалпы ұзындығы 10 мың км-ден асатын 800-ден
астам өзен ағып өтеді.Басты өзені Ертіс, және оның салалары Қалжыр, Күршім,
Бұқтырма, Шар,Үлбі, Уба, Қызылсу. Ең үлкен көлдері- Марқакөл, Зайсан,
Алакөл, Сасықкөл. Ертіс өзені бойында Бұқтырма, Өскемен бөгендері салынған.
Зайсан көлі Бұқтырма су электр станциясы салынғаннан кейін үлкен бөгенге
айналды [4].
Көлемі 1га.- дан 528 кв.км. жететін 2000-ден астам көл бар. Олардың
ішіндегі ең ірілері – Марқакөл, Зайсан, Сібе, Рахман қайнары, Кемеркөл,
Сасықкөл, Алакөл.
Алакөл көлі Алакөл Қазақстанның көз жауын алатын көлдерінің бірі.
Жоңғар Алатауының солтүстік шығысында жатқан тұзды көл миниралды тұздар мен
күкіртті батпаққа бай. Сонымен қатар, көл бойынан 35 км созылып жатқан
Құстар Аралынан Фламинго құстары мен басқа да 40 түрлі құстарды көруге
болады. Рахманов Ыстық Көзі Осы жердің астында ағып жатқан өзендердің
құрамында , көпшіліктің ойынша, емдік қасиеті бар радон, яғни өте сирек
кездесетін гранит миниралдарының ұсақ бөлшектерге бөлінуінің құрамдасы бар.
Термалды сулар буындардың, омыртқа сүйектерін, жүйке жүйесін және тері
ауруларын емдеуде қолданылады. Шаруа Рахманов 1763 жылы ыстық көзді тауып
алған. Аңызға сәйкес, ол маралды жаралайды, жаралы жануар осы ыстық
көздерге келіп шомылып аман-сау шығады [5].
Марқакөл қорығы Шығыс Қазақстанда Қазақстанның тамаша жерлерінің
қатарына жататын Марқакөл Ұлттық Қорығы бар. Марқакөл көлін осы аймақтың
інжу-маржаны деп атауға болады. Сарқырамада орналасқан ол оңтүстігінде
Күшім тауымен, солтүстігінде Азутау тауымен шектеледі. Көлдің ұзындығы
38км, ені 19 км және тереңдігі 27м. Оған 27 өзен құяды, тек Қалжыр өзені
ғана көлден ағып шығады. Марқакөл суы мұнтаздай таза және жұмсақ болғанымен
балыққа бай. Марқакөл көлі Қазақстандағы осы балық түрлерінің отаны деуге
әбден болады. Жартасты тауларда негізінен жапырақты және шыршалы ағаштар
өседі. Көркем жартасты таулардың көп бөлігі май қарағай орманына толы. Биік
таулардың баурайы медициналық дәрулік қасиеті бар шөпке бай (алтын және
марал түбірі, бергиния, т.б.). Фаунасы түрлі және мол. Ағаштар арасынан
қоңыр аюларды, бұғыларды, түлкілерді, жабайы мысықтарды, маралдарды,
құндыздарды, бүркітті, сирек кездесетін қызыл қасқыр, қара ләйлектерді,
сұрғылт шағалаларды және басқаларын көруге болады [6].
Бұқтырма көлі - бұл жердің табиғаты керемет. Бұқтырма көлінің маржан
суы өзінің тамаша көріністерімен және балық аулау орындарымен белгілі.
Көптеген өзендер мен жауын сулары тау шатқалынан көлге құйылғандықтан әдемі
сарқырамалар көп. Тек Шанды Бұлақ қана көлден ағады.
Шығыс Қазақстан жерасты суларының мол қорларымен де белгілі. Таулардағы
жерасты сулары табиғи қорларының жалпы қөлемі 10 млрд. текше метрді
құрайды.
Шығыс Қазақстан аймағындағы табиғи ресуртардың барлығы дерлік ерекше
қорғау территориясымен қоршалынып отыр. Сондықтан да, Шығыс Қазақстан
облысы Қазақстан Республикасындағы табиғи ресурстар әлеуеті бойынша, оның
ішінде экологиялық туризмді дамытып отырған бірінші қатарлы орындардың
біріне ие болып отыр.
Жалпылай алғанда, облыс аумағында жалпы көлемі 1784536 гектар 10 ерекше
қорғалатын табиғи аумақ бар, оның 50811 гектар алаңында суқоймалары бар,
641258 гектар жерді орман басып жатыр [7].
Солардың ішінен табиғаты ғажайып қорықтар мен туристер көп тартылатын
ұлттық саябақтар, табиғат ескерткіштеріне толығырақ сипаттама беріп өтетін
болсақ.
Ерекше назарға Қиын-құрыш табиғи нысаны ие. Қиын Құрыш-біздің
жеріміздегі отты планета.Отты Марс ! Жасыл-күлгін және жасыл қоңыр түсті
сағымды сәулелер сары-ақ түске,қайтадан жасыл-сары және қызыл қоңыр,
түстерге оранып мың құбылады. Бұл-Қиын Құрыш яғни,тәкаппар,асқақ тау. Жазық
сар дала төсінен ақшаңқай тұзды көлдерімен биіктей түседі.
Қиын Құрыштың құндылығы сол-өлкенің тропикалық заманнан топырақ және
құм қабаттарында сақталып қалған өсімдіктер флорасы іздерінің
(пальма,магнолия,араукарий, гингко т.б.) болуы; жоғары беткейлерінде көне
замандағы бауырымен жорғалаушылар(крокодил, тасбақа, саламандр т.б.)
қаңқаларының сақталуы. Бұндай палеогендік қалдықтардың әртүрлілігі жағынан
Азия мен Европа жерінде тең келер ескерткіш жоқ.
Батыс Алтай мемлекеттік қорығы. Шығыс Қазақстанның жануарлар мен
өсімдіктер әлемі өте бай. Шөлді далалықтар - өзен, көл алқаптарымен
кезектесіп отырады, альпі көгалдары биік қарлы шыңдарға жетелейді.
Батыс Алтай мемлекеттік қорығы 1992 жылы құрылған. Оның көлемі 56, 3
мың.га. Қорық Алтайдың Қазақстан бөлігіндегі таулы аймақтарының : Ақ және
Қара Үбі өзендерінің қайнар көздеріндегі Иванов, Көксін, Холзун, Линейлікті
және Тұрғұсұн өзенінің саласы Борсық өңірін алып жатыр [8].
Ақ Үбі өзені бастау алатын жерде 14 мұздық бар. Орман шектеуінің
биігінде мұзды тау өзендері мен батпақты жер жатыр, өзен жылғалары осы
жерден бастау алады. Батыс Алтай қорығының ауа-райы өткір континентальды.
Бұл жер- Қазақстан және ТМД елдерінің азия бөлігіндегі ең дымқыл жер.
Қорықта қар жамылғысы 170 күнге дейін сақталады - қарашадан сәуірге дейін.
Қорықтың өсімдік жамылғысы 4 белдіктен тұрады: жапырақты орман,
субальпі және альпі көгалы, биік шыңды тундра. Жапырақты орман шектеулі
аумаққа орналасқан және өзен алқабын бойлайды. Таулы- жынысты орман құрамы
жағынан өсімдіктерге бай: қарақошқыл тайга, самырсын, бал-қарағай орманы,
қылқанды орман. Субальпі және альпі ормандары 1800- 2000м биіктікте
орналасқан. Бұл белдеуліктердің арасында нақты шекара байқалмайды, бұл
көрініс Алтайдың Қазақстан бөлігіне тән.
Құлынжүн мемлекеттік табиғи қорығы 1967 жылы 29 қарашада бұрынғы Самар,
қазіргі Көкпекті ауданында ұйымдастырылған және 46 000 га. жер көлемін алып
жатыр. Қорық аумағы Қызылқұм құмының негізгі бөлігін және Зайсан қазан
шұңқырының солтүстік-батысындағы Құлынжүн өзенінің төменгі ағысына
орналасқан [9].
Үстіңгі рельефі екі типті. Біріншісі - тұнба қабаттарының шоғырлары,
қоңыр - құба жазық және үнемі желдің әсерінен пайда болған құм төбелер
сілемдері. Екіншісі - мүжілген тұнбалы қабаттар, Ертіс және Құлынжүн
жайылмаларының сағымды рельефін береді. Құлынжүн жазығында ірі үш көл
орналасқан - Казнаковка, Қамбар-Қарасу, Чаечье [10].
Сонымен қатар, облыс аумағында келесідей ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар ұйымдастырылған: Алакөл табиғи қорығы, Мемлекеттік табиғи "Төменгі-
тұрғұсұн" қорығы (ботаникалық),"Синегорье май қарағай орманы" мемлекеттік
табиғи қорық, Қаратал құмы мемлекеттік табаиғи қорығы (ботаникалық) .
Алаулаған адырлар. Оңтүстік Зайсан өңіріндегі табиғаттың
палеонтологиялық ескерткішінің бірі- алқызыл түске боялған Маңырақ таулы
жотасы-Алаулаған адырлар аталынған. Топырақтың түрлі-түске- қызыл-жалқын,
қызыл-қоңыр,қоңыр-жасыл түстерге орана құбылуы сонау мезозой заманындағы
жылы және дымқыл климаттың әсерінен болған құбылыс.
Аймақ өңірінде бентонит саз балшығы мен цеолиттің мол қоры бар. 1959
жылы бұл жерден бірінші рет динозавр жұмыртқасының қауызы, сәл кешірек
шағын динозаврлардың қаңқалары табылған.
Алаулаған адырлардың шығысына таман, Сауыр жоталарының етегінде
өсімдіктердің, теңіз балықтарының т.б.таңбалары; сол сияқты, жираф, ат,
мүйізтұмсық т.б. жан-жануарлардың қаңқалары кездеседі. Бұндай жағдайлар
өлкенің эволюциялық даму кезеңдерінен құнды мағлұматтар береді [11].
Облыстың ауа райы ауа температурасының тәуліктік , маусымдық және
орташа жылдық ауытқу үлкен амплидудасымен шұғыл континенталды. Мейлінше
суық айлар-солтүстікте Кенді Алтай тауларында және биік таулы
қазаншұңқырларда орта айлық температурасы – 17 С- ден 23,8 С-ге дейінге
және оңтүстік бөлігінің тауларында – 14,1 С-ден +16,6 С-ге дейінгі қаңтар,
ақпан айлары. Мейлінше жылы ай-шілде, оның орта айлық температурасы +14 С-
ден +16,6 С-ге дейін, теңіз деңгейінен 1000-1500 м биіктікте -0 С, тау
бөктерлері мен жазық бөлікте температура бірқыдыру жоғары. Облыстың
бірегей және сан алауан табиғи жағдайы тиісінше инвестиция салған жағдайда
туризмді жедел дамытуға мүмкіндік береді [12].
Әлеуметтік-экономикалық ресурстары. Жалпы Шығыс Қазақстан облысы 1932
жылы құрылды, 1997 жылы өңір аумағына Семей облысы қосылды. 1720 жылы
негізі қаланған және Ертіс пен Үлбі өзендерінің қиылысында орналасқан
Өскемен қаласы Әкімшілік орталық болып табылады.
Облыс аумағы бүгінгі таңда 283,3 мың шаршы шақырымды ( Қазақстан
аумағының 10,2 %) құрайды. Өскемен қаласы Астана қаласынан 1038 км және
Алматы қаласынан 1068 км қашықтықта жатыр. Шығыс Қазақстан облысы
республиканың солтүстік-шығысында орналасқан. Облыс Қазақстан
Республикасының Павлодар, Қарағанды, Алматы облыстарымен, Ресей
Федерациясының Алтай өлкесі және Алтай Республикасымен, Қытай Халық
Республикасымен шектеседі [13].
Облыстың бар туристік әлеуетін бірегей ету экологиялық, мәдени-
танымдық, жағажай, тау-шаңғы және іскерлік туризмді дамыту болып табылады,
ол ұзақ мерзімді келешекте қазақстандық және халықаралық нарықтарда
бәсекеге қабілетті кешенді туристік өнімді қамтамасыз етеді. Мұндай өнімді
жасау негізінде қолайлы климаттық жағдай, су, бальнеологиялық ресурстарының
болуы, бай ландшафтты-рекреациялық әлеует, сонымен қатар өзіндік тарихи-
мәдени мұра, халықаралық маңызы бар бірегей мұражайлық кешендердің болуы
жатыр.
Шығыс Қазақстан облысының аумағында мәдени-танымдық туризмнің өзегін
қалыптастыратын тарихи, мәдени ескерткіштер және тарихи-мәдени мұражай-
қорықтар бар.
Шығыс Қазақстан облысының негізгі танымал туристік, рекреациялық
аймақтары: Солтүстік-Шығыс (Белуха), Шығыс (Марқакөл көлі), Орталық
(Өскемен қаласы, Бұқтырма жағалауы), Солтүстік (Риддер қаласы), Батыс
(Семей қаласы), Оңтүстік (Алакөл көлі) болып табылады.
Бұл аумақтарда ТМД ғана емес, алыс шетелдердің көптеген туристерін
тартатын Оңтүстік Алтайдың негізгі табиғи ескерткіштері шоғырланған.
Туризмнің дамуына кедергі келтіретін мәселелерді шешуге жүйелі және
кешенді көзқарас болған жағдайда ғана қолда бар әлеуетті іске асыру
мүмкіндігі туады [14].
Жалпы туризм тұрақты даму үстіндегі әлеуметтік құбылыс болып табылады.
Түрлі аспектілерде – жасы, ұлтына, әлеуметтік жағдайына, біліміне,
тұрғылықты жеріне, мәдениетіне қарай адамдардың тәртібі мен мотивациясы
зерттеледі. Туризммнің жаппайлылық қасиетін анықтайтын сипаты, әлеуметтік
негізде туристік ағымдардың қалыптасуы зерттеледі.
Қазақстан Республикасында және Шығыс Қазақстан облысында тұрақты да
тыныш саясат орнаған, ол жергілікті тұрғындар мен шетел азаматтарының еркін
қозғалысын қамтамасыз етеді.
Туристік ағымдарды тартуды жүзеге асыруда көп аспектілі түрде әрі
нақтыланып туристік ресурстары мен оның әлеуеті әсіресе туристік индустрия
нысандарының әлеуеті, осы ресурстардың қажеттілігінің мүмкіншілігі,
индустрия сегментін жоспарлайтындар мен ұйымдастырушылар анықталынып алады.
Сонымен қатар, шетелдік туристерді күтіп алуға әрқашан даяр болатын
жергілікті халықтың мәселелерін де қарастыру тыс қалмау керек.
Туризмнің дамуы көлік инфрақұрылымын дамытумен тікелей байланысты.
Туризмнің дамуы қазіргі заманғы транпорттық жүйелер мен коммуникациясыз
мүмкін емес. Резидент емес туристер облысымыздың аумағына көбінесе автожол
немесе әуе көлігімен келеді. Ішкі туризм мақсатында автожол көлігі жиі
пайдаланылады. Турлар мен экскурсиялық бағдарларды ұйымдастыру автомобиль
жолдарының жағдайына байланысты.
Жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдарының ұзындығы 11734 км, осының
ішінде республикалық маңызы бар жолдар- 3420 км, жергілікті - 8416,5 км-ді
құрайды. Республикалық жолдардың жалпы ұзындығының қатты жамылғылысы 3351
км, қара жолы 69 км құрайды. Қатты жамылғылы жергілікті жолдардың ұзыңдығы
7565,3 км, қара жолы 851,2 км-ді құрайды.
Яғни, жолдардың 95% немесе 11,1 мың шақырымында қатты жабын бар. 457
жанар-жағар май құю стансасы автомобильдерге отынын құю қызметін жүзеге
асырады [15].
Жалпы Шығыс Қазақстан облысы дамыған өндірістік инфрақұрылымымен
ерекшеленеді, ол көліктің барлық негізгі түрлері: теміржол, әуе, су және
автомобиль көлігімен ұсынылған. Темір жол облыс орталығын Зырян, Риддер,
Семей, Аягөз, Шемонаиха қалаларымен байланыстырады. Облыстан тысқары
жерлерге алып баратын теміржол желілері-Защита-Локоть (Ресей), Семей-
Локоть, Семей-Алматы, Ақтоғай-Достық жолы (Қытай).
Облыста Өскемен және Семей қалаларында орналасқан екі әуежай жұмыс
істейді. Кеме жүретін жолдармен жолаушыларды және жүктерді тасымалдауды екі
параход шаруашылығы жүзеге асырады, екі жүк кемежайы жұмыс істейді.
Автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау көлемі 97,2%, теміржол
көлігімен 2,5%- ды құрады [16].
Өңірдің инфрақұрылымдық кешені жеткілікті дамыған, бірақ сонымен қатар
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік арқылы шешуді қажет ететін нақты
мәселелері бар, себебі қомақты қаражат қажет. Мысалы, облыстың солтүстік-
батыс өңірлері тұрғындарының оңтүстік-шығыс бөлігі және облыс орталығымен
ең қысқа жол арқылы тұрақты байланыс орнату мақсатында Бұқтырма су қоймасы
арқылы көпір салу, қалада көлік ағыны жүктемесін азайту және қаладағы
экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында облыс орталығында бірнеше көпір
және жол өткелдерін салу, тұрғындарға қолайлы тіршілік ету ортасын құру
үшін Өскемен қаласының өнеркәсіптік аймағынан тұрғындарды қаланың сол жақ
жағалауына көшіру, өңірдің көліктік мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану
мақсатында өзен параходының жұмыс істеуін қайта жандандыру, шалғай
өңірлерге жетуді қамтамасыз ету және сол жерлерде жаңа өндірістерді
дамытуға жағдай жасау үшін өңірдің шығыс аумақтарында көлік айналымын құру
мақсатында Зырян-Майқапшағай-Аягөз теміржол желісін салу қажеттігі.
Бұдан басқа, осы әріптестік қатынастарда білім, денсаулық сақтау,
мәдениет, әлеуметтік қорғау, туризм және спорт объектілерін салуда шексіз
мүмкіндіктер бар.
Аймақтың экономикалық мамандануына сәйкес, мұнда бүгінгі таңда
өнеркәсіп өндірісіндегі жетекші сала бұрынғыдағыдай түсті металлургия
болып табылады, оның өнірдің жалпы әлеуетіндегі үлес салмағы 55%-ға жуық
және ол іс жүзінде толығымен экспортқа жіберіледі. Сондай-ақ машина жасау
және металл өңдеу, орман және ағаш өңдеу, жеңіл және тамақ өнеркәсібі
салалары, электроэнергетика, агроөнеркәсіп кешені де жеткілікті түрде
дамыған.
Өнеркәсіп өнімінің өндірілетін көлемі өткен жылдың тиісті кезеңіне
қарағанда 28,9% өсіммен 624,2 млрд. теңгені құрады [17].
Жалпы облыстағы әлеуметтік-мәдени нысандар жеткілікті. Аймақтың мәдени
өмірін 11 мұражай, 2 филармония, 1 концерттік ұйым, ән-би театры ("Евразия
шоу" Семей қаласы ), 3 драма театры және 312 кітапхана мен 275 клуб пен
мәдениет мекемелері құрайды.
Мемлекет қорғауында тарихи және архитектуралық ескерткіштер сақталған:
- Шілікті обасы (б.э.дейінгі 7-5ғ)
- Қозы Көрпеш-Баян сұлу моласы ( 9-10ғ)
- Еңлік-Кебек мазары (14-15ғ)
- Аблайкент ордасының үйінділері ( 1654ж)
- Абай Құнанбаев кешенді –қорғаны ( 1894)
- Бұрынғы халық үйінің ғимараты (1902 )т.б. [18].
Ең алғашқы қорғандар 2400 – 2300 жж., яғни, біздің заманымызға дейінгі
IV-III ғасырларға тиесілі болған. Соңғылары түрік заманына тиесілі, біздің
заманымыздың XII-XIII ғасырларына тән [19].
Берел қорғаны Шығыс Қазақстан Облысы Қатон-Қарағай ауданындағы Бұқтарма
өзенінің оң жағасында теңіз деңгейінен 1 100 метр биіктікте орналасқан.
Қорғанның орналасқан жері таулы аймақ болып келеді. Қорғанды қайың,
балқарағай, самырсын, шырша ағаштарынан тұратын орманды тау жоталары қоршап
тұр. Берел қорғаны өзі аттас ауылдан оңтүстік батысқа қарай 7 шақырым
қашықтықта орын тепкен.
Аблайкет” ғибадатханасының үйінділері 1654 жылғы сәулет өнері
ескерткіштері болып табылады және республикалық маңызды ескерткіштер
тізімінде мемлекеттік есепке алынған.
Аблайкет бастапқыда сланцтік плиталардан қаланған және биіктігі 3-5
метрлік, ені 3 метрлік балшық езбемен гранит қоспалары қосылған бесбұрышты
ғимарат болды. Қалдықтары бүгінгі күнге дейін сақталған тас қамалмен
қоршалған және көптеген кірпіш сынықтары араласқан сары топырақты
тікбұрышты биіктік. Өсімдік типтес өрнектері бар домалақ балшықтан жасалған
сынықтар да кездеседі. Кейбіреулерінің түсі ашық көгілдір, жасыл, және
қызыл көпіршікті келеді.
Негізгі биіктіктен 30 метр солтүстік-батысқа қарай 2 үлкен шұңқыр бар:
жартылай домалақ ордың ішінде гранит қадлықтары, алдыңғы щұңқырда оттық
іздері бар граниттердің қалдығы сақталған Ламалар мен белгілі тұлғалардың
тұрғын үйлері қатты шаң басқан қисық төртбұрышты түрдегі биіктік [20].
Киін-Кіріш - Жазықтар, биіктіктер және қабырғалардың арасында көк аспан
астында қалалар мен сарайлар жатыр. Бұл сағым емес, бұл табиғи Эолия
қаласы, кейде Рухтар қаласы деп те аталатын Киін-Кіріш. Саздан
таңқаларлық орында салынған бірегей қызыл, ақ және сарғылт ғимараттар.
Қашықтықтан Киін-Кіріштің саз жартастары және түпсіздері желдегі оттың
жалыны тәрізді көрінеді. Сондықтан бұл жартастар Жанған Жартастар деген
атауға ие болған. Киін-Кіріштің таптырмас байлығы - құм мен саздың
арасында өсетін тропикалық уақыттан қалған көк шөптер (пальмалар,
магнолиялар, араукария және т.б.) және омыртқалы жануарлардың қалдықтары
(мүйізтұмсық, қалтырауын, тасбақа және кесірткелер).
Қозы Көрпеш және Баян Сұлу мавзолейі Аягөз өзенінің жағалауында
орналасқан тарихи ескерткіштердің бірі. Бұл Қозы Көрпеш және Баян Сұлу
мавзолейі (X – XI ғ.ғ.). Ұлттық жырдың кейіпкерлері қыз бен жігіт
арасындағы махабаттың бейнесі болып табылатын Қозы көрпеш және Баян Сұлу
қазақтың Ромео және Джулиеттасы тәріздес [21].
Туризмнің тарихи-мәдени ескерткіштерімен қатар, мұражайлар мен
театрлардың да орны ерекше болып келеді. Себебі, бұл мәдениет орындары да
адамның рухани дүниесін байытады, өлкенің тарихы мен оқиғаларын танып-
білуге қызмет етеді.
Сонымен, өлкенің құнды этнографиялық материалдары облыстық
этнографиялық мұражайда жинақталған (Өскемен қаласы).
Мұражай әуесқойлары үшін тарихи–өлкетану мұражайы мен Ф.М.Достоевский
атындағы әдеби мұражайдың (Семей қаласы) экспонаттары қызығушылық туғызады.
Кескіндеме сурет өнерін сүюшілер Невзоровтар атындағы отбасылық қолөнер
мұражайының (Семей қаласы) экспозицияларынан көптеген қызықты мағлұмат
табатыны сөзсіз [22].
Шығыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1946 жылы Өскемен
қаласында ертеректегі (1915-1930жж) мұражай жинағының негізінде ашылған.
Мұражайдың негізгі міндеті-өлкенің рухани мәдениеті мен тұрмыстық
ескерткіштерін халық арасынан жинақтау,сақтау және насихаттау.
Экспозициялық көлемі 800 кв.м,қоры –128872 сақтау бірлігі [23].
Негізгі қоры-археологиялық, палеонтологиялық,этнографиялық,
ботаникалық,зоологиялық, геологиялық жинақтардан тұрады. Қорда 17-20
теңгелік мыс және күміс теңге жинақтары, көне кітаптар, сол сияқты, араб
тілінде жазылған көне кітаптар бар; саяхатшылар мен зерттеушілердің
еңбектері, 1917 жылға дейінгі мерзімді басылымдар, қолжазбалар т.б. Мұражай
қызметкерлері өлкенің археологиясы, этнографиясы, тарихы жайында ғылыми
еңбектер жазады.
Шығыс қазақстан облыстық этнографиялық мұражайы -Қазақстан
Республикасындағы жалғыз этнографиялық мұражай. Экспозициялық көлемі-1145,4
кв.м, қоры –24765 заттан тұрады [24].
Мұражай 19 ғасырдың тарихи-архитектуралық ескерткіштері болып табылатын
3 ғимаратқа орналасқан. Мұражай қарамағына Ертістің сол жағалауында 30
гектар жерге орналасқан табиғат кешені кіреді; ашық аспан астында-қазақ
ауылы, көнесалт-дәстүр деревнясы, казак станицасы т.б . Халықтық қолөнері
ескерткіштерін табасыз. Ашық аспан астындағы мұражайда халықтық
мейрамдар,қала мерекелері өткізіледі.
Директоры- Зайцев Николай Алексеевич.
Семей тарихи өлкетану мұражайы - 1883 жылы жер аударылған Михаэлис,
Долгополов, Гросс, Леонтьев, Блэк, Коншин т.б орыс социал-демократтары
ұйымдастырған. Мұражай Ертіс өңірінің тарихи және мәдени ескерткіштерін
сақтаудың негізгі қоймасы. Негізгі қоры-археологиялық, ботаникалық,
зоологиялық, этнографиялық жинақтардан тұрады [25].
Мұражай ғимараты (губернатор үйі ) 19 ғасырдың архитектуралық
ескерткіші.
Мемлекеттік тарихи-әдеби, әдеби- мемориалды Абай мұражай қорығы - 1940
жылы қазақ халқының ағартушы ақыны,философ және гуманист Абай Құнанбаевтың
туғанына 95 жыл толуына арналып ұйымдастырылған.
Абай мұражай-қорығының құрамына басты-басты кешендер кіреді:-7
зал,"Алаш арыстары" мұражайы, Жидебай сайындағы Абай мұражай үйі, Бөрлідегі
Мұхтар Әуезов мұражайы, Жидебайдағы "Абай-Шәкәрім мазар кешені."
Мемлекеттік Абай мұражайы- ақынның өмірі мен шығармашылығын зерттеудің
ірі ғылыми орталығы. Қоры-18255 дана. Қазан төңкерісіне дейін және бүгінгі
күнге дейінгі әлемнің көптеген тілдерінде басылып шыққан Абай кітаптарының
құнды даналары сақталған.
Сонымен қатар, облыста жасылдандыру, көгалдандыру жиі жасалып отырады.
Бұның өзі қала мен қалашықтарды келген қонақтар үшін көрікті қылып
көрсетеді.
Жалпы сомасы 714 млн. теңгеге барлық елді мекендерде абаттандыру
жұмыстары жүргізілді. 102,9 мың ағаш отырғызылды, 19 мың шаршы гектар
гүлзарлар жасалды, 411 гектар саябақтар мен гүлбақтары абаттандырылды,
119,5 мың тонна қоқыс жиналып, полигондарға шығарылды [26].
Өскемен қаласының сол жақ аумағындағы Көгілдір көлдер ауданында
этноауыл салынып, онда түрлі дәуірлер мен өңірде тұратын әр түрлы
этностардың 16 үйі орналастырылып, электрмен жарықтандыру жүргізілді,
этноауылдың орталық алаңында жалпы ауданы 300 шаршы метрді құрайтын киіз үй
орнатылды. Қала тұрғындары мен қонақтарының мәдени орнының аумағы
абаттандырылып, ашық аспан астында мұражай жасалды.
Театрлар. Жамбыл атындағы облыстық драма театры - Өскемендегі театр ісі
20 ғасырдың басынан бастау алды.
Абай атындағы облыстық қазақ музыка драма театры - Қазақстандағы
алғашқы ұлттық театрдың бірі. 1934 жылы Семей қаласында ашылған. Өзінің
оркестрі, балет труппасы, актерлер студиясы бар. Театр репертуарында –қазақ
( "Абай", "Еңлік-Кебек","Айман-Шолпан","Қыз-ж ібек"), орыс, батыс европа
классиктерінің шығармаларының спектакльдері бар.
Достоевский атындағы Шығыс қазақстан облыстық орыс театры - Қазақстан
Республикасындағы ең озық орыс театрларының бірі. 1934 жылы ашылған. Театр
сахнасында орыс, шетел классикасы,қазақстан драматургтарының спектакльдері
қойылады [26].
Сонымен, Шығыс Қазақстан аймағының туристік саланы дамытудағы әлеуеті
зор. Мұнда туризмді дамытуға қажетті басты алғы шарттары болып табылатын
табиғат ресурстарының (тау, өзен, көл және т.б.) және басқа да әсер етуші
ресурстар экономикалық жағдайы, тарихи-мәдени ескерткіштері, мәдениет
орындарының бар болуы елдің, Шығыс Қазақстан облысының туризмін дамытуға,
туристік ағымдарды ұлғайтудағы ролі зор деп нық сеніммен айтуға болады.
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи-рекреациялық аймақтарының негіздері
Туризм саласының дамуы, елде салыстырмалы түрде жақын арада басталды.
Бiрақ жылдан жылға бұған көбiрек мән берiлуде. Саланың дамуын жақсы
функционирлеу, қолдау көрсететiн iс-шараларсыз мүмкiн емес, соның iшiнде
үкiмет жағынан, яғни дамыған сала мемлекетке үлкен пайда әкелуi
мүмкiн.Шетелдік туристік ұйымдардың өркендеп өсуінің бірден бір көзі
олардың көрсететін қызметтерінің сан алуандығы мен сапасы болып табылады,
ал Қазақстанда бүгінгі таңда барлық қажетті атрибуттары бар толыққанды
біртұтас туризм жүйесі әлі жоқ. Туристік ұйымдардың көбісінде әлі қызмет
көрсетудің жарнама, сату қызметі, көлік, орналастыру, тамақтандыру, сынды
компоненттер жолға қойылмаған. Осы айтылғанның барлығы әлі де болса даму
сатысында ғана.
Туризм– экономиканы тез арада жанда ндыратын құрал.
Оңтүстік Шығыс рекреациялық аймағы:
Абай ауданы, Семей қаласының маңы
Семей-Қайнар – күрделі жөндеу қажет, 2000-2010 жылдарда орташа
жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4, тамақтану пунктері – 1;
Үржар ауданы Алматы-Өскемен – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы
сервис: ЖҚС – 2, тамақтану пунктері – 5;
Таскескен-Бақты – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-2010 жылдарға қайта
жаңғырту жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 9.
Аягөз ауданы Алматы-Өскемен – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы
сервис: ЖҚС – 1, тамақтану пунктері – 3, ТҚКС – 1;
Қарағанды-Аягөз-Ботагөз – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы сервис: ЖҚС –
4, тамақтану пунктері –2.
Солтүстік-Шығыс рекреациялық аймағы:
Катонқарағай ауданы Өскемен – Зырян – Рахман қайнарлары – жағдайы
жақсы, 420-450
шақырымға күрделі жөндеу қажет, 2008-2010 жылдарда орташа жөндеу
жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 5, тамақтану пунктері – 2.
Шығыс рекреациялық аймағы:
Күршім ауданы Зайсан-Қалжыр-Теректі – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-
2010 жылдарда орташа жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 2,
тамақтану пунктері – 2.
Орталық рекреациялық аймағы:
Зырян ауданы Өскемен-Зырян- Большенарым – жағдайы қанағаттанарлық,
2008-2010 жылдарда күрделі жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС –
6, тамақтану пунктері – 7.
Батыс рекреациялық аймағы:
Риддер қаласы Өскемен-Риддер – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-2010
жылдарда орташа жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4,
тамақтану пунктері – 8, мейманхана - 1.
Ұлан ауданы Өскемен-Семей – жағдайы жақсы, 2000-2010 жылдарда орташа
жөндеу, көпірлерді жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4,
тамақтану пунктері – 8. Алматы-Өскемен – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 2, тамақтану пунктері – 2.
Зайсан ауданы Омбы-Майқапшағай – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 3, тамақтану пунктері – 2.
Глубокое ауданы Өскемен-Шемонаиха – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 3, тамақтану пунктері – 2.
Облыстың рекреациялық аймақтарына апаратын облыстық маңызы бар жолдар
белгіленді [27].
Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге
қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін
қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен
құру, саланы дамытудың экономикалық және құқықтық тетіктерін әзірлеу әрі
Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда
тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Туризм әлемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік
Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдік жалпы ұлттык өнімнің 10
бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, әлемдік
өндірістегі әр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді. 1993 жылы Қазақстан
Республикасы Дұниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше болып кірді [28].
Қазіргі кезде Қазақстанның мемлекет басшылары туристік нарықта
көптеген миллиардтық айналымы бар алып механизмді көріп отыр. Туризм –
әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарып отыр. ДТҰ-ның деректері
бойынша ол әлемдегі ЖҰӨ-нің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның
11%-ы астамы, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді
[29].
Туризм – экономиканың басқа секторларына қарағанда мультипликаторлық
әсерімен жақсы дамыған. Ол экономиканың 32 саласына тура және жанама әсер
етеді. Қазақстанда болашағы бар және табысты кластердің бірі – туризм
болып табылады. Туризм дамуы елдің экономикалық жағдайын жақсартуға және
бір-бірімен өзара байланысты салалардың қалыптасуына да өз әсерін тигізеді.
Нарықтық экономикасы бар елдерде туризм туристік қызметтердің экспортына
бағытталған, дамыған индустрия ретінде орын алады.Бұл міндеттерді іске
асыру үшін мемлекеттік реттеу жүйесін дамыту, Қазақстандық турөнімді
жылжытуды маркетингті қолдану, экологиялық және жастар туризмін
қалыптастыру, туризмді ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету,
халықаралық қарым-қатынастар мәселелерін шешу қажет.
Туризм дүние жүзі бойынша кез-келген қоғамда ерекше орында, ол
маңыздылығы жағынан жан-жақты қоғамдық құбылыс.
Туризмнің танымдық, тәрбиелік мәдени т.б. мәндерін маңыздылығын былай
қойғанда, ең алдымен ол көптеген мемлекеттердің экономикасында белгілі-бір
дәрежеде роль атқарды. Осы туризмнің экономикадағы маңыздылығын оның
қоғамдағы орнын анықтайтын негізгі фактор ретінде қарастырамыз. өйткені
туризм белгілі-бір территорияда дамыған сайын, одан түсетін табыс ұлғаяды,
жұмыс орны көбейеді, жергілікті инфрақұрылым (транспорт, байланыс, қосымша
қызмет) жақсарады.
Бүгiнгi таңда Қазақстанның және шет ел туристерiнің, демалуына жағдай
жасауды ұйымдастыру, республиканың туристік потенциалын көтеру өзекті
мәселелердiң бiрi. Туризм деңгейінің, көтерiлуiне республиканың саяси-
әлеуметтiк жағдайының тұрақтылығы және басқа мемлекеттермен халықаралық
қарым-қатынас орнауы тиiс. Осыған орай, дипломдық жұмыстың мақсаты Шығыс
Қазақстан аймақ туристік рекреациялық ресурстарына баға бере отырып олардың
туризмді дамытудағы құндылығын ашу.
Жұмыстың көкейкестілігі еліміздің бүгінгі туристік ахуалды жан-жақты
зерттей отырып бүгінгі күн талаптарына сәйкес туристік сұраныстарды
қанағаттандаратын Шығыс Қазақстан аймағының туристік мүмкіншіліктерін ашу.
Аймақтағы танымдық, емдік-сауықтыру мәдени демалыс спорттық туризм түрлерін
және экскурсиялық қызметпен сервис сапасының даму дәрежесін анықтау болып
табылады. Туристік ресурстармен нысандардың экскурсиялық талаптар үшін
маңыздылығын, мазмұнын қарастырады. Осыған байланысты жұмыс Қазақстанның
көрнектілік жерлері немесе туризмнің индустриясы негізіндегі мынадай
негізгі зерттеу міндеттерін қамтиды:
1) Шығыс Қазақстан аймақтың шаруашылық дамуын сипаттайды.
2) Шығыс Қазақстан облысының туристік-экскурсиялық мақсаттың көрнекілік
жерлердің сипаттамасы және шараларына баға бере отырып, аудандастыру
мәселелерін қамтиды.
3) Қазақстанның туристік мақсатқа көрнекілік жерлерін қамту. Осыған сәйкес
аймақтың туризмді дамытудағы мүмкіншіліктерге баға береді.
Селеулi ақ даласы, жасыл шалғынды өлкесi, қатпар-қатпар құз тастары,
мұнар басқан таулары, мың бұратылған өзен-суы, жасыл желектi ну тоғайы, аңы
мен малы қатар өрбiген Шығыс Қазақстан жерiне Албания мен Швеция сияқты
мемлекеттер бiрге сыйып кеткендей. Халқымыз елдiк дәстүрiн сақтаған, ұлы
перзенттерiнің үлгiсiн мұрат тұтқан, ата қадiрiн, ене қасиетiн сақтаrан, ұл
мен қыз қызығын қастерлей бiлетiн ел. Бұл жерде халқымыздың үш кемеңгер
cypeткepi дүниеге келiп, ездерiнiң өлмес жырларын толғаған, Олар: Абай,
Шәкәрім, Мұхтар Әуезов. Сөз өнерін әлемдік биiгiне көтерген үш алыппен
бiрге осы өңірде Шоқан Уәлиханов, Федор Достоевский, Ахмет Байтұрсынов,
Сұлтанмахмұт Торайғыров, Әміре Қашаубаев, Қаныш Сәтбаевтай ұлы ғұламалармен
ақын-жазушы, әншілер өмірлерінің талай айлары мен кундерін кешкен.
Сырттан келушiлер туризмi және iшкi туризм к?лемiн арттыру есебiнен
мемлекет пен халық табысының тұрақты ?суiн, халықты жұмыспен қамтуды
қамтамасыз ету ?шiн бәсекеге қабiлеттi туристiк индустрия құру мақсатында
Шығыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2005 жылғы 18 қазандағы № 13184-ІІІ
шешімімен Шығыс Қазақстан облысының Туристік саласын дамытудың өңірлік
бағдарламасы бекітілген.
Шығыс Қазақстан облысының Туристік саласын дамытудың өңірлік бағдарламасын
іске асыру жоспарында Шығыс Қазақстанның туристік имиджін қалыптастыру,
халықаралық ынтымақтастықты дамыту, инфрақұрылымды дамыту, кадрлық саясатты
жетілдіру, туризм саласында қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі бірінші
кезектегі міндеттер қарастырылған [30].
Бағдарламаны іске асыру мақсатында Саяхат-Восток ЖШС құру туралы
Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2005 жылғы 7 қарашадағы № 367 қаулысы,
Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамыту мәселелері жөнінде комиссия құру
туралы Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2008 жылғы 25 тамыздағы № 126
қаулысы, Экономиканың басым салаларын кластерлік дамыту жөніндегі жұмыс
топтарын құру туралы Шығыс Қазақстан облысы әкімінің 2005 жылғы 17
тамыздағы № 1-40ө өкімі, Өскемен және Семей қалаларының маңындағы және
облыс аудандарында берілген жерлер және жер учаскелерін түгендеу жөніндегі
жұмыс тобын құру туралы 2008 жылғы 31 наурыздағы өкімі, Жер қойнауын
пайдалануға жер учаскелерін беру туралы мәселелерді қарастыру жөніндегі
облыстық комиссияның дербес құрамы туралы Шығыс Қазақстан облыстық
мәслихатының 2007 жылғы 10 сәуірдегі № 22361 шешімі қабылданды, Қазақстан
Республикасы туризм және спорт министрлігінің Туризм индустриясы комитеті
мен Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің арасында Катонқарағай бұғы паркі
шаруа қожалығының базасында Шығыс Қазақстан облысында емдеу-сауықтыру
туризмін дамыту мәселелері жөніндегі меморандумға қол қойылды [31].
Бұл ретте туристік имиджді қалыптастыруға және туристік өнімді әлемдік
туристік қызметтер нарығына ілгерілетуге ерекше көңіл бөлінді: 2003 жылдан
бастап қазіргі уақытқа дейін Шығыс Қазақстан облысының делегациясы
Қазақстанның ресми делегациясының құрамында Берлин (ГФР), Мадрид (Испания),
Утрехт (Голландия), Лондон (Ұлыбритания), Шанхай (ҚХР), Пекин (ҚХР), Сеул
(Корея), Токио (Жапония), Мәскеу (РФ), Новосібір (РФ), Алматы KITF (ҚР),
Астана Астана-Демалыс (ҚР) қалаларында өткізілген ірі халықаралық
туристік биржалар, көрмелер мен жәрмеңкелерге жыл сайынғы қатысуы
қамтамасыз етілуде.
Шығыс Қазақстанның туристік имиджін қалыптастыру мақсатында туристік
индустрия субъектілерімен бірлесіп, бұқаралық, облыстық, имидждік, туристік
іс-шаралар өткізілді [32].
Жыл сайын Шығыс Қазақстан облысының туристік әлеуеті туралы
шығарылатын жарнамалық-көрмелік материалдардың сапасы артуда. Шетелде
Қазақстанның туристік мүмкіндіктеріне тұсаукесер өткізу үшін үш өлшемді
интерактив қарта негізінде тұсаукесерлік бағдарламалар, жаңа компьютерлік
технологиялардың көмегімен Шығыс Қазақстан облысының виртуалдық турлары
бағдарламасы, туристік паспорт, жолнұсқалар, қарталар, буклеттер мен қағаз
және электрондық нұсқадағы басқа да жарнамалық-ақпараттық өнімдер
шығарылды. Сонымен қатар, облыста туристік саланы дамыту үшін бірқатар
бағдарламалар, шекаралас мемлекеттердің (Қазақстан, Ресей, Қытай, Монғолия)
аумағынан өтетін Алтай – алтын таулар трансшекаралық бағдардың
қазақстандық бөлігі. Трансшекаралық бағдардың мақсаты төрт мемлекеттің
мәдениетімен, салт-дәстүрімен, тарихымен, табиғатымен танысу, Өскемен
қаласының тұрғындарына арналған демалыс күн аймақтарын құру жөніндегі
пилоттық жоба, блоктар бойынша Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамытудың
қазіргі жай-күйі мен болашағының бағдарламасы әзірленді. Сонымен қатар,
Шығыс Қазақстан облысының туризмі туралы Web-сайт құрылған.
Туристік сала қызметкерлерінің біліктілігін арттыру мақсатында
туристік сала қызметкерлерінің біліктілігін арттыру, жаяу және су
туризмінің нұсқаушыларын дайындау және туризм нұсқаушыларын дайындау
жөніндегі оқыту семинарларын өткізу қамтамасыз етілді.
Бүгінгі күні Қазақстанда туризмнің қолданыстағы барлық түрлері іс
жүзінде бар. Туристік кластерді дамыту аясында облыста туристік кластер
түрлері айқындалған:
- өңір ландшафтын пайдаланатын экологиялық туризм;
- қазіргі бар тарихи-археологиялық әлеует пен мәдени мұраны ашып
көрсетуге бағытталған мәдени-танымдық туризм;
- жағажай туризмі.
Туристік қызметтердің негізгі жеткізушілері туристік ұйымдар болып
табылады, олар - туристік қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиялары бар
99 туристік ұйым мен жеке кәсіпкерлер және 16 туризм нұсқаушылары. Туристік
ұйымдардың көбін әлемнің көптеген мемлекеттерінде инновацияға негізделген,
экономикалық өсімнің тиімді генераторы болып табылатын шағын және орта
кәсіпорындар құрайды.
Әуе көлігі саласында. Сонымен қатар, халықаралық және ішкі туризмнің
дамуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі жолаушыларды әуе көлігімен
тасымалдау болып табылады. Қазіргі уақытта бес әуекомпаниясының (Air
Astana, SСAT, Сибирь, Тулпар Авиасервис, ГТРК Россия) халықаралық
Мәскеу, Санкт-Петербург, Баян-Өлгей, Астана, Алматы, Қарағанды ішкі
бағыттары бойынша жүйелі рейстер бар. 2007 жылы Семей, Зайсан қалаларына,
Үржар, Күршім, Катон ауылдарына ұшатын әуе рейстері ашылды. 2007 жылы әуе
көлігінің қызметтерін 131 468 000 турист пайдаланды, оның ішінде 15 454
адам халықаралық, 51 330 адам ішкі әуе желілерімен, 15 142 адам
халықаралық, 49 542 адам ішкі әуе желілерімен келді [33].
Қазіргі уақытта Шығыс Қазақстан облысында халықаралық әуемен
тасымалдауға рұқсат алған әуеайлақтары Өскемен және Семей қалаларында
орналасқан. Келушілерді тіркеу сапасы мен мерзімдерін қысқарту мақсатында
Өскемен қаласының әуеайлағында қайта жоспарлау жүргізілді, шекаралық және
кедендік бақылаудан өтудің технологиялық сұлбасы өзгертілді, шекаралық
кабиналар ауыстырылды, кедендік жасыл дәліз ресімделді.
Дегенмен, жалпы әуе көлігін пайдалану арқылы іске асатын сапарлардың
санын арттыру үшін жолаушылар тасымалының жағрафиясын кеңейту, әуепаркін
жаңарту, баға және тариф саясатын белгілеу, қызмет көрсету сапасын арттыру
қажет.
Теміржол көлігі саласында Соңғы жылдары теміржол көлігі билет құнының
қолжетімділігіне байланысты халықтың негізгі жол жүру құралы болып
табылады.
Шығыс Қазақстан облысы аумағы бойынша Өскемен-Лениногорск, Өскемен-
Зырян, Защита-Серебрянск 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК-РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары 6
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи-рекреациялық аймақтарының 15
негіздері
2 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИСТІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУЫН
ТАЛДАУ
2.1 Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамыту ресурстары 28
2.2 Шығыс аймағындағы туризмнің дамуына талдау жүргізу 34
3 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ТУРИЗМДІ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Шығыс өңіріндегі туризмнің даму мәселелері және оны шешу 43
жолдары
3.2 Шығыс аймағында дамуға мүмкіндігі бар туристік маршруттарды
ұсыну 50
3.3 Шығыс өңіріндегі туризмнің кластерін құру проблемалары және
даму болашағы 54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .64
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым салаларының дамуына, соның
ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің тұтас өңірлерінің
экономикасына ықпал етеді. Туризм саласында шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылуы мен жұмыс істеуі жол көлігінің, халыққа сауда,
мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.Қазақстанның
тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени
мұрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез және тұрақты өсуін,
оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және қоғамның әл
ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді Қазақстан
экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Шығыс Қазақстан облысының бірегей туристік әлеуеті бар. Облыс көптеген
туризм түрлерін, атап айтқанда, спорттық (альпинизм, таулы өзендермен жүзу,
шаңғы спорты), аң және балық аулаушылық, экологиялық, емдік-сауықтыру,
этникалық, ғылыми және танымдық туризм түрлерін дамытуға жайлы территорияда
орналасқан. Ыңғайлы географиялық жағдай (Еуразия орталығы, Ресей
Федерациясымен, Қытай Халық Республикасымен және Монғолиямен шекаралас),
ынтымақтастық, ұлан-ғайыр аумақ және табиғат ландшафтының сан алуандығы,
бірегей рекреациялық ресурстар, бай мәдени-тарихи мұра, сондай-ақ көрші
мемлекеттердің шекаралас өңірлерінде қазақ диаспорасының тұруы облыстағы
туризмді дамытудың күшті жақтары болып табылады.
Жұмыстың өзектілігі. Шығыс Қазақстан облысы туристік саланы дамытудағы
алғашқы қатарлы туристік аймақтардың бірі болып табылады. Және де бұл
аймақтағы туризмді дамытудағы табиғи ресурстары мен алғы шарттарының
жетерлік болуы тартымды туристік аудандардың біріне айналдырып отыр.
Сондықтан өңірде туризм түрлерін дамыту өзекті мәселе болып табылып отыр.
Дегенмен бұл мақсатты жүзеге асыруда осы күнге дейін кедергілер мен
мәселелер жетерлік. Ғылыми түрде туризмнің осы аймақта қалайша тарылып,
дамып отырғаны жайлы да әдебиет басылып шығарылмаған. Сондықтан берілген
диплом жұмысының тақырыбының іске асырылуындағы Қазақстан Республикасын
танымал етіп, туристік саласын жоғары қарқында дамытудағы маңызы өте зор.
Жұмыстың мақсаты: Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризмді дамытудағы табиғи
ресурстары мен әлеуетін зерттеу, осы саланы дамытуға талдау жүргізу.
Жұмыстың міндеттері. Жоғарыдағы белгіленген мақсатқа сәйкес жұмыста
келесідей міндеттер туындады. Бұл міндеттер жұмыстың мақсатын ашуға
бағытталған:
- туризмнің теориялық аспектілеріне, оның даму тарихына, жіктелетін
түрлеріне, туризмдегі маршруттардың жіктеліміне толық сипаттама беру;
- Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресуртарына, оның ішінде
табиғи-рекреациялық ресурстары мен әлеуметтік, тарихи-мәдени ресурстарына
сипаттама беру;
- Шығыс Қазақстан өңіріндегі туризм ресуртарына талдау жүргізу;
- Аймақтағы жалпы туризм саласының дамуына талдау жасау;
- туризмнің дамуына, оны ұсынатын туристік мекемелерге, ұйымдастырылған
маршруттарға талдау жұмыстарын жүргізу;
- Шығыс Қазақстан облысындағы туризмді дамытудағы мәселелерді анықтау,
оларды шешу жолдарын іздестіру;
- Шығыс Қазақстан аймағындағы ерекше белгілі туризм бойынша маршруттарға
сипаттама беріліп, біренешеуіне тоқталып өту;
- Аймақтағы туризмнің дамуының болашағына тоқталу.
Зерттеу пәні. Шығыс Қазақстан өңірінің туризмі
Зерттеу объектісі. Шығыс Қазақстан өңірі
Бітіру жұмысының барысында келесідей зерттеу әдістері қолданылды:
салыстырмалы-сипаттамалық, статистикалық және тарихи әдістер, жүйелік
талдау.
Зерттеудің ақпараттық және ғылыми әдістемелік базасы. Диплом жұмысында
Ресей және Қазақстан мемлекетінің ғылыми кітаптары, диссертациялар
пайдаланылды. Сонымен қатар, ҚР Туризм және Спорт Министрлігінің сайты,
Шығыс Қазақстан облысының сайтынан ғаламторлық мағлұматтар алынды.
Дипломдық жұмысты жазу барысында жергілікті жер газеттері материалдары,
(Рудный Алтай, Дидар), мерзімді ғылыми баспа материалдары енгізілді,
туризм кафедрасынан облыстың картасы және осыған қатысты т.б. деректер
алынады. Жиыны 38 әдебиет паqдаланып жазылған бұл дипломдық жұмыс жиналған
материалдарды жан-жақты өңдеу, талдау арқылы құрастырылды.
Жұмыстың теориялық маңызы мен ғылыми жаңалығы. Дипломдық жұмысты жазу
барысында көптеген iзденулерге тура келдi. Жаңа көзқарас, ойлар, түсініктер
қалыптасты. Бүгiн Қазақстан жеке бөлiктерi жөнiндегi әдебиет пен оқу
құралдарына мұқтаж болып отырған кезде, бұл дипломдық жұмысты облыстың
туристiк кәсіпорындары, жоғары және орта оқу орындарының оқытушыларына,
студенттерге және жоғары сынып оқушыларына пайдалануға болады. Дипломдық
жұмыстың келешекте пайдасы мол және ол жалғасын табады деген ойдамын.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы бітіру жұмысының мақсаттары мен
міндеттеріне сәйкес келді. Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Негізгі бөлім үш тараудан,
оның ішінде әрқайсысы үш бөлімнен тұрады. Жалпы жұмыстың көлемі ?? бет.
Пайдаланылған әдебиеттер, барлық дерлік әдебиет атаулары және ғаламтор
желісінің сайттары.
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ ТУРИСТІК-РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шығыс Қазақстан өңірінің туристік табиғи ресурстары
Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресурстарына тоқталмас
бұрын жалпы туристік ресурстарға анықтама беріп өткен абзал. Сонымен,
туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз – туристік-экскурсиялық қызметке
және емдеу, спорттық-сауықтыру, танымдық туризмге жарайтын және табиғаттың
және адамның күшімен салынған нысандар мен қоршаған ортаның құбылыстарының
жиынтығы. Туристік-рекреациялық ресурстар 2 үлкен топқа бөлінеді: табиғи
ресурстар және әлеуметтік-экономикалық ресурстар. Ал Багрова Л.Н., Багров
Н.В., Преображенский В.С. ғалымдарының анықтамасы бойынша Табиғи туристік-
рекреациялық ресуртар – рекреациялық іс-әрекеттер үшін комфорттық
қасиеттерге толы белгілі бәр уақыттарда демалыс және сауықтыру жұмыстарын
ұйымдастыруға болатын табиғи және табиғи-техникалық геожүйелер, табиғи
құбылыстар [1]. Әлеуметтік-экономикалық ресурстарға тарихи-мәдени нысандар
(ескерткіштер, мұражайлар, т.б.) және құбылыстар (этникалық-саяси,
өндірістік) жатады.
Ал енді Шығыс Қазақстан облысының туристік-рекреациялық ресурстарына
толығырақ тоқтап өтетін болсақ.
Шығыс Қазақстан облысы ішкі және сырттан келушілер туризмін дамыту үшін
қажетті ресурстарға ие. Бүгінгі күні өңір:
- Жағымды табиғи-климаттық жағдайлар;
- Тиімді геосаяси және жағрафиялық жағдайы;
- Экономиканың дамуының жоғары қарқыны;
- Инвестициялық тартымдылық:
- Көліктік қолжетімділік;
- Ойын-сауық индустриясы;
- Бай тарихи және мәдени мұра;
- Ғасырлық қонақжайлық салт-дәстүр;
- Туристік индустрияның кәсіби кадрларын дайындайтын білім беру
мекемелерінің болуымен сипатталады.
Табиғи ресурстары. Жалпы табиғи-климаттық жағынан Шығыс Қазақстан
бірегей аймақ болып табылады. Мұнда дала, шөл және таулы тайга ландшафтары
ұштасады. Батыс, Орталық және Оңтүстік Алтайдың тау бөктерлері мен
жоталары алып жатыр. Алтай тауларының оңтүстігінде Сауыр-Тарбағатай
жоталарымен шектелген құрғақ Зайсан қазаншұңқыры көсілуде. Облыстың барлық
оңтүстік –батыс және батыс бөлігін Қазақтың ұсақ шоқылары алып жатыр.
Облыстың орталық бөлігінде Қалба тауларының белестенген жазықтықтары басым.
Таулар шыңының биіктігі 800-ден 1500 м жетеді, ал Алтайдың шығыс
бөлігіндегі шыңдар 3000-4000 м (Белуга шыңы) [2].
Шығыс Қазақстан түрлі табиғи климаттық аймақтармен сипатталады. Шығыс
Қазақстан табиғаты таңқаларлық: Азияның жазығы мен жартылай шөлейттері
Сібірдің таулы ормандарымен қиылысуының нәтижесінде бірегей ландшафт
түрлерін, яғни шөлді, жазықтарды, ормандарды және тауларындағы тұрақты
мұздықтар мен өзендерді, көлдерді көруге болады.
Орман облыс аумағының 11,9 % алып жатыр. Орман алқаптары негізінен
Алтай таулары жоталарының салаларында орналасқан. Мұнда жасыл қылқанды
орман таралған. Орман аумағының төменгі белдеуінде жапырақты және аралас
орман өседі. Облыстың көзтартарлық жері облыстың солтүстік – батысындағы
белдеулі қарағайлы ормандар босып саналады. Жалпы алғанда Кенді Алтайда
өсімдік әлемінің 1000- нан астам түрлері бар, әртүрлі құстардың 300-ден
астам, сүт қоректілердің 100- ге жуық түрлері мекендейді.Ормандар мен
далалы белдеуде бұлан, тау ешкісі, арқар, құдыр, елік, қасқыр, аю,
сілеусін, аққіс, аққұлақ, бұлғын, сасық күзен, сары күзен, түлкі, қоян
өседі. Бұқтырма өзенінің жоғарғы жағында марал сақталған. Тау
бөктерлерінде, өзендер мен көлдердің жағалауларында доңыз мекендейді [3].
Алтайдың Қазақстан бөлігінде 350 мұздық бар. Жалпы көлемі 99.1 кв. км-ге
орналасқан.
Облыста республика көлеміндегі су қоймасының 40% -і шоғырланған. Облыс
аумағы су қорларына бай, мұнда жалпы ұзындығы 10 мың км-ден асатын 800-ден
астам өзен ағып өтеді.Басты өзені Ертіс, және оның салалары Қалжыр, Күршім,
Бұқтырма, Шар,Үлбі, Уба, Қызылсу. Ең үлкен көлдері- Марқакөл, Зайсан,
Алакөл, Сасықкөл. Ертіс өзені бойында Бұқтырма, Өскемен бөгендері салынған.
Зайсан көлі Бұқтырма су электр станциясы салынғаннан кейін үлкен бөгенге
айналды [4].
Көлемі 1га.- дан 528 кв.км. жететін 2000-ден астам көл бар. Олардың
ішіндегі ең ірілері – Марқакөл, Зайсан, Сібе, Рахман қайнары, Кемеркөл,
Сасықкөл, Алакөл.
Алакөл көлі Алакөл Қазақстанның көз жауын алатын көлдерінің бірі.
Жоңғар Алатауының солтүстік шығысында жатқан тұзды көл миниралды тұздар мен
күкіртті батпаққа бай. Сонымен қатар, көл бойынан 35 км созылып жатқан
Құстар Аралынан Фламинго құстары мен басқа да 40 түрлі құстарды көруге
болады. Рахманов Ыстық Көзі Осы жердің астында ағып жатқан өзендердің
құрамында , көпшіліктің ойынша, емдік қасиеті бар радон, яғни өте сирек
кездесетін гранит миниралдарының ұсақ бөлшектерге бөлінуінің құрамдасы бар.
Термалды сулар буындардың, омыртқа сүйектерін, жүйке жүйесін және тері
ауруларын емдеуде қолданылады. Шаруа Рахманов 1763 жылы ыстық көзді тауып
алған. Аңызға сәйкес, ол маралды жаралайды, жаралы жануар осы ыстық
көздерге келіп шомылып аман-сау шығады [5].
Марқакөл қорығы Шығыс Қазақстанда Қазақстанның тамаша жерлерінің
қатарына жататын Марқакөл Ұлттық Қорығы бар. Марқакөл көлін осы аймақтың
інжу-маржаны деп атауға болады. Сарқырамада орналасқан ол оңтүстігінде
Күшім тауымен, солтүстігінде Азутау тауымен шектеледі. Көлдің ұзындығы
38км, ені 19 км және тереңдігі 27м. Оған 27 өзен құяды, тек Қалжыр өзені
ғана көлден ағып шығады. Марқакөл суы мұнтаздай таза және жұмсақ болғанымен
балыққа бай. Марқакөл көлі Қазақстандағы осы балық түрлерінің отаны деуге
әбден болады. Жартасты тауларда негізінен жапырақты және шыршалы ағаштар
өседі. Көркем жартасты таулардың көп бөлігі май қарағай орманына толы. Биік
таулардың баурайы медициналық дәрулік қасиеті бар шөпке бай (алтын және
марал түбірі, бергиния, т.б.). Фаунасы түрлі және мол. Ағаштар арасынан
қоңыр аюларды, бұғыларды, түлкілерді, жабайы мысықтарды, маралдарды,
құндыздарды, бүркітті, сирек кездесетін қызыл қасқыр, қара ләйлектерді,
сұрғылт шағалаларды және басқаларын көруге болады [6].
Бұқтырма көлі - бұл жердің табиғаты керемет. Бұқтырма көлінің маржан
суы өзінің тамаша көріністерімен және балық аулау орындарымен белгілі.
Көптеген өзендер мен жауын сулары тау шатқалынан көлге құйылғандықтан әдемі
сарқырамалар көп. Тек Шанды Бұлақ қана көлден ағады.
Шығыс Қазақстан жерасты суларының мол қорларымен де белгілі. Таулардағы
жерасты сулары табиғи қорларының жалпы қөлемі 10 млрд. текше метрді
құрайды.
Шығыс Қазақстан аймағындағы табиғи ресуртардың барлығы дерлік ерекше
қорғау территориясымен қоршалынып отыр. Сондықтан да, Шығыс Қазақстан
облысы Қазақстан Республикасындағы табиғи ресурстар әлеуеті бойынша, оның
ішінде экологиялық туризмді дамытып отырған бірінші қатарлы орындардың
біріне ие болып отыр.
Жалпылай алғанда, облыс аумағында жалпы көлемі 1784536 гектар 10 ерекше
қорғалатын табиғи аумақ бар, оның 50811 гектар алаңында суқоймалары бар,
641258 гектар жерді орман басып жатыр [7].
Солардың ішінен табиғаты ғажайып қорықтар мен туристер көп тартылатын
ұлттық саябақтар, табиғат ескерткіштеріне толығырақ сипаттама беріп өтетін
болсақ.
Ерекше назарға Қиын-құрыш табиғи нысаны ие. Қиын Құрыш-біздің
жеріміздегі отты планета.Отты Марс ! Жасыл-күлгін және жасыл қоңыр түсті
сағымды сәулелер сары-ақ түске,қайтадан жасыл-сары және қызыл қоңыр,
түстерге оранып мың құбылады. Бұл-Қиын Құрыш яғни,тәкаппар,асқақ тау. Жазық
сар дала төсінен ақшаңқай тұзды көлдерімен биіктей түседі.
Қиын Құрыштың құндылығы сол-өлкенің тропикалық заманнан топырақ және
құм қабаттарында сақталып қалған өсімдіктер флорасы іздерінің
(пальма,магнолия,араукарий, гингко т.б.) болуы; жоғары беткейлерінде көне
замандағы бауырымен жорғалаушылар(крокодил, тасбақа, саламандр т.б.)
қаңқаларының сақталуы. Бұндай палеогендік қалдықтардың әртүрлілігі жағынан
Азия мен Европа жерінде тең келер ескерткіш жоқ.
Батыс Алтай мемлекеттік қорығы. Шығыс Қазақстанның жануарлар мен
өсімдіктер әлемі өте бай. Шөлді далалықтар - өзен, көл алқаптарымен
кезектесіп отырады, альпі көгалдары биік қарлы шыңдарға жетелейді.
Батыс Алтай мемлекеттік қорығы 1992 жылы құрылған. Оның көлемі 56, 3
мың.га. Қорық Алтайдың Қазақстан бөлігіндегі таулы аймақтарының : Ақ және
Қара Үбі өзендерінің қайнар көздеріндегі Иванов, Көксін, Холзун, Линейлікті
және Тұрғұсұн өзенінің саласы Борсық өңірін алып жатыр [8].
Ақ Үбі өзені бастау алатын жерде 14 мұздық бар. Орман шектеуінің
биігінде мұзды тау өзендері мен батпақты жер жатыр, өзен жылғалары осы
жерден бастау алады. Батыс Алтай қорығының ауа-райы өткір континентальды.
Бұл жер- Қазақстан және ТМД елдерінің азия бөлігіндегі ең дымқыл жер.
Қорықта қар жамылғысы 170 күнге дейін сақталады - қарашадан сәуірге дейін.
Қорықтың өсімдік жамылғысы 4 белдіктен тұрады: жапырақты орман,
субальпі және альпі көгалы, биік шыңды тундра. Жапырақты орман шектеулі
аумаққа орналасқан және өзен алқабын бойлайды. Таулы- жынысты орман құрамы
жағынан өсімдіктерге бай: қарақошқыл тайга, самырсын, бал-қарағай орманы,
қылқанды орман. Субальпі және альпі ормандары 1800- 2000м биіктікте
орналасқан. Бұл белдеуліктердің арасында нақты шекара байқалмайды, бұл
көрініс Алтайдың Қазақстан бөлігіне тән.
Құлынжүн мемлекеттік табиғи қорығы 1967 жылы 29 қарашада бұрынғы Самар,
қазіргі Көкпекті ауданында ұйымдастырылған және 46 000 га. жер көлемін алып
жатыр. Қорық аумағы Қызылқұм құмының негізгі бөлігін және Зайсан қазан
шұңқырының солтүстік-батысындағы Құлынжүн өзенінің төменгі ағысына
орналасқан [9].
Үстіңгі рельефі екі типті. Біріншісі - тұнба қабаттарының шоғырлары,
қоңыр - құба жазық және үнемі желдің әсерінен пайда болған құм төбелер
сілемдері. Екіншісі - мүжілген тұнбалы қабаттар, Ертіс және Құлынжүн
жайылмаларының сағымды рельефін береді. Құлынжүн жазығында ірі үш көл
орналасқан - Казнаковка, Қамбар-Қарасу, Чаечье [10].
Сонымен қатар, облыс аумағында келесідей ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар ұйымдастырылған: Алакөл табиғи қорығы, Мемлекеттік табиғи "Төменгі-
тұрғұсұн" қорығы (ботаникалық),"Синегорье май қарағай орманы" мемлекеттік
табиғи қорық, Қаратал құмы мемлекеттік табаиғи қорығы (ботаникалық) .
Алаулаған адырлар. Оңтүстік Зайсан өңіріндегі табиғаттың
палеонтологиялық ескерткішінің бірі- алқызыл түске боялған Маңырақ таулы
жотасы-Алаулаған адырлар аталынған. Топырақтың түрлі-түске- қызыл-жалқын,
қызыл-қоңыр,қоңыр-жасыл түстерге орана құбылуы сонау мезозой заманындағы
жылы және дымқыл климаттың әсерінен болған құбылыс.
Аймақ өңірінде бентонит саз балшығы мен цеолиттің мол қоры бар. 1959
жылы бұл жерден бірінші рет динозавр жұмыртқасының қауызы, сәл кешірек
шағын динозаврлардың қаңқалары табылған.
Алаулаған адырлардың шығысына таман, Сауыр жоталарының етегінде
өсімдіктердің, теңіз балықтарының т.б.таңбалары; сол сияқты, жираф, ат,
мүйізтұмсық т.б. жан-жануарлардың қаңқалары кездеседі. Бұндай жағдайлар
өлкенің эволюциялық даму кезеңдерінен құнды мағлұматтар береді [11].
Облыстың ауа райы ауа температурасының тәуліктік , маусымдық және
орташа жылдық ауытқу үлкен амплидудасымен шұғыл континенталды. Мейлінше
суық айлар-солтүстікте Кенді Алтай тауларында және биік таулы
қазаншұңқырларда орта айлық температурасы – 17 С- ден 23,8 С-ге дейінге
және оңтүстік бөлігінің тауларында – 14,1 С-ден +16,6 С-ге дейінгі қаңтар,
ақпан айлары. Мейлінше жылы ай-шілде, оның орта айлық температурасы +14 С-
ден +16,6 С-ге дейін, теңіз деңгейінен 1000-1500 м биіктікте -0 С, тау
бөктерлері мен жазық бөлікте температура бірқыдыру жоғары. Облыстың
бірегей және сан алауан табиғи жағдайы тиісінше инвестиция салған жағдайда
туризмді жедел дамытуға мүмкіндік береді [12].
Әлеуметтік-экономикалық ресурстары. Жалпы Шығыс Қазақстан облысы 1932
жылы құрылды, 1997 жылы өңір аумағына Семей облысы қосылды. 1720 жылы
негізі қаланған және Ертіс пен Үлбі өзендерінің қиылысында орналасқан
Өскемен қаласы Әкімшілік орталық болып табылады.
Облыс аумағы бүгінгі таңда 283,3 мың шаршы шақырымды ( Қазақстан
аумағының 10,2 %) құрайды. Өскемен қаласы Астана қаласынан 1038 км және
Алматы қаласынан 1068 км қашықтықта жатыр. Шығыс Қазақстан облысы
республиканың солтүстік-шығысында орналасқан. Облыс Қазақстан
Республикасының Павлодар, Қарағанды, Алматы облыстарымен, Ресей
Федерациясының Алтай өлкесі және Алтай Республикасымен, Қытай Халық
Республикасымен шектеседі [13].
Облыстың бар туристік әлеуетін бірегей ету экологиялық, мәдени-
танымдық, жағажай, тау-шаңғы және іскерлік туризмді дамыту болып табылады,
ол ұзақ мерзімді келешекте қазақстандық және халықаралық нарықтарда
бәсекеге қабілетті кешенді туристік өнімді қамтамасыз етеді. Мұндай өнімді
жасау негізінде қолайлы климаттық жағдай, су, бальнеологиялық ресурстарының
болуы, бай ландшафтты-рекреациялық әлеует, сонымен қатар өзіндік тарихи-
мәдени мұра, халықаралық маңызы бар бірегей мұражайлық кешендердің болуы
жатыр.
Шығыс Қазақстан облысының аумағында мәдени-танымдық туризмнің өзегін
қалыптастыратын тарихи, мәдени ескерткіштер және тарихи-мәдени мұражай-
қорықтар бар.
Шығыс Қазақстан облысының негізгі танымал туристік, рекреациялық
аймақтары: Солтүстік-Шығыс (Белуха), Шығыс (Марқакөл көлі), Орталық
(Өскемен қаласы, Бұқтырма жағалауы), Солтүстік (Риддер қаласы), Батыс
(Семей қаласы), Оңтүстік (Алакөл көлі) болып табылады.
Бұл аумақтарда ТМД ғана емес, алыс шетелдердің көптеген туристерін
тартатын Оңтүстік Алтайдың негізгі табиғи ескерткіштері шоғырланған.
Туризмнің дамуына кедергі келтіретін мәселелерді шешуге жүйелі және
кешенді көзқарас болған жағдайда ғана қолда бар әлеуетті іске асыру
мүмкіндігі туады [14].
Жалпы туризм тұрақты даму үстіндегі әлеуметтік құбылыс болып табылады.
Түрлі аспектілерде – жасы, ұлтына, әлеуметтік жағдайына, біліміне,
тұрғылықты жеріне, мәдениетіне қарай адамдардың тәртібі мен мотивациясы
зерттеледі. Туризммнің жаппайлылық қасиетін анықтайтын сипаты, әлеуметтік
негізде туристік ағымдардың қалыптасуы зерттеледі.
Қазақстан Республикасында және Шығыс Қазақстан облысында тұрақты да
тыныш саясат орнаған, ол жергілікті тұрғындар мен шетел азаматтарының еркін
қозғалысын қамтамасыз етеді.
Туристік ағымдарды тартуды жүзеге асыруда көп аспектілі түрде әрі
нақтыланып туристік ресурстары мен оның әлеуеті әсіресе туристік индустрия
нысандарының әлеуеті, осы ресурстардың қажеттілігінің мүмкіншілігі,
индустрия сегментін жоспарлайтындар мен ұйымдастырушылар анықталынып алады.
Сонымен қатар, шетелдік туристерді күтіп алуға әрқашан даяр болатын
жергілікті халықтың мәселелерін де қарастыру тыс қалмау керек.
Туризмнің дамуы көлік инфрақұрылымын дамытумен тікелей байланысты.
Туризмнің дамуы қазіргі заманғы транпорттық жүйелер мен коммуникациясыз
мүмкін емес. Резидент емес туристер облысымыздың аумағына көбінесе автожол
немесе әуе көлігімен келеді. Ішкі туризм мақсатында автожол көлігі жиі
пайдаланылады. Турлар мен экскурсиялық бағдарларды ұйымдастыру автомобиль
жолдарының жағдайына байланысты.
Жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдарының ұзындығы 11734 км, осының
ішінде республикалық маңызы бар жолдар- 3420 км, жергілікті - 8416,5 км-ді
құрайды. Республикалық жолдардың жалпы ұзындығының қатты жамылғылысы 3351
км, қара жолы 69 км құрайды. Қатты жамылғылы жергілікті жолдардың ұзыңдығы
7565,3 км, қара жолы 851,2 км-ді құрайды.
Яғни, жолдардың 95% немесе 11,1 мың шақырымында қатты жабын бар. 457
жанар-жағар май құю стансасы автомобильдерге отынын құю қызметін жүзеге
асырады [15].
Жалпы Шығыс Қазақстан облысы дамыған өндірістік инфрақұрылымымен
ерекшеленеді, ол көліктің барлық негізгі түрлері: теміржол, әуе, су және
автомобиль көлігімен ұсынылған. Темір жол облыс орталығын Зырян, Риддер,
Семей, Аягөз, Шемонаиха қалаларымен байланыстырады. Облыстан тысқары
жерлерге алып баратын теміржол желілері-Защита-Локоть (Ресей), Семей-
Локоть, Семей-Алматы, Ақтоғай-Достық жолы (Қытай).
Облыста Өскемен және Семей қалаларында орналасқан екі әуежай жұмыс
істейді. Кеме жүретін жолдармен жолаушыларды және жүктерді тасымалдауды екі
параход шаруашылығы жүзеге асырады, екі жүк кемежайы жұмыс істейді.
Автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау көлемі 97,2%, теміржол
көлігімен 2,5%- ды құрады [16].
Өңірдің инфрақұрылымдық кешені жеткілікті дамыған, бірақ сонымен қатар
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік арқылы шешуді қажет ететін нақты
мәселелері бар, себебі қомақты қаражат қажет. Мысалы, облыстың солтүстік-
батыс өңірлері тұрғындарының оңтүстік-шығыс бөлігі және облыс орталығымен
ең қысқа жол арқылы тұрақты байланыс орнату мақсатында Бұқтырма су қоймасы
арқылы көпір салу, қалада көлік ағыны жүктемесін азайту және қаладағы
экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында облыс орталығында бірнеше көпір
және жол өткелдерін салу, тұрғындарға қолайлы тіршілік ету ортасын құру
үшін Өскемен қаласының өнеркәсіптік аймағынан тұрғындарды қаланың сол жақ
жағалауына көшіру, өңірдің көліктік мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану
мақсатында өзен параходының жұмыс істеуін қайта жандандыру, шалғай
өңірлерге жетуді қамтамасыз ету және сол жерлерде жаңа өндірістерді
дамытуға жағдай жасау үшін өңірдің шығыс аумақтарында көлік айналымын құру
мақсатында Зырян-Майқапшағай-Аягөз теміржол желісін салу қажеттігі.
Бұдан басқа, осы әріптестік қатынастарда білім, денсаулық сақтау,
мәдениет, әлеуметтік қорғау, туризм және спорт объектілерін салуда шексіз
мүмкіндіктер бар.
Аймақтың экономикалық мамандануына сәйкес, мұнда бүгінгі таңда
өнеркәсіп өндірісіндегі жетекші сала бұрынғыдағыдай түсті металлургия
болып табылады, оның өнірдің жалпы әлеуетіндегі үлес салмағы 55%-ға жуық
және ол іс жүзінде толығымен экспортқа жіберіледі. Сондай-ақ машина жасау
және металл өңдеу, орман және ағаш өңдеу, жеңіл және тамақ өнеркәсібі
салалары, электроэнергетика, агроөнеркәсіп кешені де жеткілікті түрде
дамыған.
Өнеркәсіп өнімінің өндірілетін көлемі өткен жылдың тиісті кезеңіне
қарағанда 28,9% өсіммен 624,2 млрд. теңгені құрады [17].
Жалпы облыстағы әлеуметтік-мәдени нысандар жеткілікті. Аймақтың мәдени
өмірін 11 мұражай, 2 филармония, 1 концерттік ұйым, ән-би театры ("Евразия
шоу" Семей қаласы ), 3 драма театры және 312 кітапхана мен 275 клуб пен
мәдениет мекемелері құрайды.
Мемлекет қорғауында тарихи және архитектуралық ескерткіштер сақталған:
- Шілікті обасы (б.э.дейінгі 7-5ғ)
- Қозы Көрпеш-Баян сұлу моласы ( 9-10ғ)
- Еңлік-Кебек мазары (14-15ғ)
- Аблайкент ордасының үйінділері ( 1654ж)
- Абай Құнанбаев кешенді –қорғаны ( 1894)
- Бұрынғы халық үйінің ғимараты (1902 )т.б. [18].
Ең алғашқы қорғандар 2400 – 2300 жж., яғни, біздің заманымызға дейінгі
IV-III ғасырларға тиесілі болған. Соңғылары түрік заманына тиесілі, біздің
заманымыздың XII-XIII ғасырларына тән [19].
Берел қорғаны Шығыс Қазақстан Облысы Қатон-Қарағай ауданындағы Бұқтарма
өзенінің оң жағасында теңіз деңгейінен 1 100 метр биіктікте орналасқан.
Қорғанның орналасқан жері таулы аймақ болып келеді. Қорғанды қайың,
балқарағай, самырсын, шырша ағаштарынан тұратын орманды тау жоталары қоршап
тұр. Берел қорғаны өзі аттас ауылдан оңтүстік батысқа қарай 7 шақырым
қашықтықта орын тепкен.
Аблайкет” ғибадатханасының үйінділері 1654 жылғы сәулет өнері
ескерткіштері болып табылады және республикалық маңызды ескерткіштер
тізімінде мемлекеттік есепке алынған.
Аблайкет бастапқыда сланцтік плиталардан қаланған және биіктігі 3-5
метрлік, ені 3 метрлік балшық езбемен гранит қоспалары қосылған бесбұрышты
ғимарат болды. Қалдықтары бүгінгі күнге дейін сақталған тас қамалмен
қоршалған және көптеген кірпіш сынықтары араласқан сары топырақты
тікбұрышты биіктік. Өсімдік типтес өрнектері бар домалақ балшықтан жасалған
сынықтар да кездеседі. Кейбіреулерінің түсі ашық көгілдір, жасыл, және
қызыл көпіршікті келеді.
Негізгі биіктіктен 30 метр солтүстік-батысқа қарай 2 үлкен шұңқыр бар:
жартылай домалақ ордың ішінде гранит қадлықтары, алдыңғы щұңқырда оттық
іздері бар граниттердің қалдығы сақталған Ламалар мен белгілі тұлғалардың
тұрғын үйлері қатты шаң басқан қисық төртбұрышты түрдегі биіктік [20].
Киін-Кіріш - Жазықтар, биіктіктер және қабырғалардың арасында көк аспан
астында қалалар мен сарайлар жатыр. Бұл сағым емес, бұл табиғи Эолия
қаласы, кейде Рухтар қаласы деп те аталатын Киін-Кіріш. Саздан
таңқаларлық орында салынған бірегей қызыл, ақ және сарғылт ғимараттар.
Қашықтықтан Киін-Кіріштің саз жартастары және түпсіздері желдегі оттың
жалыны тәрізді көрінеді. Сондықтан бұл жартастар Жанған Жартастар деген
атауға ие болған. Киін-Кіріштің таптырмас байлығы - құм мен саздың
арасында өсетін тропикалық уақыттан қалған көк шөптер (пальмалар,
магнолиялар, араукария және т.б.) және омыртқалы жануарлардың қалдықтары
(мүйізтұмсық, қалтырауын, тасбақа және кесірткелер).
Қозы Көрпеш және Баян Сұлу мавзолейі Аягөз өзенінің жағалауында
орналасқан тарихи ескерткіштердің бірі. Бұл Қозы Көрпеш және Баян Сұлу
мавзолейі (X – XI ғ.ғ.). Ұлттық жырдың кейіпкерлері қыз бен жігіт
арасындағы махабаттың бейнесі болып табылатын Қозы көрпеш және Баян Сұлу
қазақтың Ромео және Джулиеттасы тәріздес [21].
Туризмнің тарихи-мәдени ескерткіштерімен қатар, мұражайлар мен
театрлардың да орны ерекше болып келеді. Себебі, бұл мәдениет орындары да
адамның рухани дүниесін байытады, өлкенің тарихы мен оқиғаларын танып-
білуге қызмет етеді.
Сонымен, өлкенің құнды этнографиялық материалдары облыстық
этнографиялық мұражайда жинақталған (Өскемен қаласы).
Мұражай әуесқойлары үшін тарихи–өлкетану мұражайы мен Ф.М.Достоевский
атындағы әдеби мұражайдың (Семей қаласы) экспонаттары қызығушылық туғызады.
Кескіндеме сурет өнерін сүюшілер Невзоровтар атындағы отбасылық қолөнер
мұражайының (Семей қаласы) экспозицияларынан көптеген қызықты мағлұмат
табатыны сөзсіз [22].
Шығыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1946 жылы Өскемен
қаласында ертеректегі (1915-1930жж) мұражай жинағының негізінде ашылған.
Мұражайдың негізгі міндеті-өлкенің рухани мәдениеті мен тұрмыстық
ескерткіштерін халық арасынан жинақтау,сақтау және насихаттау.
Экспозициялық көлемі 800 кв.м,қоры –128872 сақтау бірлігі [23].
Негізгі қоры-археологиялық, палеонтологиялық,этнографиялық,
ботаникалық,зоологиялық, геологиялық жинақтардан тұрады. Қорда 17-20
теңгелік мыс және күміс теңге жинақтары, көне кітаптар, сол сияқты, араб
тілінде жазылған көне кітаптар бар; саяхатшылар мен зерттеушілердің
еңбектері, 1917 жылға дейінгі мерзімді басылымдар, қолжазбалар т.б. Мұражай
қызметкерлері өлкенің археологиясы, этнографиясы, тарихы жайында ғылыми
еңбектер жазады.
Шығыс қазақстан облыстық этнографиялық мұражайы -Қазақстан
Республикасындағы жалғыз этнографиялық мұражай. Экспозициялық көлемі-1145,4
кв.м, қоры –24765 заттан тұрады [24].
Мұражай 19 ғасырдың тарихи-архитектуралық ескерткіштері болып табылатын
3 ғимаратқа орналасқан. Мұражай қарамағына Ертістің сол жағалауында 30
гектар жерге орналасқан табиғат кешені кіреді; ашық аспан астында-қазақ
ауылы, көнесалт-дәстүр деревнясы, казак станицасы т.б . Халықтық қолөнері
ескерткіштерін табасыз. Ашық аспан астындағы мұражайда халықтық
мейрамдар,қала мерекелері өткізіледі.
Директоры- Зайцев Николай Алексеевич.
Семей тарихи өлкетану мұражайы - 1883 жылы жер аударылған Михаэлис,
Долгополов, Гросс, Леонтьев, Блэк, Коншин т.б орыс социал-демократтары
ұйымдастырған. Мұражай Ертіс өңірінің тарихи және мәдени ескерткіштерін
сақтаудың негізгі қоймасы. Негізгі қоры-археологиялық, ботаникалық,
зоологиялық, этнографиялық жинақтардан тұрады [25].
Мұражай ғимараты (губернатор үйі ) 19 ғасырдың архитектуралық
ескерткіші.
Мемлекеттік тарихи-әдеби, әдеби- мемориалды Абай мұражай қорығы - 1940
жылы қазақ халқының ағартушы ақыны,философ және гуманист Абай Құнанбаевтың
туғанына 95 жыл толуына арналып ұйымдастырылған.
Абай мұражай-қорығының құрамына басты-басты кешендер кіреді:-7
зал,"Алаш арыстары" мұражайы, Жидебай сайындағы Абай мұражай үйі, Бөрлідегі
Мұхтар Әуезов мұражайы, Жидебайдағы "Абай-Шәкәрім мазар кешені."
Мемлекеттік Абай мұражайы- ақынның өмірі мен шығармашылығын зерттеудің
ірі ғылыми орталығы. Қоры-18255 дана. Қазан төңкерісіне дейін және бүгінгі
күнге дейінгі әлемнің көптеген тілдерінде басылып шыққан Абай кітаптарының
құнды даналары сақталған.
Сонымен қатар, облыста жасылдандыру, көгалдандыру жиі жасалып отырады.
Бұның өзі қала мен қалашықтарды келген қонақтар үшін көрікті қылып
көрсетеді.
Жалпы сомасы 714 млн. теңгеге барлық елді мекендерде абаттандыру
жұмыстары жүргізілді. 102,9 мың ағаш отырғызылды, 19 мың шаршы гектар
гүлзарлар жасалды, 411 гектар саябақтар мен гүлбақтары абаттандырылды,
119,5 мың тонна қоқыс жиналып, полигондарға шығарылды [26].
Өскемен қаласының сол жақ аумағындағы Көгілдір көлдер ауданында
этноауыл салынып, онда түрлі дәуірлер мен өңірде тұратын әр түрлы
этностардың 16 үйі орналастырылып, электрмен жарықтандыру жүргізілді,
этноауылдың орталық алаңында жалпы ауданы 300 шаршы метрді құрайтын киіз үй
орнатылды. Қала тұрғындары мен қонақтарының мәдени орнының аумағы
абаттандырылып, ашық аспан астында мұражай жасалды.
Театрлар. Жамбыл атындағы облыстық драма театры - Өскемендегі театр ісі
20 ғасырдың басынан бастау алды.
Абай атындағы облыстық қазақ музыка драма театры - Қазақстандағы
алғашқы ұлттық театрдың бірі. 1934 жылы Семей қаласында ашылған. Өзінің
оркестрі, балет труппасы, актерлер студиясы бар. Театр репертуарында –қазақ
( "Абай", "Еңлік-Кебек","Айман-Шолпан","Қыз-ж ібек"), орыс, батыс европа
классиктерінің шығармаларының спектакльдері бар.
Достоевский атындағы Шығыс қазақстан облыстық орыс театры - Қазақстан
Республикасындағы ең озық орыс театрларының бірі. 1934 жылы ашылған. Театр
сахнасында орыс, шетел классикасы,қазақстан драматургтарының спектакльдері
қойылады [26].
Сонымен, Шығыс Қазақстан аймағының туристік саланы дамытудағы әлеуеті
зор. Мұнда туризмді дамытуға қажетті басты алғы шарттары болып табылатын
табиғат ресурстарының (тау, өзен, көл және т.б.) және басқа да әсер етуші
ресурстар экономикалық жағдайы, тарихи-мәдени ескерткіштері, мәдениет
орындарының бар болуы елдің, Шығыс Қазақстан облысының туризмін дамытуға,
туристік ағымдарды ұлғайтудағы ролі зор деп нық сеніммен айтуға болады.
1.2 Шығыс Қазақстан өңірінің табиғи-рекреациялық аймақтарының негіздері
Туризм саласының дамуы, елде салыстырмалы түрде жақын арада басталды.
Бiрақ жылдан жылға бұған көбiрек мән берiлуде. Саланың дамуын жақсы
функционирлеу, қолдау көрсететiн iс-шараларсыз мүмкiн емес, соның iшiнде
үкiмет жағынан, яғни дамыған сала мемлекетке үлкен пайда әкелуi
мүмкiн.Шетелдік туристік ұйымдардың өркендеп өсуінің бірден бір көзі
олардың көрсететін қызметтерінің сан алуандығы мен сапасы болып табылады,
ал Қазақстанда бүгінгі таңда барлық қажетті атрибуттары бар толыққанды
біртұтас туризм жүйесі әлі жоқ. Туристік ұйымдардың көбісінде әлі қызмет
көрсетудің жарнама, сату қызметі, көлік, орналастыру, тамақтандыру, сынды
компоненттер жолға қойылмаған. Осы айтылғанның барлығы әлі де болса даму
сатысында ғана.
Туризм– экономиканы тез арада жанда ндыратын құрал.
Оңтүстік Шығыс рекреациялық аймағы:
Абай ауданы, Семей қаласының маңы
Семей-Қайнар – күрделі жөндеу қажет, 2000-2010 жылдарда орташа
жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4, тамақтану пунктері – 1;
Үржар ауданы Алматы-Өскемен – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы
сервис: ЖҚС – 2, тамақтану пунктері – 5;
Таскескен-Бақты – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-2010 жылдарға қайта
жаңғырту жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 9.
Аягөз ауданы Алматы-Өскемен – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы
сервис: ЖҚС – 1, тамақтану пунктері – 3, ТҚКС – 1;
Қарағанды-Аягөз-Ботагөз – күрделі жөндеу қажет, жол маңындағы сервис: ЖҚС –
4, тамақтану пунктері –2.
Солтүстік-Шығыс рекреациялық аймағы:
Катонқарағай ауданы Өскемен – Зырян – Рахман қайнарлары – жағдайы
жақсы, 420-450
шақырымға күрделі жөндеу қажет, 2008-2010 жылдарда орташа жөндеу
жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 5, тамақтану пунктері – 2.
Шығыс рекреациялық аймағы:
Күршім ауданы Зайсан-Қалжыр-Теректі – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-
2010 жылдарда орташа жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 2,
тамақтану пунктері – 2.
Орталық рекреациялық аймағы:
Зырян ауданы Өскемен-Зырян- Большенарым – жағдайы қанағаттанарлық,
2008-2010 жылдарда күрделі жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС –
6, тамақтану пунктері – 7.
Батыс рекреациялық аймағы:
Риддер қаласы Өскемен-Риддер – жағдайы қанағаттанарлық, 2008-2010
жылдарда орташа жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4,
тамақтану пунктері – 8, мейманхана - 1.
Ұлан ауданы Өскемен-Семей – жағдайы жақсы, 2000-2010 жылдарда орташа
жөндеу, көпірлерді жөндеу жоспарланған, жол маңындағы сервис: ЖҚС – 4,
тамақтану пунктері – 8. Алматы-Өскемен – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 2, тамақтану пунктері – 2.
Зайсан ауданы Омбы-Майқапшағай – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 3, тамақтану пунктері – 2.
Глубокое ауданы Өскемен-Шемонаиха – жағдайы қанағаттанарлық, жол
маңындағы сервис: ЖҚС – 3, тамақтану пунктері – 2.
Облыстың рекреациялық аймақтарына апаратын облыстық маңызы бар жолдар
белгіленді [27].
Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге
қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін
қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен
құру, саланы дамытудың экономикалық және құқықтық тетіктерін әзірлеу әрі
Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда
тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Туризм әлемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік
Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдік жалпы ұлттык өнімнің 10
бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, әлемдік
өндірістегі әр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді. 1993 жылы Қазақстан
Республикасы Дұниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше болып кірді [28].
Қазіргі кезде Қазақстанның мемлекет басшылары туристік нарықта
көптеген миллиардтық айналымы бар алып механизмді көріп отыр. Туризм –
әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарып отыр. ДТҰ-ның деректері
бойынша ол әлемдегі ЖҰӨ-нің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның
11%-ы астамы, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді
[29].
Туризм – экономиканың басқа секторларына қарағанда мультипликаторлық
әсерімен жақсы дамыған. Ол экономиканың 32 саласына тура және жанама әсер
етеді. Қазақстанда болашағы бар және табысты кластердің бірі – туризм
болып табылады. Туризм дамуы елдің экономикалық жағдайын жақсартуға және
бір-бірімен өзара байланысты салалардың қалыптасуына да өз әсерін тигізеді.
Нарықтық экономикасы бар елдерде туризм туристік қызметтердің экспортына
бағытталған, дамыған индустрия ретінде орын алады.Бұл міндеттерді іске
асыру үшін мемлекеттік реттеу жүйесін дамыту, Қазақстандық турөнімді
жылжытуды маркетингті қолдану, экологиялық және жастар туризмін
қалыптастыру, туризмді ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету,
халықаралық қарым-қатынастар мәселелерін шешу қажет.
Туризм дүние жүзі бойынша кез-келген қоғамда ерекше орында, ол
маңыздылығы жағынан жан-жақты қоғамдық құбылыс.
Туризмнің танымдық, тәрбиелік мәдени т.б. мәндерін маңыздылығын былай
қойғанда, ең алдымен ол көптеген мемлекеттердің экономикасында белгілі-бір
дәрежеде роль атқарды. Осы туризмнің экономикадағы маңыздылығын оның
қоғамдағы орнын анықтайтын негізгі фактор ретінде қарастырамыз. өйткені
туризм белгілі-бір территорияда дамыған сайын, одан түсетін табыс ұлғаяды,
жұмыс орны көбейеді, жергілікті инфрақұрылым (транспорт, байланыс, қосымша
қызмет) жақсарады.
Бүгiнгi таңда Қазақстанның және шет ел туристерiнің, демалуына жағдай
жасауды ұйымдастыру, республиканың туристік потенциалын көтеру өзекті
мәселелердiң бiрi. Туризм деңгейінің, көтерiлуiне республиканың саяси-
әлеуметтiк жағдайының тұрақтылығы және басқа мемлекеттермен халықаралық
қарым-қатынас орнауы тиiс. Осыған орай, дипломдық жұмыстың мақсаты Шығыс
Қазақстан аймақ туристік рекреациялық ресурстарына баға бере отырып олардың
туризмді дамытудағы құндылығын ашу.
Жұмыстың көкейкестілігі еліміздің бүгінгі туристік ахуалды жан-жақты
зерттей отырып бүгінгі күн талаптарына сәйкес туристік сұраныстарды
қанағаттандаратын Шығыс Қазақстан аймағының туристік мүмкіншіліктерін ашу.
Аймақтағы танымдық, емдік-сауықтыру мәдени демалыс спорттық туризм түрлерін
және экскурсиялық қызметпен сервис сапасының даму дәрежесін анықтау болып
табылады. Туристік ресурстармен нысандардың экскурсиялық талаптар үшін
маңыздылығын, мазмұнын қарастырады. Осыған байланысты жұмыс Қазақстанның
көрнектілік жерлері немесе туризмнің индустриясы негізіндегі мынадай
негізгі зерттеу міндеттерін қамтиды:
1) Шығыс Қазақстан аймақтың шаруашылық дамуын сипаттайды.
2) Шығыс Қазақстан облысының туристік-экскурсиялық мақсаттың көрнекілік
жерлердің сипаттамасы және шараларына баға бере отырып, аудандастыру
мәселелерін қамтиды.
3) Қазақстанның туристік мақсатқа көрнекілік жерлерін қамту. Осыған сәйкес
аймақтың туризмді дамытудағы мүмкіншіліктерге баға береді.
Селеулi ақ даласы, жасыл шалғынды өлкесi, қатпар-қатпар құз тастары,
мұнар басқан таулары, мың бұратылған өзен-суы, жасыл желектi ну тоғайы, аңы
мен малы қатар өрбiген Шығыс Қазақстан жерiне Албания мен Швеция сияқты
мемлекеттер бiрге сыйып кеткендей. Халқымыз елдiк дәстүрiн сақтаған, ұлы
перзенттерiнің үлгiсiн мұрат тұтқан, ата қадiрiн, ене қасиетiн сақтаrан, ұл
мен қыз қызығын қастерлей бiлетiн ел. Бұл жерде халқымыздың үш кемеңгер
cypeткepi дүниеге келiп, ездерiнiң өлмес жырларын толғаған, Олар: Абай,
Шәкәрім, Мұхтар Әуезов. Сөз өнерін әлемдік биiгiне көтерген үш алыппен
бiрге осы өңірде Шоқан Уәлиханов, Федор Достоевский, Ахмет Байтұрсынов,
Сұлтанмахмұт Торайғыров, Әміре Қашаубаев, Қаныш Сәтбаевтай ұлы ғұламалармен
ақын-жазушы, әншілер өмірлерінің талай айлары мен кундерін кешкен.
Сырттан келушiлер туризмi және iшкi туризм к?лемiн арттыру есебiнен
мемлекет пен халық табысының тұрақты ?суiн, халықты жұмыспен қамтуды
қамтамасыз ету ?шiн бәсекеге қабiлеттi туристiк индустрия құру мақсатында
Шығыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2005 жылғы 18 қазандағы № 13184-ІІІ
шешімімен Шығыс Қазақстан облысының Туристік саласын дамытудың өңірлік
бағдарламасы бекітілген.
Шығыс Қазақстан облысының Туристік саласын дамытудың өңірлік бағдарламасын
іске асыру жоспарында Шығыс Қазақстанның туристік имиджін қалыптастыру,
халықаралық ынтымақтастықты дамыту, инфрақұрылымды дамыту, кадрлық саясатты
жетілдіру, туризм саласында қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі бірінші
кезектегі міндеттер қарастырылған [30].
Бағдарламаны іске асыру мақсатында Саяхат-Восток ЖШС құру туралы
Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2005 жылғы 7 қарашадағы № 367 қаулысы,
Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамыту мәселелері жөнінде комиссия құру
туралы Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2008 жылғы 25 тамыздағы № 126
қаулысы, Экономиканың басым салаларын кластерлік дамыту жөніндегі жұмыс
топтарын құру туралы Шығыс Қазақстан облысы әкімінің 2005 жылғы 17
тамыздағы № 1-40ө өкімі, Өскемен және Семей қалаларының маңындағы және
облыс аудандарында берілген жерлер және жер учаскелерін түгендеу жөніндегі
жұмыс тобын құру туралы 2008 жылғы 31 наурыздағы өкімі, Жер қойнауын
пайдалануға жер учаскелерін беру туралы мәселелерді қарастыру жөніндегі
облыстық комиссияның дербес құрамы туралы Шығыс Қазақстан облыстық
мәслихатының 2007 жылғы 10 сәуірдегі № 22361 шешімі қабылданды, Қазақстан
Республикасы туризм және спорт министрлігінің Туризм индустриясы комитеті
мен Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің арасында Катонқарағай бұғы паркі
шаруа қожалығының базасында Шығыс Қазақстан облысында емдеу-сауықтыру
туризмін дамыту мәселелері жөніндегі меморандумға қол қойылды [31].
Бұл ретте туристік имиджді қалыптастыруға және туристік өнімді әлемдік
туристік қызметтер нарығына ілгерілетуге ерекше көңіл бөлінді: 2003 жылдан
бастап қазіргі уақытқа дейін Шығыс Қазақстан облысының делегациясы
Қазақстанның ресми делегациясының құрамында Берлин (ГФР), Мадрид (Испания),
Утрехт (Голландия), Лондон (Ұлыбритания), Шанхай (ҚХР), Пекин (ҚХР), Сеул
(Корея), Токио (Жапония), Мәскеу (РФ), Новосібір (РФ), Алматы KITF (ҚР),
Астана Астана-Демалыс (ҚР) қалаларында өткізілген ірі халықаралық
туристік биржалар, көрмелер мен жәрмеңкелерге жыл сайынғы қатысуы
қамтамасыз етілуде.
Шығыс Қазақстанның туристік имиджін қалыптастыру мақсатында туристік
индустрия субъектілерімен бірлесіп, бұқаралық, облыстық, имидждік, туристік
іс-шаралар өткізілді [32].
Жыл сайын Шығыс Қазақстан облысының туристік әлеуеті туралы
шығарылатын жарнамалық-көрмелік материалдардың сапасы артуда. Шетелде
Қазақстанның туристік мүмкіндіктеріне тұсаукесер өткізу үшін үш өлшемді
интерактив қарта негізінде тұсаукесерлік бағдарламалар, жаңа компьютерлік
технологиялардың көмегімен Шығыс Қазақстан облысының виртуалдық турлары
бағдарламасы, туристік паспорт, жолнұсқалар, қарталар, буклеттер мен қағаз
және электрондық нұсқадағы басқа да жарнамалық-ақпараттық өнімдер
шығарылды. Сонымен қатар, облыста туристік саланы дамыту үшін бірқатар
бағдарламалар, шекаралас мемлекеттердің (Қазақстан, Ресей, Қытай, Монғолия)
аумағынан өтетін Алтай – алтын таулар трансшекаралық бағдардың
қазақстандық бөлігі. Трансшекаралық бағдардың мақсаты төрт мемлекеттің
мәдениетімен, салт-дәстүрімен, тарихымен, табиғатымен танысу, Өскемен
қаласының тұрғындарына арналған демалыс күн аймақтарын құру жөніндегі
пилоттық жоба, блоктар бойынша Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамытудың
қазіргі жай-күйі мен болашағының бағдарламасы әзірленді. Сонымен қатар,
Шығыс Қазақстан облысының туризмі туралы Web-сайт құрылған.
Туристік сала қызметкерлерінің біліктілігін арттыру мақсатында
туристік сала қызметкерлерінің біліктілігін арттыру, жаяу және су
туризмінің нұсқаушыларын дайындау және туризм нұсқаушыларын дайындау
жөніндегі оқыту семинарларын өткізу қамтамасыз етілді.
Бүгінгі күні Қазақстанда туризмнің қолданыстағы барлық түрлері іс
жүзінде бар. Туристік кластерді дамыту аясында облыста туристік кластер
түрлері айқындалған:
- өңір ландшафтын пайдаланатын экологиялық туризм;
- қазіргі бар тарихи-археологиялық әлеует пен мәдени мұраны ашып
көрсетуге бағытталған мәдени-танымдық туризм;
- жағажай туризмі.
Туристік қызметтердің негізгі жеткізушілері туристік ұйымдар болып
табылады, олар - туристік қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиялары бар
99 туристік ұйым мен жеке кәсіпкерлер және 16 туризм нұсқаушылары. Туристік
ұйымдардың көбін әлемнің көптеген мемлекеттерінде инновацияға негізделген,
экономикалық өсімнің тиімді генераторы болып табылатын шағын және орта
кәсіпорындар құрайды.
Әуе көлігі саласында. Сонымен қатар, халықаралық және ішкі туризмнің
дамуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі жолаушыларды әуе көлігімен
тасымалдау болып табылады. Қазіргі уақытта бес әуекомпаниясының (Air
Astana, SСAT, Сибирь, Тулпар Авиасервис, ГТРК Россия) халықаралық
Мәскеу, Санкт-Петербург, Баян-Өлгей, Астана, Алматы, Қарағанды ішкі
бағыттары бойынша жүйелі рейстер бар. 2007 жылы Семей, Зайсан қалаларына,
Үржар, Күршім, Катон ауылдарына ұшатын әуе рейстері ашылды. 2007 жылы әуе
көлігінің қызметтерін 131 468 000 турист пайдаланды, оның ішінде 15 454
адам халықаралық, 51 330 адам ішкі әуе желілерімен, 15 142 адам
халықаралық, 49 542 адам ішкі әуе желілерімен келді [33].
Қазіргі уақытта Шығыс Қазақстан облысында халықаралық әуемен
тасымалдауға рұқсат алған әуеайлақтары Өскемен және Семей қалаларында
орналасқан. Келушілерді тіркеу сапасы мен мерзімдерін қысқарту мақсатында
Өскемен қаласының әуеайлағында қайта жоспарлау жүргізілді, шекаралық және
кедендік бақылаудан өтудің технологиялық сұлбасы өзгертілді, шекаралық
кабиналар ауыстырылды, кедендік жасыл дәліз ресімделді.
Дегенмен, жалпы әуе көлігін пайдалану арқылы іске асатын сапарлардың
санын арттыру үшін жолаушылар тасымалының жағрафиясын кеңейту, әуепаркін
жаңарту, баға және тариф саясатын белгілеу, қызмет көрсету сапасын арттыру
қажет.
Теміржол көлігі саласында Соңғы жылдары теміржол көлігі билет құнының
қолжетімділігіне байланысты халықтың негізгі жол жүру құралы болып
табылады.
Шығыс Қазақстан облысы аумағы бойынша Өскемен-Лениногорск, Өскемен-
Зырян, Защита-Серебрянск 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz