Автоматтандырылған оқыту жүйесі
КІРІСПЕ
8
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі
қалыптасқан жағдайы және олардың жалпы құрылымы ... ... ... ..
11
1.1 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы
құрал.жабдықтар және олардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..
11
1.2 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді пайдалану және оның алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінің атқаратын қызметтері ... ... ...
19
2. «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсының
автоматтандырылған жүйесінің оқу.әдістемелік қамтамасы ... ...
27
2.1 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы автоматтандырылған оқыту жүйесінің силлабусы ... ... ... ... ... ... ..
27
2.2 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы бойынша зертханалық жұмыстарды орындау нұсқаулығы ... ... ... ...
36
2.3 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы бойынша тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 67
8
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі
қалыптасқан жағдайы және олардың жалпы құрылымы ... ... ... ..
11
1.1 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы
құрал.жабдықтар және олардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..
11
1.2 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді пайдалану және оның алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінің атқаратын қызметтері ... ... ...
19
2. «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсының
автоматтандырылған жүйесінің оқу.әдістемелік қамтамасы ... ...
27
2.1 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы автоматтандырылған оқыту жүйесінің силлабусы ... ... ... ... ... ... ..
27
2.2 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы бойынша зертханалық жұмыстарды орындау нұсқаулығы ... ... ... ...
36
2.3 «Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу» курсы бойынша тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 67
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XXI ғасырдағы Қазақстанның даму стратегиясында бүкіл ішкі саясат жүйесінің ядросы білім, ал жоғары технологиялардың дамуына мүмкіндік беретін ұлттың негізгі капиталы шикізаттық ресурстар емес жоғарғы білімді мамандар болып табылады. Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында «біздің ішкі және сыртқа саясаттың 30 маңызды бағыттардың» ішінде «білімнің халықаралық стандарттарын қамтамасыз етуге» бағытталған ең маңызды стратегияларының бірі ретінде «ақпаратты таратудың жаңа формасы мен ақпараттық технологияларға тоғысталған оқытудың мамандандырылған бағыттарын құру» мәселелері тұжырымдалған.
1. Башмаков А.И., Башмаков И.А. Разработка компьютерных учебников и обучающих систем. – М.: Информационно-издательский дом «Филинъ», 2003. – 616 с.
2. Бөрібаев Б.Б., Балапанов Е., Есжанов А. Информатика терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2000. – 256 б.
3. Бусленко И.П. Моделирование сложных систем. – М.: Наука, 1988.
4. Дорофеев А.С. Индивидуализация процесса обучения с использованием обучающей системы / (http://ito.edu.ru/2010/Arkhangelsk/II/II-0-34.html).
5. Зайцева Л.В. Модели и методы адаптации к учащимся в системах компьютерного обучения // Образовательные технологии и общество. — № 6(3), 2003. – С. 204 – 212.
6. Кельтон В., Лоу А. Имитационное моделирование. - СПб.: Питер, 2004.
7. Коляда М.Г. Виды моделей, обучаемых в автоматизированных обучающих системах / М.Г. Коляда // Искусственный интеллект, 2008, №2, С. 28-33.
8. Кудрявцев Е.М. GPSS World. Основы имитационного моделирования различных систем. - М.: ДМК Пресс, 2004.
9. Латышев В.Л. Интеллектуальные обучающие системы: контроль знаний и психодиагностика / http://nit.miem.edu.ru/2004/plenar/9.htm).
10. Манекин Р. В. Автоматизированные обучающие системы [электронный ресурс] – Режим доступа. - URL: http://www.manekin.narod.ru/
11. Нехаев И.Н., Власов А.А. Интеллектуальная система адаптивного тестирования уровня усвоения знаний / И.Н. Нехаев, А.А. Власов // КИИ-2010., 20 - 24 сентября 2010 г., г. Тверь, Россия). Сборник трудов.- М.: Физматлит, 2010, Т.3, С.257-263.
12. Панченко В.М. Компьютерные технологии обучения. Мониторинг качества обучения в техническом ВУЗе на основе ретроспективного экспертного комплекса / В.М. Панченко, М.И. Шорохов.- М: Изд-во МГИРЭА, 2006.- 156 с.
13. Петров В.Н. Информационные системы. Учебник. -Спб.: Питер, 2002.
14. Шабалина О.А. Модели и методы для управления процессом обучения с помощью адаптивных обучающих систем: Дис....канд. техн. наук: 05.13.10 / О.А. Шабалина.- Астрахань, 2005.- 158 с
15. Советов Б.Я., Яковлев С.А. Моделирование систем. – М.: ВТIТ, 2001.
16. Шеннон Р. Имитационное моделирование систем – искусство и наука. – М.: Мир, 1978.
17. Шукаев Д.Н. Анализ и моделирование процессов и систем.- Алматы: Эверо, 2005.
18. Шукаев Д.Н. Компьютерное моделирование. - Алматы: РИК, 2004.
2. Бөрібаев Б.Б., Балапанов Е., Есжанов А. Информатика терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2000. – 256 б.
3. Бусленко И.П. Моделирование сложных систем. – М.: Наука, 1988.
4. Дорофеев А.С. Индивидуализация процесса обучения с использованием обучающей системы / (http://ito.edu.ru/2010/Arkhangelsk/II/II-0-34.html).
5. Зайцева Л.В. Модели и методы адаптации к учащимся в системах компьютерного обучения // Образовательные технологии и общество. — № 6(3), 2003. – С. 204 – 212.
6. Кельтон В., Лоу А. Имитационное моделирование. - СПб.: Питер, 2004.
7. Коляда М.Г. Виды моделей, обучаемых в автоматизированных обучающих системах / М.Г. Коляда // Искусственный интеллект, 2008, №2, С. 28-33.
8. Кудрявцев Е.М. GPSS World. Основы имитационного моделирования различных систем. - М.: ДМК Пресс, 2004.
9. Латышев В.Л. Интеллектуальные обучающие системы: контроль знаний и психодиагностика / http://nit.miem.edu.ru/2004/plenar/9.htm).
10. Манекин Р. В. Автоматизированные обучающие системы [электронный ресурс] – Режим доступа. - URL: http://www.manekin.narod.ru/
11. Нехаев И.Н., Власов А.А. Интеллектуальная система адаптивного тестирования уровня усвоения знаний / И.Н. Нехаев, А.А. Власов // КИИ-2010., 20 - 24 сентября 2010 г., г. Тверь, Россия). Сборник трудов.- М.: Физматлит, 2010, Т.3, С.257-263.
12. Панченко В.М. Компьютерные технологии обучения. Мониторинг качества обучения в техническом ВУЗе на основе ретроспективного экспертного комплекса / В.М. Панченко, М.И. Шорохов.- М: Изд-во МГИРЭА, 2006.- 156 с.
13. Петров В.Н. Информационные системы. Учебник. -Спб.: Питер, 2002.
14. Шабалина О.А. Модели и методы для управления процессом обучения с помощью адаптивных обучающих систем: Дис....канд. техн. наук: 05.13.10 / О.А. Шабалина.- Астрахань, 2005.- 158 с
15. Советов Б.Я., Яковлев С.А. Моделирование систем. – М.: ВТIТ, 2001.
16. Шеннон Р. Имитационное моделирование систем – искусство и наука. – М.: Мир, 1978.
17. Шукаев Д.Н. Анализ и моделирование процессов и систем.- Алматы: Эверо, 2005.
18. Шукаев Д.Н. Компьютерное моделирование. - Алматы: РИК, 2004.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
АННОТАЦИЯ
Tez için otomatik öğrenme sistemi oluşturmatekniği çalışması "Bilgi
süreçlerinin bilgisayar modelleme". Temel öğrenme süreçlerinin otomasyonu
bilgi ve yapısının optimizasyonu, hem de öğrenmesürecinin izlenmesi ve
değerlendiril mesiaraçlarının geliştirilmesi ve eğitimli becerileri
edinerek sunmanın farklı şekillerde bir kombinasyonu yoluylaöğrenme
sürecinin etkinliğini artıracaktır. Yerel alan ağları, elektronik kaynaklar
sunmak veuzak hizmet. Üretmek ve vb e - kitaplar, kitaplar süreli yayınlar,
referans ve öğretim materyalleri, tam metin veritabanları kolu; sistemi
sağlar süreci ve kitaplar, ders kitapları, dergiler, makaleler, notlar ve
haritacılık malzemeleri, ses ve video, ve diğerleri dahil olmak üzere
yayınların her türlü tarif.
В дипломной работе рассмотрена методика создания автоматизированной
обучающей системы по Компьютерное моделирование информационных процессов.
Автоматизация основных процессов обучения, позволяют повысить эффективность
процесса обучения за счет комбинации различных способов представления
информации и оптимизации ее структуры, а также за счет совершенствования
средств контроля и оценки процесса усвоения знаний и приобретения навыков
обучаемым. Обеспечения пользователей электронными ресурсами как в локальных
сетях, так и в системе дистанционного обслуживания. Система позволяет:
формировать и обработать полнотекстовых баз данных электронных учебников,
книг, периодических изданий, справочно-методической литературы и др.;
обработать и описать любых видов изданий, включая книги, учебники, журналы,
статьи, картографические материалы и ноты, аудио- и видеоматериалы, и
другие.
In the thesis, work the technique of creating an automated learning system
for "Computer modeling of information processes". Automation of
basic learning processes will improve the effectiveness of the learning
process through a combination of different ways of presenting information
and the optimization of its structure, as well as by improving the means of
monitoring and evaluation of the process of learning and acquiring skills
trained. Provide users with electronic resources in local area networks,
and in the remote service. The system allows you to: generate and handle
full-text databases of e-books, books, periodicals, reference and
instructional materials, etc.; process and describe any kind of
publications, including books, textbooks, magazines, articles, notes and
cartographic materials, audio and video, and others.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі
қалыптасқан жағдайы және олардың жалпы құрылымы ... ... ... .. 11
1.1 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы
құрал-жабдықтар және олардың ерекшеліктері 11
... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді
пайдалану және оның алғы шарттары 14
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінің атқаратын қызметтері 19
... ... ...
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының
автоматтандырылған жүйесінің оқу-әдістемелік қамтамасы ... ... 27
2.1 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы
автоматтандырылған оқыту жүйесінің силлабусы 27
... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы бойынша
зертханалық жұмыстарды орындау нұсқаулығы ... ... ... ... 36
2.3 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы бойынша
тест тапсырмалары 56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Диплом жұмысын орындау барысында келесі нормативтік
құжаттарға сілтемелер жасалынған:
• Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы;
• ҚП ХҚТУ-4.2.3-2009 Құжаттаманы басқару;
• ҚП ХҚТУ-4.2.4-2009 Жазбаларды басқару;
• УС-ХҚТУ-022-2013 Мамандықтар мен пәндердің оқу-әдістемелік кешендерінің
құрылымы, мазмұны, дайындау және бекіту тәртібі;
• УЕ-ХҚТУ-030-2013 Мамандық бойынша білім беру бағдарламаларының
педагогикалық стратегиясын әзірлеу ережесі;
• ЖН-СМЖ-065-2013 Мамандықтың негізгі оқу жоспарын дайындау.
АНЫҚТАМАЛАР
Диплом жұмысында төмендегі анықтамалар қолданылды:
Ақпараттық ресурстар — кітапханалар, мұрағаттар, қорларда, мәліметтер
бланкілерінде және басқа да ақпараттық жүйелерде жеке құжаттар немесе
олардың жиымдары түрінде шоғырланған мағлұматтар жиынтығы.
Автоматтандырылған оқыту жүйесі - оқытуды дербестендіру үшін арнайы
компьютерлік негіздегі техникалық, оқу-әдістемелік, лингвистикалық,
бағдарламалық, ұйымдастыру және т.б. қызметтік қамтамасыз ету кешені болып,
келесі функциялар: бастапқы білім деңгейін, үйренуші іскерліктерін, олардың
дербес ерекшеліктерін анықтау; оқу материалдарын даярлау –
түсіндірілетін мәтіндер мен оқылатын мәселе бойынша, оқу және бақылау
тапсырмалары бойынша иллюстрациялар; оқу материалын көрсету, оның
күрделілік деңгейі және ақпаратты беру қарқыны бойынша адаптациясы;
оқушының танымдық іс-әрекетін басқару; олардың жұмыс істеу қабілеттілік
көрсеткішін анықтау; меңгеру сапасына қорытынды бақылау жасау; материал
меңгеру процесінің көрсеткіштерін тіркеу және оған статистикалық талдаулар
жасалады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Диплом жұмысында төмендегі қысқартулар қолданылады:
• АОЖ – Автоматтандырылған оқыту жүйесі
• АПКМ – Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу
• КО – Компьютерлiк оқулық
• КП – Компьютерлiк практикум
• КЛП – Компьютерлiк лабораториялық практикум
• ТЖМ – Тапсырмалар жүйесi модулi
• ОИМ – Оқытушы интерфейсi модулi
• ОПБМ – Оқу процесiн басқару модулi
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XXI ғасырдағы Қазақстанның даму
стратегиясында бүкіл ішкі саясат жүйесінің ядросы білім, ал жоғары
технологиялардың дамуына мүмкіндік беретін ұлттың негізгі капиталы
шикізаттық ресурстар емес жоғарғы білімді мамандар болып табылады.
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында біздің ішкі және сыртқа
саясаттың 30 маңызды бағыттардың ішінде білімнің халықаралық
стандарттарын қамтамасыз етуге бағытталған ең маңызды стратегияларының
бірі ретінде ақпаратты таратудың жаңа формасы мен ақпараттық
технологияларға тоғысталған оқытудың мамандандырылған бағыттарын құру
мәселелері тұжырымдалған.
Бұл аспектіде, білікті мамандарды даярлау үдерісіндегі оқу-әдістемелік
жұмыстарды ұйымдастыруда жаңа концептуалды негіздерді өңдеу мен оқу
процесіне қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларға
негізделген автоматтандырылған оқыту жүйесін (АОЖ) енгізу, бүгінгі күндегі
кезек күттірмейтін өзекті мәселелердің бірі саналады. Автоматтандырылған
оқыту жүйелерін қолдану, пәнді оқыту процесін белсендіріп, жаңа
материалдарды меңгеруді жеңілдетеді, яғни студенттердің білімін тереңдетуге
және оқыту сапасын жоғарылатуға мүмкіндік туғызады [4].
Теориялық курстың ең маңызды тақырыптарын, практикалық және зертханалық
сабақтардың материалдарын оқыту процесінде стандартты және сонымен қатар
кафедраларда өңделетін арнайы бағдарламалар қолданылады. Компьютерлік
технологиялардың қолданылуымен құрылған оқыту жүйелері оқытудың техникалық
құралдарының арнайы түріне жатады және олар оқытушының еңбегін жеңілдетуге,
оны қиын жұмыстан босатуға бағытталған.
Техникалық мамандықтары бойынша білім алатын студенттер үшін, нақты
физикалық процестерді сипаттаушы есептерді шешуге арналған ақпараттық
процестерді компьютерлік модельдеуде, өтілетін пәндердің дәрістік
курстарын, практикалық сабақтар мен зертханалық жұмыстарды жүргізуде,
білімдерді аралық бақылауда, автоматтандырылған оқыту жүйелері қолданылады
[12].
Физикалық процестерді компьютерлік модельдеу, автоматтандырылған оқыту
жүйелерінің ерекше мүмкіндіктерінің бірі болған – күрделі техниканы қажет
ететін (немесе оларды қолдану мүлде мүмкін болмайтын жағдайларда), күрделі
математикалық өрнектерді талдау және тек қана сандық шешімге ие болатын
есептерді үлгілеу процесін жүзеге асыруда мүмкін болатын эксперименттік
зерттеулерді жатқызуға болады.
Қазіргі кезде компьютерлік модельдеу мен есептеу тәжірибесі ғылыми
танымның жаңа құралы мен маңызды әдісіне, сонымен қатар күрделі, сызықсыз
жүйелерді зерттеу қажеттілігінен туындаған жаңа ақпараттық технологияның
негізгілерінің біріне айналып отыр. Себебі, біздің қоршаған әлем туралы
біліміміз, сызықты және детерминирленген болып, ал процестер сызықты және
стохастикалық [18].
Компьютерлік модельдеу жүйелерінің артықшылығы ретінде – олардың жоғары
дәрежелі интеграциясы мен интерактивтілігін және нақты уақыт режиміндегі
қызметін айтуға болады. Сондықтан, ақпараттық процестерді өңдеуге
негізделген физикалық құбылыстарды модельдеу үшін қолданбалы
бағдарламалардың, графикалық және кестелік процессорларының, визуалды және
когнитивтік орталардың арнайы пакеттері пайдаланылады [7].
Егеменді еліміздің тірегі – білімді ұрпақ тәрбиелеп, кәсіби оқыту
болғандықтан, білімдегі оқытудың жаңа ақпараттық технологияларының бірі
және бірегейі болған автоматтандырылған оқыту жүйелерімен тығыз байланысты.
ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасырында, Қазақстан білім беру жүйесін
ақпараттандыру, еліміздің даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі
болып, білім беру үдерiсін ақпараттандыру – автоматтандырылған оқыту
жүйелерін пайдалану арқылы жетілдіру, дара тұлғаны бағыттап жекеше оқыту
мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үдерiсінің барлық деңгейлері
тиімділігі мен сапасын арттыруды көздейді. Білім беру жүйесін
ақпараттандыру үдерісінің басты мақсаты – замана талабына байланысты
ақпараттық қоғамның шарттарына сәйкес, оқушылар мен студенттерді тұрмыстық,
қоғамдық және кәсіптік өмір салаларына толық әрі тиімді араластыру болып
табылады.
Автоматтандырылған оқыту жүйесін пайдалану – ғылыми-педагогикалық іс-
әрекеттердің мазмұны мен формасын толықтыру негізінде оқыту үдерiсін
жетілдірудің бірден бір жолы. Компьютерлік желілерді, интернет жүйесін,
электрондық оқулықтарды, мультимедиалық технологияларды, қашықтан оқыту
технологиясын пайдалану жоғарғы оқу орындарындағы ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар кеңістігін құруға жағдай жасайды [10].
Ақпаратты-коммуникациялық технологиялар деп локальдық, аймақтық, бүкіл
әлемдік желілерде ақпарат алмасуды жүзеге асыратын қазіргі заманғы байланыс
құралдарының барлық түрін, бағдарламалық жүйелер мен кешендерді
(бағдарламалау тілдері, транслятор, копиляторлар, операциялық жүйелер,
қолданбалы бағдарламалық жабдықтарды дайындауға арналған арнайы пакеттер),
мультимедиалық, телекоммуникациялық, виртуальдық жүйелердегі ақпараттар
жиынтығын айтамыз.
Қазақстандағы білімді ақпараттандыру жүйесін одан әрі дамыту үдерiсін
оқып-үйренудің ақпараттық ресурстары болып табылатын программалық
құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың ақпараттық
қызметтерінің де ауқымы өте кең, мысалы, бақылайтын және тест жүргізетін
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары
болып табылатын электрондық оқулықтар және мультимедиялық программалар.
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының арнайы білім
беру жүйесіндегі ролі – ақпараттық білімдердің, ақпараттық орта мен адамның
өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда
кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын – ақпараттық
бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен айқындалып, қамтамасыз етіледі.
Жоғарғы білім беру жүйесін ақпараттандыру жағдайында Ақпараттық
процестерді компьютерлік моделдеу курсын оқытудың сапасын арттыру қажет.
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсын оқытуда оқытушы
студенттердің ой-өрісі мен танымдық қабілеттерін дамытуға өз ойын жеткізе
білу дағдыларын қалыптастыру мақсатында педагогикалық технологиялардың
тиімді түрлерін кеңінен қолданғандары дұрыс.
Ақпараттандырудың негізгі бағыттарының бірі болған білім беру саласын
ақпараттандыру, қоғамымызды құрайтын тұрғындардың ой-еңбегінің жемісі болып
табылатын ақпараттық ресурстарды күнделікті пайдалану ісі, қарқындап дамып
келе жатқан өскелең ұрпақты ізденістері мол шығармашылық бағытта тәрбиелеу
керек екендігін анықтап отыр.
Білім сапасын арттыруды жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни
еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде дәстүрлі технологияларды
тиімді жаңа типтегі ақпараттық технологияларға алмастыру, оларды дамыту мен
нақты түрде практикада жүзеге асыру шаралары.
Аталған мәселелерді жүзеге асыру бағытында зерттеу жұмысының негізгі
бағытын автоматтандырылған оқыту жүйесін қолданып студенттердің білім
сапасын арттыру деп таңдадық.
Зерттеудің мақсаты: білім беруді ақпаратттандыру жағдайында ақпараттық-
коммуникациялық және интерактивтік технологияларды оқу-тәрбие үдерiсінде
қолдану арқылы Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсын
оқытудың сапасын арттыру.
Зерттеудің міндеттері: білім беруді ақпараттандырудың тұжырымдамалық
негіздерін зерделеп, жаңа ақпараттық технологияларға салыстырмалы талдау
жасау арқылы оқытудың ақпараттық технологиясы мүмкіндіктерін айқындау;
оқытудың жаңа ақпараттық технологиясына негізделген Ақпараттық процестерді
компьютерлік моделдеу курсы бойынша автоматтандырылған оқыту жүйесін
мемлекеттік тілде әзірлеу.
Зерттеу нысаны – кәсіптік білімнің арнайы және жоғарғы мектептері мен
арнайыландырылған орта мектептердің жоғарғы сыныптары, ал пәні ретінде
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының автоматтандырылған
оқыту жүйесі қабылданды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: білім ақпараттандыру тұжырымдамалық негіздері
зерделеніп, автоматтандырылған оқыту жүйелеріне салыстырмалы талдаулар
жасалды және оқыту технологиялары мүмкіндіктері айқындалды; оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясына негізделген Ақпараттық процестерді компьютерлік
моделдеу курсы бойынша автоматтандырылған жүйесінің оқу-әдістемелік
қамтамасы мемлекеттік тілде әзірленді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі тарау мен
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі қалыптасқан
жағдайларына жасалған шолу мен талдаулар
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы құрал-жабдықтары
және олардың ерекшеліктері
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер жəне оларды жобалау мен оларды
оқыту үдерісінде қолдану – білім саласын ақпараттандырудың негізгі
бағыттарының бірі болып, жаңа ақпараттық технологияларға негізделген оқыту
əдістері мен осы саланың мамандарына заманауи талаптар қояды [13].
Ақпараттық технологиялардың басты құралдарының бірі – автоматтандырылған
оқыту жүйесі болғандықтан, компьютерлік технологияларды қолдану жүйесінің
тиімділігін арттыру керек. Ол үшін оның түрлері мен жұмыс істеу
қағидаларын, қолданылу мазмұнын тереңдету, ашық оқыту əдісімен ұштастыру
жəне дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Курсты оқытудың мақсаты – білім
берудің барлық салаларын тиімділеуде компьютерлік технологияларды қолданып
автоматтандырылған оқыту жүйелерін жасау жəне оларды пайдаланудың ғылыми
негіздерін игеру.
Əр түрлі мамандықтар бойынша оқу үдерісінде автоматтандырылған жүйелер
қолданылуда [14]. Жалпы алғанда, алуан түрлі білім салаларындағы
мағлұматтарды байланыстыру үшін, алдымен олардың негізін құрайтын жетекші
ғылыми ұғымдар, заңдылықтар, теориялар, идеялар, сондай-ақ ортақ іс-
əрекеттер анықталуы тиіс.
Негізінде автоматтандырылған оқу жүйесін құру үшін пəн оқытушылары мен
бірге – педагогтарды, психологтарды, бағдарламашыларды және т.б.с.с.
күштерін біріктіру қажет. Мультимедиялық құралдар, гиперсілтемелер, дизайн
мүмкіншіліктерін пайдалану қажеттілігі өзекті мəселелердің бірі
болғандықтан, автоматтандырылған оқыту жүйесін жасау үдерісінде негізгі
жетекші рөлді бағдарламашы мамандар алады.
Информатика, дискреттік құрылымдар, компьютерлік желілер және т.б.с.с.
курстар мен пəндерден жасалынған автоматтандырылған оқыту жүйелері
практикада кеңінен қолданылуда. Бұл автоматтандырылған оқыту жүйелерін
жасау – білім саласындағы ақпараттық жүйелер мамандығы түлектерінің, яғни
Aвтоматтандырылған оқыту жүйелері курсы негізінде алынған білім мен
біліктілік жəне машықтарының нəтижесінен көрінеді.
Мұндай жүйелерді құруда оқу материалының əдістемелік жағы ескеріліп,
тəжірибеден өткізілулері керек. Бұл оқу-əдістемелік құралдар HTML-де жəне
жоғарғы деңгейдегі тілдердің бірінде жасалынып, бір жүйеден басқа жүйелерге
өту процедуралары ұйымдастырылады және динамикалық, графикалық тəсілдерді
қолдану мүмкіндіктері дəстүрлі дидактикалық көрсету принципінде жаңа сапалы
даму дəрежесін береді.
Қазіргі уақытта автоматтандырылған оқыту жүйелерінің барынша көп саны
және оларды жасау жабдықтары жасалған. Оқыту материалдарының ұсынылуы
бойынша оларды үш негізгі түрге бөліп – жай қарапайым түрде, мультимедия
және гипермәтіндік құжаттар түрінде қарастыруға болады.
Сызықтық мәтін негізіндегі жүйелер. Қарапайым құжат түрінде, яғни
сызықтық мәтін түрінде материалды айтқанда кейбір мәтіндік тақырыптарды,
беттерді, сонымен бірге кейбір суреттерді қамтитын материалды елестетуге
болады. Берілген мәтінмен білім алушыны таныстыру алдын-ала анықталған
жағдайда, яғни ол өзгертуге болмайтындай етіп жүргізіледі. Өте жақсы
жағдайда нақты жүйе кейін адымдап қайта оралады немесе оқуды ең басынан
бастауды адымдайды.
Берілген нақты ұйымдастырылған жүйе қандай да тесттік бағдарламамен
өлшенбейді, ал егер ондай болса, онда барлығы неге қабілетті, бұл – білім
алушыға оқыған материал бойынша баға қою болып табылады, оқып үйренген
емес, оқып берген еңбегі үшін қою.
Мультимедиалық оқыту жүйесі [7]. Мультимедиялы оқу жүйелері оқу
материалының демонстрациясы мен теорияны біріктіруге рұқсат етеді. Сонымен
қатар компьютерлік имитатор түріндегі практикалық сабақтарды, тестілеу
жүйесін және барлық интерактивті компьютерлік оқулықтағы қосымша
материалдарды біріктіруге рұқсат етеді. Мультимедиялы оқулық тек қана
оқытушыны әрбір күндік функциядан тасымалдайды, ол сонымен қатар білім
алушының пәнге деген қызығушылығын маңызды жоғарылатады және білімді
жетілдіруді қамтамасыз етеді. Бірақ мультимедиялы жүйелер аппаратты
қолдауды талап етеді. Жадында үлкен көлемді алып отырады, оларды
қолданудың аймағын шектейді.
Гипермәтін негізіндегі жүйелер. Оқу жүйесінің үшінші түрі болып оқудың
гипертекстік жүйесі табылады. Гипертекст ішіне басқа мәліметтерге сілтеу
енгізілген өзге түсті мәтіннен немесе суреттен тұрады. Мәліметтер ішіндегі
парақтарда гипертекстік немесе жай, қарапайым сілтеулер асты сызылған
сөздер арқылы немесе белгіленген сурет көмегімен іске қосылады. Сол сөзді
немесе суретті тышқанмен шерткенде сонымен тығыз байланысты құжат пайда
болады. Ол құжаттар мәліметтер ішіндегі басқа парақтарда орналасып
бейнежазба, сурет немесе жазылған дыбыс күйінде болуы мүмкін.
Гипермәтіндік тәсіл пакетінің өңдеу жүйесі – электрондық каталогтарды,
CD-дискісінде жарнамалық басылымдар мен оқулықтарды, Internet-тегі
публикация және көмек жүйесін, сонымен бірге басқада электрондық оқулықтар
және қосымшалардың мультимедиасын жасап шығаруға арналған құрал.
Гипермәтіндік тәсіл – мәтінді, анимацияны, бейне суреттерді, дыбыстарды
толықтай біріктіре отырып, қазіргі стандартпен жауап беретін қосымшаның
күрделі және әдемі мультимедиасын жасауға мүмкіндік береді.
Пакеттің стандартты нұсқасы екі модульді құрайды: монтаждау столы
–редакциялаудың элементінсіз болып, ал тексеру бағдарламасы – қосымшаны
тексеруге және жалпы дизайнға арналған.
Пакеттің кәсіптік нұсқасы келесі модулмен толықтырылған: байланыс
бойынша ассистент – берілген ереженің өңдеушісі бойынша автоматты түрде
гипермәтіндік байланысты шығарады; мәтін бойынша ассистент – үлкен мәтінмен
гипертексті автоматты түрде ерекшелейді; құрылым бойынша ассистент –
өңделетін қосымшаның құрылымын тексеруге көмектеседі; орналастыру бойынша
ассистент – қосымша мультимедиясының дистрибутын автоматты түрде шығарады.
Жоғарыда көрсетілгендей, берілген пакет мультимедия-қосымшаның жұмысына
негізделген және оқу жүйесін құруға арналған арнайы құрал болып табылмайды.
Мұнда оқу жүйесінің жұмысы кезінде қажетті кейбір мүмкіндіктер бар, мысалы:
гипертекстпен байланысты автоматты түрде жоғарылату, құрылымды талдау
мүмкіндігі. Бірақ, ондай заттардың болмауы оқу жүйесінің сапалы жүруі үшін
бұл жүйелерді жарамсыз етеді.
АОЖ ерекшеліктері. Электрондық анықтамалықтар, энциклопедиялар,
газеттер, журналдар – АОЖ құралдарының анықталған түрі болып табылады.
Электрондық оқулықтың негізі ретінде олар электрондық кітапты, ал екінші
жағынан – диалогты оқу-бақылау бағдарламасын құрайды. Көпшілік жағдайда
электрондық оқулықтар қағаз оқулықтарды алмастырмайды, бірақ осы қағаз
оқулықтарға компьютерлік және толықтырушылық қызметін атқаруға тиіс. Бұл
жаңа білім технологиялары – дәстүрлі оқу технологиялары мақсатына жетуде
жаңа ақпараттық технологиялардың барлық ерекшеліктерін пайдалану
мүмкіндіктерін береді. Сонымен қатар, мұндағы қажеттіліктер өздігінен оқуға
немесе сырттай оқуға негіздделген білімді бақылаудың құрал-жабдықтары мен
оқу материалдарының сапасына тығыз байлынысты болады.
Бұл сұрақтар эталонды жауабы бар немесе таңдаулы түрде құрастырылған
әртүрлі тест тапсырмаларын жасауға арналған ақпараттық-логикалық негіздерді
қамтиды және олардың ең қарапайым түрі эталондық жауапты тест тапсырмасы
болып табылады. Тесттің бұл түрі оқу материалдары бойынша дайындалады және
альтернативті дұрыс емес жауапты өңдеуді қажет етпейді.
Келесі мәселе – қазіргі дербес компьютерлерде электрондық оқулықтарды
әзірлеу үшін бағдарламалық қабыршақты жасау болып, тест тапсырмаларымен
бірге, оқу материалдары арқылы жасалынатын жұмыстың диалогтық формасын және
тест тапсырмаларына арналған құрал-жабдықтарды қолданып, нәтижесінде
автоматтандырылған өңдеуді орындайды.
Осы ақпараттық-логикалық тәсілдер, оқу материалы және оқу жоспары
бағдарламасымен байланысты бақылау сұрақтарының жүйесі ретінде, тиімді
электрондық оқыту құралдарын және сапалы оқу жүйесін дамытуға адекватты
тәсіл болып табылады.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдамаларды [14] қорыта келе, компьютерлік
жүйелер мен дербес компьютерлердің диалогтық режимдері мен және т.б.
мүмкіндіктері, автоматтандырылған оқыту жүйелерінде қолданатын электрондық
оқулықтар мен ресурстарға негізделген жаңа ақпараттық технологиялардың
базасы болып және оның ішінде, қашықтан оқыту жүйелерінің технологиялық
базисі ретінде пайдалануға болады деп, сенім білдіреміз.
2. Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді пайдалану және
олардың алғы шарттары
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының жоғары мектепке
курс ретiнде енгiзiлгелi берi курсты оқытудың белгiлi тәжiрибелерi
жинақталды. Сонымен қатар курсты оқытудың дидактикалық жүйесi де қалыптасып
қалды. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Бiлiм беру жүйесін
ақпараттандыруға бағытталған бағдарламасына байланысты бiрқатар шаралар
жасалуда.
Қазақстан Республикасындағы бiлiмдi ақпараттандыру жүйесін арықарай
дамыту процесiн оқып-үйренудiң ақпараттық ресурсы болып табылатын
автоматтандырылған оқыту жүйесін әзірлемей жүзеге асыру мүмкін емес.
Олардың атқаратын қызметтерiнiң де ауқымы кең, мысалы, бақылайтын және тест
жүргiзетiн программалар, компьютерлiк ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту
орталары, электронды оқулықтар және мультимедиялық программалар. Осы
оқытуға арналған программалық құралдардың әртүрлі нұсқаларын әзiрлеу
Республикалық бiлiм берудi ақпараттандыру ғылыми әдiстемелiк орталығының
негiзгi жұмысы болып табылады.
Қазiргi кезде негiзiнен бiлiм жүйесінiң барлық сатылары АОЖ жасаумен
шұғылданып келедi. Олар бiр-бiрiмен тығыз байланыстағы төртбөлiктен тұрады
олар: мотивациалы-мақсаттық, мазмұндық, операциялық және нәтижелiк бақылау
компоненттерi.
АОЖ мотивациалық-мақсаттық компоненттерi келесідей модульдердi
құрастырудан тұрады [5]. Модуль дегенiмiз – жергiлiктi, жүйелiк және
функционалдық бiлiм жиындары. Ол студенттiң өз танымдық әрекетiн
ұйымдастыратын “түйін” болып саналады.
АОЖ мазмұндық компонентi гипермәтiн арқылы жұзеге асырылады. Гипермәтiн
– терминдерден, ұғымдардан, әртүрлі концепциялардан, кестелерден,
графиктерден және диаграмммалардан тұратын мәлiметтер базасы ретiнде
берiлетiн ақпараттық оқыту ортасы. Мәтiндердi қазақ, орыс, ал кейбiрiн
ағылшын тiлiндегi дыбыстар арқылы айтуға болады.
Гипермәтiнбейнематериалдарыментолық тырылған.
АОЖ операциялық компонентi интерактивтi формада берiлген тапсырма
орындау арқылы жүзеге асырылады. АОЖ нәтижелiк бақылау компонентi тест алу
жолымен жүргiзiледi. АОЖ тестердiң екi түрi берiлген: бiр дұрыс жауабын
емесе бiрнеше дұрыс жауабы бар. Тест соңында студент өзi қателескен
сұрақтарды тексерiп көре алады, әрбiр тесттен соң сұрақтардың реттiк орны
ауыстырылып отырады.
Студенттер үшін АОЖ – ЖОО оқыған жылдардың барлығында да өздерi
толықтырылып отыраалатын және нәтижелiк емтиханға дайындалуға көмектесетiн
мәлiметтер базасы болып келедi. АОЖ-мен жұмыс iстеу әрбiр студенттiң өз
мүмкіндiгiн есепке ала отырып, оқып үйрену iсiн жеке дара жүргiзуi болып
саналады.
Мұғалiм үшін АОЖ бұл күнбе-күн дамытылып отыратын, ашық түрдегi
әдiстемелiк жүйе, оны әрбiр оқытушы өз педагогикалық тәжiрибесiндегi
материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетiлдiре алады.
АОЖ студенттердiң сыныптан тыс өз бетiмен жұмыс iстеуiне толық мүмкіндiк
туғызады. Жүйенiң модульдiк жүйеге негiзделiп құрылғаны, осы құралдың
тиiмдiлiгiн айқындай түседi. Модульдердi бөлуде грамматикалық
заңдылықтардың лексикалық тақырыптарға сәйкес келуi негiзге алынған.
АОЖ – дисплей экранында көрiнетiнжай ғана мәтiн емес, ол студентке өз
жолымен керектi материалдарды жеке меңгеруге арналған күрделі, көпқажеттi
бөлiмдерiн қайталап, игеру тәсiлi мен логикасында өзiне тән етiп таңдап
алып, осы сәтте ең керек деген материалды қарап шығуға мүмкіндiк бередi.
Оның гипер мәтiнi нақты құрылымдардан тұрады да, бiр-бiрiмен тығыз
байланысқан ықшам логикалық жүйе болып табылады. Бұл жүйемен танысу арқылы
студент практикалық негiзде алгоритмдiк ойлау қабiлетiн дамыт аалады. Ал
өзiне қажеттi мәлiметтi компьютер жадының керектi ұясынан iздеп таба бiлуде
әрбiр баланың бұгiн талап етiлетiн стратегиялық ойлау қабiлетiн
қалыптастырады.
Модульдерде берiлген алгоритм студенттерге өз бетiмен жұмыс iстеу
мүмкіндiгiн бередi. Мұнда сабаққа деген қызуғушылық пайда болып, бiлiм алу
кезiндегi олардың белсендiлiгi артабастайды. АОЖ пайдалану мұғалiмнiң де
ғылыми-әдiстемелiк потенциалын дамытып, оның сабақ үстiндегi еңбегiн
жеңiлдетедi.
Оқытудың әр сатысында компьютерлiк тесттер арқылы студенттi жекелей
бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтiндер түрiнде, мультимедиялық, бейне
және дыбыс бөлiмдерiнiң бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды iске
асыруға көп көмегiн тигiзедi.
Барлық оқулықтардың материалдарын модульдiк түрде қарастыру оның
мазмұнын бiрыңғай тұрғыдан қарастыруға негiзделген. Студенттердiң танымдық
ерекшелiктерi мен жас өзгешелiктерiне байланысты ғылыми теориялық ұғымдар
жүйесi арқылы жалпыдан жалқыға, абстрактылықтан нақтылыққа көтерiлу
мұғалiмнiң бұрынғы ролiн өзгертедi. Ендi мұғалiм бiлiм мен ақпарат беретiн
тұлға емес, ол алға қойылған мақсатқа жету жолындағы керектi мәлiметтердi
әр жерден тауып керектi мәлiметтердi әр жерден тауып алуға көмектесетiн
кеңесшi әрi әрiптеске айналып кетедi.
Әлi де көп жұмыстар атқарылуы тиiс, мектептiң, кәсiптiк оқу орындары,
колледждердiң, жоғары мектептiң және қосымша бiлiм беретiн курстар
пәндерiне байланысты көптеген оқулықтар шығарылуы тиiс.
АОЖ информацияны бейнелеудiң көптеген түрлерi қолданылады [1]: мәтiн,
гипермәтiн, графика, гиперграфика, видео, анимация, дыбыс, интерактивтi
үшөлшемдi бейнелер және және және т.с.с.
Пайдаланылатын формалар мен форматтарды келесi факторларға сүйене отырып
таңдау қажет: АОЖ қамтитын информациялық компоненттердiң көлемi мен
сипаттамалары; Информациялық компоненттердiң дидактикалық мәнi мен өнiмнiң
дидактикалық және функционалдық сипттамалары; өнiмнiң көлемiне қойылатын
шектеулер; жоспарланған өнiмнiң программалық және техникалық сипаттамалары;
АОЖ жасауда қолданылатын инструменталдық құралдардың мүмкіндiктерi.
Мәтiн және гипермәтiн. Қазiргi уақытта барлық дерлiк АОЖ мәтiндiк және
гипермәтiндiк компоненттер қолданылады. Информациялық компоненттердi
бейнелеудiң Бұл түрін жасауда қосымшалар құрудың кез-келген инструменталдық
құралдарының көмегiмен iске асыруға болады.
Информация бейнелеудiң бұл түрі өте кең тарағандықтан бұған толық
тоқталмасақ та болады. Дегенмен қолданылатын гипермәтiндер типтерiн анықтау
мәселесiн қарастырып өтейiк. Олардың келесi негiзгi типтерi бар: ағымдық
беттегi не кадрдағы информацияны бейнелеу формасын өзгерту; ағымдық
кадрдағы не беттегi мазмұнға байланысты функцияны шақыру; ағымдық беттiң
келесi фрагментiне өту; қосымша терезенi шақыру; тапсырмалар жүйесін
шақыру; сыртқы қосымшаны шақыру.
Графика және анимация. Суреттi бейнелеу тәсiлi бойынша графикалық
компоненттер матрицалық (растрлық), векторлы және функционалдық болып
бөлiнедi.
Матрицалық сурет пикселдер деп аталатын нүктелерден тұратын екi өлшемдi
массив. Пиксел матрицалық бейненiң “минимал”өлшемдегi элементi болып
табылады. Оның атрибуттары басқа нүктелерден тәуелсiз болады. Векторлық
бейнелер оның типтiк элементтерiне сәйкес келетiн векторлық графикалық
примитивтер жиынтығы. Бейнелеуде қолданылатын графикалық примитивтер
векторлық графиканың негiзгi сипаттамасы. Мысалы, түсi, ұзындығы, қалыңдығы
берiлген белгiлi бiр бұрыш бойынша бағытталған және координаталары
көрсетiлген нүктеден басталатын түзу, және және т.с.с.
Векторлық графика жазықтағы ғана емес кеңiстiктегi (үшөлшемдi)
графикалық суреттердi бейнелей алады. Сонымен қатар векторлық бейнелер
масштабтау кезiнде күрделі трансформацияларға (бұру, қисайту, созу, қысу,
және және т.с.с.) қиындықсыз түсе алады.
Функционалдық бейнелер графикалық қосымшалар арқылы салынады. Мысалы,
АОЖ оқыту процесiнде кейбiр бақылау жұмыстарының нәтижелерiн диаграмммалар,
графиктер түрінде бейнелеуi мүмкін. Осы кезде арнайы құрылған қосымшалардың
көмегiмен оларды тұрғызу оңай әрi жылдам орындалады.
Графикалық информациялық компоненттердiң басқа түрлерi арнайы әрi терең
зерттеудi талап ететiн болғандықтан, оның класссификациялық схемасындағы
басқа түрлерiне тоқталудың қажеттiлiгi шамалы. Дегенмен анимациялық
графиканың АОЖ құруда пайдасы мол болғандықтан оған қысқаша тоқталып
өтелiк.
Анимациялық графика екi тұрге бөлiнедi: суреттiк және слайттық. Суреттiк
және спрайттық анимацияға кадр терезесiнiң не беттiң шекарасында қозғалатын
графикалық компоненттер кiредi. Қазiргi уақытта .jpeg, .gif, .png, .tiff
форматтағы анимациялық файлдар көптеп қолданысқа енген.
Дыбыстық компоненттер. Дыбыстық сигналдардың цифрлық бейнеленуi үздіксіз
аудиосигналдың уақытқа және деңгейге қатысты дискреттелiп берiлуi арқылы
жұзеге асырылады. Цифрлық түрде сигнал амплитуда мәндерiнiң тiзбектерi
арқылы сипатталады. Мұндай бейнелеу импульстi-кодты модуляция (PCM – Pulse
Code Modulation) деп аталады.
Қазiргi заманғы технологияларда дыбысты цифрлық өңдеу үшін 2-ден 192 кГц
аралығында жатқан жиiлiктiң өтуiн санау пайдаланылады. АОЖ 16-44 кГц
аралығында жатқан жиiлiктi қолданған тиiмдi. Дыбыстық сигналдар едете
аудиоплатаға орнатылған синтезатордың көмегiмен шығарылады.
Дыбысты сипаттайтын файлдар .midi форматта болғаны жөн. Бұл файлдар .mid
типтi болып келедi. .midi форматтағы файлдардың артықшылығы олар, микрофон
арқылы жазылған дыбыстық эффектiлердi орындағанда қатесiз, ауытқуы
байқалмайтындай болады.
Windows жүйесінде цифрлық дыбыстарды сақтау үшін .wav форматы
қолданылады. .wav форматтағы файлдарда дыбыстық жиiлiктен басқа қосымша
қызметшi информация да сақталады. Сондықтан оның көлемi едәуiр үлкен болып
келедi.
Видео және анимация. Дәстүрлі видекомпонент екi синхронды орындайтын
құрылымнан тұрады: визуалды (видежол) және дыбыстық.
Видеожол қозғалыссыз графикалық бейнелерден тұратын кадрлар тiзбегiнен
тұрады. Видеокомпоненттер мен анимацияның арасындағы айырмашылық осы
бейнелердiң сипаттамалары арқылы ажыратылады. Видеокадрдағы бейнелер шынайы
болып келедi. Оның бастапқы көзi ретiнде шынайы объектiлердiң фото - не
видео түсiрiлiмдерi алынады. Ал анимациялық компоненттердегi бейнелер
жасанды болып келедi. Яғни олар графикалық редакторлар не геометриялық
модельдеу жүйелерiнiң көмегiмен даярланады. Қазiргi кезде мұндай
анимацияларды жасауда Autodesk фирмасының AutoCad, 3D Studio Max, және және
т.с.с. программалық өнiмдерi кеңiнене қолданыс табуда.
Интерактивтi үшөлшемдi бейнелеу. Дәстүрлі графикалық компоненттердiң
ортақ кемшiлiгi олардың интерактивтi мүмкіндiгiнiң төмендiгiнде болып
саналады. Мұндай мүмкіндiк ретiнде бейненi масшатбтау, орындалуды ұзуқайта
жалғау, анимацияның кадрларын, жылдамдығын басқару, кадрлап орындау, және
және т.с.с. қабылданады. Информацияны бейнелеудiң мұндай мүмкіндiгiн iске
асыру үшін АОЖ құрамына кiретiн барлық компоненттердi бастапқы қалпында
қолдан жасап шыққан жөн. Ол үшін интерактивтi графикалық компонент құру
үшін жоғарыда келтiрiлген информацияны бейнелеудiң түрлі компоненттерiнiң
iшiнен функционалды құрылатындарын таңдап алған тиiмдi. Бұл АОЖ құруды
кұрделендiргенмен, оның ақырғы нәтижесiне үлкен оң әсерiн тигiзедi. Себебi
сапалы АОЖ құру үшін оның құрамындағы информациялық компоненттер
интерактивтi болуы тиiс.
Компьютерлік моделдеу курсының мазмұнын құрылымдау иерархиялық
деңгейлерге бөлiнген құрылымдық бiрлiктерге жiктеу, олардың көлемдiк
сипаттамаларын бағалау және пән мәселелерiнiң ашу және және т.с.с. оқу-
әдiстемелiк жұмыстарды түрлендiрумен, жүйелеумен сипатталады.
АОЖ құныдылығы оның қолданыс аумағының көп бағыттылығына байланысты
болады. Мазмұн тарапынан көп бағыттылық үш аспектiнi қамтиды: оқу
материалының түрлі деңгейде жүргiзiлуi; түрлі мамандықтар мен пәнаралық
байланыс; оқушының бастапқы дайындығының түрлі деңгейi.
АОЖ мазмұнын құрылымдаудың базалық екi принципi [10]: тақырыптық және
уақыттық (оқу үдерісінде шешiлетiн педагогикалық мәселелер бойынша).
Бiрiншi принцип дәстүрлі оқулық мазмұнына ұқсас келетiн пәннiң
иерархиялық құрылымы болып табылады. АОЖ құрамында ол мамзұн блогында
жүзеге асырылады. Тақырыптық құрылым мазмұнның негiзгi компоненттерiнiң
құрамы мен бағыныштылығын бейнелейдi.
Пән мазмұнын құрылымдаудың екiншi тәсiлi бойынша, ол құрылымдық
бiрлiктердiң тiзбегiне бөлшектенедi. Бұл оқу сабақтарына ұқсас (лекциялар,
жаттығулар, аралық бақылаулар, және және т.с.с.) болып келедi. Мұндай
құрылым оқытуды ұйымдасқан түрде өткiзудiң әдiстемелiк бағытталған және
дәстүрлі құрлымы болып табылады.
АОЖ жоғарыда атап өтiлген принциптердiң екеуiн қатар пайдаланған тиiмдi.
Яғни мазмұн алдымен тақырыптық негiзде құрылымданады, сонан соң бұл
құрылымға әдiстемелiк бағытты бейнелейтiн уақыттық принцип iске асырылады
(1-кесте).
1-кесте
Тақырыптық принцип Уақыттық принцип
1. Компьютерлік моделдеу 1-сабақ.
1.1.Кіріспе. Компьютерлік моделдеу процесі,
мақсаты мен міндеттері және даму тарихы
1.2.Компьютерлік моделдеу процесінің негізгі
түсініктері мен классификациясы
1.3.Компьютерлік моделдеуді ұйымдастыру, 2-сабақ.
негізгі этаптары мен принциптері
3-сабақ. Зертханалық
жұмыстарды орындау
1.4.Экспериментті жоспарлау. Компьютерлік
моделдеу процесінің нәтижелерін талдау және
өңдеу әдістері.
Пән мазмұнын құрылымдауды бастау алдында келесi мәселелердi шешiп алу
қажет: тақырыптық жiктеу деңгейiнiң тереңдiгiн, яғни оқу материалының
иерархиялық деңгейлерiн анықтау; әрбiр деңгейге сәйкес құрылымдық
бiрлiктердiң типтерiнiң атауларын анықтау; мазмұнның құрылымдық
бiрлiктерiнiң бейнелену формасын айқындау.
Тақырыптық жiктеу деңгейiнде, яғни оқу материалының иерархиялық
деңгейлерi үш деңгейден аспауы тиiс. Бұлай болмаған жағдайда оқу материалы
өте күрделі болып, оқушыға оны пайдалану ауыр болады. Құрылымдық бiрлiктер
типтерiнiң атаулары түрлі болып келуi мүмкін. Бiрақ онда сабақ кезiнде
қолданылатын шартты атаулар (лекция, практика, семинар, және және т.с.с.)
қолданылмауы керек.
Мазмұнның құрылымдық бiрлiктерiнiң бейнелену формасын екi түрлі
технологиялық бағытта болуы мүмкін: кадр – тақырып мазмұнына сәйкес мәтiн,
графика, аудио, видео элементтер жиынтығы; модуль – көптеген кадрлардан
және гиперсiлтемелер көмегiмен шақырылатын iшкi модульдерден тұратын
құрылымдық компонент.
Қорыта айтқанда, пән мазмұнын құрылымдап, оларды тек қана тарауларға,
тақырыптарға бөлiп қана қоймай, тақырыптар арасындағы байланыстарды
айқындау, құрылымдық бiрлiктердiң ерекшелiктерiн анықтау, құрылымдық
бiрлiктердiң бейнелену формаларын анықтау сияқты мәселелердi шешiп алуға
келiп саяды.
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінiң атқаратын қызметтерi
Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы келесi негiзгi
құрылымдардын тұрады:
Курс мазмұнының оқыту жүйесінде Ақпараттық процестерді компьютерлік
моделдеу курсының құрылымданған және ақпараттық-логикалық байланыстырылған
оқу материалдары, тест тапсыру жүйесi, терминдер сөздiгi енгiзiлген.
Тапсырмалар жүйесінде “үлгiмен оқыту” әдiсiн жетекшiлiкке алып
құрыстырылған лабораториялық жұмыстар және “жеңiлден-күрделіге” принципi
бойынша берiлген және оқыту бағдарламасына сай құрастырылған көпнұсқалы
тапсырмалар жүйесi бар. Бұл жүйе оқытудың екiншi тәсiлi ретiнде ұсынылып
отыр, оқушы өз деңгейiн қарай алдымен оқу материалдарын шолу жасай ма,
әлде бiрден тапсырмалар жүйесіне өтiп, оқу материалдарынан сiлтемелер
арқылы мәлiмет алып отырады ма өзi шешедi.
Бүгiнде жүргiзiлiп жатқан зерттеулер компьютерлiк оқыту программаларының
тиiмдiлiгiн көпшiлiк жағдайларда оның интерфейстiк жүйесіне байланысты
болатындығын көрсетуде. Программаның безендiрiлуi үйренушiлердiң ынтасына,
материалды қабылдау жылдамдығына, және және т.с.с. маңызды көрсеткiштерге
тiкелей әсерiн тигiзедi. Сондықтан оқыту программасының интерфейсiн жобалау
мәселесiн ғылыми негiзде, әбден ойластырылған жүйелi түрде қарастыру қажет.
Оқытушы жүйесінде оқытушыға оқу материалдарының, көпнұсқалы тапсырмалар
жүйесінiң, тест сұрақтарының қосымшалары ашылады. Олардың көмегiмен оқытушы
оқу материалдарын, тапсырмаларды, тест сұрақтарын өзгертiп, толықтырып,
жетiлдiрiп отыруына болады. Қосымшаларды шақыру тек оқытушы бiлетiн пароль
көмегiмен ғана орындалады.
Шет ел психологтарының еңбектерiнде компьютерлiк програм-малардың
безендiрiлуi жайлы көптеген зерттеулер жүргiзiлген. “Жақсы интерфейс -
ыңғайлы аяқ киiмге ұқсас, - деп жазады атақты безендiру маманы М.Донской.
– Оған ешкiм көңiл бөлмейдi. Көңiл аударған кұнде де, “Мұнда тұрған не бар”
– дейдi. Ал нашар интерфейс барлық жүрттың назарында. Шындығында жақсы
ұйымдастырылған интерфейстi пайдаланушы байқамайды, өйткенi ол программаның
ажырамас функционалдық бөлiгi ретiнде қабылданады”.
“Қазiргi кездегi компьютерлiк программалар мен олардың безендiрiлуi
адамның қабiлетi мен қызығушылығын ескермей құрылуда, ал бұл адам-машина
қатынасының көптеген облыстарын зерттелмей қалуына себеп болуда-, дейдi,
шет ел психологтары С.Эллиот пен Дж. Брзезинский ”.
Де М.Верней мен З.Л.Бердж интерфейс жөнiнде былай деп жазады: “Оқыту
программасының интерфейсi нашар болса, өте жақсы жазылған курстың мазмұны
да игерiлмей қалады. Себебi пайдаланушы өзiнiң көп уақытын интрфейспен
танысуға жұмсайды. Сондықтан алдымен интерфейстi дұрыстап құру қажет,
үйренушi мен программаның өзара байланыс схемасын тиянақты зерттеу қажет”.
Шет ел және Ресей мамандарының зерттеулерi негiзiнде компьютерлiк оқыту
құралдырының интерфейсiн құруда келесiлердi ескерген жөн:
Безендiруде жүйелiк бағытты қолданудың ерекшелiктерi. Жүйелiк бағыт
жүйелiк безендiрудiң негiзi, ол құрылып жатқан үлгiнi жобалау мен жасау
процесiне, оны пайдалану мен оның ары қарай жұмыс iстеуiне әсерiн тигiзетiн
факторлардан құралатын шығармашылық жобалаудың ерекше түрі. Бұл бағыт
программаны безендiруде дәстүрлі кiтаптық әдiстерден басқа, информатика,
семиотика, құрылымдық, лингвистика, документалистика, функционалдық,
коммуникативтiк, компоненттiк, құндылық т.б. сияқты бағыттарды пайдалануға
мүмкіндiк туғызады.
Семиотиканы (таңбалар мен таңбалық жүйелер жайлы ғылым) пайдалану
информацияны түрлі құрылымдарда құруда оның жалпы мағынасының жоғалып
кетпеуiн қамтамасыз етедi. Негiзгi оқу материалдарының мазмұны мен
құрылымына қойылатын талаптарды анықтау. Үйренушi жаңа оқу материалымен
алғаш танысқан кезiнде материал мәтiнi мен осы материал жайлы өзi бiлетiн
информацияны салыстырудан бастайды. Мұндай салыстыру үйрену тиiмдiлiгiн
арттырады және Бұл оқу материалының психологиялық негiзiн, логикалық
байланыстарын көрсету деңгейiне тәуелдi анықталады.
Электрондық түрдегі оқу материалына және оның берiлуiне қойылатын
талаптар үйренушiнiң жаңа информацияны қабылдау қабiлеттiлiгiн және
қызығушылық деңгейiн анықтауға да тiкелей байланысты.
Оқу материалына қойылатын негiзгi талаптар:
• мазмұндалу мәтiнi өте қысқа және максимум жаңа информация қамтуы керек.
Үлкен көлемдегi мәтiндi экранынан оқып, түсiну өте қиын;
• үйренушi бiлетiн сөздер мен қысқартуларды пайдалану. Бұл үйретушiнiң жаңа
сөздердi үйрену және есте сақтауын жоғарылатады;
• семантикалық байланыстағы информациялық элементтердi топтастыру қажет.
Мұны құрылымдық принцип арқылы жұзеге асыруға болады;
• өте маңызды информация экранның сол жақ жоғары бұрышында орналасуытиiс.
Себебi зерттеулер көрсеткендей адамның назары алғашқы болып, экранның осы
бөлiгiне аударылады;
• абзацтың негiзгi идеясы оның алғашқы жолдарында берiлуi керек. Бұл
абзацтағы алғашқы (соңғы) ойлардың жақсы есте сақталуына байланысты;
• графикалық материал мәтiнмен ұйлесiмдi түрде құрылуы тиiс.
• күрделі модельдік құрылымдарды бейнелейтiн иллюстрациялар ( схемалар,
карталар және т.с.с) подсказкамен қамтамасыз етiлуi тиiс;
• оқыту материалының мәтiнi дыбыстық эффектiлерiмен толықтырылуы керек. Бұл
информация қабылдау қабiлетiн жоғарылатады.
Iздестіру, жылжыту, гиперсiлтемелер жүйесін ұйымдастыру. Оқу
материалында бағдар алу оның мазмұндық, көрсеткiштiк, жылжу, ауысу,
сiлтемелер жүйесінiң қаншалықты тиiмдiұйымдастырылғанына тәуелдi.
“Бiрде-бiр үлкен кiтап сiлтемесiз болмауы керек. Сiлтемесiз кiтапты
терезесi жоқ ұймен, көзi жоқ денемен салыстыруға болады. Ал бұларды қолдану
оңай емес” -дейдi, Я.А.Коменский.
Iздестіру, жылжыту, гиперсiлтемелер жүйесi келесi талаптарды
қанағаттандырулары тиiс: электрондық оқулықты оқытудың негiзгi этаптарын
бейнелейтiн графикалық схема орналасқан кiлттiк экраны болуы тиiс. Бұл
үйренушiге өзiнiң оқытудың қай кезеңiнде екендiгiн бiлiп отыруға мүмкіндiк
туғызады; гиперсiлтемелер оқулықтың қай түсына алып баратынын дәл және анық
көрсетiп тұруы керек; гиперсiлтемелердiң асты сызылатындықтан, оқулықтың
материалында асты сызылған мәтiн бөлiктерi болмауы тиiс; оқу материалы бiр
немесе екi беттен аспауы керек; гиперсiлтемелер тiзбегiнде олардың келесi
қадамы қатаң логикаға сүйенiп құрылуы керек (Қайда алып барады? Ненi
көрсетедi? Қажет пе?). программаның мiндеттi түрде іздестіру жүйесi болуы
қажет және кiлттiк сөздер мен мазмұн элементтерi арасындағы мета-тэгтер
дұрыс қойылуы тиiс.
Информацияны құрылымдау процесiн, жылжуды және
гиперсiлтемелердiұйымдастыруды бiлiмдi бейнелеудiң автоматтандырылған
құралдарын қолданғанда тиiмдi болады.
Түстер мен формаларды қабылдаудың физиологиялық ерекшелiктерiн ескеру.
Адам көру сезiмiнiң көмегiмен 180 түрлі түстi қабылдай алады. Түс пен оның
қосылыстарының безендiру мүмкіндiгi шексiз. Түрлі түс адамның көңiл-күйiне
түрліше эмоциялық әсер ететiнi белгiлi.
Кей түстер адамды дем алдырса, кей түстер шаршатады. Сонымен түстер
комбинацмясы да адамға түрлі әсер бередi.
Оқыту программаларын жобалағанда түстер мен формаларды қабылдаудың
келесi физиологиялық ерекшелiктерiн ескеру керек:
• қызыл, қызғылт, сары түстер адамға тiтiркендiргiш ретiнде әсерiн
тигiзедi. Мұндай әсер адамның нерв клеткаларын белсендiрiп, информацияны
қабылдау қабiлетiн жоғарылатады;
• көк, көгiлдiр, жасыл дем алдырушы, ұйқы келтiргiш түстер;
• қоңыр,ашық-қызыл,сұр, жасыл-сарғыш түстер нейтрал түстер;
• екi түстiң қосылысы, фон мен таңба түстерi көру ыңғайлылығына әсер етедi.
Кейбiр түстер жұбы тек шаршатып қоймай, стресс жағдайына дейiн жеткiзуi
мүмкін (мысалы, қызыл фонда жасыл түспен көрiнген әрiптер);
• программада қолданылатын шрифттердi таңдауда келесілердi ескерген жөн:
бас әрiптер кiшi әрiптерге қарағанда ауыр қабылданады; тұзу сызықтар
арқылы жазылған цифрлар жеңiл қабылданады; және және т.с.с.
• шрифт пен фонның ең жақсы қабылданатын жұптары: қара-көк фонда ақ
әрiптер, ақ фонда қара әрiптер, көк фонда сары әрiптер;
• ақ фон түр-тұрпаттың ең күштi құралы болып табылады;
• кез-келген фондық сурет пайдаланушының көзiн тез шаршатып, материалды
қабылдау тиiмдiлiгiн төмендетедi.
• адамның санасына мультипликация да қатты әсер етедi, анық, ашық түстi
сутетер жылдам ауыстырылып отырса санада оңай сақталады;
• құрамында қозғалып тұратын объектi (анимация) бар оқу материалын қабылдау
өте қиын, себебi қозғалып тұрған объект адамның назарын өзiне аударады.
”Анимациялық интерфейс – өте күштi қару, сондықтан оны аса сақ қолдану
қажет. Әлемдi таң қалдырамын деген әрекет көп жағдайларда, пайдаланушының
тез шаршауына соқтырады да, Бұл өз тарапынан бұкiл жүйенiң жұмысын
қабылдамауға әкеледi”,- деп жазады М.Донской.
Ендi Электронды оқулықтың сыртқы құрылымын, яғни пайдаланушыға көрiнетiн
элементтерiн қарастырайық. Электронды оқулықтың қүндылығы әрине, оның
тақырыптық мазмұнында. Егер оқулық кейiн сынақ не емтихан тапсырылуы тиiс
пәннен болса, онда бiр материалды үш түрлі құрылымда берген жөн:
Мазмұндау мәтiн, сурет, кескiн, схема, кесте, график және және т.с.с.
түрінде берiледi. Сонымен қатар мұнда, қарапайым оқулықта мүмкін емес,
анимация, видео, дыбыстық эффектiлер сияқты компьютерге тән элементтер
орын алуы мүмкін.
Схемокурс – оқулықтың мазмұнын қысқартылған мәтiн – график түрінде
бейнелеу. Бұл оқу материалының құрылымын, ондағы негiзгi идеяларды түсiнуге
септiгiн тигiзедi. Оқулық мазмұнын графикалық образдар арқылы бейнлеу
мазмұнды ассоциативтi түрде есте сақтауда үлкен көмек бередi.
Өзiн өзi бақылаудың тестiк жүйесi – оқу материалының мазмұны арнайы
интерактивтi жүйенi пайдалану арқылы сұрақтар мен жауаптар түрінде
берiледi. Тестiк жүйе көбiне алынған бiлiм деңгейiн тексеруге
арналғандықтан, пайдаланушы үшін оқулықтың ең қызықты бөлiгi болып табылуы
да мүмкін. Жүйе оқулықтың авторлары құрған тест сұрақтар қорынан тұрады.
Бұл тестер қорын сынақ және емтихан қабылдау кезiнде де пайдалануға болады.
Оқу материалының бұлай үш түрде берiлуi, пайдаланушының бiр оқу
материалын бiрнеше рет қайталап шығуына мүмкіндiк туғызады. Бұл оқу
материалын есте сақтауды жақсартады.
Қазiргi ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану негiзiнде
жаңа педагогикалық әдiстердi қалыптастыруға бағытталған бiлiм беру жүйесін
ақпараттандыруды зерттеу iстерi оқулықтар шығарумен қатарласа немесе оның
алдында атқарылуы керек.
Автоматтандырылған оқыту жүйелерін жасау және қолдану үшін оның
түрлерiнiң мүмкіндiктерi мен ерекшелiктерiн бiлу керек. Негiзгi АОЖ түрлерi
келесi белгiлерi бойынша топтастырылады: пән мазмұнына бойынша; жүзеге
асыраалатын педагогикалық мәселелерi бойынша; оқу материалын қамту көлемi
бойынша; телекоммуникациялық пайдалану мүмкіндiгi бойынша; оқыту деңгейi
бойынша; информацияны бейнелеу формасы бойынша.
Пән мазмұны бойынша АОЖ-рi жаратылыстану, гуманитарлық, техникалық
мазмұндағы болып бөлiнедi.
Жүзеге асыра алатын педагогикалық мәселелерi бойынша жiктеу үшін алдымен
АОЖ-рi шеше алатын мәселелердi қарастыру керек. Олар: пәндi оқудың
мақсатымен танысу, оның негiзгi ұғымдары мен тұжырымдарын түсiну; түрлі
деңгейдегi базалық дайындық жұмыстарын орындау; пәннiң практикалық
есептерiн шешу дағдысы мен ебдейлiктерiн қадлыптастыру; эксперименттiк
жұмыстар жасау дағдысын қалыптастыру; стандарты емес жағдайлардағы
есептердi шешу қабiлетiн қалыптастыру; зерттелетiн объектiлердi,
процесстердi игеру; бiлiмдi, дағды мен ебдейлiктi бекiту, орнықтыру; бiлiм
мен дағды деңгейiн бағалау.
Осы аталған педагогикалық мәселелердi шешу мүмкіндiгiне қарай АОЖ-рi
келесi топтарға жiктеледi: теориялық және техникалық дайындық құралдары;
практикалық дайындық; көмекшi құралдар; кешендi құралдар.
Бiрiншi топқа келесi АОЖ-ры кiредi: Компьютерлiк оқулық (КО) – баспа
оқулық негiзiнде жасалған, белгiлi бiр курс бойынша базалық Ұғымдар мен
процесстер жайлы мейлiнше толық материалдар қамтылған АОЖ; Бiлiмдi
тексерудiң компьютерлiк құралы (БТКҚ) – белгiлi пән бойынша студенттiң
теориялық бiлiмiн тексеруге арналған көпнұсқалы, көпдеңгейлi тапсырмалар
жүйесi.
Практикалық дайындық АОЖ-рi: Компьютерлiк практикум (КП) – пәннiң типтiк
есептерiн шығаруға және есептер арасын дағы байланыстарды анықтуға арналған
тапсырмалар жинағы; Компьютерлiк тренажер (КТ) – iс-әрекет дағдысын
қалыптастыруға және оған қатысты қабiлеттi дамытуға арналған құрал.
Көмекшi АОЖ-рi: Компьютерлiк лабораториялық практикум (КЛП) –
автоматтандырылған лабораториялық жұмыстар жинағы; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Tez için otomatik öğrenme sistemi oluşturmatekniği çalışması "Bilgi
süreçlerinin bilgisayar modelleme". Temel öğrenme süreçlerinin otomasyonu
bilgi ve yapısının optimizasyonu, hem de öğrenmesürecinin izlenmesi ve
değerlendiril mesiaraçlarının geliştirilmesi ve eğitimli becerileri
edinerek sunmanın farklı şekillerde bir kombinasyonu yoluylaöğrenme
sürecinin etkinliğini artıracaktır. Yerel alan ağları, elektronik kaynaklar
sunmak veuzak hizmet. Üretmek ve vb e - kitaplar, kitaplar süreli yayınlar,
referans ve öğretim materyalleri, tam metin veritabanları kolu; sistemi
sağlar süreci ve kitaplar, ders kitapları, dergiler, makaleler, notlar ve
haritacılık malzemeleri, ses ve video, ve diğerleri dahil olmak üzere
yayınların her türlü tarif.
В дипломной работе рассмотрена методика создания автоматизированной
обучающей системы по Компьютерное моделирование информационных процессов.
Автоматизация основных процессов обучения, позволяют повысить эффективность
процесса обучения за счет комбинации различных способов представления
информации и оптимизации ее структуры, а также за счет совершенствования
средств контроля и оценки процесса усвоения знаний и приобретения навыков
обучаемым. Обеспечения пользователей электронными ресурсами как в локальных
сетях, так и в системе дистанционного обслуживания. Система позволяет:
формировать и обработать полнотекстовых баз данных электронных учебников,
книг, периодических изданий, справочно-методической литературы и др.;
обработать и описать любых видов изданий, включая книги, учебники, журналы,
статьи, картографические материалы и ноты, аудио- и видеоматериалы, и
другие.
In the thesis, work the technique of creating an automated learning system
for "Computer modeling of information processes". Automation of
basic learning processes will improve the effectiveness of the learning
process through a combination of different ways of presenting information
and the optimization of its structure, as well as by improving the means of
monitoring and evaluation of the process of learning and acquiring skills
trained. Provide users with electronic resources in local area networks,
and in the remote service. The system allows you to: generate and handle
full-text databases of e-books, books, periodicals, reference and
instructional materials, etc.; process and describe any kind of
publications, including books, textbooks, magazines, articles, notes and
cartographic materials, audio and video, and others.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі
қалыптасқан жағдайы және олардың жалпы құрылымы ... ... ... .. 11
1.1 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы
құрал-жабдықтар және олардың ерекшеліктері 11
... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді
пайдалану және оның алғы шарттары 14
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінің атқаратын қызметтері 19
... ... ...
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының
автоматтандырылған жүйесінің оқу-әдістемелік қамтамасы ... ... 27
2.1 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы
автоматтандырылған оқыту жүйесінің силлабусы 27
... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы бойынша
зертханалық жұмыстарды орындау нұсқаулығы ... ... ... ... 36
2.3 Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсы бойынша
тест тапсырмалары 56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Диплом жұмысын орындау барысында келесі нормативтік
құжаттарға сілтемелер жасалынған:
• Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы;
• ҚП ХҚТУ-4.2.3-2009 Құжаттаманы басқару;
• ҚП ХҚТУ-4.2.4-2009 Жазбаларды басқару;
• УС-ХҚТУ-022-2013 Мамандықтар мен пәндердің оқу-әдістемелік кешендерінің
құрылымы, мазмұны, дайындау және бекіту тәртібі;
• УЕ-ХҚТУ-030-2013 Мамандық бойынша білім беру бағдарламаларының
педагогикалық стратегиясын әзірлеу ережесі;
• ЖН-СМЖ-065-2013 Мамандықтың негізгі оқу жоспарын дайындау.
АНЫҚТАМАЛАР
Диплом жұмысында төмендегі анықтамалар қолданылды:
Ақпараттық ресурстар — кітапханалар, мұрағаттар, қорларда, мәліметтер
бланкілерінде және басқа да ақпараттық жүйелерде жеке құжаттар немесе
олардың жиымдары түрінде шоғырланған мағлұматтар жиынтығы.
Автоматтандырылған оқыту жүйесі - оқытуды дербестендіру үшін арнайы
компьютерлік негіздегі техникалық, оқу-әдістемелік, лингвистикалық,
бағдарламалық, ұйымдастыру және т.б. қызметтік қамтамасыз ету кешені болып,
келесі функциялар: бастапқы білім деңгейін, үйренуші іскерліктерін, олардың
дербес ерекшеліктерін анықтау; оқу материалдарын даярлау –
түсіндірілетін мәтіндер мен оқылатын мәселе бойынша, оқу және бақылау
тапсырмалары бойынша иллюстрациялар; оқу материалын көрсету, оның
күрделілік деңгейі және ақпаратты беру қарқыны бойынша адаптациясы;
оқушының танымдық іс-әрекетін басқару; олардың жұмыс істеу қабілеттілік
көрсеткішін анықтау; меңгеру сапасына қорытынды бақылау жасау; материал
меңгеру процесінің көрсеткіштерін тіркеу және оған статистикалық талдаулар
жасалады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Диплом жұмысында төмендегі қысқартулар қолданылады:
• АОЖ – Автоматтандырылған оқыту жүйесі
• АПКМ – Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу
• КО – Компьютерлiк оқулық
• КП – Компьютерлiк практикум
• КЛП – Компьютерлiк лабораториялық практикум
• ТЖМ – Тапсырмалар жүйесi модулi
• ОИМ – Оқытушы интерфейсi модулi
• ОПБМ – Оқу процесiн басқару модулi
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XXI ғасырдағы Қазақстанның даму
стратегиясында бүкіл ішкі саясат жүйесінің ядросы білім, ал жоғары
технологиялардың дамуына мүмкіндік беретін ұлттың негізгі капиталы
шикізаттық ресурстар емес жоғарғы білімді мамандар болып табылады.
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында біздің ішкі және сыртқа
саясаттың 30 маңызды бағыттардың ішінде білімнің халықаралық
стандарттарын қамтамасыз етуге бағытталған ең маңызды стратегияларының
бірі ретінде ақпаратты таратудың жаңа формасы мен ақпараттық
технологияларға тоғысталған оқытудың мамандандырылған бағыттарын құру
мәселелері тұжырымдалған.
Бұл аспектіде, білікті мамандарды даярлау үдерісіндегі оқу-әдістемелік
жұмыстарды ұйымдастыруда жаңа концептуалды негіздерді өңдеу мен оқу
процесіне қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларға
негізделген автоматтандырылған оқыту жүйесін (АОЖ) енгізу, бүгінгі күндегі
кезек күттірмейтін өзекті мәселелердің бірі саналады. Автоматтандырылған
оқыту жүйелерін қолдану, пәнді оқыту процесін белсендіріп, жаңа
материалдарды меңгеруді жеңілдетеді, яғни студенттердің білімін тереңдетуге
және оқыту сапасын жоғарылатуға мүмкіндік туғызады [4].
Теориялық курстың ең маңызды тақырыптарын, практикалық және зертханалық
сабақтардың материалдарын оқыту процесінде стандартты және сонымен қатар
кафедраларда өңделетін арнайы бағдарламалар қолданылады. Компьютерлік
технологиялардың қолданылуымен құрылған оқыту жүйелері оқытудың техникалық
құралдарының арнайы түріне жатады және олар оқытушының еңбегін жеңілдетуге,
оны қиын жұмыстан босатуға бағытталған.
Техникалық мамандықтары бойынша білім алатын студенттер үшін, нақты
физикалық процестерді сипаттаушы есептерді шешуге арналған ақпараттық
процестерді компьютерлік модельдеуде, өтілетін пәндердің дәрістік
курстарын, практикалық сабақтар мен зертханалық жұмыстарды жүргізуде,
білімдерді аралық бақылауда, автоматтандырылған оқыту жүйелері қолданылады
[12].
Физикалық процестерді компьютерлік модельдеу, автоматтандырылған оқыту
жүйелерінің ерекше мүмкіндіктерінің бірі болған – күрделі техниканы қажет
ететін (немесе оларды қолдану мүлде мүмкін болмайтын жағдайларда), күрделі
математикалық өрнектерді талдау және тек қана сандық шешімге ие болатын
есептерді үлгілеу процесін жүзеге асыруда мүмкін болатын эксперименттік
зерттеулерді жатқызуға болады.
Қазіргі кезде компьютерлік модельдеу мен есептеу тәжірибесі ғылыми
танымның жаңа құралы мен маңызды әдісіне, сонымен қатар күрделі, сызықсыз
жүйелерді зерттеу қажеттілігінен туындаған жаңа ақпараттық технологияның
негізгілерінің біріне айналып отыр. Себебі, біздің қоршаған әлем туралы
біліміміз, сызықты және детерминирленген болып, ал процестер сызықты және
стохастикалық [18].
Компьютерлік модельдеу жүйелерінің артықшылығы ретінде – олардың жоғары
дәрежелі интеграциясы мен интерактивтілігін және нақты уақыт режиміндегі
қызметін айтуға болады. Сондықтан, ақпараттық процестерді өңдеуге
негізделген физикалық құбылыстарды модельдеу үшін қолданбалы
бағдарламалардың, графикалық және кестелік процессорларының, визуалды және
когнитивтік орталардың арнайы пакеттері пайдаланылады [7].
Егеменді еліміздің тірегі – білімді ұрпақ тәрбиелеп, кәсіби оқыту
болғандықтан, білімдегі оқытудың жаңа ақпараттық технологияларының бірі
және бірегейі болған автоматтандырылған оқыту жүйелерімен тығыз байланысты.
ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасырында, Қазақстан білім беру жүйесін
ақпараттандыру, еліміздің даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі
болып, білім беру үдерiсін ақпараттандыру – автоматтандырылған оқыту
жүйелерін пайдалану арқылы жетілдіру, дара тұлғаны бағыттап жекеше оқыту
мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үдерiсінің барлық деңгейлері
тиімділігі мен сапасын арттыруды көздейді. Білім беру жүйесін
ақпараттандыру үдерісінің басты мақсаты – замана талабына байланысты
ақпараттық қоғамның шарттарына сәйкес, оқушылар мен студенттерді тұрмыстық,
қоғамдық және кәсіптік өмір салаларына толық әрі тиімді араластыру болып
табылады.
Автоматтандырылған оқыту жүйесін пайдалану – ғылыми-педагогикалық іс-
әрекеттердің мазмұны мен формасын толықтыру негізінде оқыту үдерiсін
жетілдірудің бірден бір жолы. Компьютерлік желілерді, интернет жүйесін,
электрондық оқулықтарды, мультимедиалық технологияларды, қашықтан оқыту
технологиясын пайдалану жоғарғы оқу орындарындағы ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар кеңістігін құруға жағдай жасайды [10].
Ақпаратты-коммуникациялық технологиялар деп локальдық, аймақтық, бүкіл
әлемдік желілерде ақпарат алмасуды жүзеге асыратын қазіргі заманғы байланыс
құралдарының барлық түрін, бағдарламалық жүйелер мен кешендерді
(бағдарламалау тілдері, транслятор, копиляторлар, операциялық жүйелер,
қолданбалы бағдарламалық жабдықтарды дайындауға арналған арнайы пакеттер),
мультимедиалық, телекоммуникациялық, виртуальдық жүйелердегі ақпараттар
жиынтығын айтамыз.
Қазақстандағы білімді ақпараттандыру жүйесін одан әрі дамыту үдерiсін
оқып-үйренудің ақпараттық ресурстары болып табылатын программалық
құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың ақпараттық
қызметтерінің де ауқымы өте кең, мысалы, бақылайтын және тест жүргізетін
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары
болып табылатын электрондық оқулықтар және мультимедиялық программалар.
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының арнайы білім
беру жүйесіндегі ролі – ақпараттық білімдердің, ақпараттық орта мен адамның
өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда
кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын – ақпараттық
бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен айқындалып, қамтамасыз етіледі.
Жоғарғы білім беру жүйесін ақпараттандыру жағдайында Ақпараттық
процестерді компьютерлік моделдеу курсын оқытудың сапасын арттыру қажет.
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсын оқытуда оқытушы
студенттердің ой-өрісі мен танымдық қабілеттерін дамытуға өз ойын жеткізе
білу дағдыларын қалыптастыру мақсатында педагогикалық технологиялардың
тиімді түрлерін кеңінен қолданғандары дұрыс.
Ақпараттандырудың негізгі бағыттарының бірі болған білім беру саласын
ақпараттандыру, қоғамымызды құрайтын тұрғындардың ой-еңбегінің жемісі болып
табылатын ақпараттық ресурстарды күнделікті пайдалану ісі, қарқындап дамып
келе жатқан өскелең ұрпақты ізденістері мол шығармашылық бағытта тәрбиелеу
керек екендігін анықтап отыр.
Білім сапасын арттыруды жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни
еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде дәстүрлі технологияларды
тиімді жаңа типтегі ақпараттық технологияларға алмастыру, оларды дамыту мен
нақты түрде практикада жүзеге асыру шаралары.
Аталған мәселелерді жүзеге асыру бағытында зерттеу жұмысының негізгі
бағытын автоматтандырылған оқыту жүйесін қолданып студенттердің білім
сапасын арттыру деп таңдадық.
Зерттеудің мақсаты: білім беруді ақпаратттандыру жағдайында ақпараттық-
коммуникациялық және интерактивтік технологияларды оқу-тәрбие үдерiсінде
қолдану арқылы Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсын
оқытудың сапасын арттыру.
Зерттеудің міндеттері: білім беруді ақпараттандырудың тұжырымдамалық
негіздерін зерделеп, жаңа ақпараттық технологияларға салыстырмалы талдау
жасау арқылы оқытудың ақпараттық технологиясы мүмкіндіктерін айқындау;
оқытудың жаңа ақпараттық технологиясына негізделген Ақпараттық процестерді
компьютерлік моделдеу курсы бойынша автоматтандырылған оқыту жүйесін
мемлекеттік тілде әзірлеу.
Зерттеу нысаны – кәсіптік білімнің арнайы және жоғарғы мектептері мен
арнайыландырылған орта мектептердің жоғарғы сыныптары, ал пәні ретінде
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының автоматтандырылған
оқыту жүйесі қабылданды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: білім ақпараттандыру тұжырымдамалық негіздері
зерделеніп, автоматтандырылған оқыту жүйелеріне салыстырмалы талдаулар
жасалды және оқыту технологиялары мүмкіндіктері айқындалды; оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясына негізделген Ақпараттық процестерді компьютерлік
моделдеу курсы бойынша автоматтандырылған жүйесінің оқу-әдістемелік
қамтамасы мемлекеттік тілде әзірленді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі тарау мен
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің бүгінгі күндегі қалыптасқан
жағдайларына жасалған шолу мен талдаулар
1. Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі қолданыстағы құрал-жабдықтары
және олардың ерекшеліктері
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер жəне оларды жобалау мен оларды
оқыту үдерісінде қолдану – білім саласын ақпараттандырудың негізгі
бағыттарының бірі болып, жаңа ақпараттық технологияларға негізделген оқыту
əдістері мен осы саланың мамандарына заманауи талаптар қояды [13].
Ақпараттық технологиялардың басты құралдарының бірі – автоматтандырылған
оқыту жүйесі болғандықтан, компьютерлік технологияларды қолдану жүйесінің
тиімділігін арттыру керек. Ол үшін оның түрлері мен жұмыс істеу
қағидаларын, қолданылу мазмұнын тереңдету, ашық оқыту əдісімен ұштастыру
жəне дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Курсты оқытудың мақсаты – білім
берудің барлық салаларын тиімділеуде компьютерлік технологияларды қолданып
автоматтандырылған оқыту жүйелерін жасау жəне оларды пайдаланудың ғылыми
негіздерін игеру.
Əр түрлі мамандықтар бойынша оқу үдерісінде автоматтандырылған жүйелер
қолданылуда [14]. Жалпы алғанда, алуан түрлі білім салаларындағы
мағлұматтарды байланыстыру үшін, алдымен олардың негізін құрайтын жетекші
ғылыми ұғымдар, заңдылықтар, теориялар, идеялар, сондай-ақ ортақ іс-
əрекеттер анықталуы тиіс.
Негізінде автоматтандырылған оқу жүйесін құру үшін пəн оқытушылары мен
бірге – педагогтарды, психологтарды, бағдарламашыларды және т.б.с.с.
күштерін біріктіру қажет. Мультимедиялық құралдар, гиперсілтемелер, дизайн
мүмкіншіліктерін пайдалану қажеттілігі өзекті мəселелердің бірі
болғандықтан, автоматтандырылған оқыту жүйесін жасау үдерісінде негізгі
жетекші рөлді бағдарламашы мамандар алады.
Информатика, дискреттік құрылымдар, компьютерлік желілер және т.б.с.с.
курстар мен пəндерден жасалынған автоматтандырылған оқыту жүйелері
практикада кеңінен қолданылуда. Бұл автоматтандырылған оқыту жүйелерін
жасау – білім саласындағы ақпараттық жүйелер мамандығы түлектерінің, яғни
Aвтоматтандырылған оқыту жүйелері курсы негізінде алынған білім мен
біліктілік жəне машықтарының нəтижесінен көрінеді.
Мұндай жүйелерді құруда оқу материалының əдістемелік жағы ескеріліп,
тəжірибеден өткізілулері керек. Бұл оқу-əдістемелік құралдар HTML-де жəне
жоғарғы деңгейдегі тілдердің бірінде жасалынып, бір жүйеден басқа жүйелерге
өту процедуралары ұйымдастырылады және динамикалық, графикалық тəсілдерді
қолдану мүмкіндіктері дəстүрлі дидактикалық көрсету принципінде жаңа сапалы
даму дəрежесін береді.
Қазіргі уақытта автоматтандырылған оқыту жүйелерінің барынша көп саны
және оларды жасау жабдықтары жасалған. Оқыту материалдарының ұсынылуы
бойынша оларды үш негізгі түрге бөліп – жай қарапайым түрде, мультимедия
және гипермәтіндік құжаттар түрінде қарастыруға болады.
Сызықтық мәтін негізіндегі жүйелер. Қарапайым құжат түрінде, яғни
сызықтық мәтін түрінде материалды айтқанда кейбір мәтіндік тақырыптарды,
беттерді, сонымен бірге кейбір суреттерді қамтитын материалды елестетуге
болады. Берілген мәтінмен білім алушыны таныстыру алдын-ала анықталған
жағдайда, яғни ол өзгертуге болмайтындай етіп жүргізіледі. Өте жақсы
жағдайда нақты жүйе кейін адымдап қайта оралады немесе оқуды ең басынан
бастауды адымдайды.
Берілген нақты ұйымдастырылған жүйе қандай да тесттік бағдарламамен
өлшенбейді, ал егер ондай болса, онда барлығы неге қабілетті, бұл – білім
алушыға оқыған материал бойынша баға қою болып табылады, оқып үйренген
емес, оқып берген еңбегі үшін қою.
Мультимедиалық оқыту жүйесі [7]. Мультимедиялы оқу жүйелері оқу
материалының демонстрациясы мен теорияны біріктіруге рұқсат етеді. Сонымен
қатар компьютерлік имитатор түріндегі практикалық сабақтарды, тестілеу
жүйесін және барлық интерактивті компьютерлік оқулықтағы қосымша
материалдарды біріктіруге рұқсат етеді. Мультимедиялы оқулық тек қана
оқытушыны әрбір күндік функциядан тасымалдайды, ол сонымен қатар білім
алушының пәнге деген қызығушылығын маңызды жоғарылатады және білімді
жетілдіруді қамтамасыз етеді. Бірақ мультимедиялы жүйелер аппаратты
қолдауды талап етеді. Жадында үлкен көлемді алып отырады, оларды
қолданудың аймағын шектейді.
Гипермәтін негізіндегі жүйелер. Оқу жүйесінің үшінші түрі болып оқудың
гипертекстік жүйесі табылады. Гипертекст ішіне басқа мәліметтерге сілтеу
енгізілген өзге түсті мәтіннен немесе суреттен тұрады. Мәліметтер ішіндегі
парақтарда гипертекстік немесе жай, қарапайым сілтеулер асты сызылған
сөздер арқылы немесе белгіленген сурет көмегімен іске қосылады. Сол сөзді
немесе суретті тышқанмен шерткенде сонымен тығыз байланысты құжат пайда
болады. Ол құжаттар мәліметтер ішіндегі басқа парақтарда орналасып
бейнежазба, сурет немесе жазылған дыбыс күйінде болуы мүмкін.
Гипермәтіндік тәсіл пакетінің өңдеу жүйесі – электрондық каталогтарды,
CD-дискісінде жарнамалық басылымдар мен оқулықтарды, Internet-тегі
публикация және көмек жүйесін, сонымен бірге басқада электрондық оқулықтар
және қосымшалардың мультимедиасын жасап шығаруға арналған құрал.
Гипермәтіндік тәсіл – мәтінді, анимацияны, бейне суреттерді, дыбыстарды
толықтай біріктіре отырып, қазіргі стандартпен жауап беретін қосымшаның
күрделі және әдемі мультимедиасын жасауға мүмкіндік береді.
Пакеттің стандартты нұсқасы екі модульді құрайды: монтаждау столы
–редакциялаудың элементінсіз болып, ал тексеру бағдарламасы – қосымшаны
тексеруге және жалпы дизайнға арналған.
Пакеттің кәсіптік нұсқасы келесі модулмен толықтырылған: байланыс
бойынша ассистент – берілген ереженің өңдеушісі бойынша автоматты түрде
гипермәтіндік байланысты шығарады; мәтін бойынша ассистент – үлкен мәтінмен
гипертексті автоматты түрде ерекшелейді; құрылым бойынша ассистент –
өңделетін қосымшаның құрылымын тексеруге көмектеседі; орналастыру бойынша
ассистент – қосымша мультимедиясының дистрибутын автоматты түрде шығарады.
Жоғарыда көрсетілгендей, берілген пакет мультимедия-қосымшаның жұмысына
негізделген және оқу жүйесін құруға арналған арнайы құрал болып табылмайды.
Мұнда оқу жүйесінің жұмысы кезінде қажетті кейбір мүмкіндіктер бар, мысалы:
гипертекстпен байланысты автоматты түрде жоғарылату, құрылымды талдау
мүмкіндігі. Бірақ, ондай заттардың болмауы оқу жүйесінің сапалы жүруі үшін
бұл жүйелерді жарамсыз етеді.
АОЖ ерекшеліктері. Электрондық анықтамалықтар, энциклопедиялар,
газеттер, журналдар – АОЖ құралдарының анықталған түрі болып табылады.
Электрондық оқулықтың негізі ретінде олар электрондық кітапты, ал екінші
жағынан – диалогты оқу-бақылау бағдарламасын құрайды. Көпшілік жағдайда
электрондық оқулықтар қағаз оқулықтарды алмастырмайды, бірақ осы қағаз
оқулықтарға компьютерлік және толықтырушылық қызметін атқаруға тиіс. Бұл
жаңа білім технологиялары – дәстүрлі оқу технологиялары мақсатына жетуде
жаңа ақпараттық технологиялардың барлық ерекшеліктерін пайдалану
мүмкіндіктерін береді. Сонымен қатар, мұндағы қажеттіліктер өздігінен оқуға
немесе сырттай оқуға негіздделген білімді бақылаудың құрал-жабдықтары мен
оқу материалдарының сапасына тығыз байлынысты болады.
Бұл сұрақтар эталонды жауабы бар немесе таңдаулы түрде құрастырылған
әртүрлі тест тапсырмаларын жасауға арналған ақпараттық-логикалық негіздерді
қамтиды және олардың ең қарапайым түрі эталондық жауапты тест тапсырмасы
болып табылады. Тесттің бұл түрі оқу материалдары бойынша дайындалады және
альтернативті дұрыс емес жауапты өңдеуді қажет етпейді.
Келесі мәселе – қазіргі дербес компьютерлерде электрондық оқулықтарды
әзірлеу үшін бағдарламалық қабыршақты жасау болып, тест тапсырмаларымен
бірге, оқу материалдары арқылы жасалынатын жұмыстың диалогтық формасын және
тест тапсырмаларына арналған құрал-жабдықтарды қолданып, нәтижесінде
автоматтандырылған өңдеуді орындайды.
Осы ақпараттық-логикалық тәсілдер, оқу материалы және оқу жоспары
бағдарламасымен байланысты бақылау сұрақтарының жүйесі ретінде, тиімді
электрондық оқыту құралдарын және сапалы оқу жүйесін дамытуға адекватты
тәсіл болып табылады.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдамаларды [14] қорыта келе, компьютерлік
жүйелер мен дербес компьютерлердің диалогтық режимдері мен және т.б.
мүмкіндіктері, автоматтандырылған оқыту жүйелерінде қолданатын электрондық
оқулықтар мен ресурстарға негізделген жаңа ақпараттық технологиялардың
базасы болып және оның ішінде, қашықтан оқыту жүйелерінің технологиялық
базисі ретінде пайдалануға болады деп, сенім білдіреміз.
2. Автоматтандырылған оқыту жүйелеріндегі компьютерлерді пайдалану және
олардың алғы шарттары
Ақпараттық процестерді компьютерлік моделдеу курсының жоғары мектепке
курс ретiнде енгiзiлгелi берi курсты оқытудың белгiлi тәжiрибелерi
жинақталды. Сонымен қатар курсты оқытудың дидактикалық жүйесi де қалыптасып
қалды. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Бiлiм беру жүйесін
ақпараттандыруға бағытталған бағдарламасына байланысты бiрқатар шаралар
жасалуда.
Қазақстан Республикасындағы бiлiмдi ақпараттандыру жүйесін арықарай
дамыту процесiн оқып-үйренудiң ақпараттық ресурсы болып табылатын
автоматтандырылған оқыту жүйесін әзірлемей жүзеге асыру мүмкін емес.
Олардың атқаратын қызметтерiнiң де ауқымы кең, мысалы, бақылайтын және тест
жүргiзетiн программалар, компьютерлiк ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту
орталары, электронды оқулықтар және мультимедиялық программалар. Осы
оқытуға арналған программалық құралдардың әртүрлі нұсқаларын әзiрлеу
Республикалық бiлiм берудi ақпараттандыру ғылыми әдiстемелiк орталығының
негiзгi жұмысы болып табылады.
Қазiргi кезде негiзiнен бiлiм жүйесінiң барлық сатылары АОЖ жасаумен
шұғылданып келедi. Олар бiр-бiрiмен тығыз байланыстағы төртбөлiктен тұрады
олар: мотивациалы-мақсаттық, мазмұндық, операциялық және нәтижелiк бақылау
компоненттерi.
АОЖ мотивациалық-мақсаттық компоненттерi келесідей модульдердi
құрастырудан тұрады [5]. Модуль дегенiмiз – жергiлiктi, жүйелiк және
функционалдық бiлiм жиындары. Ол студенттiң өз танымдық әрекетiн
ұйымдастыратын “түйін” болып саналады.
АОЖ мазмұндық компонентi гипермәтiн арқылы жұзеге асырылады. Гипермәтiн
– терминдерден, ұғымдардан, әртүрлі концепциялардан, кестелерден,
графиктерден және диаграмммалардан тұратын мәлiметтер базасы ретiнде
берiлетiн ақпараттық оқыту ортасы. Мәтiндердi қазақ, орыс, ал кейбiрiн
ағылшын тiлiндегi дыбыстар арқылы айтуға болады.
Гипермәтiнбейнематериалдарыментолық тырылған.
АОЖ операциялық компонентi интерактивтi формада берiлген тапсырма
орындау арқылы жүзеге асырылады. АОЖ нәтижелiк бақылау компонентi тест алу
жолымен жүргiзiледi. АОЖ тестердiң екi түрi берiлген: бiр дұрыс жауабын
емесе бiрнеше дұрыс жауабы бар. Тест соңында студент өзi қателескен
сұрақтарды тексерiп көре алады, әрбiр тесттен соң сұрақтардың реттiк орны
ауыстырылып отырады.
Студенттер үшін АОЖ – ЖОО оқыған жылдардың барлығында да өздерi
толықтырылып отыраалатын және нәтижелiк емтиханға дайындалуға көмектесетiн
мәлiметтер базасы болып келедi. АОЖ-мен жұмыс iстеу әрбiр студенттiң өз
мүмкіндiгiн есепке ала отырып, оқып үйрену iсiн жеке дара жүргiзуi болып
саналады.
Мұғалiм үшін АОЖ бұл күнбе-күн дамытылып отыратын, ашық түрдегi
әдiстемелiк жүйе, оны әрбiр оқытушы өз педагогикалық тәжiрибесiндегi
материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетiлдiре алады.
АОЖ студенттердiң сыныптан тыс өз бетiмен жұмыс iстеуiне толық мүмкіндiк
туғызады. Жүйенiң модульдiк жүйеге негiзделiп құрылғаны, осы құралдың
тиiмдiлiгiн айқындай түседi. Модульдердi бөлуде грамматикалық
заңдылықтардың лексикалық тақырыптарға сәйкес келуi негiзге алынған.
АОЖ – дисплей экранында көрiнетiнжай ғана мәтiн емес, ол студентке өз
жолымен керектi материалдарды жеке меңгеруге арналған күрделі, көпқажеттi
бөлiмдерiн қайталап, игеру тәсiлi мен логикасында өзiне тән етiп таңдап
алып, осы сәтте ең керек деген материалды қарап шығуға мүмкіндiк бередi.
Оның гипер мәтiнi нақты құрылымдардан тұрады да, бiр-бiрiмен тығыз
байланысқан ықшам логикалық жүйе болып табылады. Бұл жүйемен танысу арқылы
студент практикалық негiзде алгоритмдiк ойлау қабiлетiн дамыт аалады. Ал
өзiне қажеттi мәлiметтi компьютер жадының керектi ұясынан iздеп таба бiлуде
әрбiр баланың бұгiн талап етiлетiн стратегиялық ойлау қабiлетiн
қалыптастырады.
Модульдерде берiлген алгоритм студенттерге өз бетiмен жұмыс iстеу
мүмкіндiгiн бередi. Мұнда сабаққа деген қызуғушылық пайда болып, бiлiм алу
кезiндегi олардың белсендiлiгi артабастайды. АОЖ пайдалану мұғалiмнiң де
ғылыми-әдiстемелiк потенциалын дамытып, оның сабақ үстiндегi еңбегiн
жеңiлдетедi.
Оқытудың әр сатысында компьютерлiк тесттер арқылы студенттi жекелей
бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтiндер түрiнде, мультимедиялық, бейне
және дыбыс бөлiмдерiнiң бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды iске
асыруға көп көмегiн тигiзедi.
Барлық оқулықтардың материалдарын модульдiк түрде қарастыру оның
мазмұнын бiрыңғай тұрғыдан қарастыруға негiзделген. Студенттердiң танымдық
ерекшелiктерi мен жас өзгешелiктерiне байланысты ғылыми теориялық ұғымдар
жүйесi арқылы жалпыдан жалқыға, абстрактылықтан нақтылыққа көтерiлу
мұғалiмнiң бұрынғы ролiн өзгертедi. Ендi мұғалiм бiлiм мен ақпарат беретiн
тұлға емес, ол алға қойылған мақсатқа жету жолындағы керектi мәлiметтердi
әр жерден тауып керектi мәлiметтердi әр жерден тауып алуға көмектесетiн
кеңесшi әрi әрiптеске айналып кетедi.
Әлi де көп жұмыстар атқарылуы тиiс, мектептiң, кәсiптiк оқу орындары,
колледждердiң, жоғары мектептiң және қосымша бiлiм беретiн курстар
пәндерiне байланысты көптеген оқулықтар шығарылуы тиiс.
АОЖ информацияны бейнелеудiң көптеген түрлерi қолданылады [1]: мәтiн,
гипермәтiн, графика, гиперграфика, видео, анимация, дыбыс, интерактивтi
үшөлшемдi бейнелер және және және т.с.с.
Пайдаланылатын формалар мен форматтарды келесi факторларға сүйене отырып
таңдау қажет: АОЖ қамтитын информациялық компоненттердiң көлемi мен
сипаттамалары; Информациялық компоненттердiң дидактикалық мәнi мен өнiмнiң
дидактикалық және функционалдық сипттамалары; өнiмнiң көлемiне қойылатын
шектеулер; жоспарланған өнiмнiң программалық және техникалық сипаттамалары;
АОЖ жасауда қолданылатын инструменталдық құралдардың мүмкіндiктерi.
Мәтiн және гипермәтiн. Қазiргi уақытта барлық дерлiк АОЖ мәтiндiк және
гипермәтiндiк компоненттер қолданылады. Информациялық компоненттердi
бейнелеудiң Бұл түрін жасауда қосымшалар құрудың кез-келген инструменталдық
құралдарының көмегiмен iске асыруға болады.
Информация бейнелеудiң бұл түрі өте кең тарағандықтан бұған толық
тоқталмасақ та болады. Дегенмен қолданылатын гипермәтiндер типтерiн анықтау
мәселесiн қарастырып өтейiк. Олардың келесi негiзгi типтерi бар: ағымдық
беттегi не кадрдағы информацияны бейнелеу формасын өзгерту; ағымдық
кадрдағы не беттегi мазмұнға байланысты функцияны шақыру; ағымдық беттiң
келесi фрагментiне өту; қосымша терезенi шақыру; тапсырмалар жүйесін
шақыру; сыртқы қосымшаны шақыру.
Графика және анимация. Суреттi бейнелеу тәсiлi бойынша графикалық
компоненттер матрицалық (растрлық), векторлы және функционалдық болып
бөлiнедi.
Матрицалық сурет пикселдер деп аталатын нүктелерден тұратын екi өлшемдi
массив. Пиксел матрицалық бейненiң “минимал”өлшемдегi элементi болып
табылады. Оның атрибуттары басқа нүктелерден тәуелсiз болады. Векторлық
бейнелер оның типтiк элементтерiне сәйкес келетiн векторлық графикалық
примитивтер жиынтығы. Бейнелеуде қолданылатын графикалық примитивтер
векторлық графиканың негiзгi сипаттамасы. Мысалы, түсi, ұзындығы, қалыңдығы
берiлген белгiлi бiр бұрыш бойынша бағытталған және координаталары
көрсетiлген нүктеден басталатын түзу, және және т.с.с.
Векторлық графика жазықтағы ғана емес кеңiстiктегi (үшөлшемдi)
графикалық суреттердi бейнелей алады. Сонымен қатар векторлық бейнелер
масштабтау кезiнде күрделі трансформацияларға (бұру, қисайту, созу, қысу,
және және т.с.с.) қиындықсыз түсе алады.
Функционалдық бейнелер графикалық қосымшалар арқылы салынады. Мысалы,
АОЖ оқыту процесiнде кейбiр бақылау жұмыстарының нәтижелерiн диаграмммалар,
графиктер түрінде бейнелеуi мүмкін. Осы кезде арнайы құрылған қосымшалардың
көмегiмен оларды тұрғызу оңай әрi жылдам орындалады.
Графикалық информациялық компоненттердiң басқа түрлерi арнайы әрi терең
зерттеудi талап ететiн болғандықтан, оның класссификациялық схемасындағы
басқа түрлерiне тоқталудың қажеттiлiгi шамалы. Дегенмен анимациялық
графиканың АОЖ құруда пайдасы мол болғандықтан оған қысқаша тоқталып
өтелiк.
Анимациялық графика екi тұрге бөлiнедi: суреттiк және слайттық. Суреттiк
және спрайттық анимацияға кадр терезесiнiң не беттiң шекарасында қозғалатын
графикалық компоненттер кiредi. Қазiргi уақытта .jpeg, .gif, .png, .tiff
форматтағы анимациялық файлдар көптеп қолданысқа енген.
Дыбыстық компоненттер. Дыбыстық сигналдардың цифрлық бейнеленуi үздіксіз
аудиосигналдың уақытқа және деңгейге қатысты дискреттелiп берiлуi арқылы
жұзеге асырылады. Цифрлық түрде сигнал амплитуда мәндерiнiң тiзбектерi
арқылы сипатталады. Мұндай бейнелеу импульстi-кодты модуляция (PCM – Pulse
Code Modulation) деп аталады.
Қазiргi заманғы технологияларда дыбысты цифрлық өңдеу үшін 2-ден 192 кГц
аралығында жатқан жиiлiктiң өтуiн санау пайдаланылады. АОЖ 16-44 кГц
аралығында жатқан жиiлiктi қолданған тиiмдi. Дыбыстық сигналдар едете
аудиоплатаға орнатылған синтезатордың көмегiмен шығарылады.
Дыбысты сипаттайтын файлдар .midi форматта болғаны жөн. Бұл файлдар .mid
типтi болып келедi. .midi форматтағы файлдардың артықшылығы олар, микрофон
арқылы жазылған дыбыстық эффектiлердi орындағанда қатесiз, ауытқуы
байқалмайтындай болады.
Windows жүйесінде цифрлық дыбыстарды сақтау үшін .wav форматы
қолданылады. .wav форматтағы файлдарда дыбыстық жиiлiктен басқа қосымша
қызметшi информация да сақталады. Сондықтан оның көлемi едәуiр үлкен болып
келедi.
Видео және анимация. Дәстүрлі видекомпонент екi синхронды орындайтын
құрылымнан тұрады: визуалды (видежол) және дыбыстық.
Видеожол қозғалыссыз графикалық бейнелерден тұратын кадрлар тiзбегiнен
тұрады. Видеокомпоненттер мен анимацияның арасындағы айырмашылық осы
бейнелердiң сипаттамалары арқылы ажыратылады. Видеокадрдағы бейнелер шынайы
болып келедi. Оның бастапқы көзi ретiнде шынайы объектiлердiң фото - не
видео түсiрiлiмдерi алынады. Ал анимациялық компоненттердегi бейнелер
жасанды болып келедi. Яғни олар графикалық редакторлар не геометриялық
модельдеу жүйелерiнiң көмегiмен даярланады. Қазiргi кезде мұндай
анимацияларды жасауда Autodesk фирмасының AutoCad, 3D Studio Max, және және
т.с.с. программалық өнiмдерi кеңiнене қолданыс табуда.
Интерактивтi үшөлшемдi бейнелеу. Дәстүрлі графикалық компоненттердiң
ортақ кемшiлiгi олардың интерактивтi мүмкіндiгiнiң төмендiгiнде болып
саналады. Мұндай мүмкіндiк ретiнде бейненi масшатбтау, орындалуды ұзуқайта
жалғау, анимацияның кадрларын, жылдамдығын басқару, кадрлап орындау, және
және т.с.с. қабылданады. Информацияны бейнелеудiң мұндай мүмкіндiгiн iске
асыру үшін АОЖ құрамына кiретiн барлық компоненттердi бастапқы қалпында
қолдан жасап шыққан жөн. Ол үшін интерактивтi графикалық компонент құру
үшін жоғарыда келтiрiлген информацияны бейнелеудiң түрлі компоненттерiнiң
iшiнен функционалды құрылатындарын таңдап алған тиiмдi. Бұл АОЖ құруды
кұрделендiргенмен, оның ақырғы нәтижесiне үлкен оң әсерiн тигiзедi. Себебi
сапалы АОЖ құру үшін оның құрамындағы информациялық компоненттер
интерактивтi болуы тиiс.
Компьютерлік моделдеу курсының мазмұнын құрылымдау иерархиялық
деңгейлерге бөлiнген құрылымдық бiрлiктерге жiктеу, олардың көлемдiк
сипаттамаларын бағалау және пән мәселелерiнiң ашу және және т.с.с. оқу-
әдiстемелiк жұмыстарды түрлендiрумен, жүйелеумен сипатталады.
АОЖ құныдылығы оның қолданыс аумағының көп бағыттылығына байланысты
болады. Мазмұн тарапынан көп бағыттылық үш аспектiнi қамтиды: оқу
материалының түрлі деңгейде жүргiзiлуi; түрлі мамандықтар мен пәнаралық
байланыс; оқушының бастапқы дайындығының түрлі деңгейi.
АОЖ мазмұнын құрылымдаудың базалық екi принципi [10]: тақырыптық және
уақыттық (оқу үдерісінде шешiлетiн педагогикалық мәселелер бойынша).
Бiрiншi принцип дәстүрлі оқулық мазмұнына ұқсас келетiн пәннiң
иерархиялық құрылымы болып табылады. АОЖ құрамында ол мамзұн блогында
жүзеге асырылады. Тақырыптық құрылым мазмұнның негiзгi компоненттерiнiң
құрамы мен бағыныштылығын бейнелейдi.
Пән мазмұнын құрылымдаудың екiншi тәсiлi бойынша, ол құрылымдық
бiрлiктердiң тiзбегiне бөлшектенедi. Бұл оқу сабақтарына ұқсас (лекциялар,
жаттығулар, аралық бақылаулар, және және т.с.с.) болып келедi. Мұндай
құрылым оқытуды ұйымдасқан түрде өткiзудiң әдiстемелiк бағытталған және
дәстүрлі құрлымы болып табылады.
АОЖ жоғарыда атап өтiлген принциптердiң екеуiн қатар пайдаланған тиiмдi.
Яғни мазмұн алдымен тақырыптық негiзде құрылымданады, сонан соң бұл
құрылымға әдiстемелiк бағытты бейнелейтiн уақыттық принцип iске асырылады
(1-кесте).
1-кесте
Тақырыптық принцип Уақыттық принцип
1. Компьютерлік моделдеу 1-сабақ.
1.1.Кіріспе. Компьютерлік моделдеу процесі,
мақсаты мен міндеттері және даму тарихы
1.2.Компьютерлік моделдеу процесінің негізгі
түсініктері мен классификациясы
1.3.Компьютерлік моделдеуді ұйымдастыру, 2-сабақ.
негізгі этаптары мен принциптері
3-сабақ. Зертханалық
жұмыстарды орындау
1.4.Экспериментті жоспарлау. Компьютерлік
моделдеу процесінің нәтижелерін талдау және
өңдеу әдістері.
Пән мазмұнын құрылымдауды бастау алдында келесi мәселелердi шешiп алу
қажет: тақырыптық жiктеу деңгейiнiң тереңдiгiн, яғни оқу материалының
иерархиялық деңгейлерiн анықтау; әрбiр деңгейге сәйкес құрылымдық
бiрлiктердiң типтерiнiң атауларын анықтау; мазмұнның құрылымдық
бiрлiктерiнiң бейнелену формасын айқындау.
Тақырыптық жiктеу деңгейiнде, яғни оқу материалының иерархиялық
деңгейлерi үш деңгейден аспауы тиiс. Бұлай болмаған жағдайда оқу материалы
өте күрделі болып, оқушыға оны пайдалану ауыр болады. Құрылымдық бiрлiктер
типтерiнiң атаулары түрлі болып келуi мүмкін. Бiрақ онда сабақ кезiнде
қолданылатын шартты атаулар (лекция, практика, семинар, және және т.с.с.)
қолданылмауы керек.
Мазмұнның құрылымдық бiрлiктерiнiң бейнелену формасын екi түрлі
технологиялық бағытта болуы мүмкін: кадр – тақырып мазмұнына сәйкес мәтiн,
графика, аудио, видео элементтер жиынтығы; модуль – көптеген кадрлардан
және гиперсiлтемелер көмегiмен шақырылатын iшкi модульдерден тұратын
құрылымдық компонент.
Қорыта айтқанда, пән мазмұнын құрылымдап, оларды тек қана тарауларға,
тақырыптарға бөлiп қана қоймай, тақырыптар арасындағы байланыстарды
айқындау, құрылымдық бiрлiктердiң ерекшелiктерiн анықтау, құрылымдық
бiрлiктердiң бейнелену формаларын анықтау сияқты мәселелердi шешiп алуға
келiп саяды.
1.3 Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы
және олардың негiзгi модулдерінiң атқаратын қызметтерi
Автоматтандырылған оқыту жүйелерінің жалпы құрылымы келесi негiзгi
құрылымдардын тұрады:
Курс мазмұнының оқыту жүйесінде Ақпараттық процестерді компьютерлік
моделдеу курсының құрылымданған және ақпараттық-логикалық байланыстырылған
оқу материалдары, тест тапсыру жүйесi, терминдер сөздiгi енгiзiлген.
Тапсырмалар жүйесінде “үлгiмен оқыту” әдiсiн жетекшiлiкке алып
құрыстырылған лабораториялық жұмыстар және “жеңiлден-күрделіге” принципi
бойынша берiлген және оқыту бағдарламасына сай құрастырылған көпнұсқалы
тапсырмалар жүйесi бар. Бұл жүйе оқытудың екiншi тәсiлi ретiнде ұсынылып
отыр, оқушы өз деңгейiн қарай алдымен оқу материалдарын шолу жасай ма,
әлде бiрден тапсырмалар жүйесіне өтiп, оқу материалдарынан сiлтемелер
арқылы мәлiмет алып отырады ма өзi шешедi.
Бүгiнде жүргiзiлiп жатқан зерттеулер компьютерлiк оқыту программаларының
тиiмдiлiгiн көпшiлiк жағдайларда оның интерфейстiк жүйесіне байланысты
болатындығын көрсетуде. Программаның безендiрiлуi үйренушiлердiң ынтасына,
материалды қабылдау жылдамдығына, және және т.с.с. маңызды көрсеткiштерге
тiкелей әсерiн тигiзедi. Сондықтан оқыту программасының интерфейсiн жобалау
мәселесiн ғылыми негiзде, әбден ойластырылған жүйелi түрде қарастыру қажет.
Оқытушы жүйесінде оқытушыға оқу материалдарының, көпнұсқалы тапсырмалар
жүйесінiң, тест сұрақтарының қосымшалары ашылады. Олардың көмегiмен оқытушы
оқу материалдарын, тапсырмаларды, тест сұрақтарын өзгертiп, толықтырып,
жетiлдiрiп отыруына болады. Қосымшаларды шақыру тек оқытушы бiлетiн пароль
көмегiмен ғана орындалады.
Шет ел психологтарының еңбектерiнде компьютерлiк програм-малардың
безендiрiлуi жайлы көптеген зерттеулер жүргiзiлген. “Жақсы интерфейс -
ыңғайлы аяқ киiмге ұқсас, - деп жазады атақты безендiру маманы М.Донской.
– Оған ешкiм көңiл бөлмейдi. Көңiл аударған кұнде де, “Мұнда тұрған не бар”
– дейдi. Ал нашар интерфейс барлық жүрттың назарында. Шындығында жақсы
ұйымдастырылған интерфейстi пайдаланушы байқамайды, өйткенi ол программаның
ажырамас функционалдық бөлiгi ретiнде қабылданады”.
“Қазiргi кездегi компьютерлiк программалар мен олардың безендiрiлуi
адамның қабiлетi мен қызығушылығын ескермей құрылуда, ал бұл адам-машина
қатынасының көптеген облыстарын зерттелмей қалуына себеп болуда-, дейдi,
шет ел психологтары С.Эллиот пен Дж. Брзезинский ”.
Де М.Верней мен З.Л.Бердж интерфейс жөнiнде былай деп жазады: “Оқыту
программасының интерфейсi нашар болса, өте жақсы жазылған курстың мазмұны
да игерiлмей қалады. Себебi пайдаланушы өзiнiң көп уақытын интрфейспен
танысуға жұмсайды. Сондықтан алдымен интерфейстi дұрыстап құру қажет,
үйренушi мен программаның өзара байланыс схемасын тиянақты зерттеу қажет”.
Шет ел және Ресей мамандарының зерттеулерi негiзiнде компьютерлiк оқыту
құралдырының интерфейсiн құруда келесiлердi ескерген жөн:
Безендiруде жүйелiк бағытты қолданудың ерекшелiктерi. Жүйелiк бағыт
жүйелiк безендiрудiң негiзi, ол құрылып жатқан үлгiнi жобалау мен жасау
процесiне, оны пайдалану мен оның ары қарай жұмыс iстеуiне әсерiн тигiзетiн
факторлардан құралатын шығармашылық жобалаудың ерекше түрі. Бұл бағыт
программаны безендiруде дәстүрлі кiтаптық әдiстерден басқа, информатика,
семиотика, құрылымдық, лингвистика, документалистика, функционалдық,
коммуникативтiк, компоненттiк, құндылық т.б. сияқты бағыттарды пайдалануға
мүмкіндiк туғызады.
Семиотиканы (таңбалар мен таңбалық жүйелер жайлы ғылым) пайдалану
информацияны түрлі құрылымдарда құруда оның жалпы мағынасының жоғалып
кетпеуiн қамтамасыз етедi. Негiзгi оқу материалдарының мазмұны мен
құрылымына қойылатын талаптарды анықтау. Үйренушi жаңа оқу материалымен
алғаш танысқан кезiнде материал мәтiнi мен осы материал жайлы өзi бiлетiн
информацияны салыстырудан бастайды. Мұндай салыстыру үйрену тиiмдiлiгiн
арттырады және Бұл оқу материалының психологиялық негiзiн, логикалық
байланыстарын көрсету деңгейiне тәуелдi анықталады.
Электрондық түрдегі оқу материалына және оның берiлуiне қойылатын
талаптар үйренушiнiң жаңа информацияны қабылдау қабiлеттiлiгiн және
қызығушылық деңгейiн анықтауға да тiкелей байланысты.
Оқу материалына қойылатын негiзгi талаптар:
• мазмұндалу мәтiнi өте қысқа және максимум жаңа информация қамтуы керек.
Үлкен көлемдегi мәтiндi экранынан оқып, түсiну өте қиын;
• үйренушi бiлетiн сөздер мен қысқартуларды пайдалану. Бұл үйретушiнiң жаңа
сөздердi үйрену және есте сақтауын жоғарылатады;
• семантикалық байланыстағы информациялық элементтердi топтастыру қажет.
Мұны құрылымдық принцип арқылы жұзеге асыруға болады;
• өте маңызды информация экранның сол жақ жоғары бұрышында орналасуытиiс.
Себебi зерттеулер көрсеткендей адамның назары алғашқы болып, экранның осы
бөлiгiне аударылады;
• абзацтың негiзгi идеясы оның алғашқы жолдарында берiлуi керек. Бұл
абзацтағы алғашқы (соңғы) ойлардың жақсы есте сақталуына байланысты;
• графикалық материал мәтiнмен ұйлесiмдi түрде құрылуы тиiс.
• күрделі модельдік құрылымдарды бейнелейтiн иллюстрациялар ( схемалар,
карталар және т.с.с) подсказкамен қамтамасыз етiлуi тиiс;
• оқыту материалының мәтiнi дыбыстық эффектiлерiмен толықтырылуы керек. Бұл
информация қабылдау қабiлетiн жоғарылатады.
Iздестіру, жылжыту, гиперсiлтемелер жүйесін ұйымдастыру. Оқу
материалында бағдар алу оның мазмұндық, көрсеткiштiк, жылжу, ауысу,
сiлтемелер жүйесінiң қаншалықты тиiмдiұйымдастырылғанына тәуелдi.
“Бiрде-бiр үлкен кiтап сiлтемесiз болмауы керек. Сiлтемесiз кiтапты
терезесi жоқ ұймен, көзi жоқ денемен салыстыруға болады. Ал бұларды қолдану
оңай емес” -дейдi, Я.А.Коменский.
Iздестіру, жылжыту, гиперсiлтемелер жүйесi келесi талаптарды
қанағаттандырулары тиiс: электрондық оқулықты оқытудың негiзгi этаптарын
бейнелейтiн графикалық схема орналасқан кiлттiк экраны болуы тиiс. Бұл
үйренушiге өзiнiң оқытудың қай кезеңiнде екендiгiн бiлiп отыруға мүмкіндiк
туғызады; гиперсiлтемелер оқулықтың қай түсына алып баратынын дәл және анық
көрсетiп тұруы керек; гиперсiлтемелердiң асты сызылатындықтан, оқулықтың
материалында асты сызылған мәтiн бөлiктерi болмауы тиiс; оқу материалы бiр
немесе екi беттен аспауы керек; гиперсiлтемелер тiзбегiнде олардың келесi
қадамы қатаң логикаға сүйенiп құрылуы керек (Қайда алып барады? Ненi
көрсетедi? Қажет пе?). программаның мiндеттi түрде іздестіру жүйесi болуы
қажет және кiлттiк сөздер мен мазмұн элементтерi арасындағы мета-тэгтер
дұрыс қойылуы тиiс.
Информацияны құрылымдау процесiн, жылжуды және
гиперсiлтемелердiұйымдастыруды бiлiмдi бейнелеудiң автоматтандырылған
құралдарын қолданғанда тиiмдi болады.
Түстер мен формаларды қабылдаудың физиологиялық ерекшелiктерiн ескеру.
Адам көру сезiмiнiң көмегiмен 180 түрлі түстi қабылдай алады. Түс пен оның
қосылыстарының безендiру мүмкіндiгi шексiз. Түрлі түс адамның көңiл-күйiне
түрліше эмоциялық әсер ететiнi белгiлi.
Кей түстер адамды дем алдырса, кей түстер шаршатады. Сонымен түстер
комбинацмясы да адамға түрлі әсер бередi.
Оқыту программаларын жобалағанда түстер мен формаларды қабылдаудың
келесi физиологиялық ерекшелiктерiн ескеру керек:
• қызыл, қызғылт, сары түстер адамға тiтiркендiргiш ретiнде әсерiн
тигiзедi. Мұндай әсер адамның нерв клеткаларын белсендiрiп, информацияны
қабылдау қабiлетiн жоғарылатады;
• көк, көгiлдiр, жасыл дем алдырушы, ұйқы келтiргiш түстер;
• қоңыр,ашық-қызыл,сұр, жасыл-сарғыш түстер нейтрал түстер;
• екi түстiң қосылысы, фон мен таңба түстерi көру ыңғайлылығына әсер етедi.
Кейбiр түстер жұбы тек шаршатып қоймай, стресс жағдайына дейiн жеткiзуi
мүмкін (мысалы, қызыл фонда жасыл түспен көрiнген әрiптер);
• программада қолданылатын шрифттердi таңдауда келесілердi ескерген жөн:
бас әрiптер кiшi әрiптерге қарағанда ауыр қабылданады; тұзу сызықтар
арқылы жазылған цифрлар жеңiл қабылданады; және және т.с.с.
• шрифт пен фонның ең жақсы қабылданатын жұптары: қара-көк фонда ақ
әрiптер, ақ фонда қара әрiптер, көк фонда сары әрiптер;
• ақ фон түр-тұрпаттың ең күштi құралы болып табылады;
• кез-келген фондық сурет пайдаланушының көзiн тез шаршатып, материалды
қабылдау тиiмдiлiгiн төмендетедi.
• адамның санасына мультипликация да қатты әсер етедi, анық, ашық түстi
сутетер жылдам ауыстырылып отырса санада оңай сақталады;
• құрамында қозғалып тұратын объектi (анимация) бар оқу материалын қабылдау
өте қиын, себебi қозғалып тұрған объект адамның назарын өзiне аударады.
”Анимациялық интерфейс – өте күштi қару, сондықтан оны аса сақ қолдану
қажет. Әлемдi таң қалдырамын деген әрекет көп жағдайларда, пайдаланушының
тез шаршауына соқтырады да, Бұл өз тарапынан бұкiл жүйенiң жұмысын
қабылдамауға әкеледi”,- деп жазады М.Донской.
Ендi Электронды оқулықтың сыртқы құрылымын, яғни пайдаланушыға көрiнетiн
элементтерiн қарастырайық. Электронды оқулықтың қүндылығы әрине, оның
тақырыптық мазмұнында. Егер оқулық кейiн сынақ не емтихан тапсырылуы тиiс
пәннен болса, онда бiр материалды үш түрлі құрылымда берген жөн:
Мазмұндау мәтiн, сурет, кескiн, схема, кесте, график және және т.с.с.
түрінде берiледi. Сонымен қатар мұнда, қарапайым оқулықта мүмкін емес,
анимация, видео, дыбыстық эффектiлер сияқты компьютерге тән элементтер
орын алуы мүмкін.
Схемокурс – оқулықтың мазмұнын қысқартылған мәтiн – график түрінде
бейнелеу. Бұл оқу материалының құрылымын, ондағы негiзгi идеяларды түсiнуге
септiгiн тигiзедi. Оқулық мазмұнын графикалық образдар арқылы бейнлеу
мазмұнды ассоциативтi түрде есте сақтауда үлкен көмек бередi.
Өзiн өзi бақылаудың тестiк жүйесi – оқу материалының мазмұны арнайы
интерактивтi жүйенi пайдалану арқылы сұрақтар мен жауаптар түрінде
берiледi. Тестiк жүйе көбiне алынған бiлiм деңгейiн тексеруге
арналғандықтан, пайдаланушы үшін оқулықтың ең қызықты бөлiгi болып табылуы
да мүмкін. Жүйе оқулықтың авторлары құрған тест сұрақтар қорынан тұрады.
Бұл тестер қорын сынақ және емтихан қабылдау кезiнде де пайдалануға болады.
Оқу материалының бұлай үш түрде берiлуi, пайдаланушының бiр оқу
материалын бiрнеше рет қайталап шығуына мүмкіндiк туғызады. Бұл оқу
материалын есте сақтауды жақсартады.
Қазiргi ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану негiзiнде
жаңа педагогикалық әдiстердi қалыптастыруға бағытталған бiлiм беру жүйесін
ақпараттандыруды зерттеу iстерi оқулықтар шығарумен қатарласа немесе оның
алдында атқарылуы керек.
Автоматтандырылған оқыту жүйелерін жасау және қолдану үшін оның
түрлерiнiң мүмкіндiктерi мен ерекшелiктерiн бiлу керек. Негiзгi АОЖ түрлерi
келесi белгiлерi бойынша топтастырылады: пән мазмұнына бойынша; жүзеге
асыраалатын педагогикалық мәселелерi бойынша; оқу материалын қамту көлемi
бойынша; телекоммуникациялық пайдалану мүмкіндiгi бойынша; оқыту деңгейi
бойынша; информацияны бейнелеу формасы бойынша.
Пән мазмұны бойынша АОЖ-рi жаратылыстану, гуманитарлық, техникалық
мазмұндағы болып бөлiнедi.
Жүзеге асыра алатын педагогикалық мәселелерi бойынша жiктеу үшін алдымен
АОЖ-рi шеше алатын мәселелердi қарастыру керек. Олар: пәндi оқудың
мақсатымен танысу, оның негiзгi ұғымдары мен тұжырымдарын түсiну; түрлі
деңгейдегi базалық дайындық жұмыстарын орындау; пәннiң практикалық
есептерiн шешу дағдысы мен ебдейлiктерiн қадлыптастыру; эксперименттiк
жұмыстар жасау дағдысын қалыптастыру; стандарты емес жағдайлардағы
есептердi шешу қабiлетiн қалыптастыру; зерттелетiн объектiлердi,
процесстердi игеру; бiлiмдi, дағды мен ебдейлiктi бекiту, орнықтыру; бiлiм
мен дағды деңгейiн бағалау.
Осы аталған педагогикалық мәселелердi шешу мүмкіндiгiне қарай АОЖ-рi
келесi топтарға жiктеледi: теориялық және техникалық дайындық құралдары;
практикалық дайындық; көмекшi құралдар; кешендi құралдар.
Бiрiншi топқа келесi АОЖ-ры кiредi: Компьютерлiк оқулық (КО) – баспа
оқулық негiзiнде жасалған, белгiлi бiр курс бойынша базалық Ұғымдар мен
процесстер жайлы мейлiнше толық материалдар қамтылған АОЖ; Бiлiмдi
тексерудiң компьютерлiк құралы (БТКҚ) – белгiлi пән бойынша студенттiң
теориялық бiлiмiн тексеруге арналған көпнұсқалы, көпдеңгейлi тапсырмалар
жүйесi.
Практикалық дайындық АОЖ-рi: Компьютерлiк практикум (КП) – пәннiң типтiк
есептерiн шығаруға және есептер арасын дағы байланыстарды анықтуға арналған
тапсырмалар жинағы; Компьютерлiк тренажер (КТ) – iс-әрекет дағдысын
қалыптастыруға және оған қатысты қабiлеттi дамытуға арналған құрал.
Көмекшi АОЖ-рi: Компьютерлiк лабораториялық практикум (КЛП) –
автоматтандырылған лабораториялық жұмыстар жинағы; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz