Ядролық физика тақырыптарын факультатив сабақтарда қолдану


Жаратылыстану бағытындағы орта мектептің
11 - сыныбында өтілетін тақырыптар . . .
Физика сабағында жаңа технологияларды пайдалану әдістемесі . . .
Физика сабағын ақпараттық технологиялар негізінде жүргізу . . .
Электронды оқулық - қазіргі кездегі білім берудің негізгі құрамдас бөлігі . . .
Кіріспе
Оқу процесіне жаңа информациялық технологияларды енгізу ісі де физикамен тығыз байланыста өткізіледі, сондықтан физик мұғалімдер компьютерлік техниканы меңгеріп қана қоймай, оны өз пәндерінде кеңінен қолдануы тиіс. Осындай сәттерде физика курсын мазмұнын да қайта карап, оның компьютерлік сүйемелдеуде пайдалануға болатын бөлімдерін саралап, сабақтарды жаңалап өткізу әдістемелерін кұрастыру кажет. Жаңа технологияларды физикада пайдалану ісі бұрынғы белгілі әдістемелермен қатар педагогикалық жаңа технологияларды қолдануды талап етеді. Физикадан сабақ беру әдістемесі педагогикалық ғылымдар жүйесінің бір бөлігі болып табылады, пән ерекшелігіне қарай физика курсын толығынан компьютерлік негізге ауыстыруға болмайды. Тек кейбір тақырыптар мен тарауларды оқып үйренуді ғана компьютерлік технологияға жүктеу керек.
Жұмыстың өзектілігі : Ғылым мен техниканың қарқынды даму кезеңінде ядролық физиканы оқып үйрену өте маңызды мәселелердің бірі. Сондықтан ядролық физика тақырыптарын ақпараттық техногияларды қолдана отырып сабақ жүргізу оқушылар үшін өте тиімді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Ядродағы физикалық құбылыстарды оқушыларға түсіндірудің бір қиыншылығы-олар көзге көрінбейтін, қолмен сезінуге болмайтын құбылыстар. Оларды эксперименттік тұрғыда сабақта түсіндіруге де қажетті демонстрациялық не лабораториялық приборлар жоқтың қасы әрі жасау да оңай емес. Бұл жұмыс осы тақырыпты кеңінен, әрі тиянақты талдау арқылы әдістемелік тұрғыдан егжей-тегжейлі қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: Орта мектептің физика сабақтарында ядролық физика тақырыптарын оқыту. Атом ядросының қасиеттерін талдаудан бастап, альфа, бетта және гамма ыдырау құбылыстарын түсіндіру арқылы оқыту қарастырылған. Дипломдық жұмыста ақпараттық технологияларды пайдалана отырып 11 - сыныптың негізігі тақырыптарын және факультатив сабақтарда оқыту әдістері қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың ғылыми-әдістемелік жаңаылғы: Әдістемелік тұрғыдан аз зерттелген физиканың радиоактивтілік тақырыбының әдістемесін жасау.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінене құрылған.
1 Ядролық физика тақырыптарын факультатив сабақтарда қолдану
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін мектептің алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі-оқушылардың шығармашылық қабілетін барынша ашып, толыққанды қоғам құруға өзінің бар мүмкіндігін жұмсайтын шығармашылық қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан физиканы оқытуда оқушыларға оқу материалын еске сақтау емес, осы материалды шығармашылықпен қолдау шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Физикалық есептерді шығару үрдісінде оқушылардың шығармашылық қабілеті жеке тұлға қасиеттері қалыптасады. Есеп шығару шеберлігі арқылы оқушының математикалық танымының дамуын және оның ой әрекетінің белгілі бір сапасын анықтап, дамытуға болады.
Факультатив сабақтар дегеніміз - оқушылардың білімін кеңейту және тереңдету, олардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру, ойлау қабілетін дамыту мақсатында жүргізілетін сабақтар.
Жеткіншек ұрпаққа сапалы да тиянақты білім беріп, адамгершілікке, ізгілікке, имандылыққа, инабаттылыққа тәрбиелеу және оларды белгілі бір пән саласына икемдеу қазіргі таңдағы ұстаздар қауымының маңызды міндеттерінің бірі.
- Атомдық ядроның құрылымы және байланыс энергиясы
Атом ядросы оң зарядталған протоннан және электр заряды жоқ нейтроннан тұрады. Ядроның протон - нейтрондық моделін орыс физигі Д. Д. Иваненко ұсынған, ал одан кейін неміс ғалымы В. Гейзенберг жалғастырған.
1. Ядролық физикадағы алғашқы құбылысты 1896 ж. Анри Беккерель (1852 - 1908) ашты. Бұл - уран тұздарының радиоактивтілігі, яғни ауаны иондайтын және фотоэмульсияны күңгірттендіретін көрінбейтін сәуле шығара алу қабілеті. Екі жыл өткен соң Пьер Кюри (1859 - 1906) мен Мария Складовская (1867 - 1934) радиоактивті элементтерді зерттеуге көп күш салған. 1898 ж. Францияда Мария Скадовская-Кюри және басқа да ғалымдар торийдің сәуле шығаратынын байқаған. М. Складовская мен П. Кюри бірігіп, жаңа радиоактивті элементтер - полоний мен радийді ашып, олардың қасиеттерін зерттеді және уран тұзына полоний мен радийді бөліп алды, бұл бөлінген радиоактивті элементтер уран мен торийдің радиоактивтілігінен миллион есе күшті екенін байқаған.
Резерфорд радиоактивті сәулеленуді егжей-тегжейлі тәжірибе жүзінде зерттеді. Ол радиоактивті сәулеленудің 3 түрлі сәуледен, яғни
сәулелерінен тұратынын көрсетті. Сәуле шығарудың оң құраушысы - альфа-сәулелер, теріс зарядталғаны - бета-сәулелер және бейтарабы - гамма сәулелер деп аталады.
Магнит өрісі жоқ кезде фотопластинадан бастапқы ағынның екі құраушысы (
және
) қарама-қарсы жаққа ауытқыған. Бұл оларда қарама-қарсы таңбалы электр зарядының бар екенін көрсетті. Магнит өрісі үшінші құраушыны ауытқытпаған.
Сәулелердің бұл үш түрінің бір-бірінен айырмашылығы - өтімділік қабілеті, яғни түрліше заттардағы жұтылу интесивтігі әр-түрлі. Өтімділік қабілетінің ең азы -
сәулелер, олар қалыңдығы 0, 1 мм қағаздан өте алмайды, тек бірнеше микрометрлік алюминий пластинадан өте алады [1] .
Зат арқылы
-сәулелер өткенде олар анағұрлым аз жұтылады. Тек қалыңдығы бірнеше мм алюминий пластина ғана оларды түгелімен өткізбейді. Ең күшті өтімділік қабілеті бары және де төмен иондаушы -
-сәулелер.
Радиоактивтіліктің ядролық табиғаты туралы түсіктің негізін Резерфорд 1911 ж. атомның ядролық моделін ұсыну арқылы салған болатын және радиоактивті сәулелену атомдағы ядроның ішінде болатындығын көрсетті.
2. Ұзақ уақыт бойы атомның ядросы протондар мен электрондардан құралған деп есептелді. Бірақ мұндай гипотеза ядроның магниттік моментінің эксперименттік фактісіне қарама-қайшы келді. Сонымен бірге Гейзбергтің принціпі бойынша ядроның ішінде электронның болуы мүмкін емес еді. 1932 ж. Чедвике (1981 - 1974) нейтронды ашқан соң, ядроның протондан мен нейтрондардан тұратыны дәлелденді. Ядроның осы моделін осы жылы Д. Д. Иваненко (р. 1904) мен Гейзберг ұсынған еді. Бос протон - тұрақты бөлшек. Нейтронның массасы протонның массасынан 0, 14%-ке немесе 2, 5 электрон массасына жоғары. Оның әсерінен еркін жағдайда нейтрон протонға, электронға және электрондық антинейриноға шейін төмендейді.
(1. 1)
Нейтронның өмір сүруінің орташа уақыты 15, 3 мин. Нейтронды элементар бөлшек деп қарай алмаймыз, оны біз құрама бөлшек деп алсақ қателеспейміз. Бірақ ядроның ішінде протон бос емес және ол өзін нейтронға, позитронға, электрондық нейтриноға ыдыраушы құрама бөлшек ретінде қарастырады
(1. 2)
Сондықтан да протонды күделі бөлшек деп айтуымызға болады, яғни өте қарапайым нейтрон бөлшегіне айналушы бөлшек деп айта аламыз. Бұл протонның және нейтронның қайсысының элементар бөлшек екендігіне сұрақ туғызады. Бұл жағдайда екі бөлшек те тең. Олардың қайсысының ыдырауы, олардының энергетикалық байланысына байланысты. Еркін жағдайда нейтрон белсенді, ат протон тұрақты, осының әсерінен әрекет жүреді. Ядроның ішінде 2 (3. 1 мен 3. 1) процесте жүруі мүмкін. Оладың ыдырауы қаралатын ядроның массасы мен оның ыдырау мүмкіндігіне байланысты. Бұл жағдай протон мен нейтрондың бір-біріне айналушы элементар бөлшек екендігін көрсетеді.
Ядроның құрамындағы протон санын (заряд саны)
әріпімен, нейтрон санын
әріпімен белгілейміз. Олардың мөлшері
ядроның массалық саны деп аталады.
әріпін сонымен қатар элементтің реттік нөмірі деп те атаймыз. Протон саны бірдей, ал нейтрон (
) саны әртүрлі болса, изотоп деп аталады, ал
бойынша бірдей, бірақ
бойынша әртүрлі болса - изобара деп аталады, ал
бойынща бірдей болып,
бойынша әртүрлі болса - изотон деп аталады. Атомның ядросы деген терминмен бірге нуклид деген термин қолданылады.
3. Протон мен нейтронның негізгі айырмашылығы, протон зарядталған бөлшек, заряд саны
. Бұл электронның зарядымен тең элементар заряд. Нейтрон электрлық нейтралды екенін көрсетеді. Протон мен нейтронның қаңқалары электрон қаңқасымен тең (
өлшемі бойынша) екі бөлшек фермиона деп аталады және Ферми-Дирактың статистикасына бағынады. Протон мен нейтрон массасы былай алғанда бірдей, протон массасы
, нейтрон массасы
, мұндағы
- электрон массасы, ол
тең.
Бөлшектің массасы оның
Энштейннің толық энергияның байланысына байланысты. Сондықтан ядролық физикада және физикада элементар бөлшектердің массасын энергияның мөлшерімен өлшеу келісілген, энергияның мөлшерінің өлшемі ретінде мегаэлектронвольт (Мэв) деген өлшем алынған. Бұл өлшемде
-қа тең. Көрсетілген физика тарауында
- тыныштық массасы деген мағынаны білдіреді (
- түсінігі қолданылмайды) . Тағыда бөлшектің массасын атомның массалық бірлігі (а. м. б) арқылы өрнектейді. Массаның атомдық бірлігі - көміртегі атомының массасының (
)
бөлшегіне тең. 1 а. м. б=931, 502 Мэв.
4. Масса арасындағы аз айырмащылық пен протон мен нейтрон қабырғысының сәйкес келуі олардың ортақ құрылымының пайда болғанын білдіреді, егер айырмашылықтарын ескермейтін болсақ, (яғни протон мен электр зарядының арасындағы және магниттік ортаның) онда басқа жағдайларда протон мен нейтрон бір-біріне ұқсас болады. Ядроның физикадағы бұл мәнді ұқсастық, шынылық құрылымында көрінеді. Шынылық ядро деп - 2 ядроның А саны бойынша бірдей болуын және протонға нейтрон, ал нейтронға протон ауыса алып бір-бірінің орнын баса алу қабілетін айтамыз. Мысал ретінде мұндай жұптарға протон мен нейтрон алсақ болады. Ал басқа жұптарға
пен
мен
мен
пен
пен
пен
мен
және басқалар (бұл элементтердің жұптарынан басқа ауыр элементтер радиоактивті деп аталады) . Тәжірибе көрсеткендей жұп шынылық ядролар бірдей энергиядық байланысқа, энергия дәрежесі спекторының ұқсас құрылымына және ұқсас спиндеріне ие. Бұл күшердің ұқсастығын көрсетеді (яғни екі протон мен екі нейтрон арасындағы) .
Аз ара-қашықтықта осы осы бөлшектер арасында күшті ядролық күштер әсер етеді, бұлармен салыстырғанда электромагниттік күштер 100 есе кем. Электромагниттік күштердің әсері жағынан протон мен нейтрон ұқсас құрылымға ие: ұқсас күшті жағдайда екі протон арасындағы ядролық күштер, 2 нейтрон арасындағы және протон мен нейтрон арасындағы ядролық күштерге тең болады. Бұл қасиеті ядролық күштердің зарядтық симметриясы деп аталады. Бұл термин заңдылығы терең - изотоптық инвариант деген жаңа терминнің пайда болуына септігін тигізеді.
5. Атомдық ядроның толықтырылған теориясы - осы уақытқа дейін әлі бітпеген, толықтыруларды қажет етеді. Бұның себебі қазіргі күнге шейін ядролық күштердің аналитикалық қажеттілігінің параметрлері әлі белгісіз. Сондықтан ядролық күш түрлі толықтырылған және мықты жалғасты қажет етеді, және сонымен қатар құбылыстың белгіленген аумағы эксперименттік мәліметпен ұйыса білуі қажет.
Атомдық физикада Кулон заңын білмей-ақ, оның мағынады дәрежесін - сутек атомының энергетикалық спекторын оқу арқылы қалпына келтіруге болады, өйткені соңғысы көп дәрежеден тұрады. Ал физикада аз уақыттың ішінде ядролық күштің мұндайға мүмкіндігі жетпейді, өйткені протон мен нейтроннан тұратын тек ғана бір дейтрон бар. Дейтрон - тек ғана бір энергетикалық дәрежеге ие, ал бұл протон нейтрон арасындағы күштерді талқылауға жетпейді. Нуклондардың бір-біріне әсер ету күші тек ғана олардың арасына ғана емес, сонымен қатар нуклондардың жылдамдығы мен спиндерінің арасына да байланысты болады, ал бұл жағдайды ауырлатады.
6. Егер нуклондардың бір-біріне әсер ету күші толығымен белгілі болса, онда ядро теориясында тағы да түрлі денелердің кванто-механикалық міндетін шешу керек. Ол аналогиялы классикалық міндетін анағұрлым күделірек, мұны қазіргі замандық метиматика шеше алмайды (тіпті бір-біріне әсер етуші 3 дене болса да) . Мысалы, егер ядро А нуклондарынан тұрса, онда олардың спиндерінің қатысында олардың
толқындық функциялары анықталады (
) . Бұл фукнция - гиредингердің 3А дербес ауыспалы теңдігінің арқасында белгілі болады. Нуклондардың спиндерінің саны бұл бұл міндетті анағұрлым қиындатады. Ядроның қалып-күйі - спинінің санымен, тек ғана кеңістіктегі координаттардан ғана емес, сонымен қатар ауыспалы спиндердің кванттық санымен белгіленген бағыттың спинінің проекциясымен анықталады, олардың әр қайсысы 2 мағынаны қабылдайды: -1/2 және +1/2. Оның орны 3А кеңістік координатындағы 2
А
функциясының табылуына эквивалентті болып табылады. Мысалы, А=100 функциясының саны 2
100
≈1, 27∙10
30
не тең. Мұндай міндеттерді шешуге ең күшті есептегіш машиналардың қабілеті жетпейтіндігі абсолютті түрде түсінікті.
Атом теориясында аналогиялық қиыншылықтармен күресу үшін - Картри (1897 - 1958) әдісі және одан да дәлірек Фока (1898 - 1974) әдісі қолданылады. Олар атомның практикалық түрде бос екенін, атом электронының бұлттарының арақашықтығы мен соңғы және де осы атомның ядросының бөлшектерінің салыстырмалы түрдегі жағдайын қолданады. Ядро жағдайында мұндай мүмкіндік жоқ, өйткені ядродағы нуклондардың арақашықтығы, сол нуклондардың өлшеміндегідей ретпен орналасқан сондықтан, көрсетілген әдістер ядро үшін қолданысқа жарамайды.
Ядродағы нуклондар саны әрқашан да 2-ден көп болады. (сутек дәне дейтерийдің протон және дейтрон санынан басқа) . Сондықтан ядроны көп бөлшектер жүйесі деп қарастыруымыз керек. Егер жүйеде бөлшектердің саны жоғары болса, онда оның жағдайы туралы түсінікті статистикалық әдіс бере алады. Бірақ бұл жеңіл ядролар үшін мүлдем орындалмайды. Олар статистикалық әдіс қолданысқа жарамайды. Оларды тек орташа және ауыр ядролар үшін қолдануға болады. Бірақ мұның өзінде де статистикалық әдістің қолданылу аясы шектеулі, өйткені ауыр ядролар ішіндегі нуклондардың санының өзі оншалықты көп емес.
7. Айтылған нәрсе аяқталған ядролық теорияның қасиетін неліктен орналастырғанымызды түсінікті етеді. Мұндай теорияның орнына ядролық физикада түрлі ядроның моделдері қолданылады, олардың әрқайсысы шектелген құбылысты ғана орайды. Ядролық модельдер шынайы құбылыстың теориясын бере алмайды, бірақ ядролық физиканың түрлі саласында құбылысты жүйелендіруге көмектеседі, бастысы жаңа материалдарды көрсетеді. Осы жерде оның пайдасы байқалады. Осы жолда ядролық физика мен жаңа материалдардың арасында көптеген түсініктердің өз дәрежесіне жетуі таң қалуға лайықты.
8. Атомдық ядроны тұрақты және радиоактивті тұрақты және радиоактивті деп атау келісілген. Бұл бөлудің себебі: барлық ядролар радиоактивті дәрежесі бойынша қозғалады, бірақ әртүрлі жылдамдықта. Тұрақты ядро деп - мүлдем жай түсетін ядроны айтамыз. Ал оның жай болуы қабілеті, оның міндетінің дұрыс қойылуына байланысты.
Олардың жер шарында құрылуынан және химиялық элементтердің құрылуынан олардың бөлігі аяқталатын болса - оларды тұрақты ядро деп атауға болады. Ал тез түсетін ядроларды радиоактивті деп атаймыз.
Атомдық ядроның қасиетін айқындаушы физикалық мөлшерді статикалық және динамикалық деп бөлуге болады. Статикалық айқындамасы ядроның айқындалған күшімен байланысты болса, ал динамикалық айқындама ядролардың қозған немесе түскен ядролық реакцияларында пайда болады. Статикалық айқындамасын - әдетте тұрақты ядролардың қасиеті деп атайды. Біз қолданып келе жатқан өзгерген терминологияны Ю. И. Шириков пен Н. П. Юдиннің әйгілі «ядролық физика» кітабынан табуымызға болады. Радиоактивті және тұрақты ядролардың арасында көп айырмашылық жоқ. Статикалық қасиет тек ғана тұрақты ғана емес, сонымен қатар радиоактивті және де қозған жағдайдағы ядроларды қажет етеді.
Ядроның басты статикалық түсініктемесіне мыналар кіреді: заряд саны (атомның саны)
, ядроның массасы
, байланыс энергиясы
, спиндері
, магнит моменті
, электрлық квадропульди момент
, радиус
, және ядролық сала емес орта
, толқынды функцияның
дәлдігі
, изотопиялық спин
, қозған жағдайдың спектрі.
Радтоактивті ядролар - радиоактивті айлналулармен, энергия бөлетін бөлшектердің өмір сүру уақытымен
сипатталады.
9. Қазіргі уақытта табиғатта бізге тек ғана 4 фундаментальді өзара әрекетті белгілі. Олар: күшті, электромагниттік, әлсіз, гравитациялық. Күшті өзара әрекет - атом ядросында нуклондарды және көптеген элементар бөлшектреді, мәселен, адродарды (протон, нейтрон, гиперон, мезон) да өз бойында ұстай алады.
Электромагниттік өзара әретке - табиғаттағы тікелей әсер етуші күштер жатады: серпінді, молекулалы, химиялық. Ал әлсіз өзара әрекеттер радиоактивті ядролық
-ыдырауын шақырады және электромагниттік күштермен бірге өзара әрекет күшіне қатыспайтын және ½ спинге ие (электрон, мюон, нейтрино және т. б) - лептондардың әрекетін реттеп тұрады. Нейтралды лептондар (барлық нейтринолар мен антинейтринолар) электромагниттік өзара әрекетке қатыспайды. Гравитациялық өзара әрекет барлық бөлшектерден құрғақ яғни қашық.
Осы аталған өзара әрекеттесулерді олардың өздері шақыратын процесстердің жылдамдығының көмегімен талдауға болады. Былайша салыстыру үшін бөлшектердің кинетикалық энергияларының 1Гэв-ке жететін
жылдамдығын алады, мұндай энергиялар элементар бөлшектердің физикасына негізделген. Мұндай энергияда күшті өзара әрекет тудыратын процесстер, 10 -23 с уықытта электромагниттік 10 -20 с, ал әлсізі - 10 -9 с ішінде жүзеге асады. өзара әрекеттің интенсивтілігін айқындайтын екінші бір мөлшер - заттағы бөлшектің еркін жүгірісінің ұзындығы болып табылады. 1Гэв энергиядағы күшті өзара әрекет етуші бөлшектерді қалыңдығы бірнеше ондаған сантиметрлік темір плитамен ұстап қалуға болады. Тек әлсіз өзара әрекет ететін нейтрино 10Мэв энергиямен, өзін ұстап қалу үшін қалыңдығыкем дегенде 10 9 км-лік темір қабаттарын қажет ететін еді.
Күшті және әлсіз өзара әреттер қысқа қашықтықта пайда болады. Күшті өзара әрекеттің әсер ету радиусы шамамен 10
-13
см (1 ферми), ал әлсіздерінікі -2·10
-16
см (0, 002 ферми) . Электромагниттік күштер керісінше алыс әсер етуші болып табылады, олар өзара әрекет етуші бөлшектердің арасын қайтадан пропорционалды квадрат қашықтығына шейін азайтады. Осы заң бойынша орынының әсерінен олардың гравитациялық күштері де азаяды. Сондықтан электромагниттік және гравитациялық күштің қатынасы - өзара әрекет етуші бөлшектердің ара қашықтығына тәуелді емес. Сол арақашықтық бойынша да теңдік тура болады
,
- гравитациялық тұрақты,
мен
- бөлшек массасы, ал
мен
олардың электр зарядтары. Екі протонның өзара әрекеті үшін формула мынаны
береді.
Осының әсерінен, әлсіз күштер туындайтын аумақта, бөлшектердің гравитациялық өзара әрекеттерінің реті әлсіз күшке қарағанда көп есе аз. Сондықтан физикадағы микробөлшектер әлемінде осы уақыттағы жағдайының гравитациялық өзара әрекеті қозғалып кетпейді. Бірақ макроденелер әлемінде үлкен денелер: галактикалар, жұлдыздар, планеталар және басқалар, сонымен қатар біршама үлкен емес макроскопиялық денелердің гравитациялық өзара әрекеті айқын болады. Көбінесе жұлдыздардың құрылуы мен эволюциясында ол негізгі рөлді атқарады. Бұл екі жағдайына негізделген: біріншіден, гравитациялық күшьердің алыстан әсер етушілігі, екіншіден барлық денелердің массаларының дұрыстығы. Екінші жағдайға гравитациялық күштер үнемі қозғалыс күші болып табылады. өзара әрекет етуші денелердің массаларын көбейткенде олардың арасындағы өзара әрекет күшейеді және екі денеге де пропорциональды түрде макроскопиялық денелердің электрлық өзара әрекет күйінде бұл болмайды, өйткені оларды құратын оң және теріс зарядтар жоғары дәрежеде бір-бірін нейтралдайды. Міне сондықтан электр күштері үлкен массалардың қимылына әсер етпейді, тіпті денелердің өзара әрекеттерінде де тек теріс немесе тек оң бөлшектерден тұратын денелерде гравитациялық күштер көп болады, сонымен қатар ұзақ әсер етуші болып табылады.
... жалғасы- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz