10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
1.1.«Ұлттық киім» ұғымның мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2. Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. 10 сынып оқушыларының ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық.педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары
2.1. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.3. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3 Ұлттық киім дайындау технологиясы
3.1. Ұлттық киім (қамзол) үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.2. Қамзолдың сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
3.3. Қамзолдың өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қосымшалар
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
1.1.«Ұлттық киім» ұғымның мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2. Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. 10 сынып оқушыларының ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық.педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары
2.1. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.3. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3 Ұлттық киім дайындау технологиясы
3.1. Ұлттық киім (қамзол) үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.2. Қамзолдың сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
3.3. Қамзолдың өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қосымшалар
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алуымен байланысты әлеуметтік – экономикалық, рухани салаларымыздың барлық жақтарында жаппай өзгерістер, жаңа бастамалар мен серпімді қадамдар жасалып, жүргізіліп жатыр. Бұл өзгерістер рухани өміріміздің жанды саласы мектеп, оның оқу-тәрбие жұмысын қамтиды.
Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару қажеттігі анық [1].
Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару қажеттігі анық [1].
1. Назарбаев Н.Ә. 1-наурыз 2006 «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан халқына жолдауы.
2. Бабанский Ю.Н. Избранные педагогические труда. –М.: Педагогика. 1989, -560с.
3. Ильина Г.А. Педагогика. –М.: Просвещение, 1984, 432с
4. Атутов П.Р. Технология и современные образование.// Педагогика. -1996. №2-С.11-14
5. Поляков В.А. Производительный труд шкльников. –М.: Педагогика. 1986.-120с.
6. Тхоржевский Д.А. Методика трудового обучения. Учебный пособие для студ. пед. инст. –М.: Просвещение, 1987. -447с.
7. Қоянбаев М, Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге арналған оқу құралы. Гумелев атындағы ЕАУ. Астана, 1999. – 321 б.
8. Әбдіғаппарова С, А.Оралбаева. Тігін өндірісінің жабдықтары. Оқулық. 2-басылым. – Астана: Фолиант. 2011 – 224б.
9. Қожақметов Қ. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. Алматы. Білім министрлігінің баспасы. 1993. 17б.
10. Қабдықайырұлы Қ және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы. Алматы. 1999ж. – 149 б.
11. Еркибаева Г. Білімгерлерді кәсіпке дайындау жүйесінде жаңа оқыту технологиялары.Эл.оқулық. Астана, 2013 – 4,5 м/б.
12. Қоңыратбай Д. Кәсіп және мәдениет (оқу құралы). Алматы. 2000.-110б.
13. Мельникова Л.В. и др. Методика трудового обучения. М.: Просвещение, 1985 – 224с.
14. Байбатшаева А.T., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ,2002. – 71б.
2. Бабанский Ю.Н. Избранные педагогические труда. –М.: Педагогика. 1989, -560с.
3. Ильина Г.А. Педагогика. –М.: Просвещение, 1984, 432с
4. Атутов П.Р. Технология и современные образование.// Педагогика. -1996. №2-С.11-14
5. Поляков В.А. Производительный труд шкльников. –М.: Педагогика. 1986.-120с.
6. Тхоржевский Д.А. Методика трудового обучения. Учебный пособие для студ. пед. инст. –М.: Просвещение, 1987. -447с.
7. Қоянбаев М, Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге арналған оқу құралы. Гумелев атындағы ЕАУ. Астана, 1999. – 321 б.
8. Әбдіғаппарова С, А.Оралбаева. Тігін өндірісінің жабдықтары. Оқулық. 2-басылым. – Астана: Фолиант. 2011 – 224б.
9. Қожақметов Қ. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. Алматы. Білім министрлігінің баспасы. 1993. 17б.
10. Қабдықайырұлы Қ және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы. Алматы. 1999ж. – 149 б.
11. Еркибаева Г. Білімгерлерді кәсіпке дайындау жүйесінде жаңа оқыту технологиялары.Эл.оқулық. Астана, 2013 – 4,5 м/б.
12. Қоңыратбай Д. Кәсіп және мәдениет (оқу құралы). Алматы. 2000.-110б.
13. Мельникова Л.В. и др. Методика трудового обучения. М.: Просвещение, 1985 – 224с.
14. Байбатшаева А.T., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ,2002. – 71б.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
1.1.Ұлттық киім ұғымның мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
1.2. Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3. 10 сынып оқушыларының ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары
2.1. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 Ұлттық киім дайындау технологиясы
3.1. Ұлттық киім (қамзол) үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.2. Қамзолдың сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 50
3.3. Қамзолдың өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қосымшалар
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Назарбаев Н.Ә. 1-наурыз 2006 Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында атты Қазақстан халқына жолдауы.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы. - Алматы: Казахстан, 1994.- 40 б.
АНЫҚТАМАЛАР
1. Қазақ халқының ұлттық киімдері - этникалық, экономикалық және климаттық жағдайлар ескеріліп, ежелгі дәстүрлер бойынша тігіледі. Қазақтың ұлттық киімдері де өзінің сипатымен, сәнімен, осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген.
2. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның бөлігі ғана - деп көрсткен В.Беспалько
3. Инновация (латын сөзі іn - в, nous - жаңа ) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді.
4. Дағды - алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап жаттығудың нәтижесінде автоматталынуы.
5. Икемділік дегеніміз адамның қандай нәрсені болмасын орындай білу қабілеті.
6. Қамзол - жеңсіз, жеңіл киім. Бір түсті қалың матадан, мақпалдан, жібектен, барқыттан, кейде гүлді мақпалдан, атластан (жас ерекшелігіне қарай) тігіледі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖОО - жоғары оқу орны
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
АТИФ - Ақпараттық технологиялар және инженерлік факультеті
КШЖ - Кеуде шеңберінің жартысы
БШЖ - Бел шеңберінің жартысы
ЖШЖ - Жамбас шеңберінің жартысы
АББҰ - Артқы бойдың белге дейінгі ұзындық
БҰ - Бұйым ұзындығы
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алуымен байланысты әлеуметтік - экономикалық, рухани салаларымыздың барлық жақтарында жаппай өзгерістер, жаңа бастамалар мен серпімді қадамдар жасалып, жүргізіліп жатыр. Бұл өзгерістер рухани өміріміздің жанды саласы мектеп, оның оқу-тәрбие жұмысын қамтиды.
Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару қажеттігі анық [1].
Қазіргі уақытта экономика мен индустрияның дамуына сәйкес өндірістік жүйелерді жетілдіру жағдайында халықтың өзіндік болмысы мен мәдениетіне баса назар аударылуы жастардың ұлттық мәдени мұралар негізінде адамгершілік қасиеттері мен өнімді еңбек ету дағдыларын, шеберліктерін шыңдау қажеттілігін арттырып отыр. Бұл бір жағынан студент-жастардың еңбекке жағымды қатынасы мен белсенділігін арттыруды көздесе, екінші жағынан олардың ұлттық мұраларды сақтау мен дамытуға оң көзқарасының қалыптасуына мүмкіндік береді. Осы талапқа қазақ ұлттық киім үлгілерінің мазмұны мен технологиясын меңгерту процесі толық жауап береді. Өйткені ұлттық киім - халықтың дүниетанымынан, эстетикалық талғамынан, әдет-ғұрып, салт-дәстүрінен жан-жақты хабардар ететін тарихи-мәдени және материалдық мұра. Ал, оны әзірлеу ұзақ та тыңғылықты, табанды еңбекті қажет ететін, сан қилы әдіс-тәсілдер негізінде күрделі еңбек әрекеттері арқылы жүзеге асырылатын көп қырлы еңбек процесі.
Қазіргі ғылым мен техниканың кең қанат жайған кезеңінде ғылыми-таным әдіснамасы өте зор маңызға ие. Білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып, ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Ендеше мұғалім алдында Жаңа технологияны ғылыми негізде меңгеру және терең білімді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу мәселесі тұр. Міне осы мәселені өз жұмысына арқау еткен мұғалімнің мақсаты мына төмендегідей болуы тиіс;
озық тәжірибелерді, түрлі педагогикалық әдістерді, жаңа педагогикалық технологияны ұтымды пайдаланудың соңғы нәтижелерін дамыту;
білімін жетілдіру негізінде оқушының жеке тұлға болуына ықпал ету;
оқушының маңызды мәселелерді өздері талдап, қорытындылауына жол ашу;
оқушы өзінің ғылыми-таным әдістерін саралай отырып, ойлауын дамыту және бүгінгі көзқарастың қалыптасуына негіз салу, т.б.
Білім беру мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық жағынан жабдықталуы, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан туындайды.
Педагогтар оқушылардың оқуға деген ынтасының және танымдық қызығушылықтарының дамуының төмендігін ескере отырып, оқытудың моделін, тиімді әдістері мен формаларын құрастыруға тырысуда.
Педагог кадрлардың күнделікті тұрмысындағы ұсақ түйек жетіспеушілікті қамтамасыз етуден бастап, мектептердің материалдық базасын нығайта түсуге дейін жан-жақты қамқорлық жасауды көздеп отыр. Бүгінгі таңдағы мақсат, мүдделердің баршасы өмір практикасына толық кіре қойған жоқ. Халыққа білім беру жүйесіндегі кейбір жаңалықтарды педагог мамандардың барлығы ұғып, біліп алды және нық сенімділікпен табан тіреп іске кірісуде деп айту да артығырақ. Ал оның аржағындағы бой көтеретін ауыртпалықтар - мұғалім кадрлардың жетіспеушілігі, оқулықтар мен бағдарламалардың, көмекші құралдар мен көрнекіліктердің тапшылығы тағы бар.
Мектептеріміз қажетті мамандарымен және оқу құралдарымен, дидактикалық құралдармен толық қамтамасыз етілмей отырғаны белгілі болып отыр. Сонымен қатар, мамандардың барлық қажеттіліктерді қамтамасыз етілмей жатыр.
Білім берудің жүйесінде жалпы білім беретін мектептердің өзіндік орны бар. Жалпы орта білім беру жалпы білім беретін мектептердің негізгі мақсаттарының бірі - жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзат мәдени мұрасы сабақтастығын сақтай отырып оқыту, тәрбиелеу және әрбір шәкірітті жеке тұлға деп санап, оны жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін жалпы білім беретін мектептерде бір қатар міндеттерді шешу керек екендігі айқын. Жалпы білім беретін мектептің мақсат, міндеттері шешуде мектеп көлемінде оқытылып отырған оқу пәндерінің, еңбекке баулу пәнінің өзіндік орны, ерекшеліктері бар.
Технология пәні оқушылардың талғамы мен еңбектік ептіліктері мен дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін пән болып табылады. Мектеп оқушыларын еңбекке баулу міндеттері еліміздің қоғамдық - экономикалық дамуын онан әрі арттыру мүдделерімен және адамды қалыптастырудың жалпы мақсатымен анықталады. Бұл міндеттер, негізінен, балаларды еңбекті сүйюге тәрбиелеу, қоғам игілігі үшін еңбек ету, халық даулетін көздің қарашығындай сақтау болып табылады. Мұның бәрі, сайып келгенде, жеке адамның жан-жақты дамуына игі ықпалын тигізеді.
Кез-келген материалдық өндіріс үшін еңбек құралдармен жұмыс жасаушы маман керек. Осындай мамандар мектеп қабырғасынан бастап дайындық сатыларынан өтеді. Еңбек тәрбиесінде, политехникалық оқытуға және мектеп оқушыларын болашақ еңбек жолына жан-жақты әзірлеудің рөлі айрықша және барынша жан-жақты мектеп ісіндегі жетілдіру бойынша айтылып келген.
Технология сабақтарының сапалы өтуі - оқушылардың білім сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту бағдарламалары мен оқулықтардың, оқу құралдарының, дидактикалық құралдармен сапалы қамтамасыз етілуі - мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мектептердің қажетті көрнекі құралдарымен толық жабдықталуы, мұғалімнің әдістемелік шеберлігі т.с.с. сабақтың нәтижелігін арттырады.
Оқушылардың білім сапасын арттыру, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекетін педагогикалық сауатты ұйымдастыра білуге байланысты. Мұғалімдер үшін оқулықтар қажет. Оқулық бойынша оқушылар мұғалімнің сабақта хабарланған және түсіндірілгендерін оқиды және қайталайды, бекітеді. Демек, білімгерлердің іскерліктері біліктіліктің және дағдылардың саналы, тиянақты, әсерлі болуы оқулықтың сапасына байланысты. Қазір де Технология пәні бойынша оқулықтар, оқу құралдар қазақ тілінде жоқтың қасы. Бұл оқыту процессінің сапасына кері ықпал ететіні белгілі. Сабақтың нәтижелі болу тек оқулыққа ғана байланысты емес екендігі белгілі. Сабақтың нәтижелі болуына оқытудың әдістері мен тәсілдерінің де өзіндік орны бар.
Оқушыларды сабақтарын ұйымдастырудың теориялық негізін мазмұндайтын, педагогикалық оқулықтарды жазған: Ю.Н.Бабанский, Г.А.Ильина т.б. еңбектері мұғалімдер үшін, педагогикалық қызмет үшін қажетті әдебиеттер болып табылады және әрбір мұғалімнің жұмыс столында болуы қажет әдебиеттер [2;3].
Еңбекке баулу сабағында ұйымдастыру жақтары мен мазмұнын П.Р.Атутов, В.А.Поляков, Д.А.Тхоржевский және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [4;5;6].
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында тәрбиелеу мәселелері бір қатар педагог - ғалымдардың еңбектерінде де қарастырылады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев, С.Әбдіғаппарова, Қ.Қожахметова [7;8;9].
Оқытудың жаңа технологиялар бойынша Қ.Қабдықайырұлы, Г.Еркибаева, кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай және т.б[10;11;12].
Оқушыларды еңбек сабағында оқыту әдістемесіне оқу процесін ұйымдастыруда Мельникованың Еңбекке баулу әдістемесі атты еңбегінде [13] қазіргі кездегі киім әзірлеу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын маталар бойынша А.Байбатшаева[14], киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова[15], толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға А.И.Зюзин[16], балалар және әйелдер киімдерін сәндеу А.Бағжаева[17], сырт киімдерді әзірдеуде В.Литвина[18], киімді конструкциялау және модельдеу бойынша К.Махмутова[19], ал стильдерді қазіргі талабына сай таңдауға А.Б. Гофман Мода и люди т.б[20].
Оқушыларға ұлттық киімдердің мазмұндық, композициялық, техникалық, конструкциялық, технологиялық ерекшеліктерін терең меңгерту олардың танымдық түсініктерінің кеңеюіне, ұлттық киімдерге және оны әзірлеуге ынталарының артуына, ұлттық мәдени мұраға, еңбекке оң қатынасын дамытып, еңбекке бағыттылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Ал бұл болса, 10 сынып оқушыларына ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастырудың маңыздылығын арттырады.
Ұлттық киім саласынан білімдерді жоғары оқу орнының оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың жолдарын педагогтар: Ұ.М.Әбдіғапбарова, С.А.Жолдасбекова, Р.А.Дәрменова жасап ұсынған [21;22;23].
Сонымен, аталған ғылыми зерттеулер мен әдебиеттерге, озық педагогикалық тәжірибелерге жасаған талдау күні бүгінге дейін 10сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету проблемасының ғылыми тұрғыда жеткілікті негізделмегенін дәлелдейді. Демек, оқушыларды ұлттық киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету қоғамның сұранысы мен оның жүйелі түрде зерттелмегені арасында қарама-қайшылықтың бар екені анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтың шешімін іздестіру бізге зерттеу проблемамызды анықтауға және тақырыпты 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету жолдары, - деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты - ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретуді теориялық тұрғыда негіздеу және оның мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің объектісі - жалпы орта мектептің оқу үдерісі.
Зерттеудің пәні - ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету үдерісі.
Зерттеудің міндеттері:
10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздерін айқындау;
Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері;
Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері;
10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдарын анықтау;
Зерттеудің әдістері: зерттеу проблемасы бойынша тарихи-этнографиялық, философиялық, өнертану, психологиялық, педагогикалық, технологиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; жоғары оқу орнының оқу құжаттарына (мемлекеттік стандарт, оқу жоспары, бағдарламалар, оқулықтар), педагогтардың озық тәжірибелерін талдау; бақылау; сауалнама жүргізу; әңгімелесу; мәліметтерді математикалық тұрғыда өңдеу.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 10 сынып оқушыларын ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
3.1. Ұлттық киім ұғымның мәні мен маңызы
Ұлттық киімдер- халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің дамуымен қатар дамыды. Бұл бізге ұлттық киімдердің қайсыбір түрінің қай кезеңде дамып жетілгенін, қай түрінің басымырақ дамығандығын, қай түрінің қай кезеңдерде тоқырап қалғандығын айқындауға мүмкіндік берді. Көптеген авторлар қазақ киімдері негізінен сәндік-мерекелік болып келетіндігін, бірақ осы сәнділік оның атқаратын қызметтерімен органикалық үйлесімділікте болатындығын негіздейді. Мәселен, киімдердің жиектеріне сәнділік тұрғысында безендірілген ызбалар мен оқа жіптер оның етегін тозудан сақтандырады. Үлбірден жасалған ішіктер мерекелік тұрғысынан және үлбірін сақтап тұру үшін барқытпен тысталды.Теріден жасалған белдіктер сәндік үшін және мықты ұстап тұру үшін металл тілімшелермен әшекейленді.
Осы жоғарыда айтылғанның бәрі қазақтың ұлттық киімдері түрлерінің көптігі мен алуан түрлілігін, оның әлеуметтік мәнінің кеңдігін, бірқатар ерекшеліктерге ие екендігін, атқаратын қызметтерінің жан-жақтылығын, шығу, даму тарихының тереңдігін, қоғамдық қатынастық, тәрбиелік мүмкіндіктерінің жоғарылығын, құрастыру, әзірлеу технологияларының сан түрлілігі мен көп қырлылығын, еңбек операцияларының қиындығы мен күрделілігін, дизайнының мазмұндылығын аңғартады [24].
Қазақ халқының ұлттық киімдері - этникалық, экономикалық және климаттық жағдайлар ескеріліп, ежелгі дәстүрлер бойынша тігіледі. Қазақтың ұлттық киімдері де өзінің сипатымен, сәнімен, осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген. Қазақтың ұлттық киімдеріне қарап-ақ қазақтардың қандай халық болғанын айтқызбай немесе өзін көрмей білуге болады. Ұлттық киімдеріміз ата-бабаларымыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек халық болғанын көрсетер еді. Қазақтарда ішкі, сырттық, сулық, бір киер, сәндік және кейбірінде салтанат-ғұрып киімдері болады. Бір киер киім деп қымбат маталардан әшекейлеп тігілген, той-думандарға, жиындарға барғанда, жат елге сапарға шыққанда киетін сәнді киімдерді атаған. Қазақ салтында ер жігіт егеске түсерде, соғысқа барарда киімдердің ең жақсы, таңдаулысын киген. Ішкі киімдері: көйлек, дамбал, желетке, кәзекей; сырт киімдерге: шапан, күпі, кеудеше, тон, шидем; сулық киімдерге: шекпен, қаптал шапан, кебенек кенеп, сырттық жатады. Киім жүн және жібек матадан, киізден, аң терісінен тігіледі. Қазақтар құланның, ақбөкеннің, жолбарыстың, жанаттың, бұлғынның, сусардың, ақ тышқанның терілерін ерекше қымбат бағалайды. Бұл аңдардың терілерінен тондар тігілді. Астарына құнды аң терісі салынған тон - ішік деп аталды. Осы аң терісіне сәйкес бұлғын ішік, жанат ішік, қасқыр ішік, күзен ішік болып бөлінеді. Ішіктердің сыртын шұға, мәуіті, үш топ барқыт, атлас, көк берен, манат, қырмызы, торғын, ләмбек сияқты бағалы ширақы маталармен тыстаған. Ішіктер кейде әдепті, оқалы, шет-шеті жұрындалған қайырма жағалы болып тігілген. Қазақ шапандары алдыңғы екі өңірі, артқы бой, екі жең және жағасын ойып пішіледі. Артқы бойдың екі жақ шеті алдыңғы өңірге қусырыларда оның екі жақ етегіне, бел мықынға жеткенше, екі үшкіл қойма қойылады. Оның етек жағы енді, бел жағы енсіз келеді ("шабу" деп атайды). Шапан жеңінің екі беті бір-ақ қиылады. Ұлы жүз қазақтарының шапандары көбінесе жолақты, сырмалы, етек-жеңдері ұзын, әшекейлі келсе,Орта жүз тұрғындарының шапандары көбінесе бір беткей матадан, сырусыз, сирек қабылып, етектері шалғайлы, жеңдері кең, жағалары шолақ оймалы немесе түймелі болған. Кіші жүздің шапандары да шалғайлы, жеңдері ұзын және кең, жүн тартқан, бидайлаған қалың, қайырма жағалы болып тігілген. Қазақтар шапанға шабу, жең түптеріне ойынды, қолтырмаш қояды. Ішіне жабағы жүн салынып сырылған, суықта киетін сырттық - күпі, түйе жүнінен иірілген жіптен тоқылған жұмсақ сырттық - шекпен (тайлақ жүнінен тоқылса шидем шекпен), жеңсіз, киізден қаусырылған, сәндендірілген кебенек, астары қалыңдатылған қаптал шапан, сырмалы, шабулы, жұрынды түрлері болады. Иленген, әрі боялған (қарағай, қайың нілімен, өсімдік, қына, томар бояумен боялған) тон, сырты қымбат матамен тысталған ішіктің түрлері кең таралған. Тонды тебен инемен басып тігіп, немесе шалып тігіп, кестелеп, қаптама тон жасайды, етек жеңіне жұрын ұстайды. Жарғақ, тайжақы, қылқа, дақы деген киімдерді тай, құлын, лақтың терісінен жүнін сыртына қаратып тігеді. Шалбарды барқыт, ұлпа, пүліш, тібен, шибарқыт, шегрен, ләмбек, мәлескен, қырмызы, қамқа, бақисап, көк мәуіті сияқты ширақы маталардан, қой ешкі терілерінен тіккен. Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі, атқа мініп-түсуге ыңғайлы, кең балақ болып келеді. Жеңіл шапан мен бешпенттің етегін де ышқыр астынан жіберіп, шалбарлау, әсіресе, батырлар мен аңшыларға, балуандарға тән болған. Қазақ әйелдерінің ұлттық киімі, негізінен, көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, желек, тақия, камзол, кәзекей, кебіс-мәсі, көкірекшеден тұрады. Әшекей, ажар жағынан төрт топқа арналып тігіледі. Олар қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы әйелдер мен бәйбішелердің киімдері. Қыз киімдері кеуделері тар, қынамалы, жаға, жең, кеудесі, өңірі кестелі, әшекейлі келсе, жас ұлғайған сайын неғұрлым етекті, кең, мол қаусырмалы бола түседі. Қазақ халқының ұлттық киімдерінде тұрғындардың геогр., ру-тайпалық ерекшеліктері де көрінеді және ол көбіне бас киім мен шапаннан байқалады. Мысалы, 8 сай уақ тымақ, 3 құлақты керей тымақ; қаракесек, адай бөрік, арғын тымақ, қыпшақ тымақ, сырмалаған 6 сай найман тымақ, 4 сай жатаған тобықты тымағы болған. Аймақ ерекшелігіне қарай Жетісу, Арқа, қоңырат үлгісіндегі тымақтар деген атауларға бөлінеді. Еркектер мен әйелдер бас киімі әр түрлілігімен ерекше-ленді. Еркектердің ежелден келе жатқан дәстүрлі бас киімі - қалпақ жұқа ақ киізден тігілді. Бұлардың ақ киізден төбесі биік етіліп жасалғаны "ақ қалпақ", ал жалпақ күнқағары жоғары бүктеліп қайырылғаны "айыр қалпақ" деп аталды. Көктем мен күзде қазақтар дөңгелек пішінді, төбесі биік, міндетті түрде аң терісімен жиектелген бөрік киген. Қыста киетін бас киім "тымақ" деп аталды. Қыздардың бөріктері алқалармен және төбесіне үкінің, көк құтанның немесе тотының үлпек қауырсындары тағылып сәндендіріледі. Қыздардың құндыз, кәмшат терісімен жиектелген бас киімдері "кәмшат бөрік" деп, алтынмен кестеленгені "алтын бөрік", маржандармен әшекейленгені "қалмаржан бөрік" деп аталды. Барқыттан немесе қамқадан тігілген жаздық жеңіл бас киім - "тақия" үкінің үлпек қауырсынымен, күміс және алтын кестелермен әшекейленді. Әйелдердің бас киімдері арасынан неғұрлым өзіндік сән-салтанатымен ерекшеленетін қыздардың тұрмысқа шығардағы бас киімі - сәукеле болды. Төбесі үшкірленіп, биік етіліп тігілетін ол алтын және күміс тиындармен, інжу-маржандармен, алқалармен безендірілді. Алғашқы нәрестесі дүниеге келісімен жас әйел ақ матадан тігілетін бас киім - кимешек киген. Қазақ халқының ұлттық киімдеріндегі бас киімді былайша топтастыруға болады:
1) ерлер бас киімі: шыт, кепеш (құстаңдай, қолкесте, бізкесте түрлері бар), үшкүлдір, жекей, жапетер, тақия (зерлі, үкілі, оқалы, сырма, шошақ төбе, тікше, қатипа, т.б.), құлақшын, бөрік, жалбағай, қалпақ, құлақты тымақ, күлапара, қырпу (іштік бөрік);
2) әйелдер бас киімі: сәукеле, бөкебай, қарқара, кимешек, күндік, желек, шәлі (жібек, шілтер, оюлы түрі бар), бүркеніш, бергек, қасаба, тақия, шылауыш, жаулық.
Қыста киетін бас киімдер қымбат, қалың матамен тысталады. Қазақ халқының ұлттық киімдерінің ішінде аяқ киім, соның ішінде етіктің биік өкше, жарма қоныш, тіремелі, көксуыр, саптама, жұмсақ табан, үшкіл тұмсық, шоңқайма түрлері қымбатқа түскен. Сонымен бірге сырма киіз, ішетік, мәсі, шоқай, бұйық (етік сыртынан киетін, жүні ішіне қараған, иленген теріден жасалған байпақ тәрізді аяқ киім) түрлері таралған. Орта Азия және Қытаймен арадағы сауда-саттықтың нәтижесінде қымбат бағалы жібек, мақта маталары алынып, киім тігуге қолданылды.
18 ғ-дан бастап орыстың фабрикалық арзан маталары көптеп айырбасқа түсуі қазақ ұлттық киім түрінің көбеюіне мүмкіндік туғызды. Торғын, пайы, шағи, дүрия, бәтес, сусыма, лейлек, атлас, сұпы, шәйі тәрізді маталардан желбіршекті жұқа көйлектер тігіледі. Қайыстан, барқыттан, жүннен және жібектен жасалған белдіктер қазақ киімдерінің міндетті бір бөлшегі болды.
Қайыс белдіктері әр түрлі өрнек, жапсырмалармен әшекейлендіріліп, асыл тастардан салынған көздер мен сүйек оюлы бастырмалармен әшекейлендірілді. Мұндай белдіктер "кісе" деп аталады. Жас жігіттердің белдіктерінде алқа болды. Әйелдердің белдіктері жалпақ әрі сәнді, негізінен, жібек пен барқыттан тігілді. Әйелдер, сондай-ақ, белдеріне жұмсақ белбеу байлады. Әйелдердің әшекейлері алтыннан, күмістен, асыл тастардан әзірленді. Салмақты күміс білезіктерге алтын жалатылды, ою салынды. Сырғалар, негізінен, күміс сымдардан имек, жарқырауық тастар түзілген шығыршық түрінде жасалды, оның өзара күміс сыммен бекітілген төрт бұрышты қиықша, дөңгелек, жалпақ тілікті түрлері көбірек пайдаланылды. Шашқа салатын әшекейлер - өзара кіріккен шығыршықтармен біріктірілетін алқалар немесе теңгелер тізбегі түріндегі шашбаулар жасалды. Оның орт. алқалары түрлі түсті асыл тастармен безендірілді. Шашқа тағылатын әшекей қатарына аспалы шолпылар да жатады. Жүзіктер құйылып және нақышталып, сопақша, дөңгелек, көп қырлы қисында жасалды. Олар түрлі түсті асыл тастармен безендірілді. Қазақ зергерлері бұлардан басқа омырауша, өңір жиек, "бой тұмар", белдіктерге ілгектер, сәукелеге арналған өрнекті тана - шылтыр, салмақты дөңгелек түймелер торсылдақ түйме, түйреуіш сияқты әшекей бұйымдар да жасаған. Әйелдер әшекейлерін әзірлеуде әр түрлі тәсілдер: құю, ою салу, нақыш қондыру, қалыптау, зерлеу, қараға бояу, інжу қадау, эмаль жағу қолданылды (қазақ Зергерлік өнер). Мұндай сәндік бұйымдар Қазақ халқының ұлттық киімдеріне ерекше әр берді. Қазақ халқының ұлттық киімдері үлгілерінің көшпелі тұрмыс пен құбылмалы ауа райына бейімделіп дамығаны, көрші халықтармен арадағы мәдени, шаруашылық байланыстар әсер еткендігі сөзсіз [25].
Қазақ киімі құлазыған кең даланың үскірік аязы мен аптап ыстығының, салқын самалы мен аңызақ желінің әсерімен қалыптасқан бар өмірі көлік үстінде өткен Сарыарқа мен оған іргелес жатқан ұлан-ғайыр кеңістікте көшіп-қонған малшы қауымның, таңның атысынан күннің батысына дейін тізе бүкпей жер шұқылап, мал ұстап күн кешкен Сыр бойындағы, Қазақстанның оңтүстігі мен Талас-Шу атырабындағы жартылай отырықшы және отырықшы елдің ғасырлар бойы реттеуге көне қоймаған тұйық шаруашылығы мен қарабайыр тіршілігі қалыптастырған заттық-тұрмыстық мәдениеттің бірден-бір көрінісі болғандықтан, өзінің қарапайымдылығымен, үйлесімділігімен, жүріп-тұруға ыңғайлылығымен ерекше.
Ал оның кешегінде халқымыздың сезімталдығын, аса зор эстетикалық талғамын аңғартатын қарқара, мұрақ, айырқалпақ, қасаба сияқты зерлі-кестелі бас киімдердің, бұрын бір ата елдің, кішігірім бір рудың ортақ мұрасы ретінде, қыз ұзатып, келін түсіргенде ғана басына кигізетін, кәдесіне лағыл, жақұт, інжу, маржан, перуза, ақық секілді бағалы тастар, алтын-күміс шытырлар жаратылған сәкәгүлді, құйма төбелі сәукеле, тіптен кемер белбеу, кісе белдік, қыздар буынатын ширатпалы нәзік белдік, күміс-теген таптаурын кебіс, көксауыр етік секілді, қол өнеріндегі мүлтіксіздіктің шегінен көрінетін заттардың, алтынмен аптап, күміспен күптеген алқа, тамақша, шолпы, бойтұмар, сырға, білезік, сақина-жүзіктердің болғаны әсемдікке құштарлықты көрсетеді. Мұның өзі қазақы киімнің табиғатындағы екі жақтылықты -- тұрмыс қажеті мен сымбатты болу қамын аңғартатын жәйт. Өйткені заттық өндірістің өзі, сайып келгенде, халықтың сезімталдық талғамымен біте қайнасып жататын құбылыс.
Қазақы киім -- өзіне тән ерекшеліктерін сақтап бізге жеткен заттық-тұрмыстық мәдениеттің бірден-бір көрінісі. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында товарлық өндірістің дамуы, көрші халықтармен экономикалық және мәдени қарым-қатынастың нығаюы, әсіресе Қазақстанға орыстардың, украиндардың, немістердің, татарлардың, тағы да басқа халықтардың көптеп қоныс аудара бастауына байланысты қазақ тұрмысына ене бастаған өзгерістер, сол сияқты қалалық сәннің әсері ұлттық киімге өз ықпалын тигізбей қойған жоқ.
Әйтсе де қазақы киімнің бірте-бірте тұрмыстан шыға бастауы Кеңес өкіметі жылдарындағы қазақ ауылын жаңа негізде қайта құру үрдісімен байланысты еді. Өйткені адамның жеке басына қажетті киімнің барлық түрін -- ішкі жейдеден пальтоға дейін дайын күйінде сатып алуға мүмкіндік туғандықтан, үй жағдайында киім тігудің азая түскені, көп жерде бұл кәсіптің мүлдем жойылып кеткені осы кезеңмен тұстас болды.
Қазақтың киім-кешегінен халықтың өткендегі өндіргіш күштерінің деңгейін, шаруашылығының даму үрдісін, тіптен меңіреу табиғаттың әсерін, сол сияқты көрші елдердің ықпалын аңғаруға болады. Оның ізін жоғалтпай, әрін тоздырмай әлі де болса ел игілігіне қызмет ететіні даусыз. Оған дәлел -- әр түрлі маталардан тігілетін шапан, бешпет, қамзолдардың, аң терілерінен, қаракөл елтірісінен, жұқа ақ киізден тігілетін бас киімдердің, кебіс-мәсінің, тағысын тағылардың республика тұрғындары арасында кеңінен қолдау тауып келе жатқаны. Қазақы киімнің қонымдылығы, пішімінің мұқият ойластырылғаны ондағы киім табиғатымен біте қайнасқан келбет пен әшекей бірлестігін қазіргі киім үлгілерінде де кеңінен пайдалануға болатынын көрсетеді. Тіптен егде тарта бастағандардың киім-кешегіндегі жас ерекшеліктеріне байланысты европалық нұсқа мен дәстүр сарынының қатар пайдаланылып келе жатқанының өзінде үлкен мән бар [25.63].
1.2 Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылық әулетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі - маңызды мәселелердің бірі.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болды. Атап айтқанда:
- білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттілерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- ақпараттық дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша, телефон немесе радиобайланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі рөліне мән берілуде [26].
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Қазіргі қазақстандық білім беру кеңістігіндегі түбегейлі өзгерістер - тарихи объективті процес. Білім беру саласын реформалаудағы мақсат - білім беру жүйесін қайта қарап, оқушылардың шығармашылық бейімделуіне қарай бағдарлы, сатылы білім алуларына жағдай жасау болып табылады. Бүгінгі таңда оқушының білім сапасын бұрынғыдай білім, білігі және дағдысымен өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап - білім сапасы оқушының алған білімін жеке басын әрі қарай дамытуына, тұлға ретінде қоғамның өркендеуіне пайдалана білуімен өлшенеді деп тұжырымдалады.
"ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының" тұжырымдамасында: "Білімді, білік-дағдыларды механи калық түрде беру емес, ақпараттық-зияткерлік ресурстарды өз бетінше тауып, талдап және пайдалана білетін, идеялардың қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-өзі ашып көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыру басымдық болып табылады", - делінген [27].
Демек, бұл тұжырымдама білім берудің басты философиясы болмақ.
Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр. Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары көмекке келді.
Дәстүрлі емес әдістерге педагогикалық технологиялар жатады.
Педагогикалық технология термині педагогикалық әдістерге негізделген оқыту технологиясы 1960 жылдарда шетел зерттеушілері тарапынан енгізілді. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның бөлігі ғана - деп көрсткен В.Беспалько [28].
Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері мен білім беру технологияларын жоспарлау жүйесі қолданылады. Бұл үшін мына төмендегі мәселелерді ескерген жөн:
- қатар отыратын екі сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен білім деңгейлерін ескеру;
- әдістеме технологияның сабақтастығы;
- оқушының өз бетінше іс-әрекет жасау тәсілдерін меңгеруіне мұғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;
- параллель сыныптардағы сынып топтарының ерекшеліктерін ескеру;
- мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болғанын, т.б.
XXI ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі - білім беру прогрестің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
1)практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2) қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіруі;
3) еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4) орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с.міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулері қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері түрлерін көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мүғалімдердің инновациялық технологияларды біртіндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады. Бірақ, олар инновациялық әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары қандай деген мәселелерді анық біле білмейді.
Инновация (латын сөзі іn - в, nous - жаңа ) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді.
Педагогика теориясы мен практикасында инновация термині кеңінен қолданылуда. Бірақ бұл терминнің белгілі бір педагогикалық категория ретінде әлі де қалыптасу үстінде. Сондықтан да біз инновация ұғымын толық анықтау үшін, оның тарихи даму деректеріне шолу жасаймыз.
Югославияның педагог-ғалымы К.Ангеловски педагогикалық инновация мәселесін жан-жақты талқылап зерттеген.
К.Ангеловски мұғалімнің жаңашылдығына қандай әлеуметтік факторлар әсер етеді, жаңашылдыққа мұғалімдердің көзқарасы қандай, оның мұндай іс-әрекетке қатысуы немен белгіленеді деген сұрақтарға жауап іздейді. Оның еңбектерінің ішінен маңыздысы ретінде "Учителя и инновации" деген еңбегін айтуға болады. Мұнда автор инновация термині экономика немесе техника ғылымдарынан педагогика саласына келуі мүмкін, бірақ бұл терминнің нақты қайдан алынғанын анықтау аса маңызды емес дей отырып, инновацияға жақын туыстас ұғымдарға тоқталады 29.
К.Ангеловски өз еңбегінде америка зерттеушісі Э.М.Роджерстің ой-пікірлерін көрсете келе, автордың инновация мәселелерін агрономия, өндіріс және медицина салаларында зерттеген, ол инновацияны былайша түсінеді: "Инновация - нақты бір адамға жаңа болып табылатын идея", - деп айтады 29, 35. Автор: "Бұл идея объективті жаңа ма, жоқ па, біз үшін маңызы жоқ. Біз оны дүниеге келіп немесе тұңғыш рет қолданғаннан бастап анықтаймыз", - дейді. К.Ангеловски өз зерттеулерін француз, америка ғалымдарының еңбектеріне сүйеніп жүргізеді.
Ал, белгілі қазақстандық ғалым Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына, білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге болады", - деп көрсетеді 30, 60.
Таубаева осы жұмысында инновацияның теориясына шлоу жасайды: неміс ғалымдарының ішінен инновация теориясының негізін салушылар В.Замбарт, В.В.Мейтчерлих. Бұлардың көзқарастары австралиялық И.Шумпетердің көзқарастарымен ұқсас. Олар бұл ұғымды саяси технологиялық процестерге байланысты қолдануды қарастырады. Инновациялар И.Шумпетер 1911 жылы экономика саласында "жаңа комбинациялар" ретінде қолданып, кейін "инновация" терминімен алмастырды. Ғалым зерттеулерінде: "инновация" - сұраныс тауарларының жаңа түрлерін өндірістің, көліктің жаңа құралдарын өндіру мен пайдалану мақсатындағы өзгерістер деп түсіндіреді. Осы пікірге ұқсас американдық ғалым Э.Найхоф инновация қандай да бір идеялардан басталатынын, өзгерістерге әсерін тигізетін тұтынушылардың не қолдануы, не бас тартуымен аяқталатын процесс деп есептелінеді. Мұндай әр түрлі бағытта берілген анықтамалар біздің ойымызша зерттеу нәтижелерінің сапасының төменділігіне, жүйесіздікке әкеліп соғады.
Ғылымның қайнар көзі Ресейде де "инновация" ұғымына өте үлкен күдікпен қараған. XX ғасыр басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин кезікпейді.
XX ғасырдың сексенінші жылдарында, педагог-новаторлар ісіне қоғамдық қызығушылық толқыны жүріп өтсе де, "инновация" термині әдебиет беттерінде кезікпейді. Әуелі новаторлық істің ұйымдастырушысы "Учительская газета" басылымдарында да жаңа ұғымға анықтама берілмеген.
С.И.Ожеговтың сөздігінде инновация ұғымына үш түрлі анықтама беріледі:
Бірінші рет шыққан жасалған, немесе жаңадан пайда болған;
Бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған нәрсе;
3.Бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық 31, 336.
Білім беру орындары білім беруде, тәрбиелеуде қоғамның сұранысын орындайды. Осыған байланысты дәстүрлі, адам жайлы философиялық және педагогикалық көзқарастарға білім берудегі дәстүрлі мен жаңаның арасындағы байланысты дәстүрлінің қандай түрлерін сақтау, дамыту керек және қазіргі білім беру жүйесіне қалай тасымалдау керектігіне талдау жасау қажеттігі туындайды.
Дәстүрлі мен дәстүрлі еместің арасында жаңаның баспалдағы - объективті түрде пайда болатын өмір диалектикасының заңдылығы. Жоқтан бар пайда болмайтыны сияқты, жаңа бұл дәстүрліден келіп туады. Бұл мәселе туралы И.Д.Лушников: Қазіргі тек жаңаны ғана немесе бүгін пайда болған құбылыстарды бейнелемейді. Жаңа - дәстүрлі мен қазіргінің аралығында пайда болады, - дейді 32, 5.
Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз - тек қана жаңалық енгізу, ұйымдастыру яғни, инновациялық процесті мазмұнды дамыту, жаңаны ұйымдастыру, қалыптастыруды анықтайды, ал "жаңаша" деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз.
Көптеген ғылыми-педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды.
Сондықтан, ғалымдар инновация деген ұғымды білім беру ісіне тұрақты жаңа элементтер кіргізетін жүйенің бір жағдайдан екінші жағдайға көшуіне апаратын жаңалық, жаңадан кіргізілетін әрекет деп түсіндіреді.
1980 жылдардың ортасында білім берудегі инновация заңдылықтары жалпы ғылыми дамуға ие болады. Жаңалық енгізу белгілі ғылым саласы педагогикалық инноватика ретінде қалыптаса бастады. И.А.Романова отандық педагогикада XX ғасырда инновация теориясының даму генезисін талдай келе:
1.1900 ж. 1917 ж.
2.1917 ж. 1930 ж. ортасына дейін
3.1950 ж. басы 1970 ж. аяғы
4.1980 ж. ортасы - 1990 ж. ортасы дәуіріне жіктейді.
Біз автордың "Педагогикалық инновация әлеуметтік инновацияның барлық маңызды қасиеттерін толық көрсетеді", деген ой-пікіріне қосыламыз. 20 ғасырдың 60-70жж алдыңғы қатарлы ұстаздар тәжірибесін оқып-ұйрену көкейтесті мәселенің біріне айнала бастады. Новаторлар әдістемелерінен, оқыту тәсілдерінен, құралдарынан, белгілі міндеттерді жаңа, дәстүрлі емес тұрғыда шешу тәсілдерінен алдыңғы қатарлы іс-тәжірибелер пайда бола бастады. Осындай жолмен, "алдыңғы қатарлы тәжірибе" теориясы пайда бола бастаған, осы кезең инновацияның теориялық-әдіснамалық базасының қалануы болып табылады", дейді зерттеуші.
Білім беру саласында қажырлы еңбек етіп, үлес қосқан Республикамыздағы жаңашыл мұғалімдерді де атап кеткен жөн. Олар: Құмаш Нұрғалиұлы Нұрғалиев, Рафика Бекенқызы Нұртазина, Архимед Мыңбайұлы Ысқақов, Григорий Максимович Курбатов, Қанипа Омарғалиқызы Бітібаева т.б. Бұл мұғалімдердің идеялары және педагогикалық тәжірбиелері қысқа түрде Б.Р.Айтмамбетованың еңбегінде жазылған 33.
Жаңашыл мұғалімдердің тәжірбиесі орта, жоғары мектеп мұғалімдері мен оқушыларының игілігіне айналады. Сондықтан, олардың тәжірибесін зерттеуге зор көңіл аударушылық байқалып келеді. Өйткені, әрбір жаңа педагогикалық құбылыс талқылауды, зерттеуді және талдауды қажет етеді.
Мұғалім озат педагогикалық идеяларды және жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесін игеру үшін оларды өзінің педагогикалық жүйесінің құрамдас бөлігі етіп, жетілдіріп дамытады.
Оқу-тәрбие процесінің басқа да бөліктері, ұйымдастыру формалары да жаңартуды қажет етеді. Кейбір шет елдерде жалпылай жоғары білім беру басталды. Білім адамның туғанынан өлгеніне дейінгі серігі болады. Қоғамды педагогизациялау құбылысы да жасалынды. Үздіксіз білім беру тенденциясы оның құрылысын ғана емес, мазмұндық жаңаруын қажет етеді. Жаңа типті оқу орындары пайда болуда: лицейлер, жеке меншік мектептер, гимназиялар, колледждер. Дүниежүзілік педагогикада оқытудың әр түрлі жағдайларын кіріктіру процесі жүргізіліп жатыр. Бір сөзбен айтқанда білім беру деңгейі күннен-күнге даму үстінде.
Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына немесе әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің бірі. Өйткені, педагогика теориясы оқу-тәрбие процесіндегі зандылықтарды және оларды басқаруды қарастырады, ал әдіснама болса негізінен меңгеру, практикаға енгізу ұсынымдарын анықтаумен айналысады. Сонда, педагогикалық инновацияны білім жүйесіндегі жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде қарауға болады. Демек, педагогикалық жаңалыққа бет бұру, инновация дегеніміз мақсат, идея және жеке адамның, қауымның практикалық қызметі, іс-әрекеті, жаңалықты ерекше қабылдау қасиеті.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
1.1.Ұлттық киім ұғымның мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
1.2. Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3. 10 сынып оқушыларының ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары
2.1. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3. Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 Ұлттық киім дайындау технологиясы
3.1. Ұлттық киім (қамзол) үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.2. Қамзолдың сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 50
3.3. Қамзолдың өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қосымшалар
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Назарбаев Н.Ә. 1-наурыз 2006 Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында атты Қазақстан халқына жолдауы.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы. - Алматы: Казахстан, 1994.- 40 б.
АНЫҚТАМАЛАР
1. Қазақ халқының ұлттық киімдері - этникалық, экономикалық және климаттық жағдайлар ескеріліп, ежелгі дәстүрлер бойынша тігіледі. Қазақтың ұлттық киімдері де өзінің сипатымен, сәнімен, осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген.
2. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның бөлігі ғана - деп көрсткен В.Беспалько
3. Инновация (латын сөзі іn - в, nous - жаңа ) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді.
4. Дағды - алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап жаттығудың нәтижесінде автоматталынуы.
5. Икемділік дегеніміз адамның қандай нәрсені болмасын орындай білу қабілеті.
6. Қамзол - жеңсіз, жеңіл киім. Бір түсті қалың матадан, мақпалдан, жібектен, барқыттан, кейде гүлді мақпалдан, атластан (жас ерекшелігіне қарай) тігіледі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖОО - жоғары оқу орны
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
АТИФ - Ақпараттық технологиялар және инженерлік факультеті
КШЖ - Кеуде шеңберінің жартысы
БШЖ - Бел шеңберінің жартысы
ЖШЖ - Жамбас шеңберінің жартысы
АББҰ - Артқы бойдың белге дейінгі ұзындық
БҰ - Бұйым ұзындығы
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алуымен байланысты әлеуметтік - экономикалық, рухани салаларымыздың барлық жақтарында жаппай өзгерістер, жаңа бастамалар мен серпімді қадамдар жасалып, жүргізіліп жатыр. Бұл өзгерістер рухани өміріміздің жанды саласы мектеп, оның оқу-тәрбие жұмысын қамтиды.
Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару қажеттігі анық [1].
Қазіргі уақытта экономика мен индустрияның дамуына сәйкес өндірістік жүйелерді жетілдіру жағдайында халықтың өзіндік болмысы мен мәдениетіне баса назар аударылуы жастардың ұлттық мәдени мұралар негізінде адамгершілік қасиеттері мен өнімді еңбек ету дағдыларын, шеберліктерін шыңдау қажеттілігін арттырып отыр. Бұл бір жағынан студент-жастардың еңбекке жағымды қатынасы мен белсенділігін арттыруды көздесе, екінші жағынан олардың ұлттық мұраларды сақтау мен дамытуға оң көзқарасының қалыптасуына мүмкіндік береді. Осы талапқа қазақ ұлттық киім үлгілерінің мазмұны мен технологиясын меңгерту процесі толық жауап береді. Өйткені ұлттық киім - халықтың дүниетанымынан, эстетикалық талғамынан, әдет-ғұрып, салт-дәстүрінен жан-жақты хабардар ететін тарихи-мәдени және материалдық мұра. Ал, оны әзірлеу ұзақ та тыңғылықты, табанды еңбекті қажет ететін, сан қилы әдіс-тәсілдер негізінде күрделі еңбек әрекеттері арқылы жүзеге асырылатын көп қырлы еңбек процесі.
Қазіргі ғылым мен техниканың кең қанат жайған кезеңінде ғылыми-таным әдіснамасы өте зор маңызға ие. Білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып, ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Ендеше мұғалім алдында Жаңа технологияны ғылыми негізде меңгеру және терең білімді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу мәселесі тұр. Міне осы мәселені өз жұмысына арқау еткен мұғалімнің мақсаты мына төмендегідей болуы тиіс;
озық тәжірибелерді, түрлі педагогикалық әдістерді, жаңа педагогикалық технологияны ұтымды пайдаланудың соңғы нәтижелерін дамыту;
білімін жетілдіру негізінде оқушының жеке тұлға болуына ықпал ету;
оқушының маңызды мәселелерді өздері талдап, қорытындылауына жол ашу;
оқушы өзінің ғылыми-таным әдістерін саралай отырып, ойлауын дамыту және бүгінгі көзқарастың қалыптасуына негіз салу, т.б.
Білім беру мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық жағынан жабдықталуы, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан туындайды.
Педагогтар оқушылардың оқуға деген ынтасының және танымдық қызығушылықтарының дамуының төмендігін ескере отырып, оқытудың моделін, тиімді әдістері мен формаларын құрастыруға тырысуда.
Педагог кадрлардың күнделікті тұрмысындағы ұсақ түйек жетіспеушілікті қамтамасыз етуден бастап, мектептердің материалдық базасын нығайта түсуге дейін жан-жақты қамқорлық жасауды көздеп отыр. Бүгінгі таңдағы мақсат, мүдделердің баршасы өмір практикасына толық кіре қойған жоқ. Халыққа білім беру жүйесіндегі кейбір жаңалықтарды педагог мамандардың барлығы ұғып, біліп алды және нық сенімділікпен табан тіреп іске кірісуде деп айту да артығырақ. Ал оның аржағындағы бой көтеретін ауыртпалықтар - мұғалім кадрлардың жетіспеушілігі, оқулықтар мен бағдарламалардың, көмекші құралдар мен көрнекіліктердің тапшылығы тағы бар.
Мектептеріміз қажетті мамандарымен және оқу құралдарымен, дидактикалық құралдармен толық қамтамасыз етілмей отырғаны белгілі болып отыр. Сонымен қатар, мамандардың барлық қажеттіліктерді қамтамасыз етілмей жатыр.
Білім берудің жүйесінде жалпы білім беретін мектептердің өзіндік орны бар. Жалпы орта білім беру жалпы білім беретін мектептердің негізгі мақсаттарының бірі - жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзат мәдени мұрасы сабақтастығын сақтай отырып оқыту, тәрбиелеу және әрбір шәкірітті жеке тұлға деп санап, оны жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін жалпы білім беретін мектептерде бір қатар міндеттерді шешу керек екендігі айқын. Жалпы білім беретін мектептің мақсат, міндеттері шешуде мектеп көлемінде оқытылып отырған оқу пәндерінің, еңбекке баулу пәнінің өзіндік орны, ерекшеліктері бар.
Технология пәні оқушылардың талғамы мен еңбектік ептіліктері мен дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін пән болып табылады. Мектеп оқушыларын еңбекке баулу міндеттері еліміздің қоғамдық - экономикалық дамуын онан әрі арттыру мүдделерімен және адамды қалыптастырудың жалпы мақсатымен анықталады. Бұл міндеттер, негізінен, балаларды еңбекті сүйюге тәрбиелеу, қоғам игілігі үшін еңбек ету, халық даулетін көздің қарашығындай сақтау болып табылады. Мұның бәрі, сайып келгенде, жеке адамның жан-жақты дамуына игі ықпалын тигізеді.
Кез-келген материалдық өндіріс үшін еңбек құралдармен жұмыс жасаушы маман керек. Осындай мамандар мектеп қабырғасынан бастап дайындық сатыларынан өтеді. Еңбек тәрбиесінде, политехникалық оқытуға және мектеп оқушыларын болашақ еңбек жолына жан-жақты әзірлеудің рөлі айрықша және барынша жан-жақты мектеп ісіндегі жетілдіру бойынша айтылып келген.
Технология сабақтарының сапалы өтуі - оқушылардың білім сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту бағдарламалары мен оқулықтардың, оқу құралдарының, дидактикалық құралдармен сапалы қамтамасыз етілуі - мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мектептердің қажетті көрнекі құралдарымен толық жабдықталуы, мұғалімнің әдістемелік шеберлігі т.с.с. сабақтың нәтижелігін арттырады.
Оқушылардың білім сапасын арттыру, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекетін педагогикалық сауатты ұйымдастыра білуге байланысты. Мұғалімдер үшін оқулықтар қажет. Оқулық бойынша оқушылар мұғалімнің сабақта хабарланған және түсіндірілгендерін оқиды және қайталайды, бекітеді. Демек, білімгерлердің іскерліктері біліктіліктің және дағдылардың саналы, тиянақты, әсерлі болуы оқулықтың сапасына байланысты. Қазір де Технология пәні бойынша оқулықтар, оқу құралдар қазақ тілінде жоқтың қасы. Бұл оқыту процессінің сапасына кері ықпал ететіні белгілі. Сабақтың нәтижелі болу тек оқулыққа ғана байланысты емес екендігі белгілі. Сабақтың нәтижелі болуына оқытудың әдістері мен тәсілдерінің де өзіндік орны бар.
Оқушыларды сабақтарын ұйымдастырудың теориялық негізін мазмұндайтын, педагогикалық оқулықтарды жазған: Ю.Н.Бабанский, Г.А.Ильина т.б. еңбектері мұғалімдер үшін, педагогикалық қызмет үшін қажетті әдебиеттер болып табылады және әрбір мұғалімнің жұмыс столында болуы қажет әдебиеттер [2;3].
Еңбекке баулу сабағында ұйымдастыру жақтары мен мазмұнын П.Р.Атутов, В.А.Поляков, Д.А.Тхоржевский және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [4;5;6].
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында тәрбиелеу мәселелері бір қатар педагог - ғалымдардың еңбектерінде де қарастырылады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев, С.Әбдіғаппарова, Қ.Қожахметова [7;8;9].
Оқытудың жаңа технологиялар бойынша Қ.Қабдықайырұлы, Г.Еркибаева, кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай және т.б[10;11;12].
Оқушыларды еңбек сабағында оқыту әдістемесіне оқу процесін ұйымдастыруда Мельникованың Еңбекке баулу әдістемесі атты еңбегінде [13] қазіргі кездегі киім әзірлеу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын маталар бойынша А.Байбатшаева[14], киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова[15], толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға А.И.Зюзин[16], балалар және әйелдер киімдерін сәндеу А.Бағжаева[17], сырт киімдерді әзірдеуде В.Литвина[18], киімді конструкциялау және модельдеу бойынша К.Махмутова[19], ал стильдерді қазіргі талабына сай таңдауға А.Б. Гофман Мода и люди т.б[20].
Оқушыларға ұлттық киімдердің мазмұндық, композициялық, техникалық, конструкциялық, технологиялық ерекшеліктерін терең меңгерту олардың танымдық түсініктерінің кеңеюіне, ұлттық киімдерге және оны әзірлеуге ынталарының артуына, ұлттық мәдени мұраға, еңбекке оң қатынасын дамытып, еңбекке бағыттылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Ал бұл болса, 10 сынып оқушыларына ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастырудың маңыздылығын арттырады.
Ұлттық киім саласынан білімдерді жоғары оқу орнының оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың жолдарын педагогтар: Ұ.М.Әбдіғапбарова, С.А.Жолдасбекова, Р.А.Дәрменова жасап ұсынған [21;22;23].
Сонымен, аталған ғылыми зерттеулер мен әдебиеттерге, озық педагогикалық тәжірибелерге жасаған талдау күні бүгінге дейін 10сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету проблемасының ғылыми тұрғыда жеткілікті негізделмегенін дәлелдейді. Демек, оқушыларды ұлттық киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету қоғамның сұранысы мен оның жүйелі түрде зерттелмегені арасында қарама-қайшылықтың бар екені анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтың шешімін іздестіру бізге зерттеу проблемамызды анықтауға және тақырыпты 10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету жолдары, - деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты - ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретуді теориялық тұрғыда негіздеу және оның мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің объектісі - жалпы орта мектептің оқу үдерісі.
Зерттеудің пәні - ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйрету үдерісі.
Зерттеудің міндеттері:
10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздерін айқындау;
Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері;
Ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің мүмкіндіктері;
10 сынып оқушыларына ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеудің жолдарын анықтау;
Зерттеудің әдістері: зерттеу проблемасы бойынша тарихи-этнографиялық, философиялық, өнертану, психологиялық, педагогикалық, технологиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; жоғары оқу орнының оқу құжаттарына (мемлекеттік стандарт, оқу жоспары, бағдарламалар, оқулықтар), педагогтардың озық тәжірибелерін талдау; бақылау; сауалнама жүргізу; әңгімелесу; мәліметтерді математикалық тұрғыда өңдеу.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 10 сынып оқушыларын ұлттық киім стиліндегі киім үлгісін дәстүрлі емес әдістер негізінде әзірлеуге үйретудің теориялық негіздері
3.1. Ұлттық киім ұғымның мәні мен маңызы
Ұлттық киімдер- халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің дамуымен қатар дамыды. Бұл бізге ұлттық киімдердің қайсыбір түрінің қай кезеңде дамып жетілгенін, қай түрінің басымырақ дамығандығын, қай түрінің қай кезеңдерде тоқырап қалғандығын айқындауға мүмкіндік берді. Көптеген авторлар қазақ киімдері негізінен сәндік-мерекелік болып келетіндігін, бірақ осы сәнділік оның атқаратын қызметтерімен органикалық үйлесімділікте болатындығын негіздейді. Мәселен, киімдердің жиектеріне сәнділік тұрғысында безендірілген ызбалар мен оқа жіптер оның етегін тозудан сақтандырады. Үлбірден жасалған ішіктер мерекелік тұрғысынан және үлбірін сақтап тұру үшін барқытпен тысталды.Теріден жасалған белдіктер сәндік үшін және мықты ұстап тұру үшін металл тілімшелермен әшекейленді.
Осы жоғарыда айтылғанның бәрі қазақтың ұлттық киімдері түрлерінің көптігі мен алуан түрлілігін, оның әлеуметтік мәнінің кеңдігін, бірқатар ерекшеліктерге ие екендігін, атқаратын қызметтерінің жан-жақтылығын, шығу, даму тарихының тереңдігін, қоғамдық қатынастық, тәрбиелік мүмкіндіктерінің жоғарылығын, құрастыру, әзірлеу технологияларының сан түрлілігі мен көп қырлылығын, еңбек операцияларының қиындығы мен күрделілігін, дизайнының мазмұндылығын аңғартады [24].
Қазақ халқының ұлттық киімдері - этникалық, экономикалық және климаттық жағдайлар ескеріліп, ежелгі дәстүрлер бойынша тігіледі. Қазақтың ұлттық киімдері де өзінің сипатымен, сәнімен, осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген. Қазақтың ұлттық киімдеріне қарап-ақ қазақтардың қандай халық болғанын айтқызбай немесе өзін көрмей білуге болады. Ұлттық киімдеріміз ата-бабаларымыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек халық болғанын көрсетер еді. Қазақтарда ішкі, сырттық, сулық, бір киер, сәндік және кейбірінде салтанат-ғұрып киімдері болады. Бір киер киім деп қымбат маталардан әшекейлеп тігілген, той-думандарға, жиындарға барғанда, жат елге сапарға шыққанда киетін сәнді киімдерді атаған. Қазақ салтында ер жігіт егеске түсерде, соғысқа барарда киімдердің ең жақсы, таңдаулысын киген. Ішкі киімдері: көйлек, дамбал, желетке, кәзекей; сырт киімдерге: шапан, күпі, кеудеше, тон, шидем; сулық киімдерге: шекпен, қаптал шапан, кебенек кенеп, сырттық жатады. Киім жүн және жібек матадан, киізден, аң терісінен тігіледі. Қазақтар құланның, ақбөкеннің, жолбарыстың, жанаттың, бұлғынның, сусардың, ақ тышқанның терілерін ерекше қымбат бағалайды. Бұл аңдардың терілерінен тондар тігілді. Астарына құнды аң терісі салынған тон - ішік деп аталды. Осы аң терісіне сәйкес бұлғын ішік, жанат ішік, қасқыр ішік, күзен ішік болып бөлінеді. Ішіктердің сыртын шұға, мәуіті, үш топ барқыт, атлас, көк берен, манат, қырмызы, торғын, ләмбек сияқты бағалы ширақы маталармен тыстаған. Ішіктер кейде әдепті, оқалы, шет-шеті жұрындалған қайырма жағалы болып тігілген. Қазақ шапандары алдыңғы екі өңірі, артқы бой, екі жең және жағасын ойып пішіледі. Артқы бойдың екі жақ шеті алдыңғы өңірге қусырыларда оның екі жақ етегіне, бел мықынға жеткенше, екі үшкіл қойма қойылады. Оның етек жағы енді, бел жағы енсіз келеді ("шабу" деп атайды). Шапан жеңінің екі беті бір-ақ қиылады. Ұлы жүз қазақтарының шапандары көбінесе жолақты, сырмалы, етек-жеңдері ұзын, әшекейлі келсе,Орта жүз тұрғындарының шапандары көбінесе бір беткей матадан, сырусыз, сирек қабылып, етектері шалғайлы, жеңдері кең, жағалары шолақ оймалы немесе түймелі болған. Кіші жүздің шапандары да шалғайлы, жеңдері ұзын және кең, жүн тартқан, бидайлаған қалың, қайырма жағалы болып тігілген. Қазақтар шапанға шабу, жең түптеріне ойынды, қолтырмаш қояды. Ішіне жабағы жүн салынып сырылған, суықта киетін сырттық - күпі, түйе жүнінен иірілген жіптен тоқылған жұмсақ сырттық - шекпен (тайлақ жүнінен тоқылса шидем шекпен), жеңсіз, киізден қаусырылған, сәндендірілген кебенек, астары қалыңдатылған қаптал шапан, сырмалы, шабулы, жұрынды түрлері болады. Иленген, әрі боялған (қарағай, қайың нілімен, өсімдік, қына, томар бояумен боялған) тон, сырты қымбат матамен тысталған ішіктің түрлері кең таралған. Тонды тебен инемен басып тігіп, немесе шалып тігіп, кестелеп, қаптама тон жасайды, етек жеңіне жұрын ұстайды. Жарғақ, тайжақы, қылқа, дақы деген киімдерді тай, құлын, лақтың терісінен жүнін сыртына қаратып тігеді. Шалбарды барқыт, ұлпа, пүліш, тібен, шибарқыт, шегрен, ләмбек, мәлескен, қырмызы, қамқа, бақисап, көк мәуіті сияқты ширақы маталардан, қой ешкі терілерінен тіккен. Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі, атқа мініп-түсуге ыңғайлы, кең балақ болып келеді. Жеңіл шапан мен бешпенттің етегін де ышқыр астынан жіберіп, шалбарлау, әсіресе, батырлар мен аңшыларға, балуандарға тән болған. Қазақ әйелдерінің ұлттық киімі, негізінен, көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, желек, тақия, камзол, кәзекей, кебіс-мәсі, көкірекшеден тұрады. Әшекей, ажар жағынан төрт топқа арналып тігіледі. Олар қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы әйелдер мен бәйбішелердің киімдері. Қыз киімдері кеуделері тар, қынамалы, жаға, жең, кеудесі, өңірі кестелі, әшекейлі келсе, жас ұлғайған сайын неғұрлым етекті, кең, мол қаусырмалы бола түседі. Қазақ халқының ұлттық киімдерінде тұрғындардың геогр., ру-тайпалық ерекшеліктері де көрінеді және ол көбіне бас киім мен шапаннан байқалады. Мысалы, 8 сай уақ тымақ, 3 құлақты керей тымақ; қаракесек, адай бөрік, арғын тымақ, қыпшақ тымақ, сырмалаған 6 сай найман тымақ, 4 сай жатаған тобықты тымағы болған. Аймақ ерекшелігіне қарай Жетісу, Арқа, қоңырат үлгісіндегі тымақтар деген атауларға бөлінеді. Еркектер мен әйелдер бас киімі әр түрлілігімен ерекше-ленді. Еркектердің ежелден келе жатқан дәстүрлі бас киімі - қалпақ жұқа ақ киізден тігілді. Бұлардың ақ киізден төбесі биік етіліп жасалғаны "ақ қалпақ", ал жалпақ күнқағары жоғары бүктеліп қайырылғаны "айыр қалпақ" деп аталды. Көктем мен күзде қазақтар дөңгелек пішінді, төбесі биік, міндетті түрде аң терісімен жиектелген бөрік киген. Қыста киетін бас киім "тымақ" деп аталды. Қыздардың бөріктері алқалармен және төбесіне үкінің, көк құтанның немесе тотының үлпек қауырсындары тағылып сәндендіріледі. Қыздардың құндыз, кәмшат терісімен жиектелген бас киімдері "кәмшат бөрік" деп, алтынмен кестеленгені "алтын бөрік", маржандармен әшекейленгені "қалмаржан бөрік" деп аталды. Барқыттан немесе қамқадан тігілген жаздық жеңіл бас киім - "тақия" үкінің үлпек қауырсынымен, күміс және алтын кестелермен әшекейленді. Әйелдердің бас киімдері арасынан неғұрлым өзіндік сән-салтанатымен ерекшеленетін қыздардың тұрмысқа шығардағы бас киімі - сәукеле болды. Төбесі үшкірленіп, биік етіліп тігілетін ол алтын және күміс тиындармен, інжу-маржандармен, алқалармен безендірілді. Алғашқы нәрестесі дүниеге келісімен жас әйел ақ матадан тігілетін бас киім - кимешек киген. Қазақ халқының ұлттық киімдеріндегі бас киімді былайша топтастыруға болады:
1) ерлер бас киімі: шыт, кепеш (құстаңдай, қолкесте, бізкесте түрлері бар), үшкүлдір, жекей, жапетер, тақия (зерлі, үкілі, оқалы, сырма, шошақ төбе, тікше, қатипа, т.б.), құлақшын, бөрік, жалбағай, қалпақ, құлақты тымақ, күлапара, қырпу (іштік бөрік);
2) әйелдер бас киімі: сәукеле, бөкебай, қарқара, кимешек, күндік, желек, шәлі (жібек, шілтер, оюлы түрі бар), бүркеніш, бергек, қасаба, тақия, шылауыш, жаулық.
Қыста киетін бас киімдер қымбат, қалың матамен тысталады. Қазақ халқының ұлттық киімдерінің ішінде аяқ киім, соның ішінде етіктің биік өкше, жарма қоныш, тіремелі, көксуыр, саптама, жұмсақ табан, үшкіл тұмсық, шоңқайма түрлері қымбатқа түскен. Сонымен бірге сырма киіз, ішетік, мәсі, шоқай, бұйық (етік сыртынан киетін, жүні ішіне қараған, иленген теріден жасалған байпақ тәрізді аяқ киім) түрлері таралған. Орта Азия және Қытаймен арадағы сауда-саттықтың нәтижесінде қымбат бағалы жібек, мақта маталары алынып, киім тігуге қолданылды.
18 ғ-дан бастап орыстың фабрикалық арзан маталары көптеп айырбасқа түсуі қазақ ұлттық киім түрінің көбеюіне мүмкіндік туғызды. Торғын, пайы, шағи, дүрия, бәтес, сусыма, лейлек, атлас, сұпы, шәйі тәрізді маталардан желбіршекті жұқа көйлектер тігіледі. Қайыстан, барқыттан, жүннен және жібектен жасалған белдіктер қазақ киімдерінің міндетті бір бөлшегі болды.
Қайыс белдіктері әр түрлі өрнек, жапсырмалармен әшекейлендіріліп, асыл тастардан салынған көздер мен сүйек оюлы бастырмалармен әшекейлендірілді. Мұндай белдіктер "кісе" деп аталады. Жас жігіттердің белдіктерінде алқа болды. Әйелдердің белдіктері жалпақ әрі сәнді, негізінен, жібек пен барқыттан тігілді. Әйелдер, сондай-ақ, белдеріне жұмсақ белбеу байлады. Әйелдердің әшекейлері алтыннан, күмістен, асыл тастардан әзірленді. Салмақты күміс білезіктерге алтын жалатылды, ою салынды. Сырғалар, негізінен, күміс сымдардан имек, жарқырауық тастар түзілген шығыршық түрінде жасалды, оның өзара күміс сыммен бекітілген төрт бұрышты қиықша, дөңгелек, жалпақ тілікті түрлері көбірек пайдаланылды. Шашқа салатын әшекейлер - өзара кіріккен шығыршықтармен біріктірілетін алқалар немесе теңгелер тізбегі түріндегі шашбаулар жасалды. Оның орт. алқалары түрлі түсті асыл тастармен безендірілді. Шашқа тағылатын әшекей қатарына аспалы шолпылар да жатады. Жүзіктер құйылып және нақышталып, сопақша, дөңгелек, көп қырлы қисында жасалды. Олар түрлі түсті асыл тастармен безендірілді. Қазақ зергерлері бұлардан басқа омырауша, өңір жиек, "бой тұмар", белдіктерге ілгектер, сәукелеге арналған өрнекті тана - шылтыр, салмақты дөңгелек түймелер торсылдақ түйме, түйреуіш сияқты әшекей бұйымдар да жасаған. Әйелдер әшекейлерін әзірлеуде әр түрлі тәсілдер: құю, ою салу, нақыш қондыру, қалыптау, зерлеу, қараға бояу, інжу қадау, эмаль жағу қолданылды (қазақ Зергерлік өнер). Мұндай сәндік бұйымдар Қазақ халқының ұлттық киімдеріне ерекше әр берді. Қазақ халқының ұлттық киімдері үлгілерінің көшпелі тұрмыс пен құбылмалы ауа райына бейімделіп дамығаны, көрші халықтармен арадағы мәдени, шаруашылық байланыстар әсер еткендігі сөзсіз [25].
Қазақ киімі құлазыған кең даланың үскірік аязы мен аптап ыстығының, салқын самалы мен аңызақ желінің әсерімен қалыптасқан бар өмірі көлік үстінде өткен Сарыарқа мен оған іргелес жатқан ұлан-ғайыр кеңістікте көшіп-қонған малшы қауымның, таңның атысынан күннің батысына дейін тізе бүкпей жер шұқылап, мал ұстап күн кешкен Сыр бойындағы, Қазақстанның оңтүстігі мен Талас-Шу атырабындағы жартылай отырықшы және отырықшы елдің ғасырлар бойы реттеуге көне қоймаған тұйық шаруашылығы мен қарабайыр тіршілігі қалыптастырған заттық-тұрмыстық мәдениеттің бірден-бір көрінісі болғандықтан, өзінің қарапайымдылығымен, үйлесімділігімен, жүріп-тұруға ыңғайлылығымен ерекше.
Ал оның кешегінде халқымыздың сезімталдығын, аса зор эстетикалық талғамын аңғартатын қарқара, мұрақ, айырқалпақ, қасаба сияқты зерлі-кестелі бас киімдердің, бұрын бір ата елдің, кішігірім бір рудың ортақ мұрасы ретінде, қыз ұзатып, келін түсіргенде ғана басына кигізетін, кәдесіне лағыл, жақұт, інжу, маржан, перуза, ақық секілді бағалы тастар, алтын-күміс шытырлар жаратылған сәкәгүлді, құйма төбелі сәукеле, тіптен кемер белбеу, кісе белдік, қыздар буынатын ширатпалы нәзік белдік, күміс-теген таптаурын кебіс, көксауыр етік секілді, қол өнеріндегі мүлтіксіздіктің шегінен көрінетін заттардың, алтынмен аптап, күміспен күптеген алқа, тамақша, шолпы, бойтұмар, сырға, білезік, сақина-жүзіктердің болғаны әсемдікке құштарлықты көрсетеді. Мұның өзі қазақы киімнің табиғатындағы екі жақтылықты -- тұрмыс қажеті мен сымбатты болу қамын аңғартатын жәйт. Өйткені заттық өндірістің өзі, сайып келгенде, халықтың сезімталдық талғамымен біте қайнасып жататын құбылыс.
Қазақы киім -- өзіне тән ерекшеліктерін сақтап бізге жеткен заттық-тұрмыстық мәдениеттің бірден-бір көрінісі. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында товарлық өндірістің дамуы, көрші халықтармен экономикалық және мәдени қарым-қатынастың нығаюы, әсіресе Қазақстанға орыстардың, украиндардың, немістердің, татарлардың, тағы да басқа халықтардың көптеп қоныс аудара бастауына байланысты қазақ тұрмысына ене бастаған өзгерістер, сол сияқты қалалық сәннің әсері ұлттық киімге өз ықпалын тигізбей қойған жоқ.
Әйтсе де қазақы киімнің бірте-бірте тұрмыстан шыға бастауы Кеңес өкіметі жылдарындағы қазақ ауылын жаңа негізде қайта құру үрдісімен байланысты еді. Өйткені адамның жеке басына қажетті киімнің барлық түрін -- ішкі жейдеден пальтоға дейін дайын күйінде сатып алуға мүмкіндік туғандықтан, үй жағдайында киім тігудің азая түскені, көп жерде бұл кәсіптің мүлдем жойылып кеткені осы кезеңмен тұстас болды.
Қазақтың киім-кешегінен халықтың өткендегі өндіргіш күштерінің деңгейін, шаруашылығының даму үрдісін, тіптен меңіреу табиғаттың әсерін, сол сияқты көрші елдердің ықпалын аңғаруға болады. Оның ізін жоғалтпай, әрін тоздырмай әлі де болса ел игілігіне қызмет ететіні даусыз. Оған дәлел -- әр түрлі маталардан тігілетін шапан, бешпет, қамзолдардың, аң терілерінен, қаракөл елтірісінен, жұқа ақ киізден тігілетін бас киімдердің, кебіс-мәсінің, тағысын тағылардың республика тұрғындары арасында кеңінен қолдау тауып келе жатқаны. Қазақы киімнің қонымдылығы, пішімінің мұқият ойластырылғаны ондағы киім табиғатымен біте қайнасқан келбет пен әшекей бірлестігін қазіргі киім үлгілерінде де кеңінен пайдалануға болатынын көрсетеді. Тіптен егде тарта бастағандардың киім-кешегіндегі жас ерекшеліктеріне байланысты европалық нұсқа мен дәстүр сарынының қатар пайдаланылып келе жатқанының өзінде үлкен мән бар [25.63].
1.2 Дәстүрлі емес әдістерге сипаттама
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылық әулетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі - маңызды мәселелердің бірі.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болды. Атап айтқанда:
- білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттілерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- ақпараттық дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша, телефон немесе радиобайланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі рөліне мән берілуде [26].
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Қазіргі қазақстандық білім беру кеңістігіндегі түбегейлі өзгерістер - тарихи объективті процес. Білім беру саласын реформалаудағы мақсат - білім беру жүйесін қайта қарап, оқушылардың шығармашылық бейімделуіне қарай бағдарлы, сатылы білім алуларына жағдай жасау болып табылады. Бүгінгі таңда оқушының білім сапасын бұрынғыдай білім, білігі және дағдысымен өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап - білім сапасы оқушының алған білімін жеке басын әрі қарай дамытуына, тұлға ретінде қоғамның өркендеуіне пайдалана білуімен өлшенеді деп тұжырымдалады.
"ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының" тұжырымдамасында: "Білімді, білік-дағдыларды механи калық түрде беру емес, ақпараттық-зияткерлік ресурстарды өз бетінше тауып, талдап және пайдалана білетін, идеялардың қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-өзі ашып көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыру басымдық болып табылады", - делінген [27].
Демек, бұл тұжырымдама білім берудің басты философиясы болмақ.
Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр. Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары көмекке келді.
Дәстүрлі емес әдістерге педагогикалық технологиялар жатады.
Педагогикалық технология термині педагогикалық әдістерге негізделген оқыту технологиясы 1960 жылдарда шетел зерттеушілері тарапынан енгізілді. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның бөлігі ғана - деп көрсткен В.Беспалько [28].
Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері мен білім беру технологияларын жоспарлау жүйесі қолданылады. Бұл үшін мына төмендегі мәселелерді ескерген жөн:
- қатар отыратын екі сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен білім деңгейлерін ескеру;
- әдістеме технологияның сабақтастығы;
- оқушының өз бетінше іс-әрекет жасау тәсілдерін меңгеруіне мұғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;
- параллель сыныптардағы сынып топтарының ерекшеліктерін ескеру;
- мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болғанын, т.б.
XXI ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі - білім беру прогрестің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
1)практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2) қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіруі;
3) еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4) орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с.міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулері қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері түрлерін көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мүғалімдердің инновациялық технологияларды біртіндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады. Бірақ, олар инновациялық әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары қандай деген мәселелерді анық біле білмейді.
Инновация (латын сөзі іn - в, nous - жаңа ) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді.
Педагогика теориясы мен практикасында инновация термині кеңінен қолданылуда. Бірақ бұл терминнің белгілі бір педагогикалық категория ретінде әлі де қалыптасу үстінде. Сондықтан да біз инновация ұғымын толық анықтау үшін, оның тарихи даму деректеріне шолу жасаймыз.
Югославияның педагог-ғалымы К.Ангеловски педагогикалық инновация мәселесін жан-жақты талқылап зерттеген.
К.Ангеловски мұғалімнің жаңашылдығына қандай әлеуметтік факторлар әсер етеді, жаңашылдыққа мұғалімдердің көзқарасы қандай, оның мұндай іс-әрекетке қатысуы немен белгіленеді деген сұрақтарға жауап іздейді. Оның еңбектерінің ішінен маңыздысы ретінде "Учителя и инновации" деген еңбегін айтуға болады. Мұнда автор инновация термині экономика немесе техника ғылымдарынан педагогика саласына келуі мүмкін, бірақ бұл терминнің нақты қайдан алынғанын анықтау аса маңызды емес дей отырып, инновацияға жақын туыстас ұғымдарға тоқталады 29.
К.Ангеловски өз еңбегінде америка зерттеушісі Э.М.Роджерстің ой-пікірлерін көрсете келе, автордың инновация мәселелерін агрономия, өндіріс және медицина салаларында зерттеген, ол инновацияны былайша түсінеді: "Инновация - нақты бір адамға жаңа болып табылатын идея", - деп айтады 29, 35. Автор: "Бұл идея объективті жаңа ма, жоқ па, біз үшін маңызы жоқ. Біз оны дүниеге келіп немесе тұңғыш рет қолданғаннан бастап анықтаймыз", - дейді. К.Ангеловски өз зерттеулерін француз, америка ғалымдарының еңбектеріне сүйеніп жүргізеді.
Ал, белгілі қазақстандық ғалым Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына, білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге болады", - деп көрсетеді 30, 60.
Таубаева осы жұмысында инновацияның теориясына шлоу жасайды: неміс ғалымдарының ішінен инновация теориясының негізін салушылар В.Замбарт, В.В.Мейтчерлих. Бұлардың көзқарастары австралиялық И.Шумпетердің көзқарастарымен ұқсас. Олар бұл ұғымды саяси технологиялық процестерге байланысты қолдануды қарастырады. Инновациялар И.Шумпетер 1911 жылы экономика саласында "жаңа комбинациялар" ретінде қолданып, кейін "инновация" терминімен алмастырды. Ғалым зерттеулерінде: "инновация" - сұраныс тауарларының жаңа түрлерін өндірістің, көліктің жаңа құралдарын өндіру мен пайдалану мақсатындағы өзгерістер деп түсіндіреді. Осы пікірге ұқсас американдық ғалым Э.Найхоф инновация қандай да бір идеялардан басталатынын, өзгерістерге әсерін тигізетін тұтынушылардың не қолдануы, не бас тартуымен аяқталатын процесс деп есептелінеді. Мұндай әр түрлі бағытта берілген анықтамалар біздің ойымызша зерттеу нәтижелерінің сапасының төменділігіне, жүйесіздікке әкеліп соғады.
Ғылымның қайнар көзі Ресейде де "инновация" ұғымына өте үлкен күдікпен қараған. XX ғасыр басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин кезікпейді.
XX ғасырдың сексенінші жылдарында, педагог-новаторлар ісіне қоғамдық қызығушылық толқыны жүріп өтсе де, "инновация" термині әдебиет беттерінде кезікпейді. Әуелі новаторлық істің ұйымдастырушысы "Учительская газета" басылымдарында да жаңа ұғымға анықтама берілмеген.
С.И.Ожеговтың сөздігінде инновация ұғымына үш түрлі анықтама беріледі:
Бірінші рет шыққан жасалған, немесе жаңадан пайда болған;
Бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған нәрсе;
3.Бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық 31, 336.
Білім беру орындары білім беруде, тәрбиелеуде қоғамның сұранысын орындайды. Осыған байланысты дәстүрлі, адам жайлы философиялық және педагогикалық көзқарастарға білім берудегі дәстүрлі мен жаңаның арасындағы байланысты дәстүрлінің қандай түрлерін сақтау, дамыту керек және қазіргі білім беру жүйесіне қалай тасымалдау керектігіне талдау жасау қажеттігі туындайды.
Дәстүрлі мен дәстүрлі еместің арасында жаңаның баспалдағы - объективті түрде пайда болатын өмір диалектикасының заңдылығы. Жоқтан бар пайда болмайтыны сияқты, жаңа бұл дәстүрліден келіп туады. Бұл мәселе туралы И.Д.Лушников: Қазіргі тек жаңаны ғана немесе бүгін пайда болған құбылыстарды бейнелемейді. Жаңа - дәстүрлі мен қазіргінің аралығында пайда болады, - дейді 32, 5.
Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз - тек қана жаңалық енгізу, ұйымдастыру яғни, инновациялық процесті мазмұнды дамыту, жаңаны ұйымдастыру, қалыптастыруды анықтайды, ал "жаңаша" деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз.
Көптеген ғылыми-педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды.
Сондықтан, ғалымдар инновация деген ұғымды білім беру ісіне тұрақты жаңа элементтер кіргізетін жүйенің бір жағдайдан екінші жағдайға көшуіне апаратын жаңалық, жаңадан кіргізілетін әрекет деп түсіндіреді.
1980 жылдардың ортасында білім берудегі инновация заңдылықтары жалпы ғылыми дамуға ие болады. Жаңалық енгізу белгілі ғылым саласы педагогикалық инноватика ретінде қалыптаса бастады. И.А.Романова отандық педагогикада XX ғасырда инновация теориясының даму генезисін талдай келе:
1.1900 ж. 1917 ж.
2.1917 ж. 1930 ж. ортасына дейін
3.1950 ж. басы 1970 ж. аяғы
4.1980 ж. ортасы - 1990 ж. ортасы дәуіріне жіктейді.
Біз автордың "Педагогикалық инновация әлеуметтік инновацияның барлық маңызды қасиеттерін толық көрсетеді", деген ой-пікіріне қосыламыз. 20 ғасырдың 60-70жж алдыңғы қатарлы ұстаздар тәжірибесін оқып-ұйрену көкейтесті мәселенің біріне айнала бастады. Новаторлар әдістемелерінен, оқыту тәсілдерінен, құралдарынан, белгілі міндеттерді жаңа, дәстүрлі емес тұрғыда шешу тәсілдерінен алдыңғы қатарлы іс-тәжірибелер пайда бола бастады. Осындай жолмен, "алдыңғы қатарлы тәжірибе" теориясы пайда бола бастаған, осы кезең инновацияның теориялық-әдіснамалық базасының қалануы болып табылады", дейді зерттеуші.
Білім беру саласында қажырлы еңбек етіп, үлес қосқан Республикамыздағы жаңашыл мұғалімдерді де атап кеткен жөн. Олар: Құмаш Нұрғалиұлы Нұрғалиев, Рафика Бекенқызы Нұртазина, Архимед Мыңбайұлы Ысқақов, Григорий Максимович Курбатов, Қанипа Омарғалиқызы Бітібаева т.б. Бұл мұғалімдердің идеялары және педагогикалық тәжірбиелері қысқа түрде Б.Р.Айтмамбетованың еңбегінде жазылған 33.
Жаңашыл мұғалімдердің тәжірбиесі орта, жоғары мектеп мұғалімдері мен оқушыларының игілігіне айналады. Сондықтан, олардың тәжірибесін зерттеуге зор көңіл аударушылық байқалып келеді. Өйткені, әрбір жаңа педагогикалық құбылыс талқылауды, зерттеуді және талдауды қажет етеді.
Мұғалім озат педагогикалық идеяларды және жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесін игеру үшін оларды өзінің педагогикалық жүйесінің құрамдас бөлігі етіп, жетілдіріп дамытады.
Оқу-тәрбие процесінің басқа да бөліктері, ұйымдастыру формалары да жаңартуды қажет етеді. Кейбір шет елдерде жалпылай жоғары білім беру басталды. Білім адамның туғанынан өлгеніне дейінгі серігі болады. Қоғамды педагогизациялау құбылысы да жасалынды. Үздіксіз білім беру тенденциясы оның құрылысын ғана емес, мазмұндық жаңаруын қажет етеді. Жаңа типті оқу орындары пайда болуда: лицейлер, жеке меншік мектептер, гимназиялар, колледждер. Дүниежүзілік педагогикада оқытудың әр түрлі жағдайларын кіріктіру процесі жүргізіліп жатыр. Бір сөзбен айтқанда білім беру деңгейі күннен-күнге даму үстінде.
Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына немесе әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің бірі. Өйткені, педагогика теориясы оқу-тәрбие процесіндегі зандылықтарды және оларды басқаруды қарастырады, ал әдіснама болса негізінен меңгеру, практикаға енгізу ұсынымдарын анықтаумен айналысады. Сонда, педагогикалық инновацияны білім жүйесіндегі жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде қарауға болады. Демек, педагогикалық жаңалыққа бет бұру, инновация дегеніміз мақсат, идея және жеке адамның, қауымның практикалық қызметі, іс-әрекеті, жаңалықты ерекше қабылдау қасиеті.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz