Азаматтық іс жүргізудегі адвокат қызметінің құқықтық мәселелері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері..7
1.2 Адвокаттың құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1.ші сатысында өкілдік ету.
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізудегі құқықтық мәртебесі
2.1 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат.өкілдің өкілеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Адвокат.өкілдің құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.3 Адвокат.өкілдің сот жарыссөзіне қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.4 Апелляциялық сатыдағы адвокат.өкілдің қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат қызметінің құқықтық мәселелері
3.1 Адвокаттың азаматтық істер бойынша консультациялық қызметі ... ... ... ... 47
3.2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізуге тапсырма қабылдау шарттары ... ... ... ..50
3.3 Адвокатура қызметінің азаматтық іс жүргізудегі өзекті мәселелері ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері..7
1.2 Адвокаттың құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1.ші сатысында өкілдік ету.
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізудегі құқықтық мәртебесі
2.1 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат.өкілдің өкілеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Адвокат.өкілдің құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.3 Адвокат.өкілдің сот жарыссөзіне қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.4 Апелляциялық сатыдағы адвокат.өкілдің қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат қызметінің құқықтық мәселелері
3.1 Адвокаттың азаматтық істер бойынша консультациялық қызметі ... ... ... ... 47
3.2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізуге тапсырма қабылдау шарттары ... ... ... ..50
3.3 Адвокатура қызметінің азаматтық іс жүргізудегі өзекті мәселелері ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы адамның құқығына және бостандығына кепілдік береді. Қазақстан Республикасы Конститутциясының 14-бабы тегіне, әлеуметтік, лауазымды және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзғарасына, намысына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез-келген өзге жағдайлар бойынша ешкімді де кемсітуге болмайды және заң мен сот алдында бәрі тең деп жариялайды [1]. Осыған сәйкес, құқықтық мемлекеттің және өркениетті қоғамның азаматтарының қалыпты өмір сүруіне заңдылық негіз болады.
Ал заңдылық азаматтардың заң алдындағы нақты теңдігін қамтамассыз етуге қабілетті қоғам жағдайында ғана орын алуы мүмкін.
Ал заңдылық азаматтардың заң алдындағы нақты теңдігін қамтамассыз етуге қабілетті қоғам жағдайында ғана орын алуы мүмкін.
1. ҚР Конституциясы,1995 жыл 30 тамыз
2. С.Тыныбеков. «Организационная форма и деятельность адвокатуры в Республике Казахстан» Алматы, 1997г. с.5
3. Қазақстан Респубюликасыны «Адвокаттық қызмет туралы заңы», 5 желтоқсан 1997 ж. Егеменді Қазақстан 24 желтоқсан 1997ж.
4. А.С.Орсеньтев «Адвокат в гражданском процессах», Костанай 1999г. с.5
5. Туркменян А.К. «Что может адвокат», 1990г. с.6
6. Петрухин И.А. «Вам нужен адвокат», М., 1993г. с.12
7. Антиманов Б.С., Герзон «Адвокат в советском гражданском процессе», М., 1993г.с.125
8. Ватман Д.П. «Право на защиту» М., 1993, с.15
9. Қазақстан Республикасыны «Адвокаттық қызмет туралы заңы». 1997 ж. 5 желтоқсан, 20-бап, 3-тармақшасы
10. Розенберг Я.А. «Представительство по гражданским делам в суде и арбитраж». Рига, 1991г.с.46
11. С.Тыныбеков «Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК», Алматы, 1997г. с.38
12. Гражданский процесс/ Под ред. В.А.Мусина, Н.А.Чечиной, Д.М.Чечота. М.:Проспект,1998г.с.104
13. Ш.П.Матухин. Право на защиту.М.:Знание, 1994г.с.116
14. И.Трунов, Л.Трунова. Адвокатская тайна в свете реформ правового регулирования.//Закон и право. 1998г. № 4. -с.11
15. Краснов. Законный интерес в гражданском и арбитражном процессе// Закон и право.номер 4. 1999г.с.16-17
16. Гражданский процесс / Под ред. М.К.Треушникова. М.: Юриспруденция, 2000г.-с.79
17. О.В.Арсентьев. Адвокатура. Адвокат в уголовном и гражданском процессах. Нотариат. Костанай,1998г. с.134
18. В.М.Шерстюк. Судебное представительство по гражданским делам. М.: Издательство Московского Университета,1994г.-с.13
19. Д.Р. Джалилов. Гражданское процессуальное правоотношение и его субьекты. Душанбе,1992.-с.25
20.Л.А.Ванеева. Гражданские роцессуальные правоотношения. Владивосток,1994г.-с.32
2. С.Тыныбеков. «Организационная форма и деятельность адвокатуры в Республике Казахстан» Алматы, 1997г. с.5
3. Қазақстан Респубюликасыны «Адвокаттық қызмет туралы заңы», 5 желтоқсан 1997 ж. Егеменді Қазақстан 24 желтоқсан 1997ж.
4. А.С.Орсеньтев «Адвокат в гражданском процессах», Костанай 1999г. с.5
5. Туркменян А.К. «Что может адвокат», 1990г. с.6
6. Петрухин И.А. «Вам нужен адвокат», М., 1993г. с.12
7. Антиманов Б.С., Герзон «Адвокат в советском гражданском процессе», М., 1993г.с.125
8. Ватман Д.П. «Право на защиту» М., 1993, с.15
9. Қазақстан Республикасыны «Адвокаттық қызмет туралы заңы». 1997 ж. 5 желтоқсан, 20-бап, 3-тармақшасы
10. Розенберг Я.А. «Представительство по гражданским делам в суде и арбитраж». Рига, 1991г.с.46
11. С.Тыныбеков «Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК», Алматы, 1997г. с.38
12. Гражданский процесс/ Под ред. В.А.Мусина, Н.А.Чечиной, Д.М.Чечота. М.:Проспект,1998г.с.104
13. Ш.П.Матухин. Право на защиту.М.:Знание, 1994г.с.116
14. И.Трунов, Л.Трунова. Адвокатская тайна в свете реформ правового регулирования.//Закон и право. 1998г. № 4. -с.11
15. Краснов. Законный интерес в гражданском и арбитражном процессе// Закон и право.номер 4. 1999г.с.16-17
16. Гражданский процесс / Под ред. М.К.Треушникова. М.: Юриспруденция, 2000г.-с.79
17. О.В.Арсентьев. Адвокатура. Адвокат в уголовном и гражданском процессах. Нотариат. Костанай,1998г. с.134
18. В.М.Шерстюк. Судебное представительство по гражданским делам. М.: Издательство Московского Университета,1994г.-с.13
19. Д.Р. Джалилов. Гражданское процессуальное правоотношение и его субьекты. Душанбе,1992.-с.25
20.Л.А.Ванеева. Гражданские роцессуальные правоотношения. Владивосток,1994г.-с.32
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері..7
1.2 Адвокаттың құқықтық
мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1-ші сатысында өкілдік ету-
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізудегі құқықтық мәртебесі
2.1 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат-өкілдің
өкілеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Адвокат-өкілдің құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3 Адвокат-өкілдің сот жарыссөзіне
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.4 Апелляциялық сатыдағы адвокат-өкілдің
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 40
3 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат қызметінің құқықтық мәселелері
3.1 Адвокаттың азаматтық істер бойынша консультациялық
қызметі ... ... ... ... 47
3.2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізуге тапсырма қабылдау
шарттары ... ... ... ..50
3.3 Адвокатура қызметінің азаматтық іс жүргізудегі өзекті
мәселелері ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..64
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы адамның құқығына
және бостандығына кепілдік береді. Қазақстан Республикасы Конститутциясының
14-бабы тегіне, әлеуметтік, лауазымды және мүліктік жағдайына, жынысына,
нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзғарасына, намысына, тұрғылықты жеріне
байланысты немесе кез-келген өзге жағдайлар бойынша ешкімді де кемсітуге
болмайды және заң мен сот алдында бәрі тең деп жариялайды [1]. Осыған
сәйкес, құқықтық мемлекеттің және өркениетті қоғамның азаматтарының қалыпты
өмір сүруіне заңдылық негіз болады.
Ал заңдылық азаматтардың заң алдындағы нақты теңдігін қамтамассыз етуге
қабілетті қоғам жағдайында ғана орын алуы мүмкін. Мұндай жағдай барлық
азаматтарға, қажеттіліктерін қанағаттандыруға тиімді жағдай жасау, нарықтық
экономикалық қатынастардағы материялдық игіліктерді өндіру саласында
теңдікті қамтамассыз ету арқылы қалыптасады. Әрі бұл құқықтық мемлекеттің
басты міндеті.
Қазақстан Республикасының Конституциясында адам құқықтарына, оны заңмен
тиым салынбаған кез-келген әдіспен қорғауға кепілдік берілген. Демек,
адвокаттардың өкіл ретінде осы құқықтарды пайдаланудың бір көрінісі болып
табылады: Алайда барлық азаматтардың заңмен берілген өз құқықтары мен
бостандықтарын пайдаланып, оны заңмен берілген тәсілдермен қорғай алмайтын
кездері тәжірибеде жиі кездесіп отыратындығы жасырын емес. Міне, сондықтан
да заң оларға өкілділікті-өзгенің көмегін, дәлірек айтқанда заңи білікті
көмек алуына мүмкіндік беріп отыр. Міне, осы орайда мен бітіру жұмысымда
құқықтың теориялы әрі қолданбалы саласы болып табылатын азаматтық іс
жүргізу құқығының ауқымды институты-өкілділік институтындағы тапсырма
шарты бойынша азаматтық іске қатысатын адвокаттар қызметі, адвокатураның
азаматтық іс жүргізудегі ролі, ерекшеліктері, маңызы жөнінде ғылыми
жұмысымды ұсынбақпын.
Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттық қызмет, адвокатураның ролін
қарастыруымның себебі мыналар:
1. Қазіргі таңда Қазақстанда азаматтардың құқықтық мәдениеті; санасының
өсуімен олардың қандай да болмасын құқықтары бұзылған жағдайда адвокаттар
алқасына көбірек жолдануы, сонымен байланысты сот тәжірибесіндегі қаралатын
істердің басым көпшілігін түрлі азаматтық істер құрайтындықтан процеске
адвокаттардың қызметі мен адвокаттың кеңесіне көбірек жүгінетіндігі;
2. Осыған орай елімізде тапсырма бойынша өкілділік етудің, соның
ішінде адвокаттың азаматтық іс жүргізу саласында көрсететін қызметінің әлі
толық зерттелмеуі;
Дипломдық жұмыста аталған мән-жайлар сонымен бірге тақырыптың
өзектілігін де көрсетеді.
Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Тақырыпты зерттеудегі мақсатым:
1. Қазақстан Республикасының адвокат-өкілдерінің азаматтық іс жүргізуге
қатысуының, олардың алатын орнын теориялық-тәжірибелік тұрғыдан зерттеп
зерделеу;
2. Адвокатура мәселелерін саралап оның шешу жолдарын қарастыру.
Бұл жұмыстың бірінші бөлімінде адвокатура қызметінің қоғамда даму
тарихы мен ролі және қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық
міндеттері, соттағы өкілдік ұғымы, оның түрлеріне жалпы сипаттама беріліп,
түрлері аталып, азаматтық істер бойынша өкілділік етудің адвокатура
қызметінің негізгі бағыттарының бірі екендігі; екінші бөлімде адвокаттың
азаматтық іс жүргізуге қатысуы және оның іс жүргізуде алатын орны; адвокат-
өкілдің өкілеттіліктері жеке-жеке, сатылар бойынша-азаматтық істерді сотта
қозғау, бірінші инстанциялы сотта істі мәні бойынша қарауға, апелляциялық
инстанцияда іс қарауға, қадағалау тәртібімен және жаңадан ащылған мән-
жайлар бойынша заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарауға қатысты
қарастырылады. Сонымен бірге адвокат сөзі де кеңірек талқыланады. Үшінші
бөлімде кеңес беру қызметі, атқару өндірісіне қатысуы, сонымен қатар
қазақстандық адвокаттардың азаматтық іс жүргізудегі өзекті мәселелері
топтарға бөлініп талқыланады.
Аталған аспектілерді зерттеу барысында әрбір бөлімде белгілі ғалымдар
В.А.Мусин, Н.А.Чечина, Д.М.Чечот, В.А.Елизаров, О.В.Арсентьев,
М.Ю.Барщевский, Б.С.Антимонов, С.Л.Герзон, Р.И.Давиденко, П.Я.Трубников,
З.Х.Баймолдина, С.Т,Тыныбеков, Е.А.Борисова т.б. еңбектері пайдаланылды.
Аталған тақырыпта бітіру жұмысын жазу барысында сонымен қатар негізгі
заңымыз-Конституцияны басшылыққа ала отырып Қазақстан Республикасының
азаматтық іс жүргізу туралы Кодексін; Атқарушылық іс жүргізу және сот
орындаушыларының мәртебесі туралы Заңын, Қазақстан Республикасының
адвокаттық қызмет туралы Заңын және ғылыми-теориялық конференциялар мен
ғылыми еңбектердің жинақтарын, республикалық баспасөз беттерінде
жарияланған материалдарды да қолданылды.
Еліміздің сот тәжірибесіндегі адвокат-өкіл қызметінің мәселелері атты
бөлімді жазу барысында қазіргі таңдағы мәселелер жоғарыда аталған ғылыми
еңбектерде аталғанымен де, өзектілігі қоғам талабына сай келе
бермейтіндіктен, көбінесе баспасөз беттерінде жарияланған материалдарға
сүйене отырып өзімнің болашақ заңгер ретінде пікірімді білдірдім.
Елімізде қазақстандық адвокат-өкілдердің азаматтық іс жүргізуге
қатысуы жөнінде жеке дара еңбектерді жұмыс жазу барысында кездестіре
алмадым. Алайда, С.Т.Тыныбеков, З.Х.Баймолдина, О.В.Арсентьев,т.б. білікті
заңгер-ғалымдар осы тақырыпты өз еңбектерінде қарастырғанын айтқым келеді.
Өзге мемлекеттерде, айталық Ресей Федерациясында адвокат-өкілдің
мәртебесі, қызметі, ұйымдастырылуы келелі мәселелерімен қатар терең
зерттеліп жазылған. Осы тақырыпта еңбектері жарық көрген бірнеше ғалымдарды
атауға болады. Олар: Д.П.Ватман, В.М.Шерстюк, И.М.Ильинская, Л.Ф.Лесницкая,
В.А.Елизаров, М.Ю.Барщевский, т.б. Латын заңгері Я.А.Розенбергтің
Представительство по гражданским делам в суде и арбитраже деген
еңбегінде сотта азаматтық істердің қаралуына адвокаттың қатысу негіздері,
сатылары кеңірек жазылған.
Тәуелсіз Қазақстанның адвокаттық қызмет туралы Заңы 1997 жылы 5
желтоқсанда қабылданды. Осы заңға сәйкес адвокаттар заңда көрсетілген
барлық тәсілдермен азаматтардың құқықтарын кез келген қол сұғушылық пен
бұзудан қорғау жөніндегі міндеттерін жүзеге асырады. Атап айтсақ, қылмыстық
істер бойынша қорғаушы қызметін атқару; жауапкер, талапкер және іске
қатысушы өзге тұлғалардың өкілі ретінде азаматтық істерді сотта қарауға
қатысу; ұйымның тапсырмасы бойынша сотта өкілділік; заңи мәселелер бойынша
кеңестер беру; өзге де заңи көмек көрсету.
Жұмыста қолданылған негізгі терминдер: азаматтық іс жүргізу,
адвокатура, адвокат, өкіл, өкілділік, тапсырма бойынша өкілділік,
консультациялық қызмет, сот жарыссөзі, адвокат сөзі, апелляциялық
инстанция, атқару өндірісі.
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері
Азаматтарды квалификациялық заңды көмекпен қамтамасыз ету-бұл
маңызды конституциялық ереже болып табылады [2, 5б.]. 1995 жылдың 30-шы
тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясының 13-ші
бабына сәйкес әрбір тұлға сот арқылы қорғалуына, заңда көрсетілген
әдістер негізінде өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, білікті заң
көмегін алуға құқылы. Ата заңымыздың осы бабын негізге ала отырып,
азаматтардың құқықтары тек мемлекеттік органдармен ғана емес, сонымен
қатар қоғамдық ұйымдармен де қорғалынады. Заңды әдіс ретінде азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын арнайы адвокаттар алқасы болып
табылады. Белгілі бір тұлғаның мүддесін әділдікке сай қорғау адвокаттық
қызметтің бағытының саяси мәні болып саналады.
Адвокатура-адвокаттық қызмет атқаратын азаматтардың құрылған ерікті
қоғамдық ұйым. Адвокатураның шынайы құралы- демократия Қазақстан
Республикасының адвокатурасы - өзін-өзі басқаратын, шаруашылық есептегі
қоғамдық ұйым. Қоғамдық ұйымдардың беделі көтерілген сайын, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтары кеңейтілген сайын адвокаттардың ролі күннен-
күнге дейін өсуде. 1997 жылдың 5-ші желтоқсанында қабылданған Қазақстан
Республикасының “Адвокаттық қызмет туралың заңы адвокатураның қазіргі
кездегі жұмысын, қызметінің бағытын, мақсатын анықтайды. Осы қабылданған
заң арқылы адвокатураның беделі өседі деген ойдамын [3].
Аталып кеткен Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы
заңның 1-ші бабында адвокаттық қызметтің, яғни адвокатураның мақсаты
белгіленген Қазақстан Республикасындағы адвокатура-адамның өз құқықтарын,
бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет
кепілдік берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды
етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдем беру мақсаты болып табылады.
Қоғамда Адвокатура ұғымына бірнеше анықтама берілген, көбіне: адвокатура-
адвокаттық кәсіп, яғни сотта адамның мүддесін қорғаудан тұратын қызметтің
белгілі бір түрі.
Адвокатура-адвокаттардың сословиясы, яғни өздерінің кәсібін
өздеріне арнаған тұлғалар тобы. Адвокатура-сот өкілдігінің қарама-
қайшылықтарына құқық қорғаушылық. В.О. Арсеньтев адвокатураның ең толық
ұғымын былай деп айтқан. Адвокатура-бұл заң негізінде жергілікті халыққа
және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсететін кәсіби ұйым [4, 15б.].
Адвокатураның даму тарихын қарастыратын болсақ, соттар сияқты
адвокатураны ежелгі институт деп айтсақ ол біздің қателескеніміз.
Классикалық дәуірдің грек және рим тарихында ерікті азамат, сот
алдында өзі жауап беруге міндетті болатын. Сондықтан ежелгі Грецияда
негізгі заңдарды білу халықтың білімін көтеру үшін зерделеп оқытуға әкелді.
Отбасы өкілдігі бұрын пайда болған өкілдіктің бір түрі. Отбасы өкілдігі
адвокатураның туындауына ең басты маңызды себептер болып келген. Осы
өкілдіктің барысында отбасы ағасы өзінің отбасы мүшелерінің әрқайсысының
мүдделерін сот алдында қорғаған және де бұған қоса ол тек өзінің қандас
туысқандарының мүдделерін ғана емес, сонымен қатар, қорғау қажеттігін талап
еткен басқа да отбасы мүшелерінің мүддесін қорғайтын. Осыдан басшылар мен
қорғалынушылар деген ұғым тараған. Біріншісі-адвокаттардың қатарына жатса,
екіншісі-қорғалатын істерін адвокатқа тапсырушылар қатарына жатты. Сол
кездер аралығында заңды тұлғалардың өкілдігі туындаған болатын. Мысалы:
ақ сүйек заңдарымен танысып, дәріс алған монахтар, сотта монастырь
мүддесін қорғаған.
Орта ғасырда сотта өз өкілді пайдалану тек патша тұқымының
айырықша құқығы болып есептелінген. Сонымен қатар ерекше қызметке ие
болғандар бұл құқықты қолдана алатын. Кәсіпкерлік пен сауданың өсіп дамуына
орай кәсіпкерлердің сот алдында өз мүдделерін қорғау туралы кеңес беру
қажеттілігі пайда бола бастағандықтан жоқтан барды қарастырушылар мамандығы
пайда болған. Осыдан соң бұл мамандар ортағасырдың цехтық ұйым болып
бірігіп заңгерлерді дайындап шығаратын болған. Жоғарыда айтылғандарды
негізге ала отырып XІV-XV - ғасырларда Англияда Шиндерге біріктірілген
берристтер-заңгерлерінің ассоциациясы пайда болды.
Бұл корпрациялар әлі күнге дейін жұмыс жасауда. Лондонда қазіргі
кезде төрт институт бар. Әрқайсысы өзінің құқық мектебіне сүйенеді, келуші
клиенттерді қабылдайтын бөлмелерімен өздерінің кітапханалары бар және
өздерінің символикалық белгілері бар. Барристтер– деген сөз ағылшын
тілінен вач- қабырға, қорған деген сөзден шыққан [5, 6б.]. Сол кезде осы
сөз арқылы магистрлер мен оқушыларды ажыратқан болатын және сол кезде
Англияда солистер институты дамыған. Яғни, егер барристер сол алдында
сөйлесе, онда солистер оған қажетті құжаттар жинаумен айналысқан,
біріктіре отырып іздеуші ретінде салық салуға, сақтандыруға байланысты
берілген тапсырмаларды, нотариустың қызметін қосып жұмыс жасайтын. Қазіргі
уақытта солисттер кіші магистрлік соттарға біріктірілген, кейбіреулері-
тәж соттарына енгізілген.
XVІІ-XІІІ-ғасырда Европада мемлекеттік Үкіметтік адвокатура
институты дамыған. Оның бастаушысы болып Пруссия патшасы Ұлы Фридрих-ІІ-
ші болған. 1780 жылы ол Пруссияда адвокатураны жойып оның орнына белгілі
бір еңбекақы алып тұратын сот ассистент-чиновниктерімен ауыстырды. Бұл
чиновниктер туралыбұлар жалдамалы немесе қарапайым іс басқарушулар емес,
соттың көмекшілері яғни, істі қарауда соттың ақиқатқа жетуіне көмектесетін
тұлғалар болып саналды. Бірақ сол дәуірдегі адвокаттар өз қызметін тек қана
қай соттың құрамында болса, сол сотта сөйлеу құқығын пайдалана алған.
Мемлекеттік адвокатура өзінің даму жолын ала алмағандығы осыдан келіп
шыққан. Бұған И.Фойницкий былай деген: Адвокаттар лауазымды тұлғаға
айнала бастаса, сотта өзіне сеніп берген міндеттемелерді қорғауға беретін
бостандықты, дербестік және тәуелсіздікті жоғалтады [6, 12б.]. Цехтік
және мемлекеттік ұйымды қорғаумен өкілдіктің орнына адвокатура өзіндік
басқарылатын еркін мамандық иелерінің ұйымы келген.
Ең бірінші рет бұл түрде Францияда пайда болған. Бірақ
Франциядағы 1789 жылғы төңкерістен кейін ерекше орын алатын адвокаттар
қауымы таратылған. Бұған себепкер төнкерістен кейін 1790 жылы 2-ші
қыркүйекте қабылданған Декрет болып келді. Осы Декрет бойынша әрбір
адамзат сотта сөйлей алатын және оған рұқсат берілген 1803 жылы
адвокатура Наполеон- 1 мен жартылай орнына келтірілген болатын. Қандай да
бір диктатор болмасын, әрқайсысы адвокаттарға сыншыл, білікшілер қатарына
жатқызып, жаңа көзқараспен қарайтын. Наполеон-І-ші олардың қатарында
болатын, бірақ бәрібір де адвокатураны қанша сынап, жойғысы келсе де, оны
жоя алмады. Адвокатура өзінің даму жолын Францияда жалғастырды.
Ресей адвокатурасы 1864 жылғы сот ережелеріне сәйкес дамыған және
бұдан бастап ресей адвокатурасы ерекше ашылу жолына түскен болатын. Адвокат
ортадағы басты кейіпкер болып табылды. Сот мәжілісінде адвокаттың сөйлеу
дәрежесі сотқа қатысушыларға ғажайып әсерлер қалдырған. Қоғамға әйгілі
ресей адвокаттары да пайда болған. Олар: Плевако, Спасович, Кони,
Карабчевский, Андриевский және тағы басқалары [7, 125б.].
1917 жылы қазан төңкерісінен кейін орнаған құқықтық диктатура ресей
адьюкатурасын жойып жіберуге әкеп соқтырды. 1922 жылы 22 мамыр айында
ВЦИК-тің адвокатура туралы Ережесінде қылмыстық және азаматтық істер
бойынша қорғаушылар алқасын тудыру ескертілді. Бәрібірде 1930-1940 жылдар
мен 1950 жылдар арасында мемлекетке төнген жазалау шараларының арқасында
адвокатура тереңдетілген ауыр зардапқа ие болды. Адамдарды шексіз нысанда
адвокаттардың қорғауынсыз, сотта қарастырылмай-ақ ату жазасына берген
болатын, қазіргі кезде әділетсіз жазаланып кеткен азаматтар ақталынған
[8, 15б.]. Кеңес адвокатурасының Қазақстанда орын алуы көптеген
қиындықтарға соқтырды, ол қиындықтар объективті және субъективті сипаттарға
ие болды. Ең бірінші ол кәсіби дайындығы бар кадрлардың болмауы. Екіншіден
Халық комиссариаты басқарушылары адвокатураға немқұрайды қарады олардың
ойынша кеңес соты өздерінің пролетарлық мәнімен қателеспейді және әр түрлі
азаматтық және қылмыстық істерді өздері шешуге қабілеті бар деп айтты.
Үшішіден, адвокатура хан заманының қалдығы, біздің қоғамымызға сай емес деп
түсінді.
Жоғарыда аталынып кеткен тарихи оқиғаларға қарамастан адвокатура
қазіргі кезде қарқынды түрде өз қызметін атқаруда. Адвокатураның қазіргі
кездегі ролі саналы түрде сапалы жағынан үлкейген.
Әрбір құқықтық мемлекет тұлғаның бостандығын және құқығын қорғауды
бірінші орынға қояды. Сондықтан да ол күшті тәуелсіз соттық қорғалудың
дамуында және сақтап қалуында өзінің көзқарастарының бар екедігін
анықтайды. Адвокаттық қызметтің дамып жетілуіне ең басты себепкер болған
демократия, заңдылық, адам құқығын сақтау, өзіндік бостандық, ар-
ождандық және қадір қасиет деп ойлаймын.
Соңғы жылдары адвокатураның беделі ерекше өсті. Ол мемлекеттік,
саяси басқарудан, оның ішінде қызметтеріне қол сұғушылықтан босатылған,
адвокаттардың даусы сотта еркін ашық естілуде. Қазіргі қабылданып жатқан
заңдар, жұмыс жасап жатқан заңдар тұлғаны қорғау үшін қажетті жағдайлар
жасаған. Адвокатураның қоғамдағы рөлі Қазақстан жерінде кең ауқымды
көлемде артуда. Себебі қандай да бір қылмыстық, азаматтық немесе
әкімшілік істерді жүргізу барысында азаматтардың мүдделерін адвокат
қорғаушы ретінде, өкіл, заңды өкіл ретінде заңды өкілдік жасайды. Осы
қызметтерді жүзеге асыруда Қазақстан Республикасында көптеген жұмыс
атқарылуда.
Соның бірі болып жоғарыда айтылып кеткен адвокатураның қызметін
реттейтін заң, заңды орындауда әрбір адам өзінің тарапынан іс-әрекет
жасауы қажет. Егер де заңдар орындалмаса, онда өзіміз бір қалыпты жұмыс
жасай алмайтындығымыз әшкереленеді. Адвокатура-сотқа өз тарапынан кәсіби
көмек көрсету үшін құрылған мекеме. Сотта іс жүзінде адвокат әділдікті
орнатуға көмек береді. Адвокатура тұрғындарға заңды көмек беретін
қоғамдық ұйым. Әрбір адвокат көмек сұрап келген тұлғаның құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін шақырылған тұлға болып есептеледі.
Адвокаттың қызметінің құқықтық негізі Адвокаттық қызмет туралы
заңның 2 бабында адвокаттық қызметтің реттелуі тәртібі осы Заңмен және
басқа да адвокаттық қызметті реттейтін заңдармен бекітіледі деп айтылған
[4, 7б.]. Қазақстанда адвокатура қызметінің ұйымдастырушылық-құқықтық
нысаны ретінде адвокаттар алқасы болып табылады. Бұлар он құрылтайшының
басымдылығы бойынша аумақтық белгілер бойынша құрылады. Адвокаттар
алқасын құруға мемлекеттік органдардың арнайы рұқсаты талап етілмейді
[9].
Адвокат алқаларының қызметін белгілейтін негізгі құжат адвокат
алқаларының жалпы жиналысында қабылданған оның жарғысы болып табылады.
Адвокаттық қызметінің ұйымдастырушылық формасы:
- заң консультациясы;
- адвокаттық кеңселер;
- заңды тұлға ретінде тіркелмей жеке-дара адвокаттық қызмет атқару.
Өз міндеттерін орындау барысында адвокат сотта азаматтардың,
ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін қорғау үшін қызмет жасайды. Адвокат-
заңдылықтың нығайтылуына жәрдем беретін, сонымен қатар жоғарыда айтылып
кеткен қызметті жүзеге асыратын қоғамдық қызметкер. Адвокаттық қызметті
бір мезгілде мамандандырылған және қоғамдық қызмет болуның қажеті жоқ.
Адвокаттың бүкіл қызметі-оның қоғамдық қызметі. Адвокат әр уақытта заңның
түсінігін әділ және барлық талаптарға сай түсіндіру керек. Адвокаттың
мақсаты азаматтарға заңды көмек көрсетуден тұрады. Шарттың жасалуы мен
бұзылуын, сотта өкіл болу мен алын-ала тергеуден өтетін айыпкерді сотта
қорғауды, мекемелерге заңды сауал беретін құқықтық кеңестен туындайтын
көмектен құрылады. Жалпы сауал бойынша адвокаттың міндеттері Қазақстан
Республикасының Адвокаттық қызмет туралы заңның 15-ші бабында көрсетілген
6-шы тармақтың жалпы сипаттамасы.
Ең басты міндеті: біріншіден, адвокат заң талаптарын орындауға,
адвокатураны ұйымдастыру мен оның қызметінің қағидаларын басшылыққа
алуға, кәсіптік мінез-құлық нормаларының талаптары мен адвокаттық құпияны
сақтауға және заң көмегін көрсетуге байланысты өзіне мәлім болған
мәліметтерді құпия сақтауға міндетті.
Екіншіден, іс бойынша көмек сұрап өтініш сұраған тұлғаның жағдайын
нашарлататын құқықтық позиция ұстауына тыйым салынады, адвокаттың
қылмыстық немесе азаматтық істер бойынша қабылданған тапсырмадан бас
тартуға құқығы жоқ және ол қорғауындағы тұлғаның немесе адвокат өзінің
бастамасы бойынша әділетсіз үкім, шешім, ұйғарым, қаулы шығарылған жағдайда
оған белгіленген тәртіппен шағым жасауға міндетті.
Үшіншіден, адвокат оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметпен
айналысудан басқа, мемлекеттік қызметте болуға және кәсіпкерлік қызметтен
айналысуға және өзге де ақы төленетін қызметпен айналысуға тыйым
салынады.
1.2 Адвокаттың құқықтық мәртебесі
ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңына сәйкес адвокат-міндетті түрде
адвокат алқасының мүшесі болып табылатын және адвокаттық қызмет шеңберінде
кәсіптік негізде заң көмегін көрсететін Қазақстан Республикасының азаматы.
Қазіргі заманғы сөздіктерде адвокат термині латын сөзінен аударғанда
advocatus, advoco сөзінен приглашаю, призываю -заңгер, яғни кеңес беру,
қорғау арқылы сотта кәсіби құқықтық көмек көрсету; біреуді қорғау үшін
қатысу деген ұғымдарды білдіреді.
Адвокат алқасының мүшесі болу үшін жоғары заң білімі бар, заңгер
мамандығы бойыннша жұмыс стажы екі жылдан кем емес және адвокаттық
қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия алған адам бола алады.
Адвокаттық қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияны әділет біліктілік
алқасының ұсынысы негізінде Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі
береді. Берілген лицензия негізі тұрақты болып табылады және оның күші
Қазақстан Республикасының барлық аумағында қолданылады. Адвокаттың
көмекшілері мен тағлымдамадан өтушілер, болуы мүмкін.
Адвокаттың көмекшілері еңбек шартының негізінде заң консультация-
сында, адвокат кеңесінде немесе адвокаттық қызметпен жеке-дара айналысатын
адвокаттың жанында жұмыс істейді. Көмекшілері адвокаттың барлық
тапсырмалары мен бұйрықтарын орындауға құқылы болып табылады. Жоғары заң
білімі бар азаматтар адвокаттық тағлымдамадан өтушілер деп атайды. Бұлар
тағлымдама туралы шарттардың негізінде адвокатта тағлымдамадан өтеді.
Адвокаттар алқаларының мүшелері белгілі бір құқықтар мен
міндеттерге ие болады. Адвокаттар алқасы мүшелерінің құқықтары екі топқа
бөлінеді. Бірінші топқа, адвокаттық алқаның мүшесі екендігін белсенді
көрсететін құқықтар. Екінші топқа - қылмыстық іс бойынша қорғаушы және
азаматтық іс бойынша өкіл ретінде атқаратын адвокаттың кәсіби құқықтары
жатады [4, 15б.]. Адвокат алқа мүшесі ретінде: адвокаттар алқасының
органдарына сайлануға және сайлауға; адвокаттар алқасы органдары алдына
алқа қызметіне қатысты мәселелер қоюға, алқа мен оның органдарының
жұмысын жақсарту жөнінде ұсыныстар енгізуге; алқа органдары оның
қызметін немесе мінез-құлқын тексерген және талқылаған барлық жағдайларда
өзі қатысуға; өз бастамасымен алқа құрамынан шығуға құқығы бар.
Адвокат, қорғаушы немесе өкіл ретінде мынадай әрекеттер жасауға
құқылы: заң көмегін көрсету үшін қажет нақты мәліметтерді дербес жинауға
және дәлелдемелер табыс етуге; көмек сұрап келген тұлғаға қатысты
материалдармен танысуға және оларды заң актілерінде тыйым салынбаған
кез келген әдістермен белгілеп алуға; заңдарға қайшы келмейтін өзге де
әрекеттерді жасауға құқылы.
Адвокаттың міндеттері: Адвокат заң талаптарын сақтауға, адвокатураны
ұйымдастыру мен оның қызметінің принциптерін басшылыққа алуға, адвокаттық
құпияны сақтауға міндетті. Адвокат заң көмегін көрсетуге байланысты
өзіне мәлім болған мәліметтерді құпия сақтауға міндетті және көмек сұрап
өтініш жасаған тұлғаның келісімінсіз оларды жария етуге құқығы жоқ және
т.б.
Адвокаттың кеңес беру қызметі. Қылмыстық және азаматтық істер
бойынша сотқа қатысудан басқа, адвокат азаматтарға құқықтық көмек
көрсетеді, ұйымдарға, мекемелерге, кәсіпорындарға заңды негізге ала отырып
заңи кеңес береді. Осы заңи кеңес қызметін бастамас бұрын әкімшілік, еңбек
қатынастарынан туындаған дауларды әлеуметтік саяси тұрғыдан тексеріп, талап
арызды қалай жазу керек екендігін тексеріп өз қызметін бастап жүргізеді.
Заңи кеңес беру қызметі адвокаттардың қызметтерінің бір түрін
көрсетеді, яғни заң көмегімен қамтамасыз етеді. Мысалы: белгілі бір
тұлғаны заңсыз жұмыстан шығару туралы азаматтық іс бойынша, адвокат ең
алдымен заңды бұзу әрекеті неде, оған қандай себептер бар, жұмыстан
босатуға қандай негіздерді жұмыс беруші басшылыққа алып отыр, Еңбек туралы
заңдарға сәйкес жұмысшыға алдын-ала ол туралы ескертті ме, ол туралы бұйрық
қашан шығарылды, онымен жұмысшы таныстырылған ба, бұл бұйрық көшірмесін
жұмысшының қолына берген бе, берсе қай уақытта деген сұрақтарды алдын-ала
тексереді және Адвокаттық қызмет туралы заң негізінде ешқандай
мемлекеттік орган, заңды тұлғалар, лауазымды тұлғалар адвокаттың осындай
әрекеттеріне кедергі келтіре алмайды.
Заңи кеңес беру қызметін адвокаттар заң консультацияларында
жүргізеді. Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы Заңында,
Адвокаттар алқасы жарғысында және алқаның жалпы жиналысында қабылданған
заң консультациялары туралы Ереже негізінде әрекет ететін және алқа
президиумы қаулысымен құрылған заң консультацияларының құрылу тәртібі
қарастырылады
Заң көмегін көрсету жөнінде жұмысты ұйымдастыру үшін адвокаттар
алқасының төралқасы заң консультацияларын құрады. Заң консультациясы
адвокаттар алқаларының құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Оның өз атауы
мен тиесілі адвокаттар алқасына тиесілігі белгіленген мөрі мен
мөртаңбасы, заң көмегін ұйымдастыру үшін қажетті өзге де атрибуттары
болады. Заң консультациясы адвокаттар алқасының жалпы жиналысы бекіткен
Ереже негізінде іс-әрекет жасайды.
Құқықтық квалификациясын көтеру мақсатында адвокаттарға арналған
арнайы хабар-анықтама, нормативтік және методологиялық әдебиеттер
шығарылған материалдар бар қиын сауалдар туындаған жағдайда тәжірибелі,
жоғарғы сауатты адвокаттар қатарымен методологиялық кеңес мәжілісінде
қаралады. Консультациялық жұмыстың қорытындысын жүйелік түрде талдап
қорытындылайды. Заңдық кеңестің дұрыс берілуін бақылайды және сапасын
бағалауға мүмкіншілік береді. Тәжірибе бойынша консультациялық жұмыс
көбінесе азаматтық, отбасылық, еңбек және әкімшілік қатынастардан
туындайтын даулар бойынша жүргізіледі.
Құқықтық қатынастарды реттеу үшін адвокат нақты мамандандырылған
кеңес беру керек. Кеңес беру арқылы туындаған дауды болдырмауға,
құқықты қалпына келтіруге немесе бұзушылықты әшкерелеуге жәрдем
береді. Ең маңыздысы азаматтарға көмек беретін заңды кеңестер мағыналы
болуы керек. Соттағы іс бойынша бір жақты болуды, талап арызды беруді,
жеткілікті негіздерге байланысты қарсы талапты беруді қажет ететін
әрекеттерден құралу керек.
Егер адвокат өзіне келіп түскен сауалды жан-жақты зерттеп дұрыс
шешсе, онда туындап тұрған даудың нәтижесі әділетті түрде шешіледі.
Әрине, сотта даудың бағытын білу болжамды түрде болып келеді. Соттағы
істерге байланысты берілетін заңды кеңестер, бұл адвокаттың консультациялық
жұмысының бір түрі. Ең көп жақтысы бұл-тараптардың құқықтары мен
міндеттерін білу барысында дауды бейбіт жолмен шешу. Адвокат азаматтарды
қабылдаған кезде заңды нормаларды ерікті сақтауға бағыт береді. Жақсы
ұйымдастырылған және орындалып жатқан заңи кеңес беру қызметі адвокаттың
алдындағы заңды мүдделердің дұрыс қамтылуына берілетін жәрдем [10, 46б.].
Заңи кеңес берудегі маңызды мән-жәйлардың бірі болып адвокаттың заңды дұрыс
қолданудағы және талқылауындағы құқықтық сана, яғни адвокат құқықтық ойдың
байлығын, заңның насихатталуын талап ететін әділеттілікті аңсайтын
тұлға болуы керек.
Адвокат алқасының негізгі звеносы заңи кеңес беру мен жеке адвокат
кеңселері болып табылады [11, 38б.]. Заңи консультация мен жеке
адвокаттық кеңсе-адвокаттар алқасы мүшелерінің жұмыс орны болып табылады.
Заңи консультация-заң көмегін көрсету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін
адвокаттар алқасының төралқасы құрады. Қазіргі кезде Қазақстанда 300 аса
қалалық және аудандық заң консультациясы және филиалдары әрекет етеді.
Заң консультациясы орналасқан жерді адвокаттар алқасының төрағасы
белгілейді. Заң консультация барлық адвокаттар алқасы сияқты территория-
лық принцип бойынша құрылады. Заң консультациясының жұмысын адвокаттар
алқасы президиумының қаулысымен тағайындалған алқа мүшелері-нің бірі
басқарады.
Заң консультациясының меңгерушісі адвокаттық қызметпен айналысуға
құқығы бар. Адвокат алқасының мүшесі-заңды тұлғаның құқықтарын пайдаланатын
жеке адвокаттық кеңселер құруға құқылы. Адвокат кеңсесі мекеме
нысанындағы коммерциялық емес ұйым болып табылады.
Жеке адвокаттар өз қызметін жарғы негізінде немесе құрылтай шарт
негізінде жүзеге асырылады. Жеке адвокаттық кеңсе әділет органдарында
мемлекеттік тіркелуге жатады.
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1-ші сатысында өкілдік ету-
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының бірі
Сотта өз істерін нәтижелі жүргізу үшін азаматтар азаматтық заңдарды,
сот ісін жүргізу ережелерін жақсы білуі қажет. Азаматтардың бәрі бірдей
мұндай білімге ие емес екендігі белгілі. Сондықтан да заң көмегіне жүгінуге
тура келеді.
Іске қатысушы тұлғаның заңи кеңес беру, ол үшін қажетті процессуалды
құжаттарды толтыру, сот алдындағы жарыссөзде оның құқықтары мен мүдделерін
қорғап сөйлеу қызметі құқық қорғаушылық деп аталады. Профессор
Н.А.Чечинаның пікірінше, әдетте құқық қорғаушылық соттағы өкілділіктің
жеке бір көрінісі болып табылады [12, 104б.]. Бірақ егер әдетте өкіл сотта
өкілділік етіп отырғанды толығымен алмастыратын болса заңи кеңесші- құқық
қорғаушы өзі өкілі болып отырған адамды алмастырмай, бірақ оған іс
жүргізуге көмектесе отырып сот ісін жүргізуде айтарлықтай маңызды да,
дербес рольге ие болады.
Құқық қорғаушыға қажеттіліктен адвокатура деп аталатын ерекше институт
пайда болды. Республика дәуірінде римдіктер сотта жолдас болған кеңес
берген жақын туыстары мен достарын осылайша атаған. Адвокатура тарихында
Ежелгі Рим кезеңінде өз қызметінің салаларының өзара тығыз байланысты
болғандықтан сот өкілі мен құқық қорғаушылық қосылған болатын.
Азаматтық істерді сотта қараудағы өкілділіктің өкілділіктің мақсаты
тараптар мен үшінші тұлғалардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау үшін
заңмен көзделген барлық әдістер мен процессуалды тәсілдерді қолдану болып
табылады. Егер жауапкер немесе талапкер процеске өз атынан өзінің
материалдық-құқықтық мүдделерін мән-жайларды дәлелдеу арқылы қатысса, сот
өкілі сот ісін жүргізуге үшінші тұлғалар немесе тараптар атынан олардың
мүдделерін көздеп қатысады.
Сонымен сот зерттеуінің пәні өкілдің жеке материалды-құқықтық мүддесі
емес, азаматтық құқықтық дауға қатысушылардың құқықтары мен міндеттері
болып табылады [13, 116б.]. Адвокатң сөзі латыншадан аударғанда қолдаушы,
жақтаушы, іс қуушы деген мағынаны білдіреді. Ежелгі Римде адвокат деп
айыпталушының сотта оны алып жүруін сұраған достары мен жақын-туыстарын
түсінген [14, 11б.]. Азаматтық процестегі сот өкілі дегеніміз өкіл
берушінің (азамат немесе ұйым) атынан оның мүддесі үшін процессуалды
әрекеттер жасайтын тұлға. Сот өкілі деп азаматтық істер бойынша сот
әділділігін жүргізуде сотқа сот әділділігін жүргізуге септігін тигізу және
өкілдік берушінің өз құқықтарын жүзеге асыруға көмектесу, сондай-ақ
азаматтық сот ісін жүргізуде құқықтардың бұзылуын болдырмау, неғұрлым
тиімді сот шешімін алу мақсатында өкіл берушінің атынан сотта оған
берілген өкілділіктер негізінде бір тұлғаның екінші бір тұлғаның мүддесі
үшін жүзеге асыратын қызметі танылады.
Адвокат өзі өкілі болып отырған адамның құқықтары мен заңды мүддесін
білдіреді. Әдебиеттерде заңды мүдде анықтамасы түрліше тұрғыда
қарастырылады. Көп жағдайда заңды мүдде қандай да бір себептермен
субьективтік құқықтармен жанамаланбайтын нақты мүдде немесе қажеттілік
арқылы анықталынады.
Заңды мүдденің мәні мүдденің иесінің немесе оған қарсы тұлғаның іс-
әрекетінің мазмұнына байланысты болады. Егер мүдде қандай да бір іс-
әрекетті жасаудан бас тарту жолымен қанағаттандырылатын болса, онда
мұндай жағдайда ғана заңды мүдде орын алады [15, 16-17бб.]. Өкіл мен өкіл
берушінің арасындағы қарым-қатынас материалды құқық (азаматтық, отбасы,
еңбек құқығы) нормаларымен реттеледі. Ал өкіл мен сот арасындағы қарым-
қатынас азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттеледі [16, 79б.].
Азаматтық процессуалды өкілділіктің белгілері: Өкіл өкіл берушінің
атынан шығады, бұл келісім-шартпен белгіленеді; Өкіл өкіл берушінің мүддесі
үшін қызмет етеді; Өкіл процесте өкіл берушінің міндеттерін атқарып
құқықтарын жүзеге асырады; Өкіл оған өкіл берушімен және заңмен берілген
өкілеттіліктер шеңберінде әрекет етеді; Процессуалды әрекеттерді жасай
отырып өкіл өкіл беруші үшін құқықтар мен міндеттер тудырады.
Өкілділіктің пайда болуының негізі әрқашан да өкіл берушінің ерік
білдіруі болып табылады. Адвокаттың өкіл болып қатысуы үшін мыналар қажет:
тапсырма шартын жасасу (материалды-құқықтық факт); азаматтық іс қозғау;
заңға сәйкес рәсімделген өкілеттіліктерді ұсыну негізінде іске қатысуға
өкілді соттың жіберуі(процессуалды факт). Процессуалды өкілділік мынадай 3
түрлі құқықтық қатынастардың болуымен ерекшеленеді: Өкіл мен өкіл беруші;
Өкіл мен сот; Өкіл беруші мен сот [17, 134б.]. Сот өкілділігі-сот пен сот
өкілі арасындағы барлық қоғамдық қатынастарды емес, қоғамдық қатынастың
тараптарын (элементтерін) реттейтін азаматтық прцессуалды құқықтың жалпы
институты. Осындай элементтерінің бірі көптеген ғалымдар сот өкілділігі
анықтама-сында дұрыс белгілейтін оның субьективтік жағы болып табылады. Ал
субьектісі Азаматтық іс жүргізу Кодексінде көрсетілген өкіл беруші атынан
процессуалды әрекеттер жасайтын өкілеттілігі дұрыс рәсімделген тұлғалар
ғана бола алады. Осы институтты құқықтық реттеудің тағы бір элементі -
өзіне жүктелген міндеттерді орындауға бағытталған сот өкілінің
процессуалды іс-әрекеттері (қызметі). Сот өкілділігі институты-азаматтық іс
жүргізу құқығы саласының құрылымдық бөлімшесі. Сондықтан оны құратын
құқықтық нормалар процессуалды нормалар болып табылады. Материалды-құқықтық
нормалар азаматтық іс жүргізу құқығының салаларына, соның ішінде құқықтың
осы саласының институты-сот өкілділігіне ене алмайды. Аталған құқықтық
нормалар өзгелермен бірге құқықтың материалды саласының тиісті құқықтық
институттарын құрайды [18, 13б.].
Д.Р.Джалиловтың Гражданские процессуальные правоотношения и его
субьекты деген еңбегінде азаматтық іс жүргізу құқығының субьектілерін
былайша бөле топтастырады: Іске қатысудағы мақсаты өз құқықтары мен
мүдделерін қорғау болып табылатын үшінші тұлғалар, тараптар; азаматтардың
заңмен қорғалатын мүдделері мен құқықтарын немесе қоғамдық не мемлекеттік
мүдделерді қорғау және азаматтық сот ісін жүргізу заңдарының дәлме-дәл,
дұрыс орындалуы үшін іске қатысатын прокурор; іс бойынша қорытынды беретін
және өзге адамдардың құқықтарын қорғаушы ұйымдар мен мемлекеттік және
қоғамдық органдар; өзге тұлғалардың мүддесіне талап ұсынатын азаматтар;
қаралып отырған іс жөнінде өз пікірін сотқа айту үшін процеске қатысатын
қоғамдық ұйымдардың өкілдері.
Демек, адвокаттарды азаматтық істер бойынша өкіл ретінде азаматтық іс
жүргізу құқықтық қатынасының субьектісіне жатқызамыз. Адвокат іске өкіл
болып қатысқандығынан азаматтық құқықтық қатынасқа түседі. Осы құқықтық
қатынастың мазмұны мүмкіндігі немесе қажеттілігі процессуалды құқықтармен
және міндеттермен белгіленген заңи мүмкіндіктер немесе тиісті процессуалды
әрекеттер бола алады [19, 25б.]. Осы еңбекте профессор Д.М.Чечоттың мынадай
пікірі келтірілген: процесс қатысушысы түсінігін анықтаған кезде критерий
ретінде мыналар алынады: сот әділдігін жүзеге асыру жөнінде қызметін
тоқтату, өзгерту немесе пайда болуын өз әрекеттерімен азаматтық іс жүргізу
құқығы субьектілерінің тудыру қабілеті; процеске өзге адамдардың немесе
өзінің құқықтарын қорғауды арнайы мақсат етіп қатынасу.
Сот өкілдігі өкіл берушінің өкілге жеке сенім білдіруіне негізделген,
сондықтан өкілдің әрекет қабілетсіздігі жағдайында ол оның құқықтарын
жүзеге асыратын тұлғамен алмастырыла алмайды [20, 32б.]. Өкілдердің
процеске түсуі үшін процестен тыс ерекше құқықтық қатынастардың пайда болуы
қажет. Өкілділіктің сипаты (заң бойынша өкілділік үшін негіздердің болуы,
тапсырма шартының мазмұны, сенімхатпен белгіленген өкілеттіліктер шеңбері,
т.б.) сот өкілдерінің процестің қаншалықты дербес қатысушысы екенін
көрсетеді [21, 301б.]. Ұйымдар, мекемелер, кәсіпорындар, азаматтар
мүдделері мен құқықтарын қорғаудың азаматтық процессуалдық-құқықтық
құралдарының тиімділігі-бұл оларды азаматтық процесте неғұрлым тиімді
пайдалану негізінде қол жеткізілген неғұрлым жоғары нәтиже. Сот
өкілділігі-осындай құралдардың бірі, алайда оның тиімділігінің дәрежесін
анықтау қиындау, өйткені сот шешімдерінің және ұйғарымдарының заңдылығы
сот төрелігін жүзеге асыруға ықпал еткен тұлғалардың, іске қатынасқан
тұлғалардың, соттың қызметіне байланысты. Сот өкілділігі сот қаулысында
белгіленген сот пен өкілдің позицияларының толық сәйкестігі жағдайында
тиімді болады. Алайда, позициялары сәйкес келіп, шығарылған шешім заңсыз,
азаматтық процесте өкілдің талабы немесе қарсылығы дұрыс, жеткілікті
аргументтелген, ал сот оны мойындамай заңсыз қаулы шығарған жағдайлар да
болады. Сот өкілділігі дұрыс жүзеге асырылуы, қажетті құқықтық нәтижеге
жетуге бағытталуы керек. Сот өкілділігі дұрыс және жеткілікті белсенді
болмаған жағдайда тиімсіз болады. Сот өкілінің процессуалды
өкілеттіліктерін теріс пайдалануы сот әділділігіне зиян әкеледі. Бәсеңдігі
іс бойынша обьективті шындықты белгілеуге кедергі келтіреді. Сот
өкілділігі мынадай екі өзара байланысты мақсатқа бір мезгілде бағытталған
жағдайда тиімді болады: өкілі болып отырған тұлғалардың мүдделері мен
құқықтарын қорғау; сотқа заңды және негізді шешім немесе ұйғарым шығаруға
ықпал ету.
Сот өкілдерінің процессуалды-құқықтық жағдайын анықтау үшін екі түрлі
құқықтық қатынасты ажырату қажет: сыртқы; ішкі. Өкілдер ішкі қатынастың
қатысушысы ретінде (өкіл мен өкілі болып отырған азаматтар, ұйымдар
арасында) азаматтық іс жүргізу құқығының дербес субьектісі болады. Оның
міндеті-тараптарға, үшінші тұлғаларға әртүрлі әрекеттер жасауға, дәлірек
айтқанда, талап арызын, талапқа жауап жазуға, түрлі кеңестер беруге, сотта
олардың позицияларын қолдауға көмектесу, т.б.
Сонымен қатар өкілдер талаптың негізі немесе оған қарсылық білдіру
фактісі жөнінде мәліметтер, жасалынатын жұмыстары үшін сыйақы алуына, т.б.
құқығы бар. Аталған құқықтар сонымен бірге ішкі құқық қатынастарының
мазмұнымен де қамтылады. Сыртқы-бұл арызданушы, үшінші тұлғалар, тараптар
мен сот арасындағы қатынастар, өйткені өкілдер оның мазмұнына енетін
құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыра отырып оған қатысады. Оларға
берілген өкілеттілік-өкілі болып отырған тұлғаның процессуалды құқықтары
мен міндеттерінің формасы. Процессуалды әдебиеттерде азаматтық процестегі
адвокаттың жағдайы оның қылмыстық іс жүргізудегі жағдайынан айырмашылығы
айтарлықтай деп дұрыс көрсетілген. Егер азаматтық процестегі адвокаттың
басты функциясы клиент атынан өкілеттілік ету болса, қылмыстық процесте
адвокат сотталушының қорғаушысы ретінде оның атынан өкілділік етпей, заң
көмегін көрсете отырып қатысады. Осыған байланысты қылмыстық процестегі
қорғаушыға өкіл терминін қолдану дұрыс емес, өйткені бұл ұғым азаматтық
құқықтық және азаматтық іс жүргізу қатынастарына тән [22, 40б.].
Кей жағдайда адвокат азаматтық істі жүргізуге тапсырма алғаннан кейін
іс бойынша жиналған материалдарына обьективті анализ жасау нәтижесінде
сенім білдірушінің құқықтық жағдайына алдын ала баға беру бұрыс
жүргізілгендігін және клиенте талапқа қарсылық білдіруге және талабын
қанағаттандыруды талап етуіне негіз жоқ екендігіне көзі жетеді. Мұндай
жағдайда істі жүргізуден адвокаттың бас тартуы іс сотта қаралғанға дейін
сенім білдіруші өз таңдауы бойынша әрекет етуі үшін алдын ала білдірілуі
керек. Мұндай жағдайда адвокат клиентке іс материалдарына және заңға
негізделген позициясын айтуға, оны ниетінің, жасамақшы әрекетінің дұрыс
емес екендігіне сендіруге тырысуы керек. Азаматтарға білікті заң көмегін
көрсету үшін адвокат іс материалдарымен мұқият танысып шығуы қажет. Алайда
сот процесіне белсене қатысуға дайындалу үшін, азаматтық іс бойынша сот
сөйлеуін дұрыс құрастыру үшін сот ісі бойынша өндіріс (досье) те маңызды
роль атқарады. Адвокат мұны сот өкілділігін жүзеге асыруға тапсырма алған
сәттен бастап жүргізу керек. Досьені дұрыс жүргізу адвокатқа өкіл берушінің
мүддесін сот процесінде жақсы қорғап шығуға мүмкіндік береді. Осы жөніндегі
әдістемелік нұсқамаларда әрбір азаматтық іс бойынша адвокат өндірісінде
болуы керек материалдардың үлгілі тізбесі көрсетілген. Оларға мыналар
жатады: Талап арыздың және оған қарсылықтың көшірмесі немесе осы
құжаттардан үзінді; істі жүргізуге қажетті шекте іске тіркелген құжаттардан
үзінді; жазбаша түрде сотқа берілген өтініштің көшірмесі; осы іс бойынша
өз позициясын негіздеп сілтеме жасайтын заңдарды көрсете отырып іс бойынша
құрастырған сөзінің тезистері немесе жоспары; сот мәжілісінің хаттамасынан
үзінді және егер енгізілген болса хаттамаға ескертпелердің көшірмесі; сот
шешімінің көшірмесі немесе оған шағым жасалмаса, оның үзіндісі; адвокат
берген апелляциялық шағымның, осы шағымға қарсылықтың көшірмесі,
прокурордың қарсылығы.
Азаматтық іс бойынша адвокаттық досье адвокаттың істеген жұмысының
деңгейін көрсетеді. Ондағы жазбалар мен іскерлік қағаздар сотта адвокаттың
істі жүргізуге дайындығының сапасын білуге мүмкіндік береді.
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің түрлері
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексінің 59-бабына
сәйкес мына адамдар тапсырма бойынша сотта өкілдік ете алады: Адвокаттар;
заңды тұлғалардың қызметкерлері-осы заңды тұлғалардың істері бойынша;
кәсіптік одақтардың уәкілетті адамдары-құқықтары мен мүдделерін қорғауды
осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің, сондай-
ақ басқа да адамдардың істері бойынша; заңмен, жарғымен немесе ережемен осы
ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген
ұйымдардың уәкілетті адамдары; заңмен, жарғымен немесе ережемен басқа
адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың
уәкілетті адамдары; басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең
қатысушылардың біреуі; іске қатысушылардың өтінуімен сот рұқсат еткен басқа
да адамдар [23]. Сот өкілділігінің мынадай екі түрі бар: Заңды өкілділік;
тапсырма бойынша өкілділік. Заңды өкілділік кәмелетке толмағандар, сондай-
ақ әрекет қабілетсіз немесе әрекет қабілеттігі шектеулі тұлғалардың
мүддесін қорғауды жүзеге асырады. Қазіргі қолданыстағы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 63-бабына сәйкес заңды
өкілдер жоғарыда аталған адамдардың құқықтары мен бостандықтарын, заңмен
қорғалатын мүдделерін қорғауды сотта өздерінің өкілеттіктерін куәландыратын
құжаттарды көрсету арқылы қатысатын ата-аналары, асырап алушылары,
қамқоршылары мен қорғаншылар болып табылады [24]. Заңды өкілдер заңда
көзделген шекте өкілдік етушілердің атынан өкілдік берушіге тиесілі
барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді
басқа өкілге тапсыра алады. Тапсырма бойынша өкілділік адвокаттардың
азаматтармен немесе оның заңды өкілімен, сондай-ақ ұйымның адвокаттар
алқасымен жасайтын тапсырма шарты негізінде жүзеге асырылады. Дегенмен,
адвокат бұл келісім-шартта тарап болмаса да одан туындайтын барлық
міндеттерді орындауға азаматтық процеске клиенттің өкілі ретінде қатысу
өкілеттілігін алады. Адвокаттар алқасымен тапсырма шартын кім жасасқанына
(кәмелетке толған әрекет қабілетті тұлға не заңды өкіл) қарамастан адвокат
тараптардың немесе үшінші тұлғалардың сот талқылауының пәні болып табылатын
материалды-құқықтық мүддесінің өкілі ретінде процеске қатынасады. Сондықтан
кәмелетке толмаған адамда, сондай-ақ толық әрекет қабілетсіз немесе әрекет
қабілеттігі шектеулі тұлғада процесте екі өкіл болып қалуы мүмкін: заңды
өкіл (мысалы, ата-ана немесе қамқоршы,қорғаншы) және келісім-шартты өкіл-
адвокат. Заң көмегін көрсете отырып адвокаттар шешілуі кәсіби заң
білімдерін қажет ететін мәселелер бойынша консультациялар, түсіндірмелер,
кеңестер мен жазбаша қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар
мен құқықтық сипаттағы басқа құжаттарды жасайды; анықтау, алдын ала тергеу
органдарында, соттарда, мемлекеттік және өзге де органдарда, ұйымдарда және
азаматтармен қарым-қатынастарда жеке және заңды тұлғалардың өкілдігі мен
оларды қорғауды жүзеге асырады.
Адвокат кез келген заңи қызметін лицензия негізінде жүзеге асырады,
адвокаттық қызметті лицензиялау Қазақстан Республикасының Әділет
Министрлігінің 1998 жылы 21 қаңтардағы номер 19 (1999 жылы 9 шілдедегі
номер 396 және 1999 жылы 24 ақпандағы номер 14 бұйрығына сәйкес енгізілген
өзгерістерімен) бұйрығымен бекітілген Адвокаттық қызметпен айналысуға
лицензиялар беру тәртібі туралы Ережесімен реттеледі. Адвокаттың
лицензиясы Әділет біліктілік алқасының ұсынысы негізінде Әділет
Министрлігімен беріледі және лицензияда көрсетілген тұлға үшін адвокаттық
қызметпен айналысуға ресми рұқсат болып табылады [25, 210б.]. Демек,
заңмен адвокаттардың азаматтық іс жүргізуге қатысуы олармен көрсетілетін
заң көмектерінің ішінде белгіленген. Сот өкілділігі туралы келісім-шарттың
екі тарабы болады: сенім білдіруші және адвокат. Азаматтық сот ісін
жүргізуде адвокат сенім білдіруші атынан оның мүддесі үшін әрекет
ететіндіктен оның процессуалды әрекеттерінің заңи салдары өкіл болып
отырған тұлға үшін пайда болады.
Егер талап негізді деп танылса, сот шешімімен талапкердің материалдық
құқығы бекітіледі немесе шектетіледі, ал егер талапты қараудан бас
тартылатын болса-жауапкердің құқықтары қорғалады. Сонымен, адвокатпен
жүзеге асырылатын тапсырма бойынша өкілділікте қатынастың екі жолын ажырата
білу қажет: адвокат-өкіл мен оның клиенті арасындағы азаматтық-құқықтық
қатынастар. Оның негіздемесін заң консультациясында жасалған тапсырма шарты
құрайды; сотқа қатысты адвокаттың құқықтары мен міндеттерінің көлемі
анықталынатын процессуалды құқық нормаларымен реттелінетін сот өкілі-
адвокат пен сот арасындағы азаматтық процессуалдық қатынас.
Бұл жерде азаматтық процестегі адвокаттың жағдайын былай анықтауға
болады: клиенттің материалды-құқықтық мүддесін қорғауға өкілетті бола
отырып адвокат азаматтық сот ісін жүргізуде өзінің сенім білдірушісіне
оның процесуалды құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға көмектесе отырып
өз міндеттерін орындайды. Процессуалды әдебиеттерде өкілділіктің екі
анықтамасы бар. Біріншісіне сәйкес азаматтық іс жүргізу өкілділігі деп бір
тұлға екінші бір адамның атынан және оның мүддесі үшін өз өкілеттілігі
шегінде процессуалды әрекеттерді орындайтын құқықтық қатынас аталады.
Екіншісі бойынша осы аталған процесуалды әрекеттерді жасау
танылады.Процессуалды әрекет деп бірінші кезекте жүзеге асырылған немесе
орындалмақшы әрекет түсіндіріледі [26, 102б.]. Сот өкілділігі өкілі
болатын тұлғаның ерік білдіруінің заңи мәніне қарай мынадай түрлерге
топтастырылады: ерікті; міндетті. Ерікті өкілділік біріншіден, шартты;
екіншіден, қоғамдық болуы мүмкін. Тікелей тиым салынбаған кез келген адам
тараптан немесе үшінші тұлғадан тапсырма алуға құқылы, ал кез келген
инстанциялы сот оның өкілеттілігін тексергеннен кейін іске қатыстыруға
рұқсат беруге міндетті.
Міндетті өкілділік өз кезегінде өкілеттілік шеңбері заңмен
белгіленетін заңды және өкілеттіліктері өкілі болып табылатын аңды
тұлғаның мәртебесін белгілейтін жарғы және ережелермен анықталынатын
жарғылық өкілеттілік түрлеріне бөлінеді. Заңды өкілеттіліктің пайда
болуының негіздері мыналар: белгілі бір тәртіпте тіркелген және анықталған
сәбидің пайда болу фактісі; белгілі бір тәртіпте тіркелген асырап алу
фактісі; қамқорлық пен қорғаншылықты тағайындау туралы әкімшілік акт. Заңды
өкілеттіліктің пайда болу негізін әртүрлі заңи фактілер-туысқандық, асырап
алу, қамқоршылық және қорғаншылық тағайындау құрайды [27, 87б.]. Тапсырма
бойынша өкілділік-азаматтар өкілділігінің ең кең таралған түрі. Бірінші
орында-адвокат, өйткені адвокаттар сандық және сапалық көрсеткіштері
бойынша азаматтар құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау ісінде жетекші
орынға ие. Тапсырма бойынша өкілдердің өкілеттіктері жазбаша ресімделуі
керек. Мазмұны бойынша сотта іс жүргізуге сенімхат жалпы және бірретті
болуы мүмкін. Жалпы деп өкіл берушінің бүкіл істерін жүргізуге берілген
сенімхат аталады. Бір ретті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері..7
1.2 Адвокаттың құқықтық
мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1-ші сатысында өкілдік ету-
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізудегі құқықтық мәртебесі
2.1 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат-өкілдің
өкілеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Адвокат-өкілдің құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3 Адвокат-өкілдің сот жарыссөзіне
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.4 Апелляциялық сатыдағы адвокат-өкілдің
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 40
3 Азаматтық іс жүргізудегі адвокат қызметінің құқықтық мәселелері
3.1 Адвокаттың азаматтық істер бойынша консультациялық
қызметі ... ... ... ... 47
3.2 Адвокаттың азаматтық іс жүргізуге тапсырма қабылдау
шарттары ... ... ... ..50
3.3 Адвокатура қызметінің азаматтық іс жүргізудегі өзекті
мәселелері ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..64
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы адамның құқығына
және бостандығына кепілдік береді. Қазақстан Республикасы Конститутциясының
14-бабы тегіне, әлеуметтік, лауазымды және мүліктік жағдайына, жынысына,
нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзғарасына, намысына, тұрғылықты жеріне
байланысты немесе кез-келген өзге жағдайлар бойынша ешкімді де кемсітуге
болмайды және заң мен сот алдында бәрі тең деп жариялайды [1]. Осыған
сәйкес, құқықтық мемлекеттің және өркениетті қоғамның азаматтарының қалыпты
өмір сүруіне заңдылық негіз болады.
Ал заңдылық азаматтардың заң алдындағы нақты теңдігін қамтамассыз етуге
қабілетті қоғам жағдайында ғана орын алуы мүмкін. Мұндай жағдай барлық
азаматтарға, қажеттіліктерін қанағаттандыруға тиімді жағдай жасау, нарықтық
экономикалық қатынастардағы материялдық игіліктерді өндіру саласында
теңдікті қамтамассыз ету арқылы қалыптасады. Әрі бұл құқықтық мемлекеттің
басты міндеті.
Қазақстан Республикасының Конституциясында адам құқықтарына, оны заңмен
тиым салынбаған кез-келген әдіспен қорғауға кепілдік берілген. Демек,
адвокаттардың өкіл ретінде осы құқықтарды пайдаланудың бір көрінісі болып
табылады: Алайда барлық азаматтардың заңмен берілген өз құқықтары мен
бостандықтарын пайдаланып, оны заңмен берілген тәсілдермен қорғай алмайтын
кездері тәжірибеде жиі кездесіп отыратындығы жасырын емес. Міне, сондықтан
да заң оларға өкілділікті-өзгенің көмегін, дәлірек айтқанда заңи білікті
көмек алуына мүмкіндік беріп отыр. Міне, осы орайда мен бітіру жұмысымда
құқықтың теориялы әрі қолданбалы саласы болып табылатын азаматтық іс
жүргізу құқығының ауқымды институты-өкілділік институтындағы тапсырма
шарты бойынша азаматтық іске қатысатын адвокаттар қызметі, адвокатураның
азаматтық іс жүргізудегі ролі, ерекшеліктері, маңызы жөнінде ғылыми
жұмысымды ұсынбақпын.
Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттық қызмет, адвокатураның ролін
қарастыруымның себебі мыналар:
1. Қазіргі таңда Қазақстанда азаматтардың құқықтық мәдениеті; санасының
өсуімен олардың қандай да болмасын құқықтары бұзылған жағдайда адвокаттар
алқасына көбірек жолдануы, сонымен байланысты сот тәжірибесіндегі қаралатын
істердің басым көпшілігін түрлі азаматтық істер құрайтындықтан процеске
адвокаттардың қызметі мен адвокаттың кеңесіне көбірек жүгінетіндігі;
2. Осыған орай елімізде тапсырма бойынша өкілділік етудің, соның
ішінде адвокаттың азаматтық іс жүргізу саласында көрсететін қызметінің әлі
толық зерттелмеуі;
Дипломдық жұмыста аталған мән-жайлар сонымен бірге тақырыптың
өзектілігін де көрсетеді.
Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Тақырыпты зерттеудегі мақсатым:
1. Қазақстан Республикасының адвокат-өкілдерінің азаматтық іс жүргізуге
қатысуының, олардың алатын орнын теориялық-тәжірибелік тұрғыдан зерттеп
зерделеу;
2. Адвокатура мәселелерін саралап оның шешу жолдарын қарастыру.
Бұл жұмыстың бірінші бөлімінде адвокатура қызметінің қоғамда даму
тарихы мен ролі және қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық
міндеттері, соттағы өкілдік ұғымы, оның түрлеріне жалпы сипаттама беріліп,
түрлері аталып, азаматтық істер бойынша өкілділік етудің адвокатура
қызметінің негізгі бағыттарының бірі екендігі; екінші бөлімде адвокаттың
азаматтық іс жүргізуге қатысуы және оның іс жүргізуде алатын орны; адвокат-
өкілдің өкілеттіліктері жеке-жеке, сатылар бойынша-азаматтық істерді сотта
қозғау, бірінші инстанциялы сотта істі мәні бойынша қарауға, апелляциялық
инстанцияда іс қарауға, қадағалау тәртібімен және жаңадан ащылған мән-
жайлар бойынша заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарауға қатысты
қарастырылады. Сонымен бірге адвокат сөзі де кеңірек талқыланады. Үшінші
бөлімде кеңес беру қызметі, атқару өндірісіне қатысуы, сонымен қатар
қазақстандық адвокаттардың азаматтық іс жүргізудегі өзекті мәселелері
топтарға бөлініп талқыланады.
Аталған аспектілерді зерттеу барысында әрбір бөлімде белгілі ғалымдар
В.А.Мусин, Н.А.Чечина, Д.М.Чечот, В.А.Елизаров, О.В.Арсентьев,
М.Ю.Барщевский, Б.С.Антимонов, С.Л.Герзон, Р.И.Давиденко, П.Я.Трубников,
З.Х.Баймолдина, С.Т,Тыныбеков, Е.А.Борисова т.б. еңбектері пайдаланылды.
Аталған тақырыпта бітіру жұмысын жазу барысында сонымен қатар негізгі
заңымыз-Конституцияны басшылыққа ала отырып Қазақстан Республикасының
азаматтық іс жүргізу туралы Кодексін; Атқарушылық іс жүргізу және сот
орындаушыларының мәртебесі туралы Заңын, Қазақстан Республикасының
адвокаттық қызмет туралы Заңын және ғылыми-теориялық конференциялар мен
ғылыми еңбектердің жинақтарын, республикалық баспасөз беттерінде
жарияланған материалдарды да қолданылды.
Еліміздің сот тәжірибесіндегі адвокат-өкіл қызметінің мәселелері атты
бөлімді жазу барысында қазіргі таңдағы мәселелер жоғарыда аталған ғылыми
еңбектерде аталғанымен де, өзектілігі қоғам талабына сай келе
бермейтіндіктен, көбінесе баспасөз беттерінде жарияланған материалдарға
сүйене отырып өзімнің болашақ заңгер ретінде пікірімді білдірдім.
Елімізде қазақстандық адвокат-өкілдердің азаматтық іс жүргізуге
қатысуы жөнінде жеке дара еңбектерді жұмыс жазу барысында кездестіре
алмадым. Алайда, С.Т.Тыныбеков, З.Х.Баймолдина, О.В.Арсентьев,т.б. білікті
заңгер-ғалымдар осы тақырыпты өз еңбектерінде қарастырғанын айтқым келеді.
Өзге мемлекеттерде, айталық Ресей Федерациясында адвокат-өкілдің
мәртебесі, қызметі, ұйымдастырылуы келелі мәселелерімен қатар терең
зерттеліп жазылған. Осы тақырыпта еңбектері жарық көрген бірнеше ғалымдарды
атауға болады. Олар: Д.П.Ватман, В.М.Шерстюк, И.М.Ильинская, Л.Ф.Лесницкая,
В.А.Елизаров, М.Ю.Барщевский, т.б. Латын заңгері Я.А.Розенбергтің
Представительство по гражданским делам в суде и арбитраже деген
еңбегінде сотта азаматтық істердің қаралуына адвокаттың қатысу негіздері,
сатылары кеңірек жазылған.
Тәуелсіз Қазақстанның адвокаттық қызмет туралы Заңы 1997 жылы 5
желтоқсанда қабылданды. Осы заңға сәйкес адвокаттар заңда көрсетілген
барлық тәсілдермен азаматтардың құқықтарын кез келген қол сұғушылық пен
бұзудан қорғау жөніндегі міндеттерін жүзеге асырады. Атап айтсақ, қылмыстық
істер бойынша қорғаушы қызметін атқару; жауапкер, талапкер және іске
қатысушы өзге тұлғалардың өкілі ретінде азаматтық істерді сотта қарауға
қатысу; ұйымның тапсырмасы бойынша сотта өкілділік; заңи мәселелер бойынша
кеңестер беру; өзге де заңи көмек көрсету.
Жұмыста қолданылған негізгі терминдер: азаматтық іс жүргізу,
адвокатура, адвокат, өкіл, өкілділік, тапсырма бойынша өкілділік,
консультациялық қызмет, сот жарыссөзі, адвокат сөзі, апелляциялық
инстанция, атқару өндірісі.
1 Адвокаттың негізгі құқықтық ұйымдастырушылық қызметі
1.1 Адвокатура қызметінің негізгі құқықтық ұйымдастырушылық міндеттері
Азаматтарды квалификациялық заңды көмекпен қамтамасыз ету-бұл
маңызды конституциялық ереже болып табылады [2, 5б.]. 1995 жылдың 30-шы
тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясының 13-ші
бабына сәйкес әрбір тұлға сот арқылы қорғалуына, заңда көрсетілген
әдістер негізінде өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, білікті заң
көмегін алуға құқылы. Ата заңымыздың осы бабын негізге ала отырып,
азаматтардың құқықтары тек мемлекеттік органдармен ғана емес, сонымен
қатар қоғамдық ұйымдармен де қорғалынады. Заңды әдіс ретінде азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын арнайы адвокаттар алқасы болып
табылады. Белгілі бір тұлғаның мүддесін әділдікке сай қорғау адвокаттық
қызметтің бағытының саяси мәні болып саналады.
Адвокатура-адвокаттық қызмет атқаратын азаматтардың құрылған ерікті
қоғамдық ұйым. Адвокатураның шынайы құралы- демократия Қазақстан
Республикасының адвокатурасы - өзін-өзі басқаратын, шаруашылық есептегі
қоғамдық ұйым. Қоғамдық ұйымдардың беделі көтерілген сайын, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтары кеңейтілген сайын адвокаттардың ролі күннен-
күнге дейін өсуде. 1997 жылдың 5-ші желтоқсанында қабылданған Қазақстан
Республикасының “Адвокаттық қызмет туралың заңы адвокатураның қазіргі
кездегі жұмысын, қызметінің бағытын, мақсатын анықтайды. Осы қабылданған
заң арқылы адвокатураның беделі өседі деген ойдамын [3].
Аталып кеткен Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы
заңның 1-ші бабында адвокаттық қызметтің, яғни адвокатураның мақсаты
белгіленген Қазақстан Республикасындағы адвокатура-адамның өз құқықтарын,
бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет
кепілдік берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды
етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдем беру мақсаты болып табылады.
Қоғамда Адвокатура ұғымына бірнеше анықтама берілген, көбіне: адвокатура-
адвокаттық кәсіп, яғни сотта адамның мүддесін қорғаудан тұратын қызметтің
белгілі бір түрі.
Адвокатура-адвокаттардың сословиясы, яғни өздерінің кәсібін
өздеріне арнаған тұлғалар тобы. Адвокатура-сот өкілдігінің қарама-
қайшылықтарына құқық қорғаушылық. В.О. Арсеньтев адвокатураның ең толық
ұғымын былай деп айтқан. Адвокатура-бұл заң негізінде жергілікті халыққа
және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсететін кәсіби ұйым [4, 15б.].
Адвокатураның даму тарихын қарастыратын болсақ, соттар сияқты
адвокатураны ежелгі институт деп айтсақ ол біздің қателескеніміз.
Классикалық дәуірдің грек және рим тарихында ерікті азамат, сот
алдында өзі жауап беруге міндетті болатын. Сондықтан ежелгі Грецияда
негізгі заңдарды білу халықтың білімін көтеру үшін зерделеп оқытуға әкелді.
Отбасы өкілдігі бұрын пайда болған өкілдіктің бір түрі. Отбасы өкілдігі
адвокатураның туындауына ең басты маңызды себептер болып келген. Осы
өкілдіктің барысында отбасы ағасы өзінің отбасы мүшелерінің әрқайсысының
мүдделерін сот алдында қорғаған және де бұған қоса ол тек өзінің қандас
туысқандарының мүдделерін ғана емес, сонымен қатар, қорғау қажеттігін талап
еткен басқа да отбасы мүшелерінің мүддесін қорғайтын. Осыдан басшылар мен
қорғалынушылар деген ұғым тараған. Біріншісі-адвокаттардың қатарына жатса,
екіншісі-қорғалатын істерін адвокатқа тапсырушылар қатарына жатты. Сол
кездер аралығында заңды тұлғалардың өкілдігі туындаған болатын. Мысалы:
ақ сүйек заңдарымен танысып, дәріс алған монахтар, сотта монастырь
мүддесін қорғаған.
Орта ғасырда сотта өз өкілді пайдалану тек патша тұқымының
айырықша құқығы болып есептелінген. Сонымен қатар ерекше қызметке ие
болғандар бұл құқықты қолдана алатын. Кәсіпкерлік пен сауданың өсіп дамуына
орай кәсіпкерлердің сот алдында өз мүдделерін қорғау туралы кеңес беру
қажеттілігі пайда бола бастағандықтан жоқтан барды қарастырушылар мамандығы
пайда болған. Осыдан соң бұл мамандар ортағасырдың цехтық ұйым болып
бірігіп заңгерлерді дайындап шығаратын болған. Жоғарыда айтылғандарды
негізге ала отырып XІV-XV - ғасырларда Англияда Шиндерге біріктірілген
берристтер-заңгерлерінің ассоциациясы пайда болды.
Бұл корпрациялар әлі күнге дейін жұмыс жасауда. Лондонда қазіргі
кезде төрт институт бар. Әрқайсысы өзінің құқық мектебіне сүйенеді, келуші
клиенттерді қабылдайтын бөлмелерімен өздерінің кітапханалары бар және
өздерінің символикалық белгілері бар. Барристтер– деген сөз ағылшын
тілінен вач- қабырға, қорған деген сөзден шыққан [5, 6б.]. Сол кезде осы
сөз арқылы магистрлер мен оқушыларды ажыратқан болатын және сол кезде
Англияда солистер институты дамыған. Яғни, егер барристер сол алдында
сөйлесе, онда солистер оған қажетті құжаттар жинаумен айналысқан,
біріктіре отырып іздеуші ретінде салық салуға, сақтандыруға байланысты
берілген тапсырмаларды, нотариустың қызметін қосып жұмыс жасайтын. Қазіргі
уақытта солисттер кіші магистрлік соттарға біріктірілген, кейбіреулері-
тәж соттарына енгізілген.
XVІІ-XІІІ-ғасырда Европада мемлекеттік Үкіметтік адвокатура
институты дамыған. Оның бастаушысы болып Пруссия патшасы Ұлы Фридрих-ІІ-
ші болған. 1780 жылы ол Пруссияда адвокатураны жойып оның орнына белгілі
бір еңбекақы алып тұратын сот ассистент-чиновниктерімен ауыстырды. Бұл
чиновниктер туралыбұлар жалдамалы немесе қарапайым іс басқарушулар емес,
соттың көмекшілері яғни, істі қарауда соттың ақиқатқа жетуіне көмектесетін
тұлғалар болып саналды. Бірақ сол дәуірдегі адвокаттар өз қызметін тек қана
қай соттың құрамында болса, сол сотта сөйлеу құқығын пайдалана алған.
Мемлекеттік адвокатура өзінің даму жолын ала алмағандығы осыдан келіп
шыққан. Бұған И.Фойницкий былай деген: Адвокаттар лауазымды тұлғаға
айнала бастаса, сотта өзіне сеніп берген міндеттемелерді қорғауға беретін
бостандықты, дербестік және тәуелсіздікті жоғалтады [6, 12б.]. Цехтік
және мемлекеттік ұйымды қорғаумен өкілдіктің орнына адвокатура өзіндік
басқарылатын еркін мамандық иелерінің ұйымы келген.
Ең бірінші рет бұл түрде Францияда пайда болған. Бірақ
Франциядағы 1789 жылғы төңкерістен кейін ерекше орын алатын адвокаттар
қауымы таратылған. Бұған себепкер төнкерістен кейін 1790 жылы 2-ші
қыркүйекте қабылданған Декрет болып келді. Осы Декрет бойынша әрбір
адамзат сотта сөйлей алатын және оған рұқсат берілген 1803 жылы
адвокатура Наполеон- 1 мен жартылай орнына келтірілген болатын. Қандай да
бір диктатор болмасын, әрқайсысы адвокаттарға сыншыл, білікшілер қатарына
жатқызып, жаңа көзқараспен қарайтын. Наполеон-І-ші олардың қатарында
болатын, бірақ бәрібір де адвокатураны қанша сынап, жойғысы келсе де, оны
жоя алмады. Адвокатура өзінің даму жолын Францияда жалғастырды.
Ресей адвокатурасы 1864 жылғы сот ережелеріне сәйкес дамыған және
бұдан бастап ресей адвокатурасы ерекше ашылу жолына түскен болатын. Адвокат
ортадағы басты кейіпкер болып табылды. Сот мәжілісінде адвокаттың сөйлеу
дәрежесі сотқа қатысушыларға ғажайып әсерлер қалдырған. Қоғамға әйгілі
ресей адвокаттары да пайда болған. Олар: Плевако, Спасович, Кони,
Карабчевский, Андриевский және тағы басқалары [7, 125б.].
1917 жылы қазан төңкерісінен кейін орнаған құқықтық диктатура ресей
адьюкатурасын жойып жіберуге әкеп соқтырды. 1922 жылы 22 мамыр айында
ВЦИК-тің адвокатура туралы Ережесінде қылмыстық және азаматтық істер
бойынша қорғаушылар алқасын тудыру ескертілді. Бәрібірде 1930-1940 жылдар
мен 1950 жылдар арасында мемлекетке төнген жазалау шараларының арқасында
адвокатура тереңдетілген ауыр зардапқа ие болды. Адамдарды шексіз нысанда
адвокаттардың қорғауынсыз, сотта қарастырылмай-ақ ату жазасына берген
болатын, қазіргі кезде әділетсіз жазаланып кеткен азаматтар ақталынған
[8, 15б.]. Кеңес адвокатурасының Қазақстанда орын алуы көптеген
қиындықтарға соқтырды, ол қиындықтар объективті және субъективті сипаттарға
ие болды. Ең бірінші ол кәсіби дайындығы бар кадрлардың болмауы. Екіншіден
Халық комиссариаты басқарушылары адвокатураға немқұрайды қарады олардың
ойынша кеңес соты өздерінің пролетарлық мәнімен қателеспейді және әр түрлі
азаматтық және қылмыстық істерді өздері шешуге қабілеті бар деп айтты.
Үшішіден, адвокатура хан заманының қалдығы, біздің қоғамымызға сай емес деп
түсінді.
Жоғарыда аталынып кеткен тарихи оқиғаларға қарамастан адвокатура
қазіргі кезде қарқынды түрде өз қызметін атқаруда. Адвокатураның қазіргі
кездегі ролі саналы түрде сапалы жағынан үлкейген.
Әрбір құқықтық мемлекет тұлғаның бостандығын және құқығын қорғауды
бірінші орынға қояды. Сондықтан да ол күшті тәуелсіз соттық қорғалудың
дамуында және сақтап қалуында өзінің көзқарастарының бар екедігін
анықтайды. Адвокаттық қызметтің дамып жетілуіне ең басты себепкер болған
демократия, заңдылық, адам құқығын сақтау, өзіндік бостандық, ар-
ождандық және қадір қасиет деп ойлаймын.
Соңғы жылдары адвокатураның беделі ерекше өсті. Ол мемлекеттік,
саяси басқарудан, оның ішінде қызметтеріне қол сұғушылықтан босатылған,
адвокаттардың даусы сотта еркін ашық естілуде. Қазіргі қабылданып жатқан
заңдар, жұмыс жасап жатқан заңдар тұлғаны қорғау үшін қажетті жағдайлар
жасаған. Адвокатураның қоғамдағы рөлі Қазақстан жерінде кең ауқымды
көлемде артуда. Себебі қандай да бір қылмыстық, азаматтық немесе
әкімшілік істерді жүргізу барысында азаматтардың мүдделерін адвокат
қорғаушы ретінде, өкіл, заңды өкіл ретінде заңды өкілдік жасайды. Осы
қызметтерді жүзеге асыруда Қазақстан Республикасында көптеген жұмыс
атқарылуда.
Соның бірі болып жоғарыда айтылып кеткен адвокатураның қызметін
реттейтін заң, заңды орындауда әрбір адам өзінің тарапынан іс-әрекет
жасауы қажет. Егер де заңдар орындалмаса, онда өзіміз бір қалыпты жұмыс
жасай алмайтындығымыз әшкереленеді. Адвокатура-сотқа өз тарапынан кәсіби
көмек көрсету үшін құрылған мекеме. Сотта іс жүзінде адвокат әділдікті
орнатуға көмек береді. Адвокатура тұрғындарға заңды көмек беретін
қоғамдық ұйым. Әрбір адвокат көмек сұрап келген тұлғаның құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін шақырылған тұлға болып есептеледі.
Адвокаттың қызметінің құқықтық негізі Адвокаттық қызмет туралы
заңның 2 бабында адвокаттық қызметтің реттелуі тәртібі осы Заңмен және
басқа да адвокаттық қызметті реттейтін заңдармен бекітіледі деп айтылған
[4, 7б.]. Қазақстанда адвокатура қызметінің ұйымдастырушылық-құқықтық
нысаны ретінде адвокаттар алқасы болып табылады. Бұлар он құрылтайшының
басымдылығы бойынша аумақтық белгілер бойынша құрылады. Адвокаттар
алқасын құруға мемлекеттік органдардың арнайы рұқсаты талап етілмейді
[9].
Адвокат алқаларының қызметін белгілейтін негізгі құжат адвокат
алқаларының жалпы жиналысында қабылданған оның жарғысы болып табылады.
Адвокаттық қызметінің ұйымдастырушылық формасы:
- заң консультациясы;
- адвокаттық кеңселер;
- заңды тұлға ретінде тіркелмей жеке-дара адвокаттық қызмет атқару.
Өз міндеттерін орындау барысында адвокат сотта азаматтардың,
ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін қорғау үшін қызмет жасайды. Адвокат-
заңдылықтың нығайтылуына жәрдем беретін, сонымен қатар жоғарыда айтылып
кеткен қызметті жүзеге асыратын қоғамдық қызметкер. Адвокаттық қызметті
бір мезгілде мамандандырылған және қоғамдық қызмет болуның қажеті жоқ.
Адвокаттың бүкіл қызметі-оның қоғамдық қызметі. Адвокат әр уақытта заңның
түсінігін әділ және барлық талаптарға сай түсіндіру керек. Адвокаттың
мақсаты азаматтарға заңды көмек көрсетуден тұрады. Шарттың жасалуы мен
бұзылуын, сотта өкіл болу мен алын-ала тергеуден өтетін айыпкерді сотта
қорғауды, мекемелерге заңды сауал беретін құқықтық кеңестен туындайтын
көмектен құрылады. Жалпы сауал бойынша адвокаттың міндеттері Қазақстан
Республикасының Адвокаттық қызмет туралы заңның 15-ші бабында көрсетілген
6-шы тармақтың жалпы сипаттамасы.
Ең басты міндеті: біріншіден, адвокат заң талаптарын орындауға,
адвокатураны ұйымдастыру мен оның қызметінің қағидаларын басшылыққа
алуға, кәсіптік мінез-құлық нормаларының талаптары мен адвокаттық құпияны
сақтауға және заң көмегін көрсетуге байланысты өзіне мәлім болған
мәліметтерді құпия сақтауға міндетті.
Екіншіден, іс бойынша көмек сұрап өтініш сұраған тұлғаның жағдайын
нашарлататын құқықтық позиция ұстауына тыйым салынады, адвокаттың
қылмыстық немесе азаматтық істер бойынша қабылданған тапсырмадан бас
тартуға құқығы жоқ және ол қорғауындағы тұлғаның немесе адвокат өзінің
бастамасы бойынша әділетсіз үкім, шешім, ұйғарым, қаулы шығарылған жағдайда
оған белгіленген тәртіппен шағым жасауға міндетті.
Үшіншіден, адвокат оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметпен
айналысудан басқа, мемлекеттік қызметте болуға және кәсіпкерлік қызметтен
айналысуға және өзге де ақы төленетін қызметпен айналысуға тыйым
салынады.
1.2 Адвокаттың құқықтық мәртебесі
ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңына сәйкес адвокат-міндетті түрде
адвокат алқасының мүшесі болып табылатын және адвокаттық қызмет шеңберінде
кәсіптік негізде заң көмегін көрсететін Қазақстан Республикасының азаматы.
Қазіргі заманғы сөздіктерде адвокат термині латын сөзінен аударғанда
advocatus, advoco сөзінен приглашаю, призываю -заңгер, яғни кеңес беру,
қорғау арқылы сотта кәсіби құқықтық көмек көрсету; біреуді қорғау үшін
қатысу деген ұғымдарды білдіреді.
Адвокат алқасының мүшесі болу үшін жоғары заң білімі бар, заңгер
мамандығы бойыннша жұмыс стажы екі жылдан кем емес және адвокаттық
қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия алған адам бола алады.
Адвокаттық қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияны әділет біліктілік
алқасының ұсынысы негізінде Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі
береді. Берілген лицензия негізі тұрақты болып табылады және оның күші
Қазақстан Республикасының барлық аумағында қолданылады. Адвокаттың
көмекшілері мен тағлымдамадан өтушілер, болуы мүмкін.
Адвокаттың көмекшілері еңбек шартының негізінде заң консультация-
сында, адвокат кеңесінде немесе адвокаттық қызметпен жеке-дара айналысатын
адвокаттың жанында жұмыс істейді. Көмекшілері адвокаттың барлық
тапсырмалары мен бұйрықтарын орындауға құқылы болып табылады. Жоғары заң
білімі бар азаматтар адвокаттық тағлымдамадан өтушілер деп атайды. Бұлар
тағлымдама туралы шарттардың негізінде адвокатта тағлымдамадан өтеді.
Адвокаттар алқаларының мүшелері белгілі бір құқықтар мен
міндеттерге ие болады. Адвокаттар алқасы мүшелерінің құқықтары екі топқа
бөлінеді. Бірінші топқа, адвокаттық алқаның мүшесі екендігін белсенді
көрсететін құқықтар. Екінші топқа - қылмыстық іс бойынша қорғаушы және
азаматтық іс бойынша өкіл ретінде атқаратын адвокаттың кәсіби құқықтары
жатады [4, 15б.]. Адвокат алқа мүшесі ретінде: адвокаттар алқасының
органдарына сайлануға және сайлауға; адвокаттар алқасы органдары алдына
алқа қызметіне қатысты мәселелер қоюға, алқа мен оның органдарының
жұмысын жақсарту жөнінде ұсыныстар енгізуге; алқа органдары оның
қызметін немесе мінез-құлқын тексерген және талқылаған барлық жағдайларда
өзі қатысуға; өз бастамасымен алқа құрамынан шығуға құқығы бар.
Адвокат, қорғаушы немесе өкіл ретінде мынадай әрекеттер жасауға
құқылы: заң көмегін көрсету үшін қажет нақты мәліметтерді дербес жинауға
және дәлелдемелер табыс етуге; көмек сұрап келген тұлғаға қатысты
материалдармен танысуға және оларды заң актілерінде тыйым салынбаған
кез келген әдістермен белгілеп алуға; заңдарға қайшы келмейтін өзге де
әрекеттерді жасауға құқылы.
Адвокаттың міндеттері: Адвокат заң талаптарын сақтауға, адвокатураны
ұйымдастыру мен оның қызметінің принциптерін басшылыққа алуға, адвокаттық
құпияны сақтауға міндетті. Адвокат заң көмегін көрсетуге байланысты
өзіне мәлім болған мәліметтерді құпия сақтауға міндетті және көмек сұрап
өтініш жасаған тұлғаның келісімінсіз оларды жария етуге құқығы жоқ және
т.б.
Адвокаттың кеңес беру қызметі. Қылмыстық және азаматтық істер
бойынша сотқа қатысудан басқа, адвокат азаматтарға құқықтық көмек
көрсетеді, ұйымдарға, мекемелерге, кәсіпорындарға заңды негізге ала отырып
заңи кеңес береді. Осы заңи кеңес қызметін бастамас бұрын әкімшілік, еңбек
қатынастарынан туындаған дауларды әлеуметтік саяси тұрғыдан тексеріп, талап
арызды қалай жазу керек екендігін тексеріп өз қызметін бастап жүргізеді.
Заңи кеңес беру қызметі адвокаттардың қызметтерінің бір түрін
көрсетеді, яғни заң көмегімен қамтамасыз етеді. Мысалы: белгілі бір
тұлғаны заңсыз жұмыстан шығару туралы азаматтық іс бойынша, адвокат ең
алдымен заңды бұзу әрекеті неде, оған қандай себептер бар, жұмыстан
босатуға қандай негіздерді жұмыс беруші басшылыққа алып отыр, Еңбек туралы
заңдарға сәйкес жұмысшыға алдын-ала ол туралы ескертті ме, ол туралы бұйрық
қашан шығарылды, онымен жұмысшы таныстырылған ба, бұл бұйрық көшірмесін
жұмысшының қолына берген бе, берсе қай уақытта деген сұрақтарды алдын-ала
тексереді және Адвокаттық қызмет туралы заң негізінде ешқандай
мемлекеттік орган, заңды тұлғалар, лауазымды тұлғалар адвокаттың осындай
әрекеттеріне кедергі келтіре алмайды.
Заңи кеңес беру қызметін адвокаттар заң консультацияларында
жүргізеді. Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы Заңында,
Адвокаттар алқасы жарғысында және алқаның жалпы жиналысында қабылданған
заң консультациялары туралы Ереже негізінде әрекет ететін және алқа
президиумы қаулысымен құрылған заң консультацияларының құрылу тәртібі
қарастырылады
Заң көмегін көрсету жөнінде жұмысты ұйымдастыру үшін адвокаттар
алқасының төралқасы заң консультацияларын құрады. Заң консультациясы
адвокаттар алқаларының құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Оның өз атауы
мен тиесілі адвокаттар алқасына тиесілігі белгіленген мөрі мен
мөртаңбасы, заң көмегін ұйымдастыру үшін қажетті өзге де атрибуттары
болады. Заң консультациясы адвокаттар алқасының жалпы жиналысы бекіткен
Ереже негізінде іс-әрекет жасайды.
Құқықтық квалификациясын көтеру мақсатында адвокаттарға арналған
арнайы хабар-анықтама, нормативтік және методологиялық әдебиеттер
шығарылған материалдар бар қиын сауалдар туындаған жағдайда тәжірибелі,
жоғарғы сауатты адвокаттар қатарымен методологиялық кеңес мәжілісінде
қаралады. Консультациялық жұмыстың қорытындысын жүйелік түрде талдап
қорытындылайды. Заңдық кеңестің дұрыс берілуін бақылайды және сапасын
бағалауға мүмкіншілік береді. Тәжірибе бойынша консультациялық жұмыс
көбінесе азаматтық, отбасылық, еңбек және әкімшілік қатынастардан
туындайтын даулар бойынша жүргізіледі.
Құқықтық қатынастарды реттеу үшін адвокат нақты мамандандырылған
кеңес беру керек. Кеңес беру арқылы туындаған дауды болдырмауға,
құқықты қалпына келтіруге немесе бұзушылықты әшкерелеуге жәрдем
береді. Ең маңыздысы азаматтарға көмек беретін заңды кеңестер мағыналы
болуы керек. Соттағы іс бойынша бір жақты болуды, талап арызды беруді,
жеткілікті негіздерге байланысты қарсы талапты беруді қажет ететін
әрекеттерден құралу керек.
Егер адвокат өзіне келіп түскен сауалды жан-жақты зерттеп дұрыс
шешсе, онда туындап тұрған даудың нәтижесі әділетті түрде шешіледі.
Әрине, сотта даудың бағытын білу болжамды түрде болып келеді. Соттағы
істерге байланысты берілетін заңды кеңестер, бұл адвокаттың консультациялық
жұмысының бір түрі. Ең көп жақтысы бұл-тараптардың құқықтары мен
міндеттерін білу барысында дауды бейбіт жолмен шешу. Адвокат азаматтарды
қабылдаған кезде заңды нормаларды ерікті сақтауға бағыт береді. Жақсы
ұйымдастырылған және орындалып жатқан заңи кеңес беру қызметі адвокаттың
алдындағы заңды мүдделердің дұрыс қамтылуына берілетін жәрдем [10, 46б.].
Заңи кеңес берудегі маңызды мән-жәйлардың бірі болып адвокаттың заңды дұрыс
қолданудағы және талқылауындағы құқықтық сана, яғни адвокат құқықтық ойдың
байлығын, заңның насихатталуын талап ететін әділеттілікті аңсайтын
тұлға болуы керек.
Адвокат алқасының негізгі звеносы заңи кеңес беру мен жеке адвокат
кеңселері болып табылады [11, 38б.]. Заңи консультация мен жеке
адвокаттық кеңсе-адвокаттар алқасы мүшелерінің жұмыс орны болып табылады.
Заңи консультация-заң көмегін көрсету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін
адвокаттар алқасының төралқасы құрады. Қазіргі кезде Қазақстанда 300 аса
қалалық және аудандық заң консультациясы және филиалдары әрекет етеді.
Заң консультациясы орналасқан жерді адвокаттар алқасының төрағасы
белгілейді. Заң консультация барлық адвокаттар алқасы сияқты территория-
лық принцип бойынша құрылады. Заң консультациясының жұмысын адвокаттар
алқасы президиумының қаулысымен тағайындалған алқа мүшелері-нің бірі
басқарады.
Заң консультациясының меңгерушісі адвокаттық қызметпен айналысуға
құқығы бар. Адвокат алқасының мүшесі-заңды тұлғаның құқықтарын пайдаланатын
жеке адвокаттық кеңселер құруға құқылы. Адвокат кеңсесі мекеме
нысанындағы коммерциялық емес ұйым болып табылады.
Жеке адвокаттар өз қызметін жарғы негізінде немесе құрылтай шарт
негізінде жүзеге асырылады. Жеке адвокаттық кеңсе әділет органдарында
мемлекеттік тіркелуге жатады.
1.3 Азаматтық істерді жүргізудегі соттың 1-ші сатысында өкілдік ету-
адвокатура қызметінің негізгі бағыттарының бірі
Сотта өз істерін нәтижелі жүргізу үшін азаматтар азаматтық заңдарды,
сот ісін жүргізу ережелерін жақсы білуі қажет. Азаматтардың бәрі бірдей
мұндай білімге ие емес екендігі белгілі. Сондықтан да заң көмегіне жүгінуге
тура келеді.
Іске қатысушы тұлғаның заңи кеңес беру, ол үшін қажетті процессуалды
құжаттарды толтыру, сот алдындағы жарыссөзде оның құқықтары мен мүдделерін
қорғап сөйлеу қызметі құқық қорғаушылық деп аталады. Профессор
Н.А.Чечинаның пікірінше, әдетте құқық қорғаушылық соттағы өкілділіктің
жеке бір көрінісі болып табылады [12, 104б.]. Бірақ егер әдетте өкіл сотта
өкілділік етіп отырғанды толығымен алмастыратын болса заңи кеңесші- құқық
қорғаушы өзі өкілі болып отырған адамды алмастырмай, бірақ оған іс
жүргізуге көмектесе отырып сот ісін жүргізуде айтарлықтай маңызды да,
дербес рольге ие болады.
Құқық қорғаушыға қажеттіліктен адвокатура деп аталатын ерекше институт
пайда болды. Республика дәуірінде римдіктер сотта жолдас болған кеңес
берген жақын туыстары мен достарын осылайша атаған. Адвокатура тарихында
Ежелгі Рим кезеңінде өз қызметінің салаларының өзара тығыз байланысты
болғандықтан сот өкілі мен құқық қорғаушылық қосылған болатын.
Азаматтық істерді сотта қараудағы өкілділіктің өкілділіктің мақсаты
тараптар мен үшінші тұлғалардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау үшін
заңмен көзделген барлық әдістер мен процессуалды тәсілдерді қолдану болып
табылады. Егер жауапкер немесе талапкер процеске өз атынан өзінің
материалдық-құқықтық мүдделерін мән-жайларды дәлелдеу арқылы қатысса, сот
өкілі сот ісін жүргізуге үшінші тұлғалар немесе тараптар атынан олардың
мүдделерін көздеп қатысады.
Сонымен сот зерттеуінің пәні өкілдің жеке материалды-құқықтық мүддесі
емес, азаматтық құқықтық дауға қатысушылардың құқықтары мен міндеттері
болып табылады [13, 116б.]. Адвокатң сөзі латыншадан аударғанда қолдаушы,
жақтаушы, іс қуушы деген мағынаны білдіреді. Ежелгі Римде адвокат деп
айыпталушының сотта оны алып жүруін сұраған достары мен жақын-туыстарын
түсінген [14, 11б.]. Азаматтық процестегі сот өкілі дегеніміз өкіл
берушінің (азамат немесе ұйым) атынан оның мүддесі үшін процессуалды
әрекеттер жасайтын тұлға. Сот өкілі деп азаматтық істер бойынша сот
әділділігін жүргізуде сотқа сот әділділігін жүргізуге септігін тигізу және
өкілдік берушінің өз құқықтарын жүзеге асыруға көмектесу, сондай-ақ
азаматтық сот ісін жүргізуде құқықтардың бұзылуын болдырмау, неғұрлым
тиімді сот шешімін алу мақсатында өкіл берушінің атынан сотта оған
берілген өкілділіктер негізінде бір тұлғаның екінші бір тұлғаның мүддесі
үшін жүзеге асыратын қызметі танылады.
Адвокат өзі өкілі болып отырған адамның құқықтары мен заңды мүддесін
білдіреді. Әдебиеттерде заңды мүдде анықтамасы түрліше тұрғыда
қарастырылады. Көп жағдайда заңды мүдде қандай да бір себептермен
субьективтік құқықтармен жанамаланбайтын нақты мүдде немесе қажеттілік
арқылы анықталынады.
Заңды мүдденің мәні мүдденің иесінің немесе оған қарсы тұлғаның іс-
әрекетінің мазмұнына байланысты болады. Егер мүдде қандай да бір іс-
әрекетті жасаудан бас тарту жолымен қанағаттандырылатын болса, онда
мұндай жағдайда ғана заңды мүдде орын алады [15, 16-17бб.]. Өкіл мен өкіл
берушінің арасындағы қарым-қатынас материалды құқық (азаматтық, отбасы,
еңбек құқығы) нормаларымен реттеледі. Ал өкіл мен сот арасындағы қарым-
қатынас азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттеледі [16, 79б.].
Азаматтық процессуалды өкілділіктің белгілері: Өкіл өкіл берушінің
атынан шығады, бұл келісім-шартпен белгіленеді; Өкіл өкіл берушінің мүддесі
үшін қызмет етеді; Өкіл процесте өкіл берушінің міндеттерін атқарып
құқықтарын жүзеге асырады; Өкіл оған өкіл берушімен және заңмен берілген
өкілеттіліктер шеңберінде әрекет етеді; Процессуалды әрекеттерді жасай
отырып өкіл өкіл беруші үшін құқықтар мен міндеттер тудырады.
Өкілділіктің пайда болуының негізі әрқашан да өкіл берушінің ерік
білдіруі болып табылады. Адвокаттың өкіл болып қатысуы үшін мыналар қажет:
тапсырма шартын жасасу (материалды-құқықтық факт); азаматтық іс қозғау;
заңға сәйкес рәсімделген өкілеттіліктерді ұсыну негізінде іске қатысуға
өкілді соттың жіберуі(процессуалды факт). Процессуалды өкілділік мынадай 3
түрлі құқықтық қатынастардың болуымен ерекшеленеді: Өкіл мен өкіл беруші;
Өкіл мен сот; Өкіл беруші мен сот [17, 134б.]. Сот өкілділігі-сот пен сот
өкілі арасындағы барлық қоғамдық қатынастарды емес, қоғамдық қатынастың
тараптарын (элементтерін) реттейтін азаматтық прцессуалды құқықтың жалпы
институты. Осындай элементтерінің бірі көптеген ғалымдар сот өкілділігі
анықтама-сында дұрыс белгілейтін оның субьективтік жағы болып табылады. Ал
субьектісі Азаматтық іс жүргізу Кодексінде көрсетілген өкіл беруші атынан
процессуалды әрекеттер жасайтын өкілеттілігі дұрыс рәсімделген тұлғалар
ғана бола алады. Осы институтты құқықтық реттеудің тағы бір элементі -
өзіне жүктелген міндеттерді орындауға бағытталған сот өкілінің
процессуалды іс-әрекеттері (қызметі). Сот өкілділігі институты-азаматтық іс
жүргізу құқығы саласының құрылымдық бөлімшесі. Сондықтан оны құратын
құқықтық нормалар процессуалды нормалар болып табылады. Материалды-құқықтық
нормалар азаматтық іс жүргізу құқығының салаларына, соның ішінде құқықтың
осы саласының институты-сот өкілділігіне ене алмайды. Аталған құқықтық
нормалар өзгелермен бірге құқықтың материалды саласының тиісті құқықтық
институттарын құрайды [18, 13б.].
Д.Р.Джалиловтың Гражданские процессуальные правоотношения и его
субьекты деген еңбегінде азаматтық іс жүргізу құқығының субьектілерін
былайша бөле топтастырады: Іске қатысудағы мақсаты өз құқықтары мен
мүдделерін қорғау болып табылатын үшінші тұлғалар, тараптар; азаматтардың
заңмен қорғалатын мүдделері мен құқықтарын немесе қоғамдық не мемлекеттік
мүдделерді қорғау және азаматтық сот ісін жүргізу заңдарының дәлме-дәл,
дұрыс орындалуы үшін іске қатысатын прокурор; іс бойынша қорытынды беретін
және өзге адамдардың құқықтарын қорғаушы ұйымдар мен мемлекеттік және
қоғамдық органдар; өзге тұлғалардың мүддесіне талап ұсынатын азаматтар;
қаралып отырған іс жөнінде өз пікірін сотқа айту үшін процеске қатысатын
қоғамдық ұйымдардың өкілдері.
Демек, адвокаттарды азаматтық істер бойынша өкіл ретінде азаматтық іс
жүргізу құқықтық қатынасының субьектісіне жатқызамыз. Адвокат іске өкіл
болып қатысқандығынан азаматтық құқықтық қатынасқа түседі. Осы құқықтық
қатынастың мазмұны мүмкіндігі немесе қажеттілігі процессуалды құқықтармен
және міндеттермен белгіленген заңи мүмкіндіктер немесе тиісті процессуалды
әрекеттер бола алады [19, 25б.]. Осы еңбекте профессор Д.М.Чечоттың мынадай
пікірі келтірілген: процесс қатысушысы түсінігін анықтаған кезде критерий
ретінде мыналар алынады: сот әділдігін жүзеге асыру жөнінде қызметін
тоқтату, өзгерту немесе пайда болуын өз әрекеттерімен азаматтық іс жүргізу
құқығы субьектілерінің тудыру қабілеті; процеске өзге адамдардың немесе
өзінің құқықтарын қорғауды арнайы мақсат етіп қатынасу.
Сот өкілдігі өкіл берушінің өкілге жеке сенім білдіруіне негізделген,
сондықтан өкілдің әрекет қабілетсіздігі жағдайында ол оның құқықтарын
жүзеге асыратын тұлғамен алмастырыла алмайды [20, 32б.]. Өкілдердің
процеске түсуі үшін процестен тыс ерекше құқықтық қатынастардың пайда болуы
қажет. Өкілділіктің сипаты (заң бойынша өкілділік үшін негіздердің болуы,
тапсырма шартының мазмұны, сенімхатпен белгіленген өкілеттіліктер шеңбері,
т.б.) сот өкілдерінің процестің қаншалықты дербес қатысушысы екенін
көрсетеді [21, 301б.]. Ұйымдар, мекемелер, кәсіпорындар, азаматтар
мүдделері мен құқықтарын қорғаудың азаматтық процессуалдық-құқықтық
құралдарының тиімділігі-бұл оларды азаматтық процесте неғұрлым тиімді
пайдалану негізінде қол жеткізілген неғұрлым жоғары нәтиже. Сот
өкілділігі-осындай құралдардың бірі, алайда оның тиімділігінің дәрежесін
анықтау қиындау, өйткені сот шешімдерінің және ұйғарымдарының заңдылығы
сот төрелігін жүзеге асыруға ықпал еткен тұлғалардың, іске қатынасқан
тұлғалардың, соттың қызметіне байланысты. Сот өкілділігі сот қаулысында
белгіленген сот пен өкілдің позицияларының толық сәйкестігі жағдайында
тиімді болады. Алайда, позициялары сәйкес келіп, шығарылған шешім заңсыз,
азаматтық процесте өкілдің талабы немесе қарсылығы дұрыс, жеткілікті
аргументтелген, ал сот оны мойындамай заңсыз қаулы шығарған жағдайлар да
болады. Сот өкілділігі дұрыс жүзеге асырылуы, қажетті құқықтық нәтижеге
жетуге бағытталуы керек. Сот өкілділігі дұрыс және жеткілікті белсенді
болмаған жағдайда тиімсіз болады. Сот өкілінің процессуалды
өкілеттіліктерін теріс пайдалануы сот әділділігіне зиян әкеледі. Бәсеңдігі
іс бойынша обьективті шындықты белгілеуге кедергі келтіреді. Сот
өкілділігі мынадай екі өзара байланысты мақсатқа бір мезгілде бағытталған
жағдайда тиімді болады: өкілі болып отырған тұлғалардың мүдделері мен
құқықтарын қорғау; сотқа заңды және негізді шешім немесе ұйғарым шығаруға
ықпал ету.
Сот өкілдерінің процессуалды-құқықтық жағдайын анықтау үшін екі түрлі
құқықтық қатынасты ажырату қажет: сыртқы; ішкі. Өкілдер ішкі қатынастың
қатысушысы ретінде (өкіл мен өкілі болып отырған азаматтар, ұйымдар
арасында) азаматтық іс жүргізу құқығының дербес субьектісі болады. Оның
міндеті-тараптарға, үшінші тұлғаларға әртүрлі әрекеттер жасауға, дәлірек
айтқанда, талап арызын, талапқа жауап жазуға, түрлі кеңестер беруге, сотта
олардың позицияларын қолдауға көмектесу, т.б.
Сонымен қатар өкілдер талаптың негізі немесе оған қарсылық білдіру
фактісі жөнінде мәліметтер, жасалынатын жұмыстары үшін сыйақы алуына, т.б.
құқығы бар. Аталған құқықтар сонымен бірге ішкі құқық қатынастарының
мазмұнымен де қамтылады. Сыртқы-бұл арызданушы, үшінші тұлғалар, тараптар
мен сот арасындағы қатынастар, өйткені өкілдер оның мазмұнына енетін
құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыра отырып оған қатысады. Оларға
берілген өкілеттілік-өкілі болып отырған тұлғаның процессуалды құқықтары
мен міндеттерінің формасы. Процессуалды әдебиеттерде азаматтық процестегі
адвокаттың жағдайы оның қылмыстық іс жүргізудегі жағдайынан айырмашылығы
айтарлықтай деп дұрыс көрсетілген. Егер азаматтық процестегі адвокаттың
басты функциясы клиент атынан өкілеттілік ету болса, қылмыстық процесте
адвокат сотталушының қорғаушысы ретінде оның атынан өкілділік етпей, заң
көмегін көрсете отырып қатысады. Осыған байланысты қылмыстық процестегі
қорғаушыға өкіл терминін қолдану дұрыс емес, өйткені бұл ұғым азаматтық
құқықтық және азаматтық іс жүргізу қатынастарына тән [22, 40б.].
Кей жағдайда адвокат азаматтық істі жүргізуге тапсырма алғаннан кейін
іс бойынша жиналған материалдарына обьективті анализ жасау нәтижесінде
сенім білдірушінің құқықтық жағдайына алдын ала баға беру бұрыс
жүргізілгендігін және клиенте талапқа қарсылық білдіруге және талабын
қанағаттандыруды талап етуіне негіз жоқ екендігіне көзі жетеді. Мұндай
жағдайда істі жүргізуден адвокаттың бас тартуы іс сотта қаралғанға дейін
сенім білдіруші өз таңдауы бойынша әрекет етуі үшін алдын ала білдірілуі
керек. Мұндай жағдайда адвокат клиентке іс материалдарына және заңға
негізделген позициясын айтуға, оны ниетінің, жасамақшы әрекетінің дұрыс
емес екендігіне сендіруге тырысуы керек. Азаматтарға білікті заң көмегін
көрсету үшін адвокат іс материалдарымен мұқият танысып шығуы қажет. Алайда
сот процесіне белсене қатысуға дайындалу үшін, азаматтық іс бойынша сот
сөйлеуін дұрыс құрастыру үшін сот ісі бойынша өндіріс (досье) те маңызды
роль атқарады. Адвокат мұны сот өкілділігін жүзеге асыруға тапсырма алған
сәттен бастап жүргізу керек. Досьені дұрыс жүргізу адвокатқа өкіл берушінің
мүддесін сот процесінде жақсы қорғап шығуға мүмкіндік береді. Осы жөніндегі
әдістемелік нұсқамаларда әрбір азаматтық іс бойынша адвокат өндірісінде
болуы керек материалдардың үлгілі тізбесі көрсетілген. Оларға мыналар
жатады: Талап арыздың және оған қарсылықтың көшірмесі немесе осы
құжаттардан үзінді; істі жүргізуге қажетті шекте іске тіркелген құжаттардан
үзінді; жазбаша түрде сотқа берілген өтініштің көшірмесі; осы іс бойынша
өз позициясын негіздеп сілтеме жасайтын заңдарды көрсете отырып іс бойынша
құрастырған сөзінің тезистері немесе жоспары; сот мәжілісінің хаттамасынан
үзінді және егер енгізілген болса хаттамаға ескертпелердің көшірмесі; сот
шешімінің көшірмесі немесе оған шағым жасалмаса, оның үзіндісі; адвокат
берген апелляциялық шағымның, осы шағымға қарсылықтың көшірмесі,
прокурордың қарсылығы.
Азаматтық іс бойынша адвокаттық досье адвокаттың істеген жұмысының
деңгейін көрсетеді. Ондағы жазбалар мен іскерлік қағаздар сотта адвокаттың
істі жүргізуге дайындығының сапасын білуге мүмкіндік береді.
1.4 Азаматтық істерді жүргізу өкілдігінің түрлері
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексінің 59-бабына
сәйкес мына адамдар тапсырма бойынша сотта өкілдік ете алады: Адвокаттар;
заңды тұлғалардың қызметкерлері-осы заңды тұлғалардың істері бойынша;
кәсіптік одақтардың уәкілетті адамдары-құқықтары мен мүдделерін қорғауды
осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің, сондай-
ақ басқа да адамдардың істері бойынша; заңмен, жарғымен немесе ережемен осы
ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген
ұйымдардың уәкілетті адамдары; заңмен, жарғымен немесе ережемен басқа
адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың
уәкілетті адамдары; басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең
қатысушылардың біреуі; іске қатысушылардың өтінуімен сот рұқсат еткен басқа
да адамдар [23]. Сот өкілділігінің мынадай екі түрі бар: Заңды өкілділік;
тапсырма бойынша өкілділік. Заңды өкілділік кәмелетке толмағандар, сондай-
ақ әрекет қабілетсіз немесе әрекет қабілеттігі шектеулі тұлғалардың
мүддесін қорғауды жүзеге асырады. Қазіргі қолданыстағы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 63-бабына сәйкес заңды
өкілдер жоғарыда аталған адамдардың құқықтары мен бостандықтарын, заңмен
қорғалатын мүдделерін қорғауды сотта өздерінің өкілеттіктерін куәландыратын
құжаттарды көрсету арқылы қатысатын ата-аналары, асырап алушылары,
қамқоршылары мен қорғаншылар болып табылады [24]. Заңды өкілдер заңда
көзделген шекте өкілдік етушілердің атынан өкілдік берушіге тиесілі
барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді
басқа өкілге тапсыра алады. Тапсырма бойынша өкілділік адвокаттардың
азаматтармен немесе оның заңды өкілімен, сондай-ақ ұйымның адвокаттар
алқасымен жасайтын тапсырма шарты негізінде жүзеге асырылады. Дегенмен,
адвокат бұл келісім-шартта тарап болмаса да одан туындайтын барлық
міндеттерді орындауға азаматтық процеске клиенттің өкілі ретінде қатысу
өкілеттілігін алады. Адвокаттар алқасымен тапсырма шартын кім жасасқанына
(кәмелетке толған әрекет қабілетті тұлға не заңды өкіл) қарамастан адвокат
тараптардың немесе үшінші тұлғалардың сот талқылауының пәні болып табылатын
материалды-құқықтық мүддесінің өкілі ретінде процеске қатынасады. Сондықтан
кәмелетке толмаған адамда, сондай-ақ толық әрекет қабілетсіз немесе әрекет
қабілеттігі шектеулі тұлғада процесте екі өкіл болып қалуы мүмкін: заңды
өкіл (мысалы, ата-ана немесе қамқоршы,қорғаншы) және келісім-шартты өкіл-
адвокат. Заң көмегін көрсете отырып адвокаттар шешілуі кәсіби заң
білімдерін қажет ететін мәселелер бойынша консультациялар, түсіндірмелер,
кеңестер мен жазбаша қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар
мен құқықтық сипаттағы басқа құжаттарды жасайды; анықтау, алдын ала тергеу
органдарында, соттарда, мемлекеттік және өзге де органдарда, ұйымдарда және
азаматтармен қарым-қатынастарда жеке және заңды тұлғалардың өкілдігі мен
оларды қорғауды жүзеге асырады.
Адвокат кез келген заңи қызметін лицензия негізінде жүзеге асырады,
адвокаттық қызметті лицензиялау Қазақстан Республикасының Әділет
Министрлігінің 1998 жылы 21 қаңтардағы номер 19 (1999 жылы 9 шілдедегі
номер 396 және 1999 жылы 24 ақпандағы номер 14 бұйрығына сәйкес енгізілген
өзгерістерімен) бұйрығымен бекітілген Адвокаттық қызметпен айналысуға
лицензиялар беру тәртібі туралы Ережесімен реттеледі. Адвокаттың
лицензиясы Әділет біліктілік алқасының ұсынысы негізінде Әділет
Министрлігімен беріледі және лицензияда көрсетілген тұлға үшін адвокаттық
қызметпен айналысуға ресми рұқсат болып табылады [25, 210б.]. Демек,
заңмен адвокаттардың азаматтық іс жүргізуге қатысуы олармен көрсетілетін
заң көмектерінің ішінде белгіленген. Сот өкілділігі туралы келісім-шарттың
екі тарабы болады: сенім білдіруші және адвокат. Азаматтық сот ісін
жүргізуде адвокат сенім білдіруші атынан оның мүддесі үшін әрекет
ететіндіктен оның процессуалды әрекеттерінің заңи салдары өкіл болып
отырған тұлға үшін пайда болады.
Егер талап негізді деп танылса, сот шешімімен талапкердің материалдық
құқығы бекітіледі немесе шектетіледі, ал егер талапты қараудан бас
тартылатын болса-жауапкердің құқықтары қорғалады. Сонымен, адвокатпен
жүзеге асырылатын тапсырма бойынша өкілділікте қатынастың екі жолын ажырата
білу қажет: адвокат-өкіл мен оның клиенті арасындағы азаматтық-құқықтық
қатынастар. Оның негіздемесін заң консультациясында жасалған тапсырма шарты
құрайды; сотқа қатысты адвокаттың құқықтары мен міндеттерінің көлемі
анықталынатын процессуалды құқық нормаларымен реттелінетін сот өкілі-
адвокат пен сот арасындағы азаматтық процессуалдық қатынас.
Бұл жерде азаматтық процестегі адвокаттың жағдайын былай анықтауға
болады: клиенттің материалды-құқықтық мүддесін қорғауға өкілетті бола
отырып адвокат азаматтық сот ісін жүргізуде өзінің сенім білдірушісіне
оның процесуалды құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға көмектесе отырып
өз міндеттерін орындайды. Процессуалды әдебиеттерде өкілділіктің екі
анықтамасы бар. Біріншісіне сәйкес азаматтық іс жүргізу өкілділігі деп бір
тұлға екінші бір адамның атынан және оның мүддесі үшін өз өкілеттілігі
шегінде процессуалды әрекеттерді орындайтын құқықтық қатынас аталады.
Екіншісі бойынша осы аталған процесуалды әрекеттерді жасау
танылады.Процессуалды әрекет деп бірінші кезекте жүзеге асырылған немесе
орындалмақшы әрекет түсіндіріледі [26, 102б.]. Сот өкілділігі өкілі
болатын тұлғаның ерік білдіруінің заңи мәніне қарай мынадай түрлерге
топтастырылады: ерікті; міндетті. Ерікті өкілділік біріншіден, шартты;
екіншіден, қоғамдық болуы мүмкін. Тікелей тиым салынбаған кез келген адам
тараптан немесе үшінші тұлғадан тапсырма алуға құқылы, ал кез келген
инстанциялы сот оның өкілеттілігін тексергеннен кейін іске қатыстыруға
рұқсат беруге міндетті.
Міндетті өкілділік өз кезегінде өкілеттілік шеңбері заңмен
белгіленетін заңды және өкілеттіліктері өкілі болып табылатын аңды
тұлғаның мәртебесін белгілейтін жарғы және ережелермен анықталынатын
жарғылық өкілеттілік түрлеріне бөлінеді. Заңды өкілеттіліктің пайда
болуының негіздері мыналар: белгілі бір тәртіпте тіркелген және анықталған
сәбидің пайда болу фактісі; белгілі бір тәртіпте тіркелген асырап алу
фактісі; қамқорлық пен қорғаншылықты тағайындау туралы әкімшілік акт. Заңды
өкілеттіліктің пайда болу негізін әртүрлі заңи фактілер-туысқандық, асырап
алу, қамқоршылық және қорғаншылық тағайындау құрайды [27, 87б.]. Тапсырма
бойынша өкілділік-азаматтар өкілділігінің ең кең таралған түрі. Бірінші
орында-адвокат, өйткені адвокаттар сандық және сапалық көрсеткіштері
бойынша азаматтар құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау ісінде жетекші
орынға ие. Тапсырма бойынша өкілдердің өкілеттіктері жазбаша ресімделуі
керек. Мазмұны бойынша сотта іс жүргізуге сенімхат жалпы және бірретті
болуы мүмкін. Жалпы деп өкіл берушінің бүкіл істерін жүргізуге берілген
сенімхат аталады. Бір ретті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz