5-7 сынып оқушыларына технология сабақтарында ағашты өңдеудің әдістемесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ
ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5.7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының ««Технология» оқу бағдарламасындағы мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 5.7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды
баулу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгерту ... ... ..28
2.3 5.7 сынып оқушыларына ағашты өңдеуді оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..45
3 БҰЙЫМ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Кадесыйлық сандық жасау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2 Бұйым жасаудың экономикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қосымша (сандық жасау сәті)
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ
ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5.7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының ««Технология» оқу бағдарламасындағы мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 5.7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды
баулу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгерту ... ... ..28
2.3 5.7 сынып оқушыларына ағашты өңдеуді оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..45
3 БҰЙЫМ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Кадесыйлық сандық жасау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2 Бұйым жасаудың экономикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қосымша (сандық жасау сәті)
Зерттеудің өзектілігі. Елімізде оқушыларды тәрбиелеуде, оларды еңбекке баулуда, өмірге бейімдеуде тың жолдарды, тиімді шығармашылық жұмыстарды іздестіру қажеттілігі бүгінгі күн тәртібінде тұрған негізгі мәселе.
Дамыған елімізде ақпараттық және телекоммуникациялық технологияның қолданылуына байланысты жаңа технологиялық революция басталды. Сондықтан адамдардың алдына жаңа функцияналдық талаптар қойыла бастады. Жұмыскер өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай алуы, шешім қабылдай білуі және шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі керек. Осы қасиеттер баланың жас кезеңнен қалыптасып, оқу және еңбек әрекеттерін орындау кездерінде әрі қарай дамиды.
Дамыған елімізде ақпараттық және телекоммуникациялық технологияның қолданылуына байланысты жаңа технологиялық революция басталды. Сондықтан адамдардың алдына жаңа функцияналдық талаптар қойыла бастады. Жұмыскер өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай алуы, шешім қабылдай білуі және шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі керек. Осы қасиеттер баланың жас кезеңнен қалыптасып, оқу және еңбек әрекеттерін орындау кездерінде әрі қарай дамиды.
1. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. – 1997. – 11 қазан.
2. Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы, Қазақстан 1993, 9 сэуір.
3.Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларының еңбекке окыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасы. Алматы: Қазақстан 1993 ж. 21 қаңтар.
4.Бабанский Ю.К, Поташник. М.М. Педагогикалық процесті оптималдандыру. Алматы: Мектеп, 1984 .
5.Ильина Т.А. Педагогика А., Мектеп, 1997.
6.ХарламовИ.Ф.Педагогика.-2еизд.-М., 1990.
7. Атутов П.Р. Технология и современные образование.// Педагогика. -1996. №2-С.11-14
8. Поляков В.А. Производительный труд школьников. –М.: Педагогика. 1986.-120с.
9. Тхоржевский Д.А. Методика трудового обучения. Учебный пособие для студ. пед. инст. –М.: Просвещение, 1987. -447с.
10.Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.Н Педагогика. Оқу құралы. -Астана,1998. – 378 6.
11.Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. – Алматы: Өнер, 1999.- 152 б.
12.Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. –Алматы: Ғылым, 1998. -317 с.
13.Қабдыкайырұлы Қ. және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы. -Алматы, 1999ж.-149 б.
14.Ортаев Б.Т. Технология пәнін оқытудағы политехникалық бағыттылық: оқу-әдістемелік құрал. – Түркістан. 2006. - 124 б.
15.Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования. - М.: Просвещение, 1984, -208с.
16. Гоноболин Ф.Н. Книга об учителе. -М.: Просвещение, 1965. - 260 с.
17.Гришин Э.А. Социально-экономические и педагогические проблемы подготовки учителя. - Ростов-на-Дону, 1970. -257 с.
18.Кузьмина Н.В. Очерки психологии труда учителя: Психологическая структура деятельности учителея и формирование его личности. -Л.: Изд-воЛГУ, 1967.-183с.
19.Кудайкулов М.А. Дидактические проблемы: формирования основ профессионально-методических умений у будущего учителя: автореф. ...докт. пед.наук. Киев, 1977. С. 49.
2. Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы, Қазақстан 1993, 9 сэуір.
3.Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларының еңбекке окыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасы. Алматы: Қазақстан 1993 ж. 21 қаңтар.
4.Бабанский Ю.К, Поташник. М.М. Педагогикалық процесті оптималдандыру. Алматы: Мектеп, 1984 .
5.Ильина Т.А. Педагогика А., Мектеп, 1997.
6.ХарламовИ.Ф.Педагогика.-2еизд.-М., 1990.
7. Атутов П.Р. Технология и современные образование.// Педагогика. -1996. №2-С.11-14
8. Поляков В.А. Производительный труд школьников. –М.: Педагогика. 1986.-120с.
9. Тхоржевский Д.А. Методика трудового обучения. Учебный пособие для студ. пед. инст. –М.: Просвещение, 1987. -447с.
10.Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.Н Педагогика. Оқу құралы. -Астана,1998. – 378 6.
11.Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. – Алматы: Өнер, 1999.- 152 б.
12.Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. –Алматы: Ғылым, 1998. -317 с.
13.Қабдыкайырұлы Қ. және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы. -Алматы, 1999ж.-149 б.
14.Ортаев Б.Т. Технология пәнін оқытудағы политехникалық бағыттылық: оқу-әдістемелік құрал. – Түркістан. 2006. - 124 б.
15.Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования. - М.: Просвещение, 1984, -208с.
16. Гоноболин Ф.Н. Книга об учителе. -М.: Просвещение, 1965. - 260 с.
17.Гришин Э.А. Социально-экономические и педагогические проблемы подготовки учителя. - Ростов-на-Дону, 1970. -257 с.
18.Кузьмина Н.В. Очерки психологии труда учителя: Психологическая структура деятельности учителея и формирование его личности. -Л.: Изд-воЛГУ, 1967.-183с.
19.Кудайкулов М.А. Дидактические проблемы: формирования основ профессионально-методических умений у будущего учителя: автореф. ...докт. пед.наук. Киев, 1977. С. 49.
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2 5-7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды
баулу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгерту ... ... ..28
2.3 5-7 сынып оқушыларына ағашты өңдеуді оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..45
3 БҰЙЫМ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Кадесыйлық сандық жасау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.2 Бұйым жасаудың экономикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қосымша (сандық жасау сәті)
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Елімізде оқушыларды тәрбиелеуде, оларды еңбекке баулуда, өмірге бейімдеуде тың жолдарды, тиімді шығармашылық жұмыстарды іздестіру қажеттілігі бүгінгі күн тәртібінде тұрған негізгі мәселе.
Дамыған елімізде ақпараттық және телекоммуникациялық технологияның қолданылуына байланысты жаңа технологиялық революция басталды. Сондықтан адамдардың алдына жаңа функцияналдық талаптар қойыла бастады. Жұмыскер өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай алуы, шешім қабылдай білуі және шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі керек. Осы қасиеттер баланың жас кезеңнен қалыптасып, оқу және еңбек әрекеттерін орындау кездерінде әрі қарай дамиды.
Бүгінгі таңда мектеп қабырғасында және жоғары оқу орындарында оқып білім алып жатқан жас ұрпақ алдында Қазақстан-2030 бағдарламасында көрсетілген Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әлауқатының артуы сияқты ұзақ мерзімдік стратегиясын үшінші мыңжылдықта жүзеге асыру міндеті тұр [1]. Демек, бұл қоғамдық саладағы өзгерістерге сай жоғары талаптар қоя отырып, экономикалық бәсекелестік жағдайында сапалы мамандар даярдау қажеттігін алға тартады.
Оқушыларды еңбекке тәрбиелей мәселесі Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында және Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларының еңбекке окыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасында орын тапқан [2;3].
Қазіргі ғылым мен техниканың кең қанат жайған кезеңінде ғылыми-таным әдіснамасы өте зор маңызға ие. Білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып, ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Ендеше мұғалім алдында Жаңа технологияны ғылыми негізде меңгеру және терең білімді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу мәселесі тұр. Міне осы мәселені өз жұмысына арқау еткен мұғалімнің мақсаты мына төмендегідей болуы тиіс;
озық тәжірибелерді, түрлі педагогикалық әдістерді, жаңа педагогикалық технологияны ұтымды пайдаланудың соңғы нәтижелерін дамыту;
білімін жетілдіру негізінде оқушының жеке тұлға болуына ықпал ету;
оқушының маңызды мәселелерді өздері талдап, қорытындылауына жол ашу;
оқушы өзінің ғылыми-таным әдістерін саралай отырып, ойлауын дамыту және бүгінгі көзқарастың қалыптасуына негіз салу, т.б.
Білім беру мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық жағынан жабдықталуы, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан туындайды.
Педагогтар оқушылардың оқуға деген ынтасының және танымдық қызығушылықтарының дамуының төмендігін ескере отырып, оқытудың моделін, тиімді әдістері мен формаларын құрастыруға тырысуда.
Білім берудің жүйесінде жалпы білім беретін мектептердің өзіндік орны бар. Жалпы орта білім беру жалпы білім беретін мектептердің негізгі мақсаттарының бірі жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзат мәдени мұрасы сабақтастығын сақтай отырып оқыту, тәрбиелеу және әрбір шәкірітті жеке тұлға деп санап, оны жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін жалпы білім беретін мектептерде бір қатар міндеттерді шешу керек екендігі айқын. Жалпы білім беретін мектептің мақсат, міндеттері шешуде мектеп көлемінде оқытылып отырған оқу пәндерінің, еңбекке баулу пәнінің өзіндік орны ерекшеліктері бар.
Технология пәні оқушылардың талғамы мен еңбектік ептіліктері мен дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін пән болып табылады. Мектеп оқушыларын еңбекке баулу міндеттері еліміздің қоғамдық - экономикалық дамуын онан әрі арттыру мүдделерімен және адамды қалыптастырудың жалпы мақсатымен анықталады. Бұл міндеттер, негізінен балаларды еңбекті сүйюге тәрбиелеу, қоғам игілігі үшін еңбек ету, халық даулетін көздің қарашығындай сақтау болып табылады. Мұның бәрі сайып келгенде жеке адамның жан-жақты дамуына игі ықпалын тигізеді.
Кез келген материалдық өндіріс үшін еңбек құралдармен жұмыс жасаушы маман керек. Осындай мамандар мектеп қабырғасынан бастап дайындық сатыларынан өтеді. Еңбек тәрбиесінде, политехникалық оқытуға және мектеп оқушыларын болашақ еңбек жолына жан-жақты әзірлеудің ролі айрықша және барынша жан-жақты мектеп ісіндегі жетілдіру бойынша айтылып келген.
Технология сабақтарының сапалы өту оқушылардың білім сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту бағдарламалары мен оқулықтардың, оқу құралдарының, дидактикалық құралдармен сапалы қамтамасыз етілуі мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мектептердің қажетті көрнекі құралдарымен толық жабдықталуы, мұғалімнің әдістемелік шеберлігі т.с.с. сабақтың нәтижелігін арттырады.
Оқушылардың білім сапасын арттыру, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекетін педагогикалық сауатты ұйымдастыра білуге байланысты. Сабақтың нәтижелі болуына оқытудың әдістері мен тәсілдерінің де өзіндік орны бар. Оқушыларды сабақтарын ұйымдастырудың теориялық негізін мазмұндайтын, педагогикалық оқулықтарды жазған: Ю.Н.Бабанский, Г.А.Ильина, В.И.Харламовтың т.б. еңбектері мұғалімдер үшін педагогикалық қызмет үшін қажетті әдебиеттер болып табылады және әрбір мұғалімнің жұмыс столында болуы қажет әдебиеттер[4; 5;6]. Еңбекке баулу сабағында ұйымдастыру жақтары мен мазмұнын П.Р.Атутов, В.А.Поляков, Д.А.Тхоржевский және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [7; 8; 9].
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында тәрбиелеу мәселелері бір қатар педагог - ғалымдардың еңбектерінде де қарастырылады. Атап айтқанда: Ж.Б.Қоянбаев, С.Әбдіғаппарова, Қ.Қожахметова. Жастар тәрбиесін негізгі орын алады [10; 11; 12]. Оқытудың жаңа технологиялар бойынша Қ.Қабдықайырұлы, кәсіпке оқыту Б.Ортаев және т.б. [13; 14].
Болашақ мұғалімдерді дайындау мәселелерін төмендегі ғалымдар еңбектерінде қарастырған О.А. Абдуллина, Ф.Н. Гоноболин, Э.А. Гришин, Н.В. Кузьмина, М.А. Кудайкулов [15; 16; 17; 18; 19;20].
Оқушыларды еңбек сабағында оқыту әдістемесіне оқу процесін ұйымдастыруда Л.Н.Крейнулин, О.Сыздықов, Д.Қ.Пошаев, Б.Т.Ортаевтардың жұмыстары өте маңызды болып есептеледі [21; 22].
Қазіргі кездегі ағашты көркем өңдеіу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: Л.П.Антонов, П.С. Моргулис, В.А. Рузаков; Л.Н.Крейндлин; Е.М. Муравьев, В.П. Молодцов; Е.В.Васильченко, А.Я.Лабзина; В.А.Кальней, В.С.Капралова, В.А.Поляков [23; 24; 25; 26].
Еңбекке баулу мәселелері төмендегі әдебиеттерде орын тапқан: Технология. Казіргі заман талабының түрмыс мәдениеті пәндерінен бағдарламалар жинағы (5-11сыныптар); Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 4 кл. сред. шк.; Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 6 кл. сред. шк.; Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 7 кл. сред. шк. [27; 28; 29;30].
Осы аталған ғылыми, зерттеу және арнайы әдебиеттерді зерделеу нәтижесінде біз өз тақырыбымызды көкейтесті дей келе: ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУ ӘДІСТЕМЕСІ (5-7 СЫНЫПТАР).
деп таңдап алдық.
Диплом жұмысымыздың мақсаты: Технология сабақтарында ағашты өңдеудің теориялық негіздері.
Зерттеу объектісі: Технология пәні
Зерттеу нысанасы: 5-7 сыныптардағы ағаш өңдеу процессі.
Зерттеу міндеттері:
- 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұнын анықтау;
- Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгеру
- 5-7 сынып оқушыларына ағашты өңдеудің әдіс-тәсілдерін анықтау.
Зерттеу базасы: 7 б сыныбы, ЖОМ, Созақ ауданы Ғ.Мұратбаев атындағы Коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: 5-7 сынып оқушыларын ағаш өңдеуге үйретудің жолдарының тиімді әдістері мен формалары анықталып, материалдық және технологиялық ерекшеліктері ашып көрсетілді.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан, жасалған бұйымнан тұрады.
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұны
Оқушыларды техника мен технологияның даму бағыты, жаңа материалдар, еңбек және тұрмыс мәдениеті, өндірістік процестердің аутоматтандырылуы, компьютерлендірілуі мен экологияландыруымен қоса қазіргі өндірістің технологиялық процестерімен таныстыруға бағытталған Технология білім беру аймағы жалпы білім берудің міндетті компоненттері болып табылады.
Технология оқу пәнінің жалпы мақсаты - жас ұрпақты әлеуметтік белсенділікке, өндіріс пен қоғамның арасындағы байланысын түсінуі сонымен қатар қоршаған ортаға технологияның әсерін білу, технологиялық сауаттылығын қалыптастыра отырып, жауапкершілікке, тиянақтылыққа, қоғамның арасындағы байланысын түсінуі сонымен қатар қоршаған ортаға технологияның әсерін білуге тәрбиелеу болып табылады.
Оқу пәнінің міндеттері:
Қойылған мақсаттарға сәйкес келесі міндетттер анықталған:
* оқушы тұлғасының, әлеуметтік және кәсіби қалыптасу проблемаларын
түсіну негізінде өзіндік саналылығы мен өмірлік тәжірибесінің бірлігі
арқылы қабілеттерін дамыту;
* оқыту процесін ұйымдастыруға денсаулық сақтау көзқарастарын
қамтамасыз ету;
* технологиялық жүйелік ойлау қабілетін қалыптастыру,- жобалық қызметті ұйымдастыру, графикалық мәдениетін қалыптастыру, технологиялық және техникалық қызмет аймағында сұранысқа сәйкес қолданбалы міндеттерін шеше білуін қалыптастыру;
Оқу пәнінің мазмұны біртұтастық ұстанымына сай құрыла отырып, концентрлік тұрғыда дамиды. Оқу пәнінің құрылымы жекеден жалпыға, жақыннан алысқа ұстанымдарына бағынады, оқу пәні арқылы білім алушылардың жеке өмірлік тәжірибесіне негізделген дүниенің қарапайым бейнесінен ғылыми дүниетанымдық бейнесіне өту арқылы қамтамасыз етіледі. Әртүрлі қызмет аймағында технологияға бағыттау біліктілігін қалыптастыру; еңбек нарығында тиімді өзіндік қызмет етуге және кәсіби білім беру жүйесінде білімін жалғастыруға дайындау.
Өз мазмұнында Технология білім беру аймағы оқушылардың жалпы білім беру даярлығының политехникалық және қолданбалы құрылымдарын ашады, мемлекет, қоғам мен тұлғаның қызығушылықтары мен мүмкіншіліктерінің үйлесімдігі Қазақстан Республикасының жалпыға міндетті мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты негізінде қарастырылған [31].
Ағаш өңдеу тақырыбы Технология пәнінде барлық сыныпта өтеді.
5-сыныпта Сәндік қолданбалы өнердің элементтері негізінде материалдарды көркемдеп өңдеу тарауында ағаш өңдеу жұмыстырыының мазмұны төмендегідей берілген:
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Ағашты көркемдеп оюды дамыту мен оның түрлері туралы мәлімет. Оқушының жұмыс орны. Құрал-жабдықтар.
Ағаш - көркем еңбекке арналған материал. Тақтайды таңдау және кептіру. Сақтау.
Ағашты көркемдеп өңдеу технологиясы. Көркем сызу. Ою-өрнектер. Трафарет жасау.
Ағашты өңдеу негізі: аралау, сүргілеу, белгілеу, ұштау, әрлеу.
Кесу құралдарымен жұмыс істеу қауіпсіздік ережелерінен негізгі мәлімет. Жұмыс киімі. Оқушының жеке басы тазалығы. Ағашқа көркемдеп оюды жүргізудің бастапқы түрлерінің техникасы.
Ағашқа геометриялық оюды орындау технологиясы.
Құрал-жабдықтар. Ағаш шеберлігі мен ағашты көркемдеп оюға арналған құрал-сайман топтамалары. Қарындаш, сызғыш, қағаз, тақтайлар, жұқа қатырмақағаз.
Көрнекілік. Құрал-саймандар және ағашты көркемдеп өңдеу технологиясы түрлерінің плакаттары. Геометриялы өрнекті оюдың түрлері, диафильм, диапозитивтер.
Демонстрациялау. Ағашты өңдеу элементтерін пайдалану. Құрал-жабдықтарды сақтау орны, олардың жұмыс үстеліңде орналасуы. Ағашты өңдеу және көркем өңдеу үшін тиісті құралдарды пайдаланудың қауіпсіз тәсілдері
Топсеруен. Мұражай, көрме, ағаш өңдеу шеберханалары.
Практикалық жұмыс. Ағашты алғашқы өңдеу, тақтай бетіне өрнекті белгі салу. Өрнек оюдың алғашқы түзу және жіңішке сызықтарын, бейнелі сызық сызуға, геометриялық өрнек бейнелерін пышақпен немесе қашаумен орындаудың тәсілдеріне қолды жаттықтыру. Өсімдік, жануар текті және геометриялық денелер бейнесіндегі ("Төртбұрыш","Үшбұрыш", "Квадрат") өрнектерді сызу. Өрнекті қатар және тізбектей сызу. Ағаш тақтайшаға ою-өрнек тізбегін салу, бедерлеу, түрлендіру.
Табиғи материалдармен жұмыс.
6-сынып
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Қазақтардың және басқа ұлттардың қолданбалы қолөнер түрлері туралы мәлімет. Туған өлкемізде ағаштың көркем өңделуі туралы мәлімет, олардың ерекшеліктері.
Ағашты көркем өңдеудегі материалдардың түрлері. Текстуралық ағаштың маңызы. Ағаштың сапасы. Материалдарды өңдеу. Контурлық оюдың техникасы.
Ағаш бөлшектерінің желімі. Ағашты желімдеу. Желімдеу материалдары. Қауіпсіздік жұмыстарының ережелері.
Құрал-жабдықтар. Ағаш өндеуге пайдаланатын құралдар жиынтығы. Ағаштарды әртүрлі көркемдеп ою құралдары, жіңішке темір кескіш, трафареттер.
Көрнекілік. Әртүрлі ағаш түрлерінің жиынтығы және плакаттар. Жұқпалы ауруы бар ағаштар кесінділері, ағаштың текстуралары. Халық шеберлерінің ағашты көркем өңдеуде жасаған экспонаттары.
Демонстрациялау. Диафильмдер, слайдтар. Рельфтік және контурлық оюлардың орындалуы.
Топсеруен. Ағаш өңдеу орындары, шеберханалар.
Практикалық жұмыс. Тақтай бетіне "Түйе мойын" ою-өрнегін салу. Ағаш және фанерден әр түрлі формада розетка, брелок жасап, оларға өрнек салу. Табиғи материалдармен жұмыс.
7 сынып
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Ағашты көркемдеп өңдеу. Ағаш өңдейтін токарлық станоктар. Қайрау, бұрғылау, токарлық станоктармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасы. Ағаш бөлшектерін біріктірудің қарапайым технологиясы. Халықтық дәстүрі үлгісіндегі ағаш жиһаздар: сандық, кебеже және т.б. Ою-өрнектің әртүрлілігі: сандық, кебеже, төсек ағаш өрнектері. Өрнегі бар бетті әрлеу әдістері және күйдіру.
Құрал-жабдықтар. Ағаш шеберханасындағы құралдар топтамасы. Токарлық, бұрғылау, қайрау станоктары. Өрнекті экспонаттар: сандық, жүк аяқ, кебеже және т.б. Ағаштан жасалған қарапайым біріктіру бөлшектері. Күйдіргіш құрал. Бөлшек бетін әрлеу пигменттері.
Көрнекілік. Экспонаттар: сандық, жүк аяқ, кебеже. Демонстрациялау. Бөлшектерді біріктіру. Сандық пен кебеже жасаудың құрылымдық айырмашылықтары.
Топсеруен. Мұражайлар, көрмелер.
Практшалық жұмыс. Геометриялық формадағы және өсімдік формалы өрнектерді пайдалану арқылы үй іші бұйымдарын жасау. Қарапайым сувенирлік бұйымдар жасау. Сандықтың немесе кебеженің бетін әрлеу.
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары.
Ағаш және оның түрлері
Ағаш деп негізі бағана, тамыр және бұтақтан тұратын тығыз материалдарды айтады. Ең керекті ағаш материалдарын ағаштын бағанасын бірнеше бөлікке тілу арқылы алады. Ағаш материалдары халық шаруашылыгында кеңінен қолданылады. Олардан құрылыс конструкцияларын (терезе, есік, еден), жиһаз, қағаз, музыкалық аспаптар және т. б. бұйымдар дайындайды. Ағашты лак, шайыр (смола) және т.б. заттарды жасайтын өндірістерде де қолданады. Біздің елдің ормандарында 100 -ден астам әр түрлі ағаш породалары өсіріледі. Ағаш породаларының барлығы қылқан жапырақты (хвойный)
(шырша, қарағай, балқарағай),жапыракты (лиственный)(емен, шамшат, қайың, көк терек) болып бөлінеді. Ең ажарлы текстура бағананы өсіне көлденең өзегінен біршама ара қашықтықта кескен кезде болады (тангенциальды). Ағаштың сақиналық көріністері. Ағашты кескенде ерекше бейнелі суреттер байқалады. Бейнелік суреттер неғұрлым күрделене түскен сайын олардың көзге көрінуі соғұрлым қиындай береді. Осы көрініс арқылы ағаштың жылдық сақиналарын, өзегін, бұтағының орнын анықтауға болады. Мұндай көріністер шпон кесінділерінен жасалған саз аспаптарына, басқа бұйымдарға әсем де әшекейлі әр береді. Жаңғақ шпонының кесінділері қара қоңыр түсті, шамшат, емен, шетен және қарағаштікі ашық қызыл қоңыр түсті болады.
-бір тектес тұнық түсті жолақтар қарағаш, алмұрт, жөке ағаштарында
кездеседі;
-қысқа өзекті жолақтар шамшат, емен, шетен және шынар ағаштарына тән. Олар өзегінің ортасынан шпон кесіліп алынса да, өз бейнесін аса жоғалтпайды;
-қарама-қайшы жолақтар көбінесе қызғылт түсті ағаштарда кездеседі,мысалы, сүр үйеңкі, қайың, т.б.;
-ұзынша жолақты ағаштар: шырша, қарағай, самырсын, т.б.
- жолақтардың ара қашықтығы ағаштың жасына қарай алыс немесе жақын, жуан немесе жіңішке болып келеді;
-ирек жолақтар ағаштың өсу өрісіне, климатқа, жер құнарлылығына
байланысты болады, бірақ бұл өте сирек кездесетін құбылыс.
Ағаштың діңі оның 50-ден 90 %-ға дейінгі бөлігін алып жатыр. Оның көлденең кесіндісінен жылдық сақиналарын, өзегін және қабығын көре аламыз. Ағаш құрылысындағы негізгі де күрделі қызмет атқаратын бөліктің бірі - қабығы. Сыртқы қабық қалыц, кезге айқын көрінеді, ол климаттың күрт өзгеруінен, ыстық-суықтан, ағаш құрамындағы қоректі шырынның булануынан және әр түрлі бактериялардан қорғайды. Ал ішкі қабығы жапырақтарды керекті қорекпен қамтамасыз етеді. Ағаштың өзегі діңнін ортасында орналасқан жұқа әрі жұмсақ клеткалардан құралады. Көлденең кесілген ағаш діңіндегі өзекті көбінесе дөңгелек түрінде көреміз, кейбір кесінділерде өзектің үшбұрышталып, төртбұрышталып немесе жұлдыз сияқты болып келген формаларын байқауға болады. Өзектің түсі қоңыр болып, ерекше айқындалып тұрады. Ал ағаш сақиналарының ашықтау бөлігін табалдырық аймақ дейміз. Мұндай көрініс ядролық ағаштарда болады. Ядролық ағаштарға сағыз, қарағай, самырсын, бал қарағай, шетең, терек, т.б. жатады. Ал ядролық аймағы мен табалдырық аймақ біркелкі келетін ағаштар "ядросыз ағаштар" деп аталады. Олар -- шырша, көк терек, т.б. Кейбір ағаштардың (қайың, шамшат, т.б.) ядролық аймағы көмескі болып көрінеді. Ағаштың өзегі, яғни ядролық аймақ ортадағы клеткалардың біртіндеп өз қызметінен шығуынан пайда болады. Ағаш өзегінің табалдырық аймақтан ядролық аймаққа көшуі қарағай тұқымдастарда өте тез, кейде керісінше өте бәсең өтеді. Өсіп тұрған ағаштың табалдырық аймағы минералды заттар мен ылғалды жоғары карай өткізіп тұру қызметін атқарады. Ал ядролық бөлігі неғұрлым жоғары нығыздықты қамти отырып, ағаш діңінің мықты тұруын қамтамасыз етеді. Ядроға қарағанда табалдырықтың нығыздығы төмен және оңай шіриді. Жас ағаштарда ядролық бөлік көбінесе болмайды, ол өсе келе пайда бола бастайды. Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналары пайда болу мезгіліне қарай көктемгі және күздік болып екіге бөлінеді- Көктемгі бөлігі неғұрлым ашық түсті және жұмсақ болады, ал күздік сақиналар ағаштың сыртқы қабығымен байланысты қатты және қоңыр түсті болып келеді. Ағаш сақиналары механикалық функция қызметін атқарады. Жылдық сақиналар ағаштың өзегінен, яғни ортасынан қабығына қарай үлкейіп өседі. Оған қарап ағаштың қанша жыл өмір сүргенін білуге болады, яғни қанша сақина болса, сонша жыл өмір сүргені. Сақиналардың қалыңдығы ағаштың түрлері мен сыртқы климатқа байланысты. Жылдам өсетін ағаштардың, мысалы, терек, талдың сақиналары қалың болады. Әр түрлі аймақта өсетін, бір түрге жататын ағаштың сақиналары сыртқы қоршаған ортасына қарай жуан және жіңішке болып келеді, ол әр жердің құнарлылығына да байланысты. Қатты аяз бен сыртқы механикалық күштердің әсерінен кейбір ағаштардың жылдық сақиналарының көрінісі бұзылуы минералды сулардың жоғары көтерілуіне өзегінің ұшқындары үлесін қосады. Көлденең кесіндідегі өзектің ұшқындарын жылтырақ сарғыш түсінен аңгаруға болады, ал кейбір ағаштардан оны байқау қиын, бірақ ол ағаштардың барлық түрінде бар. Өзектің үлкеюінен ағаштарда жіңішке және өте жіңішке өзек ұшқындары пайда болады, бұлар қайың, көк терек, үйеңкі, шегіршін, т.б. кездеседі, ал шамшат, емен сияқты ағаштарда өте анық көрініс береді. Қызыл қайың, қандыағаш, жаңғақ ағашында айқын да анық түрде жуан және жіңішке ұшқындар ұшырасады, жуандықтары 0,015-тен 0,6 мм-ге дейін жетеді. Өзек ұзынынан кесілген ағаш кесіндідіен жіңішке сары жолақ болып көрінеді. Бірақ олар барынша ашық түсті, кейде барынша қоңыр түсті болып келеді. Өзек ұшқынының әр түрлі болуы ағаштардың түріне байланысты, мысалы, қылқан жапырақты ағаштарға қарағанда жалпақ жапырақтылардың өзек ұшқындары 2 -- 3 есе көп болады. Минералды қоректі діңнің бойымен жоғары өткізетін клеткалар жалпақ жапырақты ағаштарда көзге жақсы көрінеді. Олардың өзі екі түрлі болады: кең көлемде көзге түсетін өткізгіш арналар және көзге көрінбейтін арналар. Жалпақ жапырақты ағаштарда су өткізпш арналар үлкен, ал қылқан жапырақтыларда жіңішке болып келеді.
- бұтақ көріністі жолақтар бұтақтары өте көп қылқан жапырақты ағаштарда кездеседі, мысалы, шырша, қарағай, т.б.;
- ойшық жолақты дің кесінділерінен және үлкен бұтақ бастамаларынан
көруге болады. Мұндай көріністер көбінесе Кавказ жаңғақ ағашынан,қарағаштан, шетеннен, т.б. кездеседі. Ойшық жолақты ағаштар құнды болып есептелінеді;
- құс көзді жолақтар әр өлшемдегі қара түстерден тұрады. Бұл бұтақ
түбінің өспей қалуынан пайда болады. Олар үйеңкі, шетен, Карелия
қайынынан жиі кездеседі;
- жүзбелі жолақтар -- ағаш кесінділерінің ең бір әдемі, ғажайып
көрінісі, оларды әшекей жұмыстарында, саз аспаптарында және кез келген
бұйымдарға өрнек салуда пайдалануға болады. Бұлар қарама-қайшы, жуан-
жіңішкелі ағаш сақиналарымен көзге түседі.
Бұйымдарға шпон арқылы өрнск саларда ағаш түстерін іріктей білген жөн. Мысалы, қызыл қоңыр түсті жаңғақ ағашына көк терек, ақ қайың, шамшат, т.с.с. ашық түсті ағаштардан шпон салсаңыз, ою-өрнек соғұрлым айқын, анық көрініс береді. Олардың жылдық сақиналары аса тығыз, көзге оңай байқалмайды, түсі біркелкі болып келеді. Ағаштын түрлері, олардын қасиеттері:
Ақ түсті үйеңкі. Бұл ағаш бұрынғы Кеңес Одағы аймағына Солтүстік Америкадан. Оның табалдырық аймағы сарғыш түсті және қоңырқай сарғыш болып келеді. Көлденең кесіндісіндс әдемі жылдық сақиналарымен көзге түседі. Ерте жетілген жылдық аймағы көзгс айқын көрінсе, кеш жетілгендері керісінше көзге онша байқалмай, кейде сызықша, кейде нүкте түрінде ғана көрініс береді. Ал жіңішке өзек ұшқындары жібектей шағылысады. Бұл ағаш өте қаттылығымен, мықтылығымен бағалы. Өге қиын кесіледі, бояуды өз бойына жақсы қабылдайды.
Амарант қызыл көк түсті болып келеді. Өте күрделі. Көлденең кесіндісінде айқын қара қоңыр сакдааларымен және дөңгелек өзек каналдарымен көзге түседі. Бұл ағаш өте тығыз, қатты, өңделіп лакталғаннан кейін түсі қара қоңырланып өзек сызықшалары қараяды. Кепкеннен кейін ою-өрнек салу, өңдеу қиындау.
Ақ кайыңның түсі ақ және сарғыш. Шпон кесіндісін бұйымдарды әрлеуге, саз аспаптарына ою-өрнек салуға қолданады. Бұл ағаштың жылдық сақиналары кейде бәсең тартып, кейде әжептеуір жақсы көрініп тұрады. Пышақпен жақсы өңделеді, ете тығыз ағаш. Өз бойына бояуды жақсы қабылдайды, боялғаннан кейін қызыл ағаштың түсін береді.
Карелня қайыңы. Жалпы ақшыл сары түсті болады. Сондай-ақ кейде күлгін, кейде ашық қызыл, кейде қоңыр түске құбылады. Оның көлденең кесіндісінен ұзынды-қысқалы ашық қоңыр сызықшаларды байқаймыз. Құрамы өте мықты, қатты. Құрғақ кезінде өндегенге және кескенге қиындау.
Шамшат ағашы. Күлгін сары, қызыл күрең болады. Көлденең кесіндісінен жылдық сақиналарын байқау қиын. Ағаштың түр-түсі әдемі, жіңішке қара қоңыр сызықшаларымен күнге шағылысып, жылтырап көрінеді. Шамшат ағашнында өзек ұшқындары анық байқалады, ал тангентальды кесіндіде жіңішке штрихтар керінеді. Бұл ағаш қатты, төзімді, оңай кесіледі, қызыл ағаштар қатарына жатады. Шамшат ағашы жиһаз жасауда, саз аспаптарының шанақ бөліктерінде жиі қолданылады. Өте құнды ағаш. Оңай майысады және лакталғаннан кейін де өңін жоғалтпайды.
Қызыл қайың. Бұл ағаштың түсі ақ, бір жылдык, сақиналары өте тығыз, көзге аса білінбейді. Мықты, қатты ағаш, бірақ суыққа тез жарылады. Оңайшылықпен кесілмейді, саз аспаптарын жасаумен қатар графикалық жұмыстарға да жақсы. Боялғаннан кейін жаңғақ ағашьның түсін береді, лакталғаннан кейін де түсін бұзбайды.
Алмұрт ағашы өте тығыз және қатты, түсі күлгін, жылдық сақиналары
көзге бірден білінбейді. Жақсы кесіледі, боялғаннан кейін қызыл ағаш түстес болады.
Емен. Жылдық сақиналары өте айқын және өзек арналары мен ұшқындары басқа ағаштарға қарағанда ерекше көзге түседі. Көлденең кесіндісінен жіңішке ашық штрихтарды байқауға болады, ал тангентальды кесіндісінен олар қара қоңыр болып көрінеді. Түсі ақ сары немесе сарғыш қоңыр, кейде сұрлау және жасылдау. Емен ағашы өте қатты, тығыз және киын кесіледі. Бояуды жақсы кабылдайды, лакгалғаннан кейін еш түсін өзгертпейді. Бұл да саз аспаптары мен жиһаз жасауда жиі қолданылады.
Қарағаш. Үлкен өзекті арналары, жылдық сақиналары ерекше көзге шалынады және өте-мөте тангентальды, ірі, күрделі көрініс береді. Толқынды келген сақиналары және өзек ұшқындары басқа ағаштарға түсі қызыл күрі шағылыс қарағанда өте ерекше шағылысып көрінеді. Ағаштың түсі күрең және қара қоңыр болып келеді, қызыл көк түс береді. Өте қатты, тығыз ағаш, жақсы өңделеді. Саз аспаптарын, т.б. бұйымдарды жасауда көп қолданылады. Лакталған кездегі фактурасы өте әдемі.
Үйенкі. Орташа тығыздықтағы қатты ағаш, жылдық сақиналары көзге аса аңғарыла қоймайды, көлденең кесіндісінен қүс көзді көрініс байқалады. Оңай майысады, бояуды жақсы қабылдайды, бірақ қиын кесіледі. Түсі ақшыл сары, өзек ұшқындары сарғыш шағылыс көрсетеді, жақсы өңделеді.
Пыртықал ағашы. Қатты, тығыз және мықты ағаштардың қатарына жатады. Сарғыш, алтын түстес шағылыс береді, бетінен лентаның қатпарындай жалтырақ дақтарды байқауға болады. Өте қиындыкпен кесіледі. Бойында эфир майын сақтайды, мұныі өлшегенде ескерген жөн.
Қызыл ағаш, саз аспаптары мен жиһаз жасауда өте көп қолданылады. Ағаштың түсі әр түрлі, сарғыш күлгіннен қызыл күреңге дейін түрлі-түсті лента тектес қатпарланып келеді. Өзек каналдары өте ірі, оңай кесілмейді, қатты әрі тығыз ағаш. Жақсы боялып, өнделеді.
Қандыағаш. Қайың тұқымдас, көлденең кесіндісінде ақ түсті болып, кспкеннен кейін қызыл күрең түске айналады. Ал негізгі керкеннен кейінқызыл күрең түс қызыл күрең болып келеді, кішксне сызықшалары бар болып ағаш құрамына кіреді
Грек жаңғағы. Ағаш түсінен жасылдау сүрдан қою қызыл түске: дейінгі түрлі толқыпдарды байкэуға болады. Өзіндік ерекшелікгсрі -ірі сақиналары және әр түрлі өліцевді штрихтары бар. Жаңғақ түр топқа бөлінсді. Жақсы кесіледі, ендетеді. Боямаса да болады, лактағаннан кейін де өз реңін жоғалтпайды, ете құнды ағаш.
Амарант қызыл көк түсті болып келеді. Өте күрделі. Көлденең кесіндісінде айқын қара қоңыр сақдааларымен және дөңгелек өзек каналдарымен көзге түседі. Бұл ағаш оте тығыз, қатты, өңделіп лакталғаннан кейін түсі қара қоңырланып өзек сызықшалары қараяды. Кепкеннен кейін ою-өрнек салу, өңдеу қиындау.
Көк терек. Түсі сүттей ақ, жұмсақ, жеңіл, бір тектес тығыз ағаш, Жылтыр сарғыш шағылыс береді. Жьшдық сақиналары онша білінбейді, көзге тек сарғыш қоңыр түсті рскімен байқалады. Дом-1 быраның шанақтарына ете қолайлы, аспацтың еңін ашады, жақсы майысады, оңайлықпен сынбайды. Бояуды жақсы қабылдайды, негізінде боямаған жөн. Құнды ағаш.Палисандра. Оңтүстік Америкада өсетін ағаш тұқымына жатады. Түсі күрең қызып немесе қызыл қоңырдың қар; мен, ксйде қызыл көк түсті коріністерімен кезгс түседі. Қоректік дөңгелек арналары үлкен, айқын хөрінеді. Өге қатты ағаш, кесілуі қиын. Құрамында эфир майы бар, оны ескерген жөн, өйткерілуі қиын. Құрамында эфир майы тұра-тұра қарайып кетеді.
Шынар ағашы ядролық ағаштар тобына жатады, түсі қызыл күрең сарғыш немесе сұр болып келеді. Көлденең кесіндісінің түсі ашық күлгіндеу, өзек ұшқындарының арқасында шағылысты басқа ағаштарға қарағаңда көп береді. Жақсы өнделеді, оңайшылықпен кесілмейді, тығыздыш ете жоғары.
Самшит. Қатты және мықты ағаштар тобына жатады. Түсі ашық сары, көлденең кесіндіден сақиналары онша байқалмайды. Өңдегенге, кескенге қиын. Түсі сүйектің түсіндей ашық сары.
Тис. Түсі сарғыш күрең, құрылысы ете күрделі, қатты ағаш. Сақиналармен бірге жалғасып жатқан жіңішке ирек сызықшаларды байқауға болады. Көлденең кесіндісінде өзек ұшқындары ерекше шағылыс береді. Жаңғақ ағашына өте ұқсас. Құрамында эфир майы бар, өңдегенде ескеру қажет.
Шетен. Түсі ашық сары. Кесіндіеінен күлгін және сары шағылысты көреміз. Оге қатты ағащ, оңай кесілмейді, емен ағашына ұқсас. Саз аспаптарын жасауда көп колданылады, жақсы майысады, сынуы қиын.
Сағыз қарағай. Түсі сарғыш қызыл, кейде ашық сары. Өте тығыз, мықты ағаш, оңдегенге қиындау. Өзек сақиналары қоңырқай түсті, селдір. Жылдық сақиналары айтарлықтай кеп, көлденең кесіндіден сақиналары бірден байқалмайды.
Шырша. Бұл ағаш шертпелі саз аспаптарының беткі қақпағына көп қолданылады. Түсі ашық сары. Көлденең кесіндісінен жылдық сақиналары бұлыңғыр, әлсіз көрінеді, бұтақ түбірлері өте көп. Дыбыс өткізу қабілеті күшті. Жұмсақ, өндегенге жеңіл. Қарағайға қарағанда шыршаның физикалық және механикалық қасиеті өте төмен.
Самырсын май қарағайы. Қылқан жапырақтылар тобына жататын бұл ағаш Сібір өңірінде өте көп жерді алып жатыр. Сібір самырсынының Кавказ самырсынына қарағаңда дыбыс өткізу қабілеті төмен. Ал Кавказ самырсыны дыбыс шығаруда шырша ағашынан қалыспайды. Жұмсақ, өндегенге жеңіл, түсі ашық сары, жылдық сақиналары бірден байқалмайды.
Қарағай. Бұл ағаш бұрынғы ТМД елдері аумаганың алтыдан бір бөлігін алып жатыр. Ағаштың көлденең кесіндісі ашық кул-гін түсгі көрсетеді. Ал көктемде ашық сары түске енеді. Өзек салалары қызыл сары жолақтарымен ерекшеленеді. Жеңіл, жұмсақ, оңай өңделеді, бояуды жақсы сіңіреді. Дыбыс шығару қасиеті жоғары, бірақ шыршадай емес. Қылқан жапырақты ағаштар тобына жатады.
Ағаштың негізгі қасиеттері
Ағаштың механикалық қасиетіне оның мықтылығы, төзімділігі, қаттылығы жоне серпіліс күші жатады. Сыртқы механикалық күштердің әсерінен бүлінбеуін -- ағаштың мықтылығы, сыртқы бейнесі мен көлемінің өзгермеуін -- төзімділігі, өзінен қатты заттарды бойына дарытшуын қаттылығы деи білеміз. Ал балта мен балға сияқты құралдардың соққысына сынбауын ағаштың серпіліс күші дейміз.
Ағаштың механикалық қасиеттерін ұзынынан және көлденеңінен, тангентальды багатта майыстыру, ию арқылы анықтауға болады. Созу кезіндегі төзімділігін 1а кестеден көруге болады. Осыған қарап ылғалдық көбеюі ағаштың төзімділігін азайтатынын байқаймыз.
1-кесте. Ағаштың химиялық қасиеттері
Тұқымы
12% ылғалдылықта ұзынынан созу кезіндегі ағаштың мықтылық шегі,мнм2
Көлденеңінен созу кезіндегі ағаштың мықтылығы,мнм
Тангентальды бағытта созу кезіндегі
мықтылығы,мнм
Сағыз қарағай
125,0
5,4
4,8
Қарағай
103,5
5,2
3,3
Балқарағай
67,0
3,9
2,7
Қайың
168,0
10,8
6,0
Шетен
145,0
3,7
6,7
Қызыл қайың
141,0
12,8
7,9
Көк терек
125,0
6,9
4,3
Шамшат
123,0
12,1
7,9
Жөке
121,0
6,9
4,3
Шырша, Самырсын бал қарагайы Майкалық заттардан басқа жанғанда күлге айналатын минералды заттар да бар, олар 0,2- 0,7 % аралығында. Күлдің құрамында тұз қышқьшы, кальций, натрий, магний бар. Күрделі органикалық заттар қақырап кепкен ағашта 90-95 % салмақ құрайды. Органикалық заттардың құрамы ағаштың түріні; байланысты әр турлі болады. Қылқан жапырақты ағаштың құрамында орта есеппен 48 -- 56 % целлголоза, 26 -- 30 % лигнин, 23 -- 26 % гемицеллюлоза, 10-12 % пентазон және 13 % гексозан бар. Ал жалпақ жапырақты ағашта 46-48 % целлюлоза, 19-28 % лищин, 26-35 % гемицеллюлоза, 23-29 % пентазон және 3-6 % гексозан болады.
Целлюлоза - құрылымдық полисахарид -- глюкозаның тармақталған иолимері. Ол суда, тіпті химиялық ерітінділерде, спирт, эфир, ацетонда ерімейді. Клетка қабырғаларының басты құрамдас бөлігі өсімдік массасының 50 -- 90 %-ын құрайды, микробиология өнеркәсіптерінде, қағаз, қабықша өндіру істерінде қолданылады.
Гемицеллюлоза -- өсімдік талжығының клеткалы қабырғасының
құрамына кіретін және пентазон мен гексозан қалдыктарынан тұратын
полисахарид, целлюлоза тектес зат. Айырмашылығы -- төмен тербелісте
және химиялық ерітінділсрде целлюлозаға қарағанда сілті қоспасында оңай
ериді. Гемицеллюлозаның химиялық формуласы пентозан мен гексозан
молекулаларынан құралады.
Ағаш бірнеше органикалық заттардан: көмір қышқылы, сутегі, оттегі және белгілі бір мөлшердегі азот қышқылынан тұрады. Қақырап кепкен ағаштың құрамында 49,5 % көмір кышқылы, 44,2 % оггегі мен азот жәнс 6,3 % су болады. Ондағы азот қышқылдық мөлшері 0,12 % қана. Лигнин -- құрамында тармақталған хош иісті спирттері бар табиғи полимер. Ағаштың құрамында 35 % лигнин болады. Құрамында көмір қышқылы көп.
Целлюлозаға қарағанда осалдау, сондықтан сілті, су, күкірт және тұз қышқылдарында тез әрі жеңіл ериді.
Шайырлардың суда еритін және ерімейтін түрлерінде скипидар мен канифоль болады, олар фармацевті және парфюмсрлі химия жолымен өңделеді.
Ылғал ағаштың массасы мен кепкен ағаштың массасын төмендегіше салыстыруға болады. Мысалы, көп уақыт суда жатқан ағаштың ылғалдығы
-100 %, жаңа кесілген ағаштың ылғалдығы 50 -- 70 %, ұзақ уақыт ашық ауада кепкен, құрғақ ағаштың ылғалдылығы -- 12 -- 20 %.
Көлденеңінен берілген қысым күші ұзынынан берілгсн қысым күшіне қарағанда 2 -- 4 есе төмен болады. Жоғары қысымға төзімділік танытатын ағаштарды майыстыру арқылы қобыз, құрама домбыра, домбыраның шанақ бөліктері, т.б. жасалады. Ағашты майыстырғандағы төзімділік шегі 2-кестеде көрсетілген.
Ағаштың қаттылығы саз аспаптарынын акустикасын шанақтың ішінде ұзақ сақтап тұруына әсер етеді. Оның орташа мөлшердегі қаттылығын арнаулы прибормен қысым беру арқылы жасалған тәжірибеден көруге болады.
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама
Жиһаз жасау барысында ағаш текстем материалдарды қолданады. Олар: (ДВП, ДСП, Шпон,Үшқап) т.б.
ДВП (тазаланған қағаз ұнтағы) - құрылыс материалы. Ол құрылыста ғана емес, жиһаз жасауда да кең көлемде пайдаланылады. Сондай-ақ саз аспаптарының сыртқы қорабын (қабын) жасауға ете қажет. ДВП-ны екі түрлі жолмен дайындайды.
1.Ылғалды күйде дайындалатын түрі арнайы плиталардың арасында
бастырылып шығарылады. Дайын өнім белгілі бір өлшеммен кесілгеннен
кейін ыстық преске түседі. Оядағы ылғалдылық 70 % мөлшеріндс болады.
2.Құрғақтай кезіндегі өндеу ыстық престен кептіріліп болғаннан
кейін өтеді. Ондағы ылғал 5 -- 8 % шамасыңда болады. Қазіргі өндірісте
ДВП-ны көбінесе ылғал кезінде өңдейді. Жиһаз және ағаш өндірісінде ДВП-
ның қатты және жартылай қатты түрлері қолданылады. Жартылай қатты түрі
(ЖҚ) 400-ден 800 КгМ-ге дейінгі тығыздықта дайындалады, қалындықтары
6, 8 және 12 мм аралықтарында болады. Ал Қ-350, Қ-400 қатты түрінің
нығыздығы 850 кгмЗ, қалындықтары 2,5; 3,2; 4; 6 мм болады. ДВП-ның беткі
қабаты лакталады, ал астыңғы жағына лак жағылмайды. Оның беткі қабаты синтетикалық кленкамен немесе текстуралы қағазбен қапталады. Ол ұзындығы 1200, 2050, 2350, 2500, 2700, 3000, 3600, 5500 мм, ені 1000, 1200, 1220, 1600, 1700, 1800, 1830, 2140 мм-ге дейінгі өлшемде кесіліп дайындалады. Оның 1200x2700 мм және 1700x2700 мм өлшеміндегі түрлері кең көлемде тараған.
ДСП (тапталған ағаш жаңқасы) -- ағаш ұнтағын желімге араластырып нығыздау арқылы үш қабатты, бес қабатты болып шығарылады. Көп қабатты ДСП түрлі өлшемдегі ағаш ұнтақтарын нығыздау арқылы жасалады. Бұл процесс өнімнің тығыз бірігуіне, тегіс болып шығуына көп әсерін тигізеді және жеңіл-желпі ылғалдылыққа шыдамды. ДСП тығыздығы орташа, жоғары және өте жоғары, беткі қабаты тазаланған, тазаланбаған, сыртынан беткі қабат жүргізілген және жүргізілмеген болып бөлінеді. Беткі қабат жүргізілген ДСП деп бетіне шпон ағаштары немесе жиһаз қағаздары желімделіп, синтетикалық пленкамен өңделгсн дайын түрін айтады. Бір тектес шартта түрде шығарылатын ДСП-лардың ұзындықтары: 5500, 3500, 2660, 2500; ені: 1830,1750,1500, 1200; қалындықтары 10, 13, 16, 19, 22, 25 мм. ДСП-ның құнды қасиеттері -- кескенде көлемінің кішіреюі, ылғал кезінде бетінің бір қалыпты ісінуі, жарылмауы, отқа оңайшылықпен жанбауы және шіруге беріктігі. Кемшілігі -- осалдығы, оған бұрыштары мен қырларын мысалға алуға болады, бұлар тез мүжіледі. Сондықтан осыны ескеріп, жандарына ағаштың жұқа кесіндісін қалындығымен бірдей етіп бекіту керек. ДСП саз аспаптарының қалыбын, жиһаздар жасауда көп қолданылады, беті бір қалыпты тегіс, оңай майыспайды, тез өңдеуге де қолайлы, сондықтан таптырмайтын шикізат.
Шпон -- ағаштың жіңішке кесіңдісі. Шпонды екі түрлі жолмен өңдейді: 1) Арнаулы жылжымалы станок арқылы, онда ағаш қозгалмастай бекітіліп, станоктың пышағы қозғалыста болады. 2) Станоктың пышағы қозғалмастай бекітіліп, ағаш үнемі айналыста болады. Шпон кез келген жиһазды, бұйымдарды өрлеуге, домбыраның беткі қақпағына өрнек түсіріп
әшекейлеуге көп қолданылады. Саз аспаптарына негізінен жаңғақ, шамшат, қайың, көк терек, емен, т.б. ағаштардың түрінен дайыпдалған. шлондарды қолданады. Оның қалыңдығы 0,5-тен 3 мм-ге дейін және одан да қалың болады.
Ұшқат -- шпонды бірнеше қабаттап желімдеп жасаған материал. Саз аспаптарының сыртқы қорабының негізі -- ұшқат. ДВП-ға қарағанда ол қатты және мықты болады. Ұшқатты жеті және одан да көп қабатты шпоң салаларын айқастыра желімдеп жасайды. Оған ФСФ, ФК, ФБА желімдерін қолданады. Ол тығыз әрі біркелкі желімденуі тиіс, араларында көтеріңкі жерлері болмауы және майыстырған кезде ыдырамауы керек. Ұшқат тез шірімейді, жарылмайды және жеңіл, сондай-ақ оңай майысады. Оны құрылыста, жиһаз, вагон және кеме жасауда көп қолданады. Ұшқатты қайың, қандыағаш, шетен, емен, көк терек, үйеңкі, терек, сағыз қарағайдан және жаңғақ ағашынан дайындайды. Ұшқат суға, ылғалға шыдамайды, ондай жағдайда әр жері ісініп, іске жарамсыз болып қалады.
Бұларға сипаттама беріп отыру себебіміз, ағаштан бұйым жасау барысында осы материалдар қолданылады.
2 5-7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды баулу жолдары
Барлық оқушылар қауіпсіздік техникасы ережелерін жақсы білуге міндетті. Осы мәселе төңірегінде біз мына авторладың жұмыстарына сүйендік: Л.В.Мельникова, Л.В.Омипова. Т.В. Фридман [32; 33].
:Әрбір оқушы қауіпсіздік техникасы бойынша алғашқы нұсқаулар алғаннан кейін ғана іске кірісуі керек. Нұсқауларды тікелей жұмыс жетекшісі - мұғалім жүргізеді. Жұмыс кезінде қолданылатын құрал-саймандарға мұқият болған жөн. Қашау, балға, шапашот, пышақ және т.б. саймандардың тұтқалары сызатсыз, жарықсыз болуы тиіс. Қашаумен шабу кезінде оны ұстаудың тәртібін сақтап, шама келгенше бұтақсыз ағашты таңдап, қашауларға арнаулы ағаш балғасын қолданған дұрыс, ал темір балға қашаулардың саптарын көп кешікпей істен шығарады. Қашауды ара жігіне қарай қолданса, жұмыс өнімділігі артады. Қашаудың, балғаның, т.б. құралдардың саптарының ұзындықтары белгіленген өлшемдерге сәйкес болуы тиіс. Құрал-саймандарды ылғалдан, судан алшақ ұстаған дұрыс, су тиген жағдайда жүзі бар құралдарды тот басады. Сондай-ақ кесілетін ағашта шеге болмауы керек. Араның жүзі үнемі қайраулы, өткір, жұмысқа дайын тұрғаны абзал. Сүргіні қолданып болғаннан кейін жүзімен темірге қоюға болмайды. Оны арнаулы жерге іліп қойған дұрыс. Кесу, сүргілеу кезінде өңделетін ағаш мықты бекітілуі тиіс, кесу кезінде қолды араға жақын ұстауга болмайды, араның жүзі белгіден тайып кетуі мүмкін. Сондай-ақ ағашты көкірекке, кеудеге тіреуге мүлде тыйым салынады.
Бұйымның ішін қашап, ойық жасауға арналған дөңгелек жүзді станоктарда жұмыс істеу кауіпті болады. Сондықтан оқушыларға ондай станоктармен жұмыс істеугс мүлдем тыйым салынады. Кесу, арнайы шикізатты дайындау жұмыстарын мұғалімнің өзі жасап беруге міндетті.
СТД-120М ағаш жону станогында жұмыс істеген кезде оған жонылатын шикізатты біліктілікпсн таңдап алу керек. Жұмысты бастар алдында мұғалімге тексертіп, бұйымның мықтылығына және талаптарға сай екендігіне көз жеткізгеннен кейін ғана станок іске қосылуы тиіс. Бұйымды жону кезінде станок тіреуіші мен айналып тұрған ағаш бұйымының ара қашықтығы 3 -- 5 мм болуы керек. Егер ара қашықтығы одан көп болып
кетсе, бұйымды нақтылы өлшеммен өндеуге қиын болады. Әсіресе, сыртқы және ішкі бөліктерін тегістеу өте қиынға соғады. Сондықтан айналып тұрған ағаш бұйымы мен тіреуіштің ара қашықтығын үнемі бақылап, қадағалау қажет.
Адам баласына жалпы жұмыс орнындағы ауаның тазалығы үлкен әсерін тигізеді. Шеберхананың орналасуы, ондағы ауаның температурасы, ылғалдылығы және табиғи ауа қозғалысы, т.б. ескерілуі тиіс.
Ауа құрмындағы газдардың сэлде болса өзгеруі, әсіресе реттегі сапасының төмендеуі және көмір қышқылдың үлғаюы адамның жұмыс істсу қабілетін едэуір бэсендетеді. Егер шеберханадағы ауаның темпсратурасы 23-25°С-тан жоғары болып кетсе, ол зиянды. Сондықтан оқу шеберханасындағы температура 18 -- 22°С мөлшерінде болуға тиіс.
Адамның денсаулығына ауаның ылғалдылы да әсер етеді. Сондықтан оқу шеберханасында санитарлық мөлшердегі ылғалдылық 40-60 % болуға тиіс, ал жазды күндері 75 %-ға дейін үлғаюы мүмкін. Орта есеппен ауа алмасуы оқу шеберханасында және жалпы өндірістік шеберханаларда қысқы мсзгілдерде 0,2 -- 0,5 мс, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2 5-7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды
баулу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгерту ... ... ..28
2.3 5-7 сынып оқушыларына ағашты өңдеуді оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..45
3 БҰЙЫМ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Кадесыйлық сандық жасау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.2 Бұйым жасаудың экономикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қосымша (сандық жасау сәті)
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Елімізде оқушыларды тәрбиелеуде, оларды еңбекке баулуда, өмірге бейімдеуде тың жолдарды, тиімді шығармашылық жұмыстарды іздестіру қажеттілігі бүгінгі күн тәртібінде тұрған негізгі мәселе.
Дамыған елімізде ақпараттық және телекоммуникациялық технологияның қолданылуына байланысты жаңа технологиялық революция басталды. Сондықтан адамдардың алдына жаңа функцияналдық талаптар қойыла бастады. Жұмыскер өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай алуы, шешім қабылдай білуі және шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі керек. Осы қасиеттер баланың жас кезеңнен қалыптасып, оқу және еңбек әрекеттерін орындау кездерінде әрі қарай дамиды.
Бүгінгі таңда мектеп қабырғасында және жоғары оқу орындарында оқып білім алып жатқан жас ұрпақ алдында Қазақстан-2030 бағдарламасында көрсетілген Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әлауқатының артуы сияқты ұзақ мерзімдік стратегиясын үшінші мыңжылдықта жүзеге асыру міндеті тұр [1]. Демек, бұл қоғамдық саладағы өзгерістерге сай жоғары талаптар қоя отырып, экономикалық бәсекелестік жағдайында сапалы мамандар даярдау қажеттігін алға тартады.
Оқушыларды еңбекке тәрбиелей мәселесі Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында және Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларының еңбекке окыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасында орын тапқан [2;3].
Қазіргі ғылым мен техниканың кең қанат жайған кезеңінде ғылыми-таным әдіснамасы өте зор маңызға ие. Білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып, ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Ендеше мұғалім алдында Жаңа технологияны ғылыми негізде меңгеру және терең білімді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу мәселесі тұр. Міне осы мәселені өз жұмысына арқау еткен мұғалімнің мақсаты мына төмендегідей болуы тиіс;
озық тәжірибелерді, түрлі педагогикалық әдістерді, жаңа педагогикалық технологияны ұтымды пайдаланудың соңғы нәтижелерін дамыту;
білімін жетілдіру негізінде оқушының жеке тұлға болуына ықпал ету;
оқушының маңызды мәселелерді өздері талдап, қорытындылауына жол ашу;
оқушы өзінің ғылыми-таным әдістерін саралай отырып, ойлауын дамыту және бүгінгі көзқарастың қалыптасуына негіз салу, т.б.
Білім беру мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық жағынан жабдықталуы, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан туындайды.
Педагогтар оқушылардың оқуға деген ынтасының және танымдық қызығушылықтарының дамуының төмендігін ескере отырып, оқытудың моделін, тиімді әдістері мен формаларын құрастыруға тырысуда.
Білім берудің жүйесінде жалпы білім беретін мектептердің өзіндік орны бар. Жалпы орта білім беру жалпы білім беретін мектептердің негізгі мақсаттарының бірі жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзат мәдени мұрасы сабақтастығын сақтай отырып оқыту, тәрбиелеу және әрбір шәкірітті жеке тұлға деп санап, оны жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін жалпы білім беретін мектептерде бір қатар міндеттерді шешу керек екендігі айқын. Жалпы білім беретін мектептің мақсат, міндеттері шешуде мектеп көлемінде оқытылып отырған оқу пәндерінің, еңбекке баулу пәнінің өзіндік орны ерекшеліктері бар.
Технология пәні оқушылардың талғамы мен еңбектік ептіліктері мен дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін пән болып табылады. Мектеп оқушыларын еңбекке баулу міндеттері еліміздің қоғамдық - экономикалық дамуын онан әрі арттыру мүдделерімен және адамды қалыптастырудың жалпы мақсатымен анықталады. Бұл міндеттер, негізінен балаларды еңбекті сүйюге тәрбиелеу, қоғам игілігі үшін еңбек ету, халық даулетін көздің қарашығындай сақтау болып табылады. Мұның бәрі сайып келгенде жеке адамның жан-жақты дамуына игі ықпалын тигізеді.
Кез келген материалдық өндіріс үшін еңбек құралдармен жұмыс жасаушы маман керек. Осындай мамандар мектеп қабырғасынан бастап дайындық сатыларынан өтеді. Еңбек тәрбиесінде, политехникалық оқытуға және мектеп оқушыларын болашақ еңбек жолына жан-жақты әзірлеудің ролі айрықша және барынша жан-жақты мектеп ісіндегі жетілдіру бойынша айтылып келген.
Технология сабақтарының сапалы өту оқушылардың білім сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту бағдарламалары мен оқулықтардың, оқу құралдарының, дидактикалық құралдармен сапалы қамтамасыз етілуі мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мектептердің қажетті көрнекі құралдарымен толық жабдықталуы, мұғалімнің әдістемелік шеберлігі т.с.с. сабақтың нәтижелігін арттырады.
Оқушылардың білім сапасын арттыру, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекетін педагогикалық сауатты ұйымдастыра білуге байланысты. Сабақтың нәтижелі болуына оқытудың әдістері мен тәсілдерінің де өзіндік орны бар. Оқушыларды сабақтарын ұйымдастырудың теориялық негізін мазмұндайтын, педагогикалық оқулықтарды жазған: Ю.Н.Бабанский, Г.А.Ильина, В.И.Харламовтың т.б. еңбектері мұғалімдер үшін педагогикалық қызмет үшін қажетті әдебиеттер болып табылады және әрбір мұғалімнің жұмыс столында болуы қажет әдебиеттер[4; 5;6]. Еңбекке баулу сабағында ұйымдастыру жақтары мен мазмұнын П.Р.Атутов, В.А.Поляков, Д.А.Тхоржевский және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [7; 8; 9].
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында тәрбиелеу мәселелері бір қатар педагог - ғалымдардың еңбектерінде де қарастырылады. Атап айтқанда: Ж.Б.Қоянбаев, С.Әбдіғаппарова, Қ.Қожахметова. Жастар тәрбиесін негізгі орын алады [10; 11; 12]. Оқытудың жаңа технологиялар бойынша Қ.Қабдықайырұлы, кәсіпке оқыту Б.Ортаев және т.б. [13; 14].
Болашақ мұғалімдерді дайындау мәселелерін төмендегі ғалымдар еңбектерінде қарастырған О.А. Абдуллина, Ф.Н. Гоноболин, Э.А. Гришин, Н.В. Кузьмина, М.А. Кудайкулов [15; 16; 17; 18; 19;20].
Оқушыларды еңбек сабағында оқыту әдістемесіне оқу процесін ұйымдастыруда Л.Н.Крейнулин, О.Сыздықов, Д.Қ.Пошаев, Б.Т.Ортаевтардың жұмыстары өте маңызды болып есептеледі [21; 22].
Қазіргі кездегі ағашты көркем өңдеіу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: Л.П.Антонов, П.С. Моргулис, В.А. Рузаков; Л.Н.Крейндлин; Е.М. Муравьев, В.П. Молодцов; Е.В.Васильченко, А.Я.Лабзина; В.А.Кальней, В.С.Капралова, В.А.Поляков [23; 24; 25; 26].
Еңбекке баулу мәселелері төмендегі әдебиеттерде орын тапқан: Технология. Казіргі заман талабының түрмыс мәдениеті пәндерінен бағдарламалар жинағы (5-11сыныптар); Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 4 кл. сред. шк.; Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 6 кл. сред. шк.; Трудовое обучение: Проб. учеб, пособие для 7 кл. сред. шк. [27; 28; 29;30].
Осы аталған ғылыми, зерттеу және арнайы әдебиеттерді зерделеу нәтижесінде біз өз тақырыбымызды көкейтесті дей келе: ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУ ӘДІСТЕМЕСІ (5-7 СЫНЫПТАР).
деп таңдап алдық.
Диплом жұмысымыздың мақсаты: Технология сабақтарында ағашты өңдеудің теориялық негіздері.
Зерттеу объектісі: Технология пәні
Зерттеу нысанасы: 5-7 сыныптардағы ағаш өңдеу процессі.
Зерттеу міндеттері:
- 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұнын анықтау;
- Ағашты қол аспаптарымен кесудің жолдары мен тәсілдерін меңгеру
- 5-7 сынып оқушыларына ағашты өңдеудің әдіс-тәсілдерін анықтау.
Зерттеу базасы: 7 б сыныбы, ЖОМ, Созақ ауданы Ғ.Мұратбаев атындағы Коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: 5-7 сынып оқушыларын ағаш өңдеуге үйретудің жолдарының тиімді әдістері мен формалары анықталып, материалдық және технологиялық ерекшеліктері ашып көрсетілді.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан, жасалған бұйымнан тұрады.
1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 5-7 сыныпта ағаш өңдеу тақырыбының Технология оқу бағдарламасындағы мазмұны
Оқушыларды техника мен технологияның даму бағыты, жаңа материалдар, еңбек және тұрмыс мәдениеті, өндірістік процестердің аутоматтандырылуы, компьютерлендірілуі мен экологияландыруымен қоса қазіргі өндірістің технологиялық процестерімен таныстыруға бағытталған Технология білім беру аймағы жалпы білім берудің міндетті компоненттері болып табылады.
Технология оқу пәнінің жалпы мақсаты - жас ұрпақты әлеуметтік белсенділікке, өндіріс пен қоғамның арасындағы байланысын түсінуі сонымен қатар қоршаған ортаға технологияның әсерін білу, технологиялық сауаттылығын қалыптастыра отырып, жауапкершілікке, тиянақтылыққа, қоғамның арасындағы байланысын түсінуі сонымен қатар қоршаған ортаға технологияның әсерін білуге тәрбиелеу болып табылады.
Оқу пәнінің міндеттері:
Қойылған мақсаттарға сәйкес келесі міндетттер анықталған:
* оқушы тұлғасының, әлеуметтік және кәсіби қалыптасу проблемаларын
түсіну негізінде өзіндік саналылығы мен өмірлік тәжірибесінің бірлігі
арқылы қабілеттерін дамыту;
* оқыту процесін ұйымдастыруға денсаулық сақтау көзқарастарын
қамтамасыз ету;
* технологиялық жүйелік ойлау қабілетін қалыптастыру,- жобалық қызметті ұйымдастыру, графикалық мәдениетін қалыптастыру, технологиялық және техникалық қызмет аймағында сұранысқа сәйкес қолданбалы міндеттерін шеше білуін қалыптастыру;
Оқу пәнінің мазмұны біртұтастық ұстанымына сай құрыла отырып, концентрлік тұрғыда дамиды. Оқу пәнінің құрылымы жекеден жалпыға, жақыннан алысқа ұстанымдарына бағынады, оқу пәні арқылы білім алушылардың жеке өмірлік тәжірибесіне негізделген дүниенің қарапайым бейнесінен ғылыми дүниетанымдық бейнесіне өту арқылы қамтамасыз етіледі. Әртүрлі қызмет аймағында технологияға бағыттау біліктілігін қалыптастыру; еңбек нарығында тиімді өзіндік қызмет етуге және кәсіби білім беру жүйесінде білімін жалғастыруға дайындау.
Өз мазмұнында Технология білім беру аймағы оқушылардың жалпы білім беру даярлығының политехникалық және қолданбалы құрылымдарын ашады, мемлекет, қоғам мен тұлғаның қызығушылықтары мен мүмкіншіліктерінің үйлесімдігі Қазақстан Республикасының жалпыға міндетті мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты негізінде қарастырылған [31].
Ағаш өңдеу тақырыбы Технология пәнінде барлық сыныпта өтеді.
5-сыныпта Сәндік қолданбалы өнердің элементтері негізінде материалдарды көркемдеп өңдеу тарауында ағаш өңдеу жұмыстырыының мазмұны төмендегідей берілген:
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Ағашты көркемдеп оюды дамыту мен оның түрлері туралы мәлімет. Оқушының жұмыс орны. Құрал-жабдықтар.
Ағаш - көркем еңбекке арналған материал. Тақтайды таңдау және кептіру. Сақтау.
Ағашты көркемдеп өңдеу технологиясы. Көркем сызу. Ою-өрнектер. Трафарет жасау.
Ағашты өңдеу негізі: аралау, сүргілеу, белгілеу, ұштау, әрлеу.
Кесу құралдарымен жұмыс істеу қауіпсіздік ережелерінен негізгі мәлімет. Жұмыс киімі. Оқушының жеке басы тазалығы. Ағашқа көркемдеп оюды жүргізудің бастапқы түрлерінің техникасы.
Ағашқа геометриялық оюды орындау технологиясы.
Құрал-жабдықтар. Ағаш шеберлігі мен ағашты көркемдеп оюға арналған құрал-сайман топтамалары. Қарындаш, сызғыш, қағаз, тақтайлар, жұқа қатырмақағаз.
Көрнекілік. Құрал-саймандар және ағашты көркемдеп өңдеу технологиясы түрлерінің плакаттары. Геометриялы өрнекті оюдың түрлері, диафильм, диапозитивтер.
Демонстрациялау. Ағашты өңдеу элементтерін пайдалану. Құрал-жабдықтарды сақтау орны, олардың жұмыс үстеліңде орналасуы. Ағашты өңдеу және көркем өңдеу үшін тиісті құралдарды пайдаланудың қауіпсіз тәсілдері
Топсеруен. Мұражай, көрме, ағаш өңдеу шеберханалары.
Практикалық жұмыс. Ағашты алғашқы өңдеу, тақтай бетіне өрнекті белгі салу. Өрнек оюдың алғашқы түзу және жіңішке сызықтарын, бейнелі сызық сызуға, геометриялық өрнек бейнелерін пышақпен немесе қашаумен орындаудың тәсілдеріне қолды жаттықтыру. Өсімдік, жануар текті және геометриялық денелер бейнесіндегі ("Төртбұрыш","Үшбұрыш", "Квадрат") өрнектерді сызу. Өрнекті қатар және тізбектей сызу. Ағаш тақтайшаға ою-өрнек тізбегін салу, бедерлеу, түрлендіру.
Табиғи материалдармен жұмыс.
6-сынып
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Қазақтардың және басқа ұлттардың қолданбалы қолөнер түрлері туралы мәлімет. Туған өлкемізде ағаштың көркем өңделуі туралы мәлімет, олардың ерекшеліктері.
Ағашты көркем өңдеудегі материалдардың түрлері. Текстуралық ағаштың маңызы. Ағаштың сапасы. Материалдарды өңдеу. Контурлық оюдың техникасы.
Ағаш бөлшектерінің желімі. Ағашты желімдеу. Желімдеу материалдары. Қауіпсіздік жұмыстарының ережелері.
Құрал-жабдықтар. Ағаш өндеуге пайдаланатын құралдар жиынтығы. Ағаштарды әртүрлі көркемдеп ою құралдары, жіңішке темір кескіш, трафареттер.
Көрнекілік. Әртүрлі ағаш түрлерінің жиынтығы және плакаттар. Жұқпалы ауруы бар ағаштар кесінділері, ағаштың текстуралары. Халық шеберлерінің ағашты көркем өңдеуде жасаған экспонаттары.
Демонстрациялау. Диафильмдер, слайдтар. Рельфтік және контурлық оюлардың орындалуы.
Топсеруен. Ағаш өңдеу орындары, шеберханалар.
Практикалық жұмыс. Тақтай бетіне "Түйе мойын" ою-өрнегін салу. Ағаш және фанерден әр түрлі формада розетка, брелок жасап, оларға өрнек салу. Табиғи материалдармен жұмыс.
7 сынып
Ағашты көркемдеп өңдеу
Техникалық-технологиялық мәліметтер. Ағашты көркемдеп өңдеу. Ағаш өңдейтін токарлық станоктар. Қайрау, бұрғылау, токарлық станоктармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасы. Ағаш бөлшектерін біріктірудің қарапайым технологиясы. Халықтық дәстүрі үлгісіндегі ағаш жиһаздар: сандық, кебеже және т.б. Ою-өрнектің әртүрлілігі: сандық, кебеже, төсек ағаш өрнектері. Өрнегі бар бетті әрлеу әдістері және күйдіру.
Құрал-жабдықтар. Ағаш шеберханасындағы құралдар топтамасы. Токарлық, бұрғылау, қайрау станоктары. Өрнекті экспонаттар: сандық, жүк аяқ, кебеже және т.б. Ағаштан жасалған қарапайым біріктіру бөлшектері. Күйдіргіш құрал. Бөлшек бетін әрлеу пигменттері.
Көрнекілік. Экспонаттар: сандық, жүк аяқ, кебеже. Демонстрациялау. Бөлшектерді біріктіру. Сандық пен кебеже жасаудың құрылымдық айырмашылықтары.
Топсеруен. Мұражайлар, көрмелер.
Практшалық жұмыс. Геометриялық формадағы және өсімдік формалы өрнектерді пайдалану арқылы үй іші бұйымдарын жасау. Қарапайым сувенирлік бұйымдар жасау. Сандықтың немесе кебеженің бетін әрлеу.
1.2 Конструкциялық ағаш материалдары.
Ағаш және оның түрлері
Ағаш деп негізі бағана, тамыр және бұтақтан тұратын тығыз материалдарды айтады. Ең керекті ағаш материалдарын ағаштын бағанасын бірнеше бөлікке тілу арқылы алады. Ағаш материалдары халық шаруашылыгында кеңінен қолданылады. Олардан құрылыс конструкцияларын (терезе, есік, еден), жиһаз, қағаз, музыкалық аспаптар және т. б. бұйымдар дайындайды. Ағашты лак, шайыр (смола) және т.б. заттарды жасайтын өндірістерде де қолданады. Біздің елдің ормандарында 100 -ден астам әр түрлі ағаш породалары өсіріледі. Ағаш породаларының барлығы қылқан жапырақты (хвойный)
(шырша, қарағай, балқарағай),жапыракты (лиственный)(емен, шамшат, қайың, көк терек) болып бөлінеді. Ең ажарлы текстура бағананы өсіне көлденең өзегінен біршама ара қашықтықта кескен кезде болады (тангенциальды). Ағаштың сақиналық көріністері. Ағашты кескенде ерекше бейнелі суреттер байқалады. Бейнелік суреттер неғұрлым күрделене түскен сайын олардың көзге көрінуі соғұрлым қиындай береді. Осы көрініс арқылы ағаштың жылдық сақиналарын, өзегін, бұтағының орнын анықтауға болады. Мұндай көріністер шпон кесінділерінен жасалған саз аспаптарына, басқа бұйымдарға әсем де әшекейлі әр береді. Жаңғақ шпонының кесінділері қара қоңыр түсті, шамшат, емен, шетен және қарағаштікі ашық қызыл қоңыр түсті болады.
-бір тектес тұнық түсті жолақтар қарағаш, алмұрт, жөке ағаштарында
кездеседі;
-қысқа өзекті жолақтар шамшат, емен, шетен және шынар ағаштарына тән. Олар өзегінің ортасынан шпон кесіліп алынса да, өз бейнесін аса жоғалтпайды;
-қарама-қайшы жолақтар көбінесе қызғылт түсті ағаштарда кездеседі,мысалы, сүр үйеңкі, қайың, т.б.;
-ұзынша жолақты ағаштар: шырша, қарағай, самырсын, т.б.
- жолақтардың ара қашықтығы ағаштың жасына қарай алыс немесе жақын, жуан немесе жіңішке болып келеді;
-ирек жолақтар ағаштың өсу өрісіне, климатқа, жер құнарлылығына
байланысты болады, бірақ бұл өте сирек кездесетін құбылыс.
Ағаштың діңі оның 50-ден 90 %-ға дейінгі бөлігін алып жатыр. Оның көлденең кесіндісінен жылдық сақиналарын, өзегін және қабығын көре аламыз. Ағаш құрылысындағы негізгі де күрделі қызмет атқаратын бөліктің бірі - қабығы. Сыртқы қабық қалыц, кезге айқын көрінеді, ол климаттың күрт өзгеруінен, ыстық-суықтан, ағаш құрамындағы қоректі шырынның булануынан және әр түрлі бактериялардан қорғайды. Ал ішкі қабығы жапырақтарды керекті қорекпен қамтамасыз етеді. Ағаштың өзегі діңнін ортасында орналасқан жұқа әрі жұмсақ клеткалардан құралады. Көлденең кесілген ағаш діңіндегі өзекті көбінесе дөңгелек түрінде көреміз, кейбір кесінділерде өзектің үшбұрышталып, төртбұрышталып немесе жұлдыз сияқты болып келген формаларын байқауға болады. Өзектің түсі қоңыр болып, ерекше айқындалып тұрады. Ал ағаш сақиналарының ашықтау бөлігін табалдырық аймақ дейміз. Мұндай көрініс ядролық ағаштарда болады. Ядролық ағаштарға сағыз, қарағай, самырсын, бал қарағай, шетең, терек, т.б. жатады. Ал ядролық аймағы мен табалдырық аймақ біркелкі келетін ағаштар "ядросыз ағаштар" деп аталады. Олар -- шырша, көк терек, т.б. Кейбір ағаштардың (қайың, шамшат, т.б.) ядролық аймағы көмескі болып көрінеді. Ағаштың өзегі, яғни ядролық аймақ ортадағы клеткалардың біртіндеп өз қызметінен шығуынан пайда болады. Ағаш өзегінің табалдырық аймақтан ядролық аймаққа көшуі қарағай тұқымдастарда өте тез, кейде керісінше өте бәсең өтеді. Өсіп тұрған ағаштың табалдырық аймағы минералды заттар мен ылғалды жоғары карай өткізіп тұру қызметін атқарады. Ал ядролық бөлігі неғұрлым жоғары нығыздықты қамти отырып, ағаш діңінің мықты тұруын қамтамасыз етеді. Ядроға қарағанда табалдырықтың нығыздығы төмен және оңай шіриді. Жас ағаштарда ядролық бөлік көбінесе болмайды, ол өсе келе пайда бола бастайды. Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналары пайда болу мезгіліне қарай көктемгі және күздік болып екіге бөлінеді- Көктемгі бөлігі неғұрлым ашық түсті және жұмсақ болады, ал күздік сақиналар ағаштың сыртқы қабығымен байланысты қатты және қоңыр түсті болып келеді. Ағаш сақиналары механикалық функция қызметін атқарады. Жылдық сақиналар ағаштың өзегінен, яғни ортасынан қабығына қарай үлкейіп өседі. Оған қарап ағаштың қанша жыл өмір сүргенін білуге болады, яғни қанша сақина болса, сонша жыл өмір сүргені. Сақиналардың қалыңдығы ағаштың түрлері мен сыртқы климатқа байланысты. Жылдам өсетін ағаштардың, мысалы, терек, талдың сақиналары қалың болады. Әр түрлі аймақта өсетін, бір түрге жататын ағаштың сақиналары сыртқы қоршаған ортасына қарай жуан және жіңішке болып келеді, ол әр жердің құнарлылығына да байланысты. Қатты аяз бен сыртқы механикалық күштердің әсерінен кейбір ағаштардың жылдық сақиналарының көрінісі бұзылуы минералды сулардың жоғары көтерілуіне өзегінің ұшқындары үлесін қосады. Көлденең кесіндідегі өзектің ұшқындарын жылтырақ сарғыш түсінен аңгаруға болады, ал кейбір ағаштардан оны байқау қиын, бірақ ол ағаштардың барлық түрінде бар. Өзектің үлкеюінен ағаштарда жіңішке және өте жіңішке өзек ұшқындары пайда болады, бұлар қайың, көк терек, үйеңкі, шегіршін, т.б. кездеседі, ал шамшат, емен сияқты ағаштарда өте анық көрініс береді. Қызыл қайың, қандыағаш, жаңғақ ағашында айқын да анық түрде жуан және жіңішке ұшқындар ұшырасады, жуандықтары 0,015-тен 0,6 мм-ге дейін жетеді. Өзек ұзынынан кесілген ағаш кесіндідіен жіңішке сары жолақ болып көрінеді. Бірақ олар барынша ашық түсті, кейде барынша қоңыр түсті болып келеді. Өзек ұшқынының әр түрлі болуы ағаштардың түріне байланысты, мысалы, қылқан жапырақты ағаштарға қарағанда жалпақ жапырақтылардың өзек ұшқындары 2 -- 3 есе көп болады. Минералды қоректі діңнің бойымен жоғары өткізетін клеткалар жалпақ жапырақты ағаштарда көзге жақсы көрінеді. Олардың өзі екі түрлі болады: кең көлемде көзге түсетін өткізгіш арналар және көзге көрінбейтін арналар. Жалпақ жапырақты ағаштарда су өткізпш арналар үлкен, ал қылқан жапырақтыларда жіңішке болып келеді.
- бұтақ көріністі жолақтар бұтақтары өте көп қылқан жапырақты ағаштарда кездеседі, мысалы, шырша, қарағай, т.б.;
- ойшық жолақты дің кесінділерінен және үлкен бұтақ бастамаларынан
көруге болады. Мұндай көріністер көбінесе Кавказ жаңғақ ағашынан,қарағаштан, шетеннен, т.б. кездеседі. Ойшық жолақты ағаштар құнды болып есептелінеді;
- құс көзді жолақтар әр өлшемдегі қара түстерден тұрады. Бұл бұтақ
түбінің өспей қалуынан пайда болады. Олар үйеңкі, шетен, Карелия
қайынынан жиі кездеседі;
- жүзбелі жолақтар -- ағаш кесінділерінің ең бір әдемі, ғажайып
көрінісі, оларды әшекей жұмыстарында, саз аспаптарында және кез келген
бұйымдарға өрнек салуда пайдалануға болады. Бұлар қарама-қайшы, жуан-
жіңішкелі ағаш сақиналарымен көзге түседі.
Бұйымдарға шпон арқылы өрнск саларда ағаш түстерін іріктей білген жөн. Мысалы, қызыл қоңыр түсті жаңғақ ағашына көк терек, ақ қайың, шамшат, т.с.с. ашық түсті ағаштардан шпон салсаңыз, ою-өрнек соғұрлым айқын, анық көрініс береді. Олардың жылдық сақиналары аса тығыз, көзге оңай байқалмайды, түсі біркелкі болып келеді. Ағаштын түрлері, олардын қасиеттері:
Ақ түсті үйеңкі. Бұл ағаш бұрынғы Кеңес Одағы аймағына Солтүстік Америкадан. Оның табалдырық аймағы сарғыш түсті және қоңырқай сарғыш болып келеді. Көлденең кесіндісіндс әдемі жылдық сақиналарымен көзге түседі. Ерте жетілген жылдық аймағы көзгс айқын көрінсе, кеш жетілгендері керісінше көзге онша байқалмай, кейде сызықша, кейде нүкте түрінде ғана көрініс береді. Ал жіңішке өзек ұшқындары жібектей шағылысады. Бұл ағаш өте қаттылығымен, мықтылығымен бағалы. Өге қиын кесіледі, бояуды өз бойына жақсы қабылдайды.
Амарант қызыл көк түсті болып келеді. Өте күрделі. Көлденең кесіндісінде айқын қара қоңыр сакдааларымен және дөңгелек өзек каналдарымен көзге түседі. Бұл ағаш өте тығыз, қатты, өңделіп лакталғаннан кейін түсі қара қоңырланып өзек сызықшалары қараяды. Кепкеннен кейін ою-өрнек салу, өңдеу қиындау.
Ақ кайыңның түсі ақ және сарғыш. Шпон кесіндісін бұйымдарды әрлеуге, саз аспаптарына ою-өрнек салуға қолданады. Бұл ағаштың жылдық сақиналары кейде бәсең тартып, кейде әжептеуір жақсы көрініп тұрады. Пышақпен жақсы өңделеді, ете тығыз ағаш. Өз бойына бояуды жақсы қабылдайды, боялғаннан кейін қызыл ағаштың түсін береді.
Карелня қайыңы. Жалпы ақшыл сары түсті болады. Сондай-ақ кейде күлгін, кейде ашық қызыл, кейде қоңыр түске құбылады. Оның көлденең кесіндісінен ұзынды-қысқалы ашық қоңыр сызықшаларды байқаймыз. Құрамы өте мықты, қатты. Құрғақ кезінде өндегенге және кескенге қиындау.
Шамшат ағашы. Күлгін сары, қызыл күрең болады. Көлденең кесіндісінен жылдық сақиналарын байқау қиын. Ағаштың түр-түсі әдемі, жіңішке қара қоңыр сызықшаларымен күнге шағылысып, жылтырап көрінеді. Шамшат ағашнында өзек ұшқындары анық байқалады, ал тангентальды кесіндіде жіңішке штрихтар керінеді. Бұл ағаш қатты, төзімді, оңай кесіледі, қызыл ағаштар қатарына жатады. Шамшат ағашы жиһаз жасауда, саз аспаптарының шанақ бөліктерінде жиі қолданылады. Өте құнды ағаш. Оңай майысады және лакталғаннан кейін де өңін жоғалтпайды.
Қызыл қайың. Бұл ағаштың түсі ақ, бір жылдык, сақиналары өте тығыз, көзге аса білінбейді. Мықты, қатты ағаш, бірақ суыққа тез жарылады. Оңайшылықпен кесілмейді, саз аспаптарын жасаумен қатар графикалық жұмыстарға да жақсы. Боялғаннан кейін жаңғақ ағашьның түсін береді, лакталғаннан кейін де түсін бұзбайды.
Алмұрт ағашы өте тығыз және қатты, түсі күлгін, жылдық сақиналары
көзге бірден білінбейді. Жақсы кесіледі, боялғаннан кейін қызыл ағаш түстес болады.
Емен. Жылдық сақиналары өте айқын және өзек арналары мен ұшқындары басқа ағаштарға қарағанда ерекше көзге түседі. Көлденең кесіндісінен жіңішке ашық штрихтарды байқауға болады, ал тангентальды кесіндісінен олар қара қоңыр болып көрінеді. Түсі ақ сары немесе сарғыш қоңыр, кейде сұрлау және жасылдау. Емен ағашы өте қатты, тығыз және киын кесіледі. Бояуды жақсы кабылдайды, лакгалғаннан кейін еш түсін өзгертпейді. Бұл да саз аспаптары мен жиһаз жасауда жиі қолданылады.
Қарағаш. Үлкен өзекті арналары, жылдық сақиналары ерекше көзге шалынады және өте-мөте тангентальды, ірі, күрделі көрініс береді. Толқынды келген сақиналары және өзек ұшқындары басқа ағаштарға түсі қызыл күрі шағылыс қарағанда өте ерекше шағылысып көрінеді. Ағаштың түсі күрең және қара қоңыр болып келеді, қызыл көк түс береді. Өте қатты, тығыз ағаш, жақсы өңделеді. Саз аспаптарын, т.б. бұйымдарды жасауда көп қолданылады. Лакталған кездегі фактурасы өте әдемі.
Үйенкі. Орташа тығыздықтағы қатты ағаш, жылдық сақиналары көзге аса аңғарыла қоймайды, көлденең кесіндісінен қүс көзді көрініс байқалады. Оңай майысады, бояуды жақсы қабылдайды, бірақ қиын кесіледі. Түсі ақшыл сары, өзек ұшқындары сарғыш шағылыс көрсетеді, жақсы өңделеді.
Пыртықал ағашы. Қатты, тығыз және мықты ағаштардың қатарына жатады. Сарғыш, алтын түстес шағылыс береді, бетінен лентаның қатпарындай жалтырақ дақтарды байқауға болады. Өте қиындыкпен кесіледі. Бойында эфир майын сақтайды, мұныі өлшегенде ескерген жөн.
Қызыл ағаш, саз аспаптары мен жиһаз жасауда өте көп қолданылады. Ағаштың түсі әр түрлі, сарғыш күлгіннен қызыл күреңге дейін түрлі-түсті лента тектес қатпарланып келеді. Өзек каналдары өте ірі, оңай кесілмейді, қатты әрі тығыз ағаш. Жақсы боялып, өнделеді.
Қандыағаш. Қайың тұқымдас, көлденең кесіндісінде ақ түсті болып, кспкеннен кейін қызыл күрең түске айналады. Ал негізгі керкеннен кейінқызыл күрең түс қызыл күрең болып келеді, кішксне сызықшалары бар болып ағаш құрамына кіреді
Грек жаңғағы. Ағаш түсінен жасылдау сүрдан қою қызыл түске: дейінгі түрлі толқыпдарды байкэуға болады. Өзіндік ерекшелікгсрі -ірі сақиналары және әр түрлі өліцевді штрихтары бар. Жаңғақ түр топқа бөлінсді. Жақсы кесіледі, ендетеді. Боямаса да болады, лактағаннан кейін де өз реңін жоғалтпайды, ете құнды ағаш.
Амарант қызыл көк түсті болып келеді. Өте күрделі. Көлденең кесіндісінде айқын қара қоңыр сақдааларымен және дөңгелек өзек каналдарымен көзге түседі. Бұл ағаш оте тығыз, қатты, өңделіп лакталғаннан кейін түсі қара қоңырланып өзек сызықшалары қараяды. Кепкеннен кейін ою-өрнек салу, өңдеу қиындау.
Көк терек. Түсі сүттей ақ, жұмсақ, жеңіл, бір тектес тығыз ағаш, Жылтыр сарғыш шағылыс береді. Жьшдық сақиналары онша білінбейді, көзге тек сарғыш қоңыр түсті рскімен байқалады. Дом-1 быраның шанақтарына ете қолайлы, аспацтың еңін ашады, жақсы майысады, оңайлықпен сынбайды. Бояуды жақсы қабылдайды, негізінде боямаған жөн. Құнды ағаш.Палисандра. Оңтүстік Америкада өсетін ағаш тұқымына жатады. Түсі күрең қызып немесе қызыл қоңырдың қар; мен, ксйде қызыл көк түсті коріністерімен кезгс түседі. Қоректік дөңгелек арналары үлкен, айқын хөрінеді. Өге қатты ағаш, кесілуі қиын. Құрамында эфир майы бар, оны ескерген жөн, өйткерілуі қиын. Құрамында эфир майы тұра-тұра қарайып кетеді.
Шынар ағашы ядролық ағаштар тобына жатады, түсі қызыл күрең сарғыш немесе сұр болып келеді. Көлденең кесіндісінің түсі ашық күлгіндеу, өзек ұшқындарының арқасында шағылысты басқа ағаштарға қарағаңда көп береді. Жақсы өнделеді, оңайшылықпен кесілмейді, тығыздыш ете жоғары.
Самшит. Қатты және мықты ағаштар тобына жатады. Түсі ашық сары, көлденең кесіндіден сақиналары онша байқалмайды. Өңдегенге, кескенге қиын. Түсі сүйектің түсіндей ашық сары.
Тис. Түсі сарғыш күрең, құрылысы ете күрделі, қатты ағаш. Сақиналармен бірге жалғасып жатқан жіңішке ирек сызықшаларды байқауға болады. Көлденең кесіндісінде өзек ұшқындары ерекше шағылыс береді. Жаңғақ ағашына өте ұқсас. Құрамында эфир майы бар, өңдегенде ескеру қажет.
Шетен. Түсі ашық сары. Кесіндіеінен күлгін және сары шағылысты көреміз. Оге қатты ағащ, оңай кесілмейді, емен ағашына ұқсас. Саз аспаптарын жасауда көп колданылады, жақсы майысады, сынуы қиын.
Сағыз қарағай. Түсі сарғыш қызыл, кейде ашық сары. Өте тығыз, мықты ағаш, оңдегенге қиындау. Өзек сақиналары қоңырқай түсті, селдір. Жылдық сақиналары айтарлықтай кеп, көлденең кесіндіден сақиналары бірден байқалмайды.
Шырша. Бұл ағаш шертпелі саз аспаптарының беткі қақпағына көп қолданылады. Түсі ашық сары. Көлденең кесіндісінен жылдық сақиналары бұлыңғыр, әлсіз көрінеді, бұтақ түбірлері өте көп. Дыбыс өткізу қабілеті күшті. Жұмсақ, өндегенге жеңіл. Қарағайға қарағанда шыршаның физикалық және механикалық қасиеті өте төмен.
Самырсын май қарағайы. Қылқан жапырақтылар тобына жататын бұл ағаш Сібір өңірінде өте көп жерді алып жатыр. Сібір самырсынының Кавказ самырсынына қарағаңда дыбыс өткізу қабілеті төмен. Ал Кавказ самырсыны дыбыс шығаруда шырша ағашынан қалыспайды. Жұмсақ, өндегенге жеңіл, түсі ашық сары, жылдық сақиналары бірден байқалмайды.
Қарағай. Бұл ағаш бұрынғы ТМД елдері аумаганың алтыдан бір бөлігін алып жатыр. Ағаштың көлденең кесіндісі ашық кул-гін түсгі көрсетеді. Ал көктемде ашық сары түске енеді. Өзек салалары қызыл сары жолақтарымен ерекшеленеді. Жеңіл, жұмсақ, оңай өңделеді, бояуды жақсы сіңіреді. Дыбыс шығару қасиеті жоғары, бірақ шыршадай емес. Қылқан жапырақты ағаштар тобына жатады.
Ағаштың негізгі қасиеттері
Ағаштың механикалық қасиетіне оның мықтылығы, төзімділігі, қаттылығы жоне серпіліс күші жатады. Сыртқы механикалық күштердің әсерінен бүлінбеуін -- ағаштың мықтылығы, сыртқы бейнесі мен көлемінің өзгермеуін -- төзімділігі, өзінен қатты заттарды бойына дарытшуын қаттылығы деи білеміз. Ал балта мен балға сияқты құралдардың соққысына сынбауын ағаштың серпіліс күші дейміз.
Ағаштың механикалық қасиеттерін ұзынынан және көлденеңінен, тангентальды багатта майыстыру, ию арқылы анықтауға болады. Созу кезіндегі төзімділігін 1а кестеден көруге болады. Осыған қарап ылғалдық көбеюі ағаштың төзімділігін азайтатынын байқаймыз.
1-кесте. Ағаштың химиялық қасиеттері
Тұқымы
12% ылғалдылықта ұзынынан созу кезіндегі ағаштың мықтылық шегі,мнм2
Көлденеңінен созу кезіндегі ағаштың мықтылығы,мнм
Тангентальды бағытта созу кезіндегі
мықтылығы,мнм
Сағыз қарағай
125,0
5,4
4,8
Қарағай
103,5
5,2
3,3
Балқарағай
67,0
3,9
2,7
Қайың
168,0
10,8
6,0
Шетен
145,0
3,7
6,7
Қызыл қайың
141,0
12,8
7,9
Көк терек
125,0
6,9
4,3
Шамшат
123,0
12,1
7,9
Жөке
121,0
6,9
4,3
Шырша, Самырсын бал қарагайы Майкалық заттардан басқа жанғанда күлге айналатын минералды заттар да бар, олар 0,2- 0,7 % аралығында. Күлдің құрамында тұз қышқьшы, кальций, натрий, магний бар. Күрделі органикалық заттар қақырап кепкен ағашта 90-95 % салмақ құрайды. Органикалық заттардың құрамы ағаштың түріні; байланысты әр турлі болады. Қылқан жапырақты ағаштың құрамында орта есеппен 48 -- 56 % целлголоза, 26 -- 30 % лигнин, 23 -- 26 % гемицеллюлоза, 10-12 % пентазон және 13 % гексозан бар. Ал жалпақ жапырақты ағашта 46-48 % целлюлоза, 19-28 % лищин, 26-35 % гемицеллюлоза, 23-29 % пентазон және 3-6 % гексозан болады.
Целлюлоза - құрылымдық полисахарид -- глюкозаның тармақталған иолимері. Ол суда, тіпті химиялық ерітінділерде, спирт, эфир, ацетонда ерімейді. Клетка қабырғаларының басты құрамдас бөлігі өсімдік массасының 50 -- 90 %-ын құрайды, микробиология өнеркәсіптерінде, қағаз, қабықша өндіру істерінде қолданылады.
Гемицеллюлоза -- өсімдік талжығының клеткалы қабырғасының
құрамына кіретін және пентазон мен гексозан қалдыктарынан тұратын
полисахарид, целлюлоза тектес зат. Айырмашылығы -- төмен тербелісте
және химиялық ерітінділсрде целлюлозаға қарағанда сілті қоспасында оңай
ериді. Гемицеллюлозаның химиялық формуласы пентозан мен гексозан
молекулаларынан құралады.
Ағаш бірнеше органикалық заттардан: көмір қышқылы, сутегі, оттегі және белгілі бір мөлшердегі азот қышқылынан тұрады. Қақырап кепкен ағаштың құрамында 49,5 % көмір кышқылы, 44,2 % оггегі мен азот жәнс 6,3 % су болады. Ондағы азот қышқылдық мөлшері 0,12 % қана. Лигнин -- құрамында тармақталған хош иісті спирттері бар табиғи полимер. Ағаштың құрамында 35 % лигнин болады. Құрамында көмір қышқылы көп.
Целлюлозаға қарағанда осалдау, сондықтан сілті, су, күкірт және тұз қышқылдарында тез әрі жеңіл ериді.
Шайырлардың суда еритін және ерімейтін түрлерінде скипидар мен канифоль болады, олар фармацевті және парфюмсрлі химия жолымен өңделеді.
Ылғал ағаштың массасы мен кепкен ағаштың массасын төмендегіше салыстыруға болады. Мысалы, көп уақыт суда жатқан ағаштың ылғалдығы
-100 %, жаңа кесілген ағаштың ылғалдығы 50 -- 70 %, ұзақ уақыт ашық ауада кепкен, құрғақ ағаштың ылғалдылығы -- 12 -- 20 %.
Көлденеңінен берілген қысым күші ұзынынан берілгсн қысым күшіне қарағанда 2 -- 4 есе төмен болады. Жоғары қысымға төзімділік танытатын ағаштарды майыстыру арқылы қобыз, құрама домбыра, домбыраның шанақ бөліктері, т.б. жасалады. Ағашты майыстырғандағы төзімділік шегі 2-кестеде көрсетілген.
Ағаштың қаттылығы саз аспаптарынын акустикасын шанақтың ішінде ұзақ сақтап тұруына әсер етеді. Оның орташа мөлшердегі қаттылығын арнаулы прибормен қысым беру арқылы жасалған тәжірибеден көруге болады.
1.3 Ағаш тектес материалдарға сипаттама
Жиһаз жасау барысында ағаш текстем материалдарды қолданады. Олар: (ДВП, ДСП, Шпон,Үшқап) т.б.
ДВП (тазаланған қағаз ұнтағы) - құрылыс материалы. Ол құрылыста ғана емес, жиһаз жасауда да кең көлемде пайдаланылады. Сондай-ақ саз аспаптарының сыртқы қорабын (қабын) жасауға ете қажет. ДВП-ны екі түрлі жолмен дайындайды.
1.Ылғалды күйде дайындалатын түрі арнайы плиталардың арасында
бастырылып шығарылады. Дайын өнім белгілі бір өлшеммен кесілгеннен
кейін ыстық преске түседі. Оядағы ылғалдылық 70 % мөлшеріндс болады.
2.Құрғақтай кезіндегі өндеу ыстық престен кептіріліп болғаннан
кейін өтеді. Ондағы ылғал 5 -- 8 % шамасыңда болады. Қазіргі өндірісте
ДВП-ны көбінесе ылғал кезінде өңдейді. Жиһаз және ағаш өндірісінде ДВП-
ның қатты және жартылай қатты түрлері қолданылады. Жартылай қатты түрі
(ЖҚ) 400-ден 800 КгМ-ге дейінгі тығыздықта дайындалады, қалындықтары
6, 8 және 12 мм аралықтарында болады. Ал Қ-350, Қ-400 қатты түрінің
нығыздығы 850 кгмЗ, қалындықтары 2,5; 3,2; 4; 6 мм болады. ДВП-ның беткі
қабаты лакталады, ал астыңғы жағына лак жағылмайды. Оның беткі қабаты синтетикалық кленкамен немесе текстуралы қағазбен қапталады. Ол ұзындығы 1200, 2050, 2350, 2500, 2700, 3000, 3600, 5500 мм, ені 1000, 1200, 1220, 1600, 1700, 1800, 1830, 2140 мм-ге дейінгі өлшемде кесіліп дайындалады. Оның 1200x2700 мм және 1700x2700 мм өлшеміндегі түрлері кең көлемде тараған.
ДСП (тапталған ағаш жаңқасы) -- ағаш ұнтағын желімге араластырып нығыздау арқылы үш қабатты, бес қабатты болып шығарылады. Көп қабатты ДСП түрлі өлшемдегі ағаш ұнтақтарын нығыздау арқылы жасалады. Бұл процесс өнімнің тығыз бірігуіне, тегіс болып шығуына көп әсерін тигізеді және жеңіл-желпі ылғалдылыққа шыдамды. ДСП тығыздығы орташа, жоғары және өте жоғары, беткі қабаты тазаланған, тазаланбаған, сыртынан беткі қабат жүргізілген және жүргізілмеген болып бөлінеді. Беткі қабат жүргізілген ДСП деп бетіне шпон ағаштары немесе жиһаз қағаздары желімделіп, синтетикалық пленкамен өңделгсн дайын түрін айтады. Бір тектес шартта түрде шығарылатын ДСП-лардың ұзындықтары: 5500, 3500, 2660, 2500; ені: 1830,1750,1500, 1200; қалындықтары 10, 13, 16, 19, 22, 25 мм. ДСП-ның құнды қасиеттері -- кескенде көлемінің кішіреюі, ылғал кезінде бетінің бір қалыпты ісінуі, жарылмауы, отқа оңайшылықпен жанбауы және шіруге беріктігі. Кемшілігі -- осалдығы, оған бұрыштары мен қырларын мысалға алуға болады, бұлар тез мүжіледі. Сондықтан осыны ескеріп, жандарына ағаштың жұқа кесіндісін қалындығымен бірдей етіп бекіту керек. ДСП саз аспаптарының қалыбын, жиһаздар жасауда көп қолданылады, беті бір қалыпты тегіс, оңай майыспайды, тез өңдеуге де қолайлы, сондықтан таптырмайтын шикізат.
Шпон -- ағаштың жіңішке кесіңдісі. Шпонды екі түрлі жолмен өңдейді: 1) Арнаулы жылжымалы станок арқылы, онда ағаш қозгалмастай бекітіліп, станоктың пышағы қозғалыста болады. 2) Станоктың пышағы қозғалмастай бекітіліп, ағаш үнемі айналыста болады. Шпон кез келген жиһазды, бұйымдарды өрлеуге, домбыраның беткі қақпағына өрнек түсіріп
әшекейлеуге көп қолданылады. Саз аспаптарына негізінен жаңғақ, шамшат, қайың, көк терек, емен, т.б. ағаштардың түрінен дайыпдалған. шлондарды қолданады. Оның қалыңдығы 0,5-тен 3 мм-ге дейін және одан да қалың болады.
Ұшқат -- шпонды бірнеше қабаттап желімдеп жасаған материал. Саз аспаптарының сыртқы қорабының негізі -- ұшқат. ДВП-ға қарағанда ол қатты және мықты болады. Ұшқатты жеті және одан да көп қабатты шпоң салаларын айқастыра желімдеп жасайды. Оған ФСФ, ФК, ФБА желімдерін қолданады. Ол тығыз әрі біркелкі желімденуі тиіс, араларында көтеріңкі жерлері болмауы және майыстырған кезде ыдырамауы керек. Ұшқат тез шірімейді, жарылмайды және жеңіл, сондай-ақ оңай майысады. Оны құрылыста, жиһаз, вагон және кеме жасауда көп қолданады. Ұшқатты қайың, қандыағаш, шетен, емен, көк терек, үйеңкі, терек, сағыз қарағайдан және жаңғақ ағашынан дайындайды. Ұшқат суға, ылғалға шыдамайды, ондай жағдайда әр жері ісініп, іске жарамсыз болып қалады.
Бұларға сипаттама беріп отыру себебіміз, ағаштан бұйым жасау барысында осы материалдар қолданылады.
2 5-7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ТЕХНОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АҒАШТЫ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1Мектеп шеберханасында ағаш өңдеу жұмыстарына оқушыларды баулу жолдары
Барлық оқушылар қауіпсіздік техникасы ережелерін жақсы білуге міндетті. Осы мәселе төңірегінде біз мына авторладың жұмыстарына сүйендік: Л.В.Мельникова, Л.В.Омипова. Т.В. Фридман [32; 33].
:Әрбір оқушы қауіпсіздік техникасы бойынша алғашқы нұсқаулар алғаннан кейін ғана іске кірісуі керек. Нұсқауларды тікелей жұмыс жетекшісі - мұғалім жүргізеді. Жұмыс кезінде қолданылатын құрал-саймандарға мұқият болған жөн. Қашау, балға, шапашот, пышақ және т.б. саймандардың тұтқалары сызатсыз, жарықсыз болуы тиіс. Қашаумен шабу кезінде оны ұстаудың тәртібін сақтап, шама келгенше бұтақсыз ағашты таңдап, қашауларға арнаулы ағаш балғасын қолданған дұрыс, ал темір балға қашаулардың саптарын көп кешікпей істен шығарады. Қашауды ара жігіне қарай қолданса, жұмыс өнімділігі артады. Қашаудың, балғаның, т.б. құралдардың саптарының ұзындықтары белгіленген өлшемдерге сәйкес болуы тиіс. Құрал-саймандарды ылғалдан, судан алшақ ұстаған дұрыс, су тиген жағдайда жүзі бар құралдарды тот басады. Сондай-ақ кесілетін ағашта шеге болмауы керек. Араның жүзі үнемі қайраулы, өткір, жұмысқа дайын тұрғаны абзал. Сүргіні қолданып болғаннан кейін жүзімен темірге қоюға болмайды. Оны арнаулы жерге іліп қойған дұрыс. Кесу, сүргілеу кезінде өңделетін ағаш мықты бекітілуі тиіс, кесу кезінде қолды араға жақын ұстауга болмайды, араның жүзі белгіден тайып кетуі мүмкін. Сондай-ақ ағашты көкірекке, кеудеге тіреуге мүлде тыйым салынады.
Бұйымның ішін қашап, ойық жасауға арналған дөңгелек жүзді станоктарда жұмыс істеу кауіпті болады. Сондықтан оқушыларға ондай станоктармен жұмыс істеугс мүлдем тыйым салынады. Кесу, арнайы шикізатты дайындау жұмыстарын мұғалімнің өзі жасап беруге міндетті.
СТД-120М ағаш жону станогында жұмыс істеген кезде оған жонылатын шикізатты біліктілікпсн таңдап алу керек. Жұмысты бастар алдында мұғалімге тексертіп, бұйымның мықтылығына және талаптарға сай екендігіне көз жеткізгеннен кейін ғана станок іске қосылуы тиіс. Бұйымды жону кезінде станок тіреуіші мен айналып тұрған ағаш бұйымының ара қашықтығы 3 -- 5 мм болуы керек. Егер ара қашықтығы одан көп болып
кетсе, бұйымды нақтылы өлшеммен өндеуге қиын болады. Әсіресе, сыртқы және ішкі бөліктерін тегістеу өте қиынға соғады. Сондықтан айналып тұрған ағаш бұйымы мен тіреуіштің ара қашықтығын үнемі бақылап, қадағалау қажет.
Адам баласына жалпы жұмыс орнындағы ауаның тазалығы үлкен әсерін тигізеді. Шеберхананың орналасуы, ондағы ауаның температурасы, ылғалдылығы және табиғи ауа қозғалысы, т.б. ескерілуі тиіс.
Ауа құрмындағы газдардың сэлде болса өзгеруі, әсіресе реттегі сапасының төмендеуі және көмір қышқылдың үлғаюы адамның жұмыс істсу қабілетін едэуір бэсендетеді. Егер шеберханадағы ауаның темпсратурасы 23-25°С-тан жоғары болып кетсе, ол зиянды. Сондықтан оқу шеберханасындағы температура 18 -- 22°С мөлшерінде болуға тиіс.
Адамның денсаулығына ауаның ылғалдылы да әсер етеді. Сондықтан оқу шеберханасында санитарлық мөлшердегі ылғалдылық 40-60 % болуға тиіс, ал жазды күндері 75 %-ға дейін үлғаюы мүмкін. Орта есеппен ауа алмасуы оқу шеберханасында және жалпы өндірістік шеберханаларда қысқы мсзгілдерде 0,2 -- 0,5 мс, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz