Г. Киссинджер:тұлға әрі саяси қайраткер
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І .ТАРАУ: Г.КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР
РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Жас Киссинджердің әлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ . ТАРАУ: ҚЫРҒИ . ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ
Г.КИССИНДЖЕРДІҢ
ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1. Въетнамдағы соғыстың аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2. Таяу Шығыс мәселесін реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 . 1970ж КСРО.АҚШ.ҚХР қарым . қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ . ТАРАУ: Г. КИССИНДЖЕР ТҰЖЫРЫМЫ БОЙЫНША: АҚШ
ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛЕМДІК ТӘРТІП ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.1. Г.Киссинджердің қырғи.қабақ соғыстан кейнгі әлемді құрудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2. Г.Киссинджердің жаңа әлемдік тәртіп моделін әзірлеуі ... ... ... ...34
3.3. 2001ж кейінгі Жаңа әлемдік тәртіп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І .ТАРАУ: Г.КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР
РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Жас Киссинджердің әлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ . ТАРАУ: ҚЫРҒИ . ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ
Г.КИССИНДЖЕРДІҢ
ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1. Въетнамдағы соғыстың аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2. Таяу Шығыс мәселесін реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 . 1970ж КСРО.АҚШ.ҚХР қарым . қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ . ТАРАУ: Г. КИССИНДЖЕР ТҰЖЫРЫМЫ БОЙЫНША: АҚШ
ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛЕМДІК ТӘРТІП ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.1. Г.Киссинджердің қырғи.қабақ соғыстан кейнгі әлемді құрудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2. Г.Киссинджердің жаңа әлемдік тәртіп моделін әзірлеуі ... ... ... ...34
3.3. 2001ж кейінгі Жаңа әлемдік тәртіп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Халықаралық қатынастардағы қырғи – қабақ соғыстың аяқталуы, әлемдік құрылыстың қайта құрылуына бастау береді. Алайда қазіргі кездегі болып жатқан жаһандық процесстердің бірқатарын, қазіргі халықаралық жүйеде өтпелі кезеңде тұр деп бағалауға болады.
Қазіргі таңдағы әлемдік тәртіптің контурларын түсіну үшін, әртүрлі халықаралық қатынастар қатысушылары арасындағы қарым- қатынастардың өткендері мен сол уақытта жиып – терген, мол интеллектуалдық қорын мұқият анализден өткізбеске болмайды.
Осы орайда, Генри Киссинджердің сыртқы саяси көзқарастарына зерттеу заңдылық тудырады.
Гарвард университетінің профессоры, Р. Никсон және Дж.Форд әкімшіліктерінде сыртқы саясат бағытын қалыптастыруда басты тұлғалардың бірі болған. Киссинджердің идеяларында халықаралық саясаттың соңғы елу жыл көлеміндегі негізгі мәселелері, тарих, философия және саясаттың өзге сфералары айтылған. Алайда, әлемдік тәртіп мәселесі, Киссинджердің академиялық жұмыстары мен саяси қызметінде де көрсетілген маңызды тақырыптардың бірі.
Қазіргі таңдағы әлемдік тәртіптің контурларын түсіну үшін, әртүрлі халықаралық қатынастар қатысушылары арасындағы қарым- қатынастардың өткендері мен сол уақытта жиып – терген, мол интеллектуалдық қорын мұқият анализден өткізбеске болмайды.
Осы орайда, Генри Киссинджердің сыртқы саяси көзқарастарына зерттеу заңдылық тудырады.
Гарвард университетінің профессоры, Р. Никсон және Дж.Форд әкімшіліктерінде сыртқы саясат бағытын қалыптастыруда басты тұлғалардың бірі болған. Киссинджердің идеяларында халықаралық саясаттың соңғы елу жыл көлеміндегі негізгі мәселелері, тарих, философия және саясаттың өзге сфералары айтылған. Алайда, әлемдік тәртіп мәселесі, Киссинджердің академиялық жұмыстары мен саяси қызметінде де көрсетілген маңызды тақырыптардың бірі.
1. Абдульманова Л.Ш. Фактор «вьетнамского синдрома» в политике президентов США (середина 60- х-1990- егг.) /Л.Ш.Абдульманова.-Дис....канд.ист.наук.-Казань, 2000.-19 7бет.
2. Арбатов Г.А. Человек Системы. Наблюдения и размышления очевидца ее распада. М., 2002. 247 – 248 бет.
3. Бовин А.Е. XX век как жизнь. Воспоминания. М., 2003. 167, 361 бет.
4. Бобков Ф.Д. Как готовили предателей. Начальник политической контрразведки свидетельствует. М., 2011. 120 121бет.
5. Баталов Э.Я. Мировое развитие и мировой порядок (анализ современных американских концепций) /Э.Я.Баталов.-М.: РОССПЭН,2005.-376 бет.
6. Бирюков В.И. Китай в стратегических расчетах США /В.И.Бирюков/ Проблемы Дальнего Востока. 1984. №3.- 88-98 бет.
7. Бжезинский 3.Великая шахматная доска. Господство Америки и ее геостратегические императивы. Пер.сангл./3.Бжезинский.-М.: Международныеотношения,1999.-256бет.
8. Добрынин А.Ф. Сугубо доверительно. Посол Москвы при шести президентах США/А.Ф.Добрынин.-М.:Автор,1997.-68 7 бет.
9. ДоктринаНиксона»/Отв.ред.Ю.П.Давыдов,В.В.Журкин,B.C. Руднев.-М.:Наука,1972.-232бет.
2. Арбатов Г.А. Человек Системы. Наблюдения и размышления очевидца ее распада. М., 2002. 247 – 248 бет.
3. Бовин А.Е. XX век как жизнь. Воспоминания. М., 2003. 167, 361 бет.
4. Бобков Ф.Д. Как готовили предателей. Начальник политической контрразведки свидетельствует. М., 2011. 120 121бет.
5. Баталов Э.Я. Мировое развитие и мировой порядок (анализ современных американских концепций) /Э.Я.Баталов.-М.: РОССПЭН,2005.-376 бет.
6. Бирюков В.И. Китай в стратегических расчетах США /В.И.Бирюков/ Проблемы Дальнего Востока. 1984. №3.- 88-98 бет.
7. Бжезинский 3.Великая шахматная доска. Господство Америки и ее геостратегические императивы. Пер.сангл./3.Бжезинский.-М.: Международныеотношения,1999.-256бет.
8. Добрынин А.Ф. Сугубо доверительно. Посол Москвы при шести президентах США/А.Ф.Добрынин.-М.:Автор,1997.-68 7 бет.
9. ДоктринаНиксона»/Отв.ред.Ю.П.Давыдов,В.В.Журкин,B.C. Руднев.-М.:Наука,1972.-232бет.
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН
СӨЗДЕР ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..3
І -ТАРАУ: Г.КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР
РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1.1. Жас Киссинджердің
әлемі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... . .11
ІІ - ТАРАУ: ҚЫРҒИ – ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ
Г.КИССИНДЖЕРДІҢ
ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1. Въетнамдағы соғыстың
аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2. Таяу Шығыс мәселесін
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18
3. . 1970ж КСРО-АҚШ-ҚХР қарым –
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ - ТАРАУ: Г. КИССИНДЖЕР ТҰЖЫРЫМЫ БОЙЫНША: АҚШ
ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛЕМДІК
ТӘРТІП ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 28
3.1. Г.Киссинджердің қырғи-қабақ соғыстан кейнгі әлемді
құрудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2. Г.Киссинджердің жаңа әлемдік тәртіп моделін
әзірлеуі ... ... ... ...34
3.3. 2001ж кейінгі Жаңа әлемдік
тәртіп ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
АҚШ – Америка Құрама Штаттары.
ҚХР – Қытай Халық Республикасы.
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы.
CFR - Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес
КИМД - Халықаралық істер бойынша Корольдік Институт
НАТО -Солтүстік Атлантикалық Келісім ұйымы
БҰҰ- Біріккен Ұлттар Ұйымы
СМО - Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Халықаралық қатынастардағы қырғи – қабақ
соғыстың аяқталуы, әлемдік құрылыстың қайта құрылуына бастау береді. Алайда
қазіргі кездегі болып жатқан жаһандық процесстердің бірқатарын, қазіргі
халықаралық жүйеде өтпелі кезеңде тұр деп бағалауға болады.
Қазіргі таңдағы әлемдік тәртіптің контурларын түсіну үшін, әртүрлі
халықаралық қатынастар қатысушылары арасындағы қарым- қатынастардың
өткендері мен сол уақытта жиып – терген, мол интеллектуалдық қорын мұқият
анализден өткізбеске болмайды.
Осы орайда, Генри Киссинджердің сыртқы саяси көзқарастарына зерттеу
заңдылық тудырады.
Гарвард университетінің профессоры, Р. Никсон және Дж.Форд
әкімшіліктерінде сыртқы саясат бағытын қалыптастыруда басты тұлғалардың
бірі болған. Киссинджердің идеяларында халықаралық саясаттың соңғы елу жыл
көлеміндегі негізгі мәселелері, тарих, философия және саясаттың өзге
сфералары айтылған. Алайда, әлемдік тәртіп мәселесі, Киссинджердің
академиялық жұмыстары мен саяси қызметінде де көрсетілген маңызды
тақырыптардың бірі.
Киссинджер әрдайым халықаралық саясаттағы ұлттық мемлекет рөлін алға
тарта отырып, жазады. Оның тағы да бір қозғаған тақырыптарының қатарына –
АҚШ- тың сыртқы саяси дәстүрлері мен саясатын интерпретациялау. ХХ ғасырда
АҚШ әлемдік тәртіптің дамуында қалыптастырушы рөл атқарады. Және осы
үрдісін ХХІ ғасырда да жалғастырмақ ниетте.
Дипломдық жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда Халықаралық
аренада үлкен саяси беделге ие Генри Киссинджердің өмірбаянына жалпылама
шолу жасалынған. Екінші тарауда Киссинджердің дипломатиялық қызметі туралы
қарастырған. Осы орайда Генри Киссинджердің Въетнамдағы соғысты аяқтаудағы,
КСРО және ҚХР мен АҚШ арасын жақсартудағы және Таяу Шығыс мәселесін
реттеудегі рөлі сарапталған. Бұған қоса, 1960-1980 жж. АҚШ-тың сыртқы саяси
тұжырымдамаларының құрылуына қосқан үлесі сипатталған.
Ал үшінші тарауда қырғи-қабақ соғыстарынан кейінгі Киссинджердің АҚШ
сыртқы саяси бағытының дамуына қосқан үлесі талданған. Осы мақсатта диплом
жұмысында Генри Киссинджер тарихи беделі бар тұлға және саяси қайраткер
ретінде қарастырылып, АҚШ дипломатиясын дамыту қызметіне сипаттама
берілген. Диплом жұмысында Киссинджердің ұстаздарымен байланысына терен
талдау жасалып, Киссинджердің дипломатиялық көзқарастарының қалыптасуына
олардың ықпалы көрсетілген. Қысқаша айтар болсақ, диплом жұмысында Генри
Киссинджер – көрнекті дипломат, әрі профессор және мемлекет қайраткері
екендігі айтылған. Генри Киссинджер қазіргі кездегі әлемдік саясатта беделі
бар әйгілі тұлға екендігі көрсетілген.
Диплом жұмыс тақырыбының өзектілігі – диплом жұмысы қазіргі
кездегі халықаралық қатынастардағы өзекті тақырыптарының бірі болып
табылады. Алдыңғы жылы әлемге деген көзқарасымда төңкеріс жасайтындай
ақпарат таптым. Осы ақпарат арқылы әлемдік әлеуметтік кеңістіктің құрылымы
мен қызметіне деген ой-тұжырымым біршама өзгерді. Жоғарыда аталған
ақпаратты Дж.Коулманның Комитет 300 атты кітабынан оқып, әлемдегі шынайы
билік иелерінің кімдер және мақсат мүдделерінің қандай екенін ұғыну мен
үшін қазіргі көзқарастарымның түбегейлі өзгеруіне әкеліп соқтырды. Осы
тақырыпта материалдарды зерттеуге деген құлшынысым, диплом жазу
қажеттілігімен тұспа – тұс келгендіктен, осы құлшынысым мен қажеттілігімді
біріктіруге шешім қабылдадым. Бұл мәселе төңірегінде мәлімет мөлшері аса
көп және оларды әлемдік тарихтың осы уақытқа дейінгі тарихи, экономикалық,
саяси жақтарынан жан-жақты зерттеу қажет болғандықтан, жұмысымның негізі
ретінде соңғы уақыттары пайда болған ерекше жаһандық элита –
суперкласстардың біріне саналатын ең ұзақ өмір сүруші, стратегиялық
аналитик, дипломат және саясаткер
Г. Киссинджердің дипломатиялық қызметі туралы зерттеуді жөн көрдім.
Диплом жұмысында талқыланған мәселе – Генри Киссинджердің
дипломатиялық қызметі туралы.
Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты –
Генри Киссинджердің халықаралық қатынастарға қосқан үлесін зертеу болып
табылады. Осы мақсатқа жету үшін жұмыста төмендегідей міндеттерді алдына
қойды:
- Генри Киссинджердің келешек саяси тұлға ретінде қалыптасуын
қарастыру.
- Киссинджердің АҚШ сыртқы саяси бағытын қалыптастырудағы рөлі,
дипломатиялық жұмысында атқарған қызметі жайлы қарастыру.
- Әлемдік тәртіпті қалыптастырудағы Киссинджер көзқарастарының
қалыптасуын зерделеу.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы алдына қойған
мақсаттарға байланысты қысқартылған сөздердерден, кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және дипломдық жұмысқа
сілтеме жасаған еңбектердің тізімінен тұрады
І - ТАРАУ Г. КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР РЕТІНДЕ
1. Жас Киссинджердің әлемі
Г.Киссинджердің қазіргі күрделі әлемдегі орны мен оның тұлғасына
деген қызығушылықтан бұрын, оның кім екенін біліп алған дұрыс. Хайнц
–Альфред Киссингер 1923 жылы 27 мамырда Германия аумағындағы, Форт
қаласында еврей отбасында дүниеге келді. Әкесі әйелдер гимназиясында
дәріс беретін. Германияда билік басына ұлтшылдар келіп, он жасар Хайнцты
гимназиядан шығарып жібереді.Отбасын Германиядан Америкаға көшіру идеясы
Генридің анасы Паулеге келеді. 1938 жылы ата-анасымен бірге туған
жеріндегі озбырлықтан қашып, АҚШ-ты паналайды. Германияда Г.Киссинджердің
көптеген туыстары өлім лагерлерінде азап шегіп, бірінен соң бірі сол жерде
жан тапсырады. Осының барлығы жас Г.Киссинджердің көзқарасына өшпес таңба
қалдырады. Оны озінің бір сөзінде: Бұл әлемде жаманшылықтың бар екенін
білемін, оны өзім көрдім және өмірдің қиялдағы әлемдей идеальды бола
алмасын түсініп, онымен күресуді үйрендім- айтқанынан ескеруге болады.
Джереми Суридің Генри Киссинджер және Америка ғасыры атты кітабында
Киссинджердің өмірін түсінуге деген талпыныс жасалған. Оның өмірін түсіну
үшін ең маңызды мән беру керек жайт – оның еврейлік тәрбиесі. Суридің
пікірінше, 1923жылы Германиядағы гиперинфляция; 10 жасқа келгенде билік
басына Гитлер келуі; 1938жылы жасы 15-ке таяғанда, оның отбасының АҚШ-қа
эмиграция жасауы; - міне осылардың барлығы Киссинджер пессимистік ой –
көзқарас негізін қалыптастырады. Киссинджер өзінің гарвардттық Тарих
мәні атты диссертациясында: Өмір деген қиыншылық, туылу өліммен пара пар-
деуі оның көзқарасындағы пессимистік тұжырымдамалардың болғандығын
дәлелдей түседі.
Отбасының АҚШ- на көшіп келу кезін Г.Киссинджер өзінің естеліктерін
былайша сипаттайды: Америкаға қоныс аударардан алдын мен және менің
туыстарым өз жерімізде, өзгелер тарапынан шектетушілік пен кемсітушілікті
сезінген болатынбыз. Сол бір қараңғы қиын жылдарда менің отбасым мен өзге
еврей отбасылары үшін Америка бет-бейнесі ерекше шабыт беретінін, ешқашан
ұмытпаспын.[1]
1923 жылы орта мектепті тамамдап, Америка азаматтығында осы жылы
алады. Сонымен қатар, сол жылы әскер қатарына шақырылады.Неміс тілін жетік
білетіндіктен, оны 84 – ші жаяу әскер дивизия құрамында аудармашы болып
қызмет етуге жібереді.
Соғыстан кейінгі жылдары Американың оккупациялық зонасында әскери
контразведка бөлімінде қызмет атқарады. Сол уақыттары Г.Киссинджер АҚШ-тың
әскери және азаматық әкімшілік қызметкерлерімен, сонымен қатар ірі
кәсіпкерлердің ықыласына ие болып, олармен байланыс орната бастайды.
Германияда кезінде Қола жұлдыз медалімен марапатталады. Әскер қатарында
қызмет етуі тұста, оның интеллектуалдық мүмкіншіліктерін неміс иммигранты
Фриц Кремер жоғары бағалайды.
1947 жылдың көктем айында АҚШ-қа қайта оралған соң, саясатпен
айналысуды жөн көргенімен, ол үшін білімінің жеткіліксіз екеніне
байланысты, Гарвард университетіне жоғары білім алу мақсатында түседі.
Университет қабырғасында Генриді оқытушылар, соның ішінде Уильям
Эллиот шәкіртінің ерекше және таптырмас ақылына тамсанып, оның философиялық
білімін Кант пен Спиноза қосындысы деп таниды. Білім ордасында бірге
оқитын курстастары да оның қабілетін жоғары бағалағанымен, эгоизмге, өз-
өзін ұнатушылыққы және мақтангершілікке бейім екенін атап өткен.
Киссинджер өзіне артылған үмітті еке еселеп қайтарады. Гарвард қабырғасында
ауқымды көлемдегі диссертацияны қорғап шығады. Киссинджерге ғылыми және
саяси көзқарасын қалыптастыруға У.Эллиоттың ықпалы зор болды.
1949жылы Киссинджер Энн Флэйшер мен бірге отау құрады. Екеуінің
арасында ұл мен қыз бала дүниеге келеді.1950жылы Генри бакалавр дәрежесін
иемденеді. Бітіруші Генридің дипломдық жұмысы: Тарихтың мәні - Шпенглер,
Тойнби және Канттың сын-пікірі, - деген атпен белгілі. Ал,1951 жылғы
докторлық диссертациясын: Қайта құрылған бейбіт тәртіп. 1812-1822 жж
Каслри, Меттерних және әлемді қайта құру,- атымен қорғап шығады. Осы
еңбегі баспаханадан көптеп таратылып, Генридің саясаттану докторы лауазымын
алуға мүмкіндік туады. Міне, осылайша Г.Киссинджер сол университетте
саясаттану профессоры ретінде ғылыми - зерттеу жұмыстарымен және
оқытушылықпен айналысуы басталады. [2]
1952жылы Киссинджерді Халықаралық істер бойынша Корольдік Институтқа
қарасты Тависок Институтына оқуға жібереді. Ол жерде оны ағылшын
монархтарының идеологиясы бойынша тәрбиелеп, саясат пен тарихқа деген
көзқарасын өзгертеді. [3]
Г.Киссинджердің қызметінде айрықша көңіл аудартатыны, 1955жылы жас
кезінде Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес(CFR) атты зерттеу тобына
қабылдануы еді.
CFR – АҚШ –тың және әлемнің супер элита құрамына кіретін Рокфеллер
мен Морган отбасыларының ат салысуларымен құрылған топ. Бұл топ ресми емес
академик ғалымдардан құралды. Олардың басты мақсаттары - соғыстан кейінгі
әлемде АҚШ сыртқы саяси стратегиясын қалыптастыру еді. Топ құрамында:
В.Вильсон кеңесшісі Мандель Хаус, Уолтер Липпман, ірі банкир Пол Уорбург,
Герберт Гувер, Лайонел Кертис және өзге де осы секілді тұлғалар болды.
Орталығы Нью-Йорк қаласы. Штаб квартирасы бүгінге дейін АҚШ-тың сауда және
мәдениет астанасында орналасқан.
CFR қызметі құрылғаннан бастап, құпия күйінде жұмыстары атқарылуда.
Бұл ұйымда АҚШ-тың екі ірі партия өкілдері мен ірі магнаттар қатысады.
Қызметтері туралы және олардың қашан, қай жерде жиналатынын БАҚ беттерінде
жарияланбайтын болғандықтан, оның жиналыстарына қатысатын адамдарға, арнайы
шақыру қағаз жіберіледі,осы арқылы жиналысқа кіруге мүмкіндік алады.
Дәл осы CFR – жабық элитарлы клуб тәріздес. Осы ұйым, билік етуші
элитасына елді басқаруға көмектесетін кәсіби мамандар даярлап, өз ісінің
шеберлерімен қамтамасыз етіп отырды. Мысалыға, Ален Даллес,
Дж.Буш,Г.Киссинджер, Александр Хэйг және т.б. Сонымен қатар, бұл ұйым АҚШ-
тың жаһандық саясатты жүргізудегі ұстанымына жауап береді. CFR-дің
стратегиялық мақсаты- жер шарының барлық аумағын тура немесе жанама түрде
аннексиялау. Яғни, бұл дегеніміз жер шарындағы бүкіл процесске ықпал етуді
меңзейтіні көрінуде.[4]
Жоғарыда аталғандай, CFR ұйымы Д.Рокфеллердің мұнай және қаржы
империясы мен банкир Морган империясы арқылы негізін қалайды. ХХ ғасырдың
басынан бастап, мұнай индустриясы үлкен маңызға ие бола бастайды. Осыған
байланысты, жас Киссинджер эпохасын және оның әлемдік саясат пен
дипломатиядағы фигурасының маңыздылығын түсіну үшін Дж.Рокфеллердің мұнай
және қаржы империясының қалай пайда болғандығын білу қажет секілді. Сол
себепті әлемдік саясатта маңызды рөл ойнайтын, аталмыш империяның қалыптасу
технологиялары мен стратегияларына түсініктеме берейін.
Д. Рокфеллер империясын зерттеу барысында түсінген қызық жайттардың
бірі, ол өз бизнесінде қолданатын стратегиялар мен технологиялар, ежелгі
еврей өркениетінің стратегияларымен сәйкес келетіні.
Бірінші стратегия – ықпалдастық және өзара көмек стратегиясы.
Азаматтық соғыс аяқталып, америкалық өндірістің өрлеу тұсы. 1865 жылдың
ақпанында Огайо штаты, мұнай арқасында өркендеуші Кливленд қаласында аса
қызықты аукцион өтеді. Қаладағы дамып келе жатқан мұнай өңдеу
компаниясындағы басты әріптестер арасында қызмет аясын кеңейту үшін не
істей керегін шеше алмай, екеуара дау туады. Дауды аукцион арқылы шешпекші
болады. Бұл аукцион ережесі бойынша, үлкен баға ұсынған әріптес
компанияның билігін өз қолына ала алады. 500 доллардан 72500 долларға
келгенде Морис Кларк женілісін мойындап билік тізгінін Рокфеллерге береді.
Осылайша бір-бірінің қолдарын алысып, бейбіт турде тарасады. Осы кол алысу,
қазіргі мұнай индустриясының бастауына жол ашады. “Стандард Ойл” компаниясы
XIX ғасырдың соңы мен XX басына қарай әлемдегі ең күшті және ірі
трансұлттық корпорациялардың біріне айналады.
Екінші стратегия - шығармашылық стратегиясы. Мұнай өңдеу ісінің
алғашқы қадамдары сәтті болып Америка тарихындағы жаңа экспансиялық
кезеңге жол тартады. Өндірістік кәсіпорындар жаңа технологиялармен бірге
дами түседі. Шындығында да XX ғасырдың 30-шы жылдары Америкада шынайы және
қайталанбас бизнес уақыты болған еді. Барлық американдықтардың ой өрісімен
амбициялары және бойындағы куаттары осы аталмыш мақсатта жұмылдырылатын.
Жақында ғана Азаматтық соғыс отымен оралып жатқан аграрлы ел, техникалық
жанашылықтар және жаңа ұйымдастыру әдістерін қолдана отырып, әлемдегі ұлы
индустриялды державалардың біріне айналды.
Дж. Рокфеллер аталмыш үлкен ойында өзінің мұнай империясын, мұнай
өңдеу ісіне капитал кұюуы арқылы кеңейте түсті. Рокфеллер компаниясы темір
жол кызметтерінде ең төмен тарифтермен жеңілдіктер алады. Бұл өз кезегінде
компанияның өзге бақталастарының алдында баға және пайда мәселелері бойынша
сұрақтарына біршама артықшылықтар берді.
Үшінші стратегия - үйлесімділік стратегиясы. Дж. Рокфеллер өзінің
ғұмырын, бизнес саласын кеңейту, нығайту, сонымен қоса өнім сапасын
жоғарлату және шығындарын жеке бақылауға алуға арнады. Өзінің
бақталастарына және нарықтағы өзгерістерге тойтарыс беруі үшін, Рокфеллер
өз ұйымының жеткізу және дистрибуция процессін кауіпсіздендіруді қолына ала
бастады. Осы максатқа орай үйлесімділік стратегиясы қолданылды. Бұл
дегеніміз Дж. Рокфеллер өзінің бөшке өндіру ісі үшін қажетті, ақ емен
өсетін жеке меншік жер, цистерналар мен Нью-Йорктан қойма және гудзон
аймағынан кемелерді сатып алып, өндірістің қарқынды дамуын ұйымдастырып
отырды. Рокфеллер өмірін соңына дейін ұстанған кағида – мықты қаржылық
позицияны тұрғызып, оны соңына дейін ұтап тұру.
1860 жылдың соңына қарай, ол өз компаниясының банкир, қаржыгерлер мен
алыпсатарларға тәуелді болмауы үшін жеткілікті қаржылық қорларын жинастырып
алады. Қол жетімді ақшаның қалтада болуы, компанияның нарықтағы күрт
құлдыраулар мен экономикалық дағдарыстардан қорғай алатын болды. Сонымен
қатар, күрделі экономикалық жағдайлардан пайда табуға мүмкіндік беретін.
Осы стратегия арқылы Рокфеллер, өз компаниясының қайда бара жатқандығын
және күнделікті қызметтін бақылауға мүмкіндік алады. Бұл стратегияны
қолдану нәтижесінде 1860 жылы соңына қарай Дж.Рокфеллер әлемдегі ең ірі
мұнай өндіру компаниясының иесі болды.
Төртінші стратегия – Көк теңіз стратегиясы. 1860 соңына қарай
мұнайды артық өндірулеріне байланысты, бұл жаңа өндіріс түрі тоқырауға
ұшырап, қайта өңдеушілер біршама қаржыларынан қағылады. Осыған байланысты
Дж.Рокфеллер, өзге компаниялар қолы жете бермейтін қосымша капиталдарды
бизнеске тартып, өзінің бірлестігін акционерлік қауымдастыққа айналдырады.
1870жылдың қаңтарында Дж.Рокфеллер, Г. Флеглер және бес адамның қолдауымен,
сапаға негізделген Стандард Ойл компаниясының негізін қаланады. Осы
стратегия нәтижесінде Дж.Рокфеллер компаниясы жаңа деңгейге көтеріледі.
1979жылы Рокфеллер империясы Американың қайта өңдеу, құбыр желілері және
мұнай қоймасы жүйелері мен негізгі транспорттық құралдардың 90% -ын
бақылауда ұстады.
Бесінші стратегия- кез-келген жүйе өзін құқықтық құралдармен қорғай
алатын, түзу емес және жанама іс әрекеттер стратегиясы. Құқық қорғау
органдарымен күресте, қоғамдық ой-пікірлерден компанияны қорғау үшін,
Дж.Рокфеллер ішкі тәртіпті нығайта түседі. Заң бойынша, корпорациялар өзге
корпорациялардың акцияларын иеленуге болмайды. Осы стратегия нәтижесінде,
акцияларды компания емес, оның акционерлері ұстай алды.
Алтыншы стратегия – ақпарат үстемділігі стратегиясы. Осы негізгі
стратегия ғасырлар өте толығысып, компанияның басты назарында болады. Ол
дегеніміз- өзіндік құны төмен өндіруші ретінде танылу. Осы мақсатқа қол
жеткізу үшін, жаңа технологияларды назарда ұстау, бағаларды бақылауға алу,
нарықта кеңеюге жол ашу және қажетті іс-әрекеттер жасауды талап етті.
Ақпараттық басымдылыққа орай, Стандард Ойл компаниясы бақталастарының
алдын орап, Нью-Йорк,Филадельфия,Кливленд және Антверпенде, сонымен қатар
Европада өзінің ықпалын кеңейте түседі. Сонымен қатар, компания өзінің осы
саладағы бақталастары туралы мәлімет жинауда және нарық жағдайынан хабардар
болып отыруы үшін ерекше тыңшылық жүйесін қолдана бастайды.
Жетінші стратегия - қайырымдылық стратегиясы. Мұнай империясы
басшыларының ішіндегі ең ақылдысы-Дж.Рокфеллер,40 жасына қарай АҚШ-тың ең
бай адамдарының ондығына кіреді.Ол осы байлығымен қоғаммен бөлісе алатын.
Дж.Рокфеллер баптистік шіркеуге баратын және оған жәрдем беруді естен
шығармайтын. Кейініректеу, ол ғылымға және медицина мен білім саласының
дамуына жәрдемдеседі. ХІХ ғасыр 80жылдардың соңына қарай өз қаражатына
қор ұйымдастырып, Чикаго баптистік университетін құруға ат салысады.
Уақытының көп бөлігін осы университеттің дамуына және бюджеттің сақталуына
жұмсады. 1910жылдарға таяу Дж.Рокфеллердің университетке көрсеткен көмегі
шамамен 35 миллион доллар құрады. Ал, жалпы қайырымдылық мақсатта 550
миллион долларды үйлестіріп берген екен. Осындай іс-әрекетімен өзгелерге
байлықты бөлісу керек екенін ұқтырғандай болды.
Сегізінші стратегия-бизнестің өркендеуіне қажетті, әлемді ғылыми
тұрғыда зерттеу стратегиясы. Рокфеллер компаниясы 1980-1990жж дамуын
жалғастырады. Нарық жүйесін дамыту – ең маңызды міндеттердің біріне
айналды.
Тоғызыншы стратегия – жаңғырту стратегиясы. Осы уақытқа дейін
Стандард Ойл компаниясы жер шарына мұнай өнімдерін таратумен айналысқан
болса, енді мұнай өндіру ісіне қол жеткізуді мақсат тұтады. Солтүстік
–батыс, Огайо штаты, Лайма –Индиана аймағында мұнайдың жаңа қайнар көздері
ашылып, әлемдегі мұнай серпілісіне әсер етеді. Осыған байланысты,
Дж.Рокфеллер мұнай өндіру ісімен айналысу жөнінде стратегиялық маңызы бар
шешім қабылдайды.Осылайша,компания аса ірі көлемдегі шикізат қорына бақылау
орнатып, мұнай өндіру әдісін жетілдіруге және өндіріс көлемін, нарық
сұраныстарымен баланста ұстауға мүмкіндік алады. Стратегия нәтижесінде,
Рокфеллер империясындағы мұнай өндіру ісі жаңғыртылып, кірістер ұлғая
түседі.
Оныншы стратегия – әлемге,этникалық құндылықтарды қоса алғанда
жаһандық және тұтастық әдісімен жол табу. Рокфеллер өзінің бизнес
әлеміндегі әдеттерін жеке өмірінде де қолдана беретін. Дж.Рокфеллер заманы
Алтын ғасыр кезеңі болатын, мафиоздар үлкен қаражат жиып, асып – тасып
өмір кешетін. Ал, Рокфеллердің Нью-Йорктегі мен Понантикодағы жекеменшік
үйі сәнді болғанымен, өзге қатарластары секілді байлығын шашып,
мақтанушылыққа және әдепсіздікке бармайтын еді. Балаларының тәрбиесіне
тың көңіл бөлетін. Бәріне ортақ бір велосипед болатын, осы арқылы балаларын
бір-бірімен бөлісуге үйретеді. Рокфеллердің үлкен ұлы мектепке өзге
байлардың балалары секілді машинамен емес, жаяу барып, жаяу қайтатын. Және
қалта ақша алу үшін әкесінің қожалықтарының бірінде өзге жұмысшылар
секілді жұмыс жасап, солармен қатар айлық алатын. [5]
Жоғарыда аталған барлық стратегиялар, осыдан бірнеше мыңдаған жылдар
бұрын еврейлердің ойлап тапқан стратегияларымен тұспа –тұс сәйкес келеді
екен. Осы тәріздес білім ортасында Генри Киссинджерде тәрбиеленеді.
Иудаизмның барлық білім байлығы Генри Киссинджерге ең қуатты
стратегиялық аналитик болуға, батыс жобалаушыларының иудей –протестанттық
нұсқасында зиялы тұлғаға айналуына мүмкіндік берді.
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің рөлі
ХХ ғасырдың бірнеше онжылдығында әлем құрылысы, стратегиялық аналитик,
дипломат әрі саясаткер Г. Киссинджердің қызметінің арқасында біршама
өзгеріске ұшырайды. Осы, әлем кескіндемесінің өзгерісіне – ядролық қаруды
тежеу доктринасы, Въетнамдағы соғыстың аяқталуы, АҚШ пен Қытай арасында
достық қарым –қатынас орнатылуы, КСРО және АҚШ арасындағы сауда және мәдени
қарым-қатынастың жақсартылуы кіреді. Панарин пікірінше, КСРО-ның құлауына
Ален Даллестен кейінгі Г.Киссинджер себепкер болады. (Панарин И. Мир после
кризиса. С.139). Панарин ой-пікірлеріне қарағанда, Америкадағы билеуші
элитасындағы Бжезинский бастаған глобалисттер мен мемлекетшілдер арасында
ішкі күрес нәтижесінде Г.Киссинджердің әлем және Ресей туралы көзқарасы
өзгерді.Киссинджералғашында мәселенің анық-қанығын білмей, глобалисттерді
жақтаған болатын.[6]
Вудро Вильсон президент кезіндегі полковник Э.Хауз, ағылшынның МИ-6
барлау қызметі үлгісінде АҚШ департаментінің тыңшылық қызметін
қалыптастырады. Осы департамент ішінен арнайы құпич Аналитикалық орталық
ұйымдастырылады. Аналитикалық орталық Англия банк қорынан қаржыландырылып,
Дөңгелек үстел қауымдастығына бағынышты болды.
Дәл осы Орталық біршама американ истеблишментінің қарсылығына
қарамастан, глобализм идеологиясын құрастырады. І –ші дүниежүзілік соғыстан
кейін Америка билеуші элитасының шартты түрде екіге бөлінуі басталады:
глобалисттер (интерұлтшылдар, троцкисттер) және мемлекетшілдер
(изоляционисттер, сталинисттер және ұлтшылдар). Осы Э.Хауздың Аналитикалық
орталығы арқылы, Халықаралық қатынастар бойынша кеңесу(CFR) тобы
қалыптасады. 1920 жылы құрылған Халықаралық істер бойынша Корольдік
Институт (КИМД), Аналитик орталықпен және осы тектес институттармен тығыз
байланыс орнатқан. Аталмыш институттар құзыреті Комитет -300 құпия
ұйымына берілген. Бұл ұйым мүшелері әлемдегі мемлекеттерді құпия түрде
басқаруға талпынады.
1922жылы КИМД Суссекс университетінде халықтың көңілінн өзге мәселеге
аудару мен жалған ақпарат тарату жұмысымен айналысып, Адам қатынастары
жөнінде Тависток институтының негізін қалайды. Комитет - 300 жоспарына:
әскери қақтығыстар, әлемдік жүйелердің тіке-тіресі, жер шарындағы халықтың
демографиясын реттеу секілді ірі көлемдегі стратегиялар кіреді. Соңғы
мақсаттарының бірі – Жаңа әлемдік тәртіп орнату болып табылады. Комитет
- 300 - құпия ұйымының негізін 1729 жылдары өмір сүрген Британдық Ост-Үнді
компаниясы қалайды.
Комитет - 300 мүшелерінің ішінде Г. Киссинджердің ықпалы әлі күнге
дейін зор. Қазірге дейін, сол құпия үкіметте стратегиялық аналитик және
кәсіби дипломат міндеттерін атқарады. Осыған байланысты, Г.Киссинджердің
әлемдік саясатта ақпараттық, экономикалық, қаржылық, саяси және ұйымдастыру
мүмкіндіктеріне ие.
Халықаралық қатынастар кескіндемесін өзгертетіндей Г.Киссинджер қандай
амал-тәсілдерді қолданды? Бұл жерде Г.Киссинджер дәстүрлі дипломатиядан
ерекшеленетін, өзі ойлап шығарған Челночная дипломатия-ны қолдануы еді.
Ендігі тұста, Панариннің ойын нақтылай түсер болсақ, Киссинджер 1991-
2001 жылдар аралығында глобалисттік идеологиядан бас тартып, мемлекетшілдер
қатарына қосылады. КСРО-ның құлдырауына бірден – бір себепкер Киссинджердің
бірталай пікірлерінің өзгеруі, әлемдік саясатта жиі кездесе бермейтін жайт.
1995 жылдан бастап, жер бетіндегі жағдайлардың өзгеруіне байланысты
көзқарастар екіге бөлінеді. Олар З.Бжезинский мен Г.Киссинджер
идеологияларына қатысты еді. АҚШ-тың жоғарғы элитасына терең ендірілген
З.Бжезинский британдық МИ-6 барлау қызметкері, сонымен қатар глобализм
идеясының басты идеологы. Бжезинский отбасы Польшаға XX басына қарай
енгізілген британдық барлаушысының үйінде дүниеге келеді. Осы Польшадан
тарихи глобалисттер қуатты орталық қалыптастырып, өзге әлеммен күресуге
арнайы адамдар даярлайтын еді. Бұл процесс соңғы 600 жыл бойы жүріп жатты.
З.Бжезинский мен Г.Киссинджер көзқарастарының айырмашылықтарын 1997-
1998жж. жарық көрген еңбектерінен- ақ анықтауға болады. Глобализмнің басты
идеологы З.Бжезинскийдің Ұлы шахмат тақтасы атты кітабында, Ресейді тағы
да бөлшектеудің қажеттілігін жазған болса,Г. Киссинджер Дипломатия
кітабында генералиссимус Сталиннің қызметін өте жоғары бағалайды. Осы
тұста, Киссинджердің тұлғасына қайта оралсақ.
1957 жылы Генри Киссинджердің Ядролық қару және сыртқы саясат
монографиясы дайындалды. Киссинджердің осы жұмысы АКШ пен шет елдерде
кеңінен таралады. Бұл жұмыстың негізгі деректері сол кезеңдегі суық соғыс
шығармашылығынан алынғанымен, олардан ерекшелене алды. Ол озінің осы
жұмысында КСРО-ның ядролық мүмкіншіліктерінің күннен күнге артып келе
жатқандығын ескерте отырып, Ален Даллестің ұстанған әскери-саяси
Бастырмалатқан жаза(массированное возмезмездие) атты стратегиясын қайта
қарастыру керек екендігін алға тартады. Жалпы айтқанда, Генри Киссинджер
осы тұста АКШ-тың сыртқы саяси бағытында жургізіліп келген аталмыш доктрина
орына оған баламалы Икемді әрекет ету(Гибкие реагирование) стратегиясын
ұсынады.
1960 жылы Икемди арекет ету стратегиясы арқылы, НАТО-ның ресми
доктринасы болып қалыптасады. Осы монография арқылы, Киссинджердің есімі
ғылыми және саяси ортада әйгілі бола бастайды.
Ядролық қару және сыртқы саясат кітабы, саясаттану бойынша берілетін
ең айтулы – Вудро Вильсон сыйлығымен марапатталады. 1957 жылы жаз айында
Киссинджер Гарвард университетіндегі окытушылық жұмысына қайта оралады.
1959 жылы доцент атағын, ал 1962 жылы профессор дәрежесін иемденеді. Осы
уақыттқа дейін ол тек профессор ретінде ғана емес, сонымен қатар саяси
қайраткер,әрі шебер дипломат ретінде даңқы арта бастайды. Ағайынды
Рокфеллерлер фондында Халықаралық мәселелер бойынша кеңесші және Арнайы
зерттеу бағдарламасының директоры ретінде жұмыс жасай журе, өзінің
байланыстарын нығайта түседі. Сонымен бірге, АКШ-тың президенттері
Д.Эйзенхауер, Дж.Кеннеди, Л.Джонсон оны кауіпсіздік мәселелері бойынша
эксперт ретінде үкімет жұмыстарына тартады. Осылайша, ол 1956-1960 жылдары
Біріккен Штаб бастықтар комитетінін кеңесшісі, 1961-1962 жылдары Ұлттық
Кауіпсіздік кеңесінде, ал 1965-1969 жылдары АКШ-тың Қаруландыру және
Қарусыздандыру бақылау агентігінде жұмыс атқара бастайды.
Генри Киссинджер АКШ тарихындағы Хаим Соломоннан кейінгі ең беделді
еврей саясаткерлерінің бірегейі еді.
Оқу уақытында Гарвардтың үлгілі студенті болып,көпшіліктің назарын
өзіне аударады. Бітіруші жас Киссинджер білім ордасында Халықаралық
семинар ұйымдастырады.Оған әлемнің болашақ лидерлерін шақырып отырды.
Семинардың мақсаты- әлемнің жас лидерлерін коммунизмге қарсы күресуге
шақыру және АҚШ-тың басқаруымен батыстық құндылықтар әсерін арттыру үшін
біріктірді. Киссинджер, осы семинарды 1951,1965,1967 жылдардың жаз
айларында өткізетін.Гарвард университетін аяқтаған соң, жоғарыда аталғандай
өзінің ықпалы арқылы байланыстарын нығайта түседі. Оның жас кезіндегі
тарихында ерекше көзге түсетіні- Нильсон Рокфеллер қамқорлығында болуы.
Киссинджер Нью-Йорк штатының губернаторы Нильсон Рокфеллердің
1960,1964,1968 жылдардағы президенттік сайлау науқанында оны қолдап,
кеңесшісі болады.Осы қызметі үшін кейініректе 50000 доллар ақша
береді.Тарихшылар Киссинджердің үшінші қамқоршысы ретінде, нақ осы
Н.Рокфеллерді атайды. Генри Киссинджердің өмір тарихына зер салар болсақ,
оның бірінші жебеушілер қатарына – дарынды Германия иммигранты Фриц Кремер,
екінші қамқоршысы – Гарвард профессоры Уильям Эллиот болады.
Генридің алғашқы ұстазы – Фриц Кремерді, тарихшылар Киссинджердің
Киссинджері деп атайды.1944 жылдары Генри мен Фриц неміс тілін жетік
меңгергендіктен, АҚШ-тың қарулы күштеріне аудармашы болып қызмет етеді.
Киссинджерге саяси философия мен тарих туралы алғашқылардың бірі болып
түсіндірген. Кремер 1970 жылдың ортасына дейін Киссинджердің досы әрі
ұстазы болады. Генри өзінің бір сөзінде, Фриц Кремердің өзінің тұлға
ретінде қалыптасуына өте үлкен ықпал еткендігін,оны өмірінің соңына дейін
ұмытпайтындығын жеткізген еді. Кремер мен Генридің осы қарым-қатынасы
Ричард Никсон президенттігі тұсында бұзылады.Генридің бәсеңдету саясатын
қабылдай алмайды. Осылайша,28 жыл бойы Генримен сөйлеспей, тек 2002 жылы
Кремердің сырқатына байланысты, оған қоңырау шалып, көңіл сұрасады.
Киссинджер секілді, Александр Хэйгте Фриц Кремерден тәлім алады.Ұлттық
қауіпсіздік кеңесшісі орнына тағайындалған уақытта Кремер оның орынбасары
ретінде Хэйгті ұсынады. Кейініректе Эллсберг, Хэйг және Киссинджер
Халықаралық істер жөнінен Корольдік Институтының жоспары бойынша, Никсонге
қарсы уотергейт жоспарын әзірлеп, жүзеге асырады.[7]
Екінші ұстазы – Уильям Янделл Эллиот Киссинджерге британдық
аристократия философиясын үйретіп, дүниеге көзқарасын түбегейлі өзгертеді.
Джон Коллеман өзінің Комитет - 300 кітабы бойынша Киссинджер әлемдегі
құпия қауымдастық мүшесі, Британия монархиясына қызмет ететін Американың
еврейі. 1962-1965 жылдары әйгілі саясаткер Киссинджердің сыртқы және
әскери саясат мәселелеріне байланысты көптеген мақалалары американдық және
өзге батыс еуропалық баспаханалардан таратылады.
1964 жылы Киссинджердің Эннмен құрған некесі бұзылады. Энн күйеуінің
іскерлік іс-сапарларының әсерінен жалғыздыққа шыдай алмай, ажырасады.
Біршама уақыт өткенде, екінше рет үйленеді.Оның жұбайы –Нильсон Рокфеллер
көмекшісі, политолог маманы Нэнси Меджинесс. Қазірге уақытқа дейін Нэнси
Генридің адал жары, әрі көптеген істерде ақылшысы.
1965 жылы Киссинджердің Тұрақсыз серіктестік- Атлантикалық одақты
қайта қарастыру(Беспокойное партнерство – пересмотр Атлантического союза)
атты кезекті кітабы жарық көрді. Кітапта НАТО шеңберінде батыс еуропалық
елдердің үлес салмағы артып келе жатқандығын алға тартып,американдықтардың
осыны ескеруін түсіндіреді.
Сонымен осы тарауды Генри Киссинджер кім деген сұраққа жауап бере
отырып қорытындылайын. Оның билік жолындағы мансабының шарықтауы Р.Никсон
президенттігі кезінде басталады. Уотергейт шуынан кейінде, билік басында
қалғандардың бірегейі. Яғни Никсон мен Дж.Форд президенттері тұсында жоғары
лауазымды қызметтер атқарады.Алайда, 1977жылы мемлекеттік қызметінен
кетіп,Джорджтаун университетіндегі халықаралық қатынастар институтында
дәріс береді.Сонымен бірге, ірі саясаткерлер мен бизнесмендерге саяси ақыл
кеңестер беретін фирманың негізін қалайды. Қазіргі уақытқа дейін, өзінің
өмір тарихындағы мол тәжірибесін бірнеше кітаптарға баяндап жазады.
Солардың бірі – Ақ үйдегі жылдар атты еңбегі бестселлер болады. [8]
Қазіргі таңда әлемнің көптеген лидерлері Киссинджерден кеңес алады. Және
үлкен құрметпен өз елдерінде күтеді.Осыған қарап, Киссинджердің қолында
заңды билік күші болмаса да, оның мәртебесі мен аналитикалық ой-пікірі
қазірге дейін сұранысқа ие екенін көруге болады.
ІІ - ТАРАУ: ҚЫРҒИ – ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ Г.КИССИНДЖЕРДІҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІ
1. Въетнамдағы соғыстың аяқталуы
Корея, Вьетнам, Ауғанстандағы соғыстардың астарында мұнай мәселесі
болмады. Ұлы державалар соғысты жергілікті лидерлер мен тайпалардың қолымен
жүргізді. Бірақ XX ғасырдың 70-жылдары мұнай экспорттаушы мемлекеттер
басшылары қолдарында аса құнды ресурстың бар екенін түсіне бастады.
Нәтижесінде 70-жылдардың ортасында мұнай бағасы көкке самғап, энергетикалық
дағдарысты тудырды. Үшінші қатардағы мемлекеттерді эксплуатациялау бұдан
былай тек күш арқылы жүретіні анық көріне бастады. Вьетнамның Ішкі істеріне
АҚШ-тың араласуы 1945-1954 жылдардағы Вьетнам халқының қарсыласу соғыстары
кезінде ақ басталған болатын. Вьетнам тәуелсіздігі, дербестігі, жерінің бір
тұтастығы халықаралық ауқымда танылғандығын паш еткен Женева келісімдерінің
Вьетнам жөніндегі негізгі қағидаларын бұзып, Оңтүстік Азия елдеріне
өктемдік ету ниетін жүзеге асыруды көздеген АҚШ 1955 жылдың қантарынан
бастап Сайгон үкіметіне тікелей соғыс көмегін көрсетіп, Оңтүстік Вьетнамға
соғыс базаларын сала бастады. Оңтүстік Вьетнамдағы азаттық қозғалысын жаншу
үшін және Вьетнамды мәңгі-бақи жікке бөлу мақсатымен АҚШ ерекше соғыс
жоспарларын оның ішінде Оңтүстік Вьетнамды 18 айдың ішінде тыныштандыруды
көздеген Стейли-Тейлор жоспарын жасады. [9]
1964 жылдың орта шеңінде Оңтүстік Вьетнам жерінде 25 мыңдай американ
әскері болды, ал сайгон армиясы 350 мың адамға жетті. Алайда американдық
ерекше соғыс саясаты іске аспады. Американ қару жарағымен қарулаңған
американ соғыс ақылгөйлер басқарған сайгон армиясы патриоттық күштердің
соққысына төтеп бере алмады. Оңтүстік Вьетнамды өзінің бақылауында ұстауға
тырысқан Американ билеуші топтары дербес социалистік мемлекет Вьетнам
Демократиялық Республикасына қарсы соғыс қимылына көше бастады. 1964 жылы
тамыз айында АҚШ флотымен авиациясы соғыс жарияламастан Вьетнам
Демократиялық Республикасы жағалауындағы бірқатар әскери объектілер мен
елді мекендерді бомбалап, оқ жаудырды. Тамыздың 6-7-нде АҚШ конгресі
президент Л.Джонсонға АҚШ қарулы күштерін Оңтүстік, Шығыс Азияда
пайдалануға ерик берді. Совет Одағы және басқа социалисттік елдер американ
соғыс құмарларын Вьетнам Демократиялық Республикасындағы ыланың батыл
айтпады, дүние жүзі жұртшылығы мұны АҚШ агрессиясының содырлы сойқаны деп
бағалады. Империалисттердің жетекші соғыс – саяси тобы – НАТО мүшелері
Оңтүстік-Шығыс Азиядағы соғыс шиеленісін ұлғайтуға ұстамдылық көзқарас
білдірді. АҚШ өзінің одақтасарынан да Вьетнамдағы әрекеті жөнінде бір
ауызды қолдау таппады. Франция мен Пәкістан АҚШ агрессиясын
қолдамады. Оңтүстік Вьетнамдағы американ агрессиясына Латин Америкасы
мемлекеттерін тартудың да сәті түспеді. Бұл әрекетті бейтарап мемлекеттер
де құп алмады. БҰҰ Бас Ассамблеясының 20-сессиясында Азия, Африка, Латин
Америкасы көптеген елдердің өкілдері Вьетнамдағы соғысты тоқтатуды талап
етті.
1968 ж. қаңтарда Кхенсань алқабында ұзаққа созылған ұрыстар басталды.
Американдардың аса ірі базаларына сонда-ақ соққы берілді. 1968 ж. қаңтардың
29-ынан 30-ына қараған түнде халық азаттық қарулы күштері халықтың жаппай
қолдауымен Оңтүстік Вьетнамның барлық жеріндегі американ әскерлеріне
тұтқиылдан шабуыл бастады. Бір мезгілде Сайгон, Хюэ, Дананг, Нячанг,
Куинен, Далат сияқты аса маңызды қалаларға шабуыл жасалды. АҚШ-тың барлық
аса маңызды авиабазалары шабуылға ұшырады. Сайгон іс жүзінде патриоттық
күштердің қоршауында қалды. 1967 ж. маусымда Вьетнам жөнінде Бүкіл дүние
жүзілік конференция болып өтті. 1967 ж. қазанда Стокгольмде құрылған
халықаралық үйлестіру комитетінің шақыруы бойынша бейбітшілік жолындағы,
АҚШ-тың Вьетнамдағы соғысына қарсы бірыңғай халықаралық қимыл күні
өткізілді. 1967 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 22-сессиясында 44 мемлекет
өкілі АҚШ-ты ВДР-ды бомбалауды тоқтауға шақырды.
1960-жылдардың ортасы мен 1970-жылдардың басында Г. Киссинджер АҚШ-тың
Вьетнамдағы елшілігінің кеңесшісі, өкілі, Президенттің ұлттық қауіпсіздік
мәселелері жөніндегі көмекшісі қызметтерін атқарады. АҚШ-тың сыртқы
саясаттағы қызметіне талдау жасаған АҚШ-тың Вьетнамнан кетуін қаламайды,
бірақ ендігі жерде бұлай болудың мүмкін еместігін де жақсы түсінеді.
Сондықтан да Вьетнамдағы соғысты тоқтатумен бірге АҚШ беделінің де түспеу
жолдарын іздейді.
1970 жылы Парижде АҚШ президентінің тапсырмасымен Вьетнамдағы соғысты
тоқтату мәселесі бойынша Вьетнам өкілдерімен астыртын келіссөз жүргізеді.
Осы келіссөздердің арқасында Вьетнамдағы соғыс тоқтатылады, АҚШ-тың да
беделі артады. Киссинджерге 1973 жылғы Нобель сыйлығының берілуі де осы
саясаттың нәтижесі болатын. Бейбітшілік сыйлығының АҚШ өкіліне берілуі бұл
соғыстағы АҚШ-тың беделін, өз әскерін Вьетнамнан алып кетуге мәжбүр болған
алып елдің абыройын көп түсіре қоймады. Кейбіреулер Киссинджерге Нобель
сыйлығы АҚШ беделін түсірмеу үшін алып берілді деген жорамал да таратты.
Сондықтан да 1973 жылғы Нобель сыйлығының Киссинджерге берілуіне наразылық
білдіргендер де аз болмады. Тіпті Нобель сыйлығын беру жөніндегі комитеттің
екі мүшесі өз еріктерімен қызметінен де кетеді. Бұл сыйлықты тапсыру
рәсіміне Киссинджер бармайды. Сыйлықты алуға барған АҚШ елшісіне Ослода
қарсылық шеруі өтеді. Бірақ қалай болғанда да Киссинджердің жүргізген
келіссөздері мен дипломатиялық қарым-қабілетінің арқасында Вьетнамдағы
соғыс тоқтатылған еді Вьетнам соғысы он төрт жылға созылды (1961-1975
жылдары). [10]Соғыс АҚШ пен Вьетнам арасында болды. Құрама штаттары үшін
бұл соғыс тарихтағы қара дақ болса, ал Вьетнамда трагедиялық оқиға мен
ерлік болып саналады. Бір жақ Вьетнамның тәуелсіздігі үшін күрессе, екінші
жақ оның бірігуі үшін соғысты. Ақыры соғыс екі ел арасында болған өзара
тиімді келісіммен аяқталды.
1973 ж. 27 қаңтарда Парижде Вьетнамдағы соғысты тоқтату және
бейбітшілікті қалпына келтіру туралы келісімге қол қойылды. Мұның өзі –
қаһарман вьетнам халқының американ империалистері мен оның сыбайластарына
қарсы соғыстағы тамаша жеңісі, жер жүзіндегі прогресшіл, бейбітшіл күштер
бірлігінің жеңісі болды. Осы Въетнам соғысының аяқталуына Генри
Киссинджердің қосқан үлесі зор. Оны тарихшылар, бір жағынан сынға алғанымен
де, Киссинджердің бұл орйдағы рөлі айтарлықтай кездеседі.
АҚШ-қа бұл соғыс нағыз масқараға айналды. Соғысқа қарсы
демонстрациялар елді дүр сілкіндірді. Жастар мағынасыз соғысқа қарсы шықты.
1975 жылы АҚШ өз миссиясын орындағанын жариялап, контингенттен әскерін
эвакуациялады. Соғыс америка қоғамын дүр сілкіндірді және ірі реформаларға
алып келді. Соғыстан кейінгі дағдарыс 10 жылға созылды. Бұның бәрі немен
аяқталары қиынға соғар еді, егер ауған дағдарыс болмаса.
2. Таяу Шығыс мәселесін реттеу
АҚШ дипломаттары үшін нағыз сынақ – 1973 жылдағы Таяу Шығыстағы
дағдарыс болды. 1973 жылдың 25 қырқүйегінде, Сот күні соғысы басталмастан
2 апта бұрын, Г.Киссинджер АҚШ-тың мемлекеттік хатшы лауазымына
тағайындалған болатын. 1973жылы Египет басшылығымен бірегей араб фронты
қалыптасып, кезекті Израильмен соғыс басталып кетеді.
Таяу Шығыс мәселесі сол аймақта екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
пайда болған және бүгінгі күнге дейін шешімін таба алмай келе жатқан ең
шиеленіскен мәселелердің бірі болып табылады. Сонықтан да болар, қазіргі
кезде Таяу Шығыс дегенде, өкінішке орай ең алдымен араб-израиль конфликтісі
еске түседі. Ол тіпті сол аймақтың ерекшелігі болып, “ондағы оқиғалар
басқаша емес, осылайша дамуы керек” деген жалған ой қалыптастырды. Таяу
Шығыс мәселесі, Палестинаның 5 млн. араб халқы туралы сөз қозғағанда, оны
тек қасірет деп қана анықтауға болады. Көптеген жылдар бойы жалғасып келе
жатқан және жыл сайын тереңдей беретін бұл проблема қашан шешілетіні
белгісіз. Палестина арабтарының бір емес ұрпағы осы қасіретті көріп өскен,
өзінің туған елінде бейбіт қатар өмір сүре алмаған, тіпті қасиетті жер
болып табылатын мәңгілік Иерусалим қаласын да көрмегендер қаншама.
Барлығына себепші-сионистер, олардың саясаты және олардың қолдаушылары деп
айтсақ қателеспейтін шығармыз.[11]
Президент Никсонның бұл баяндамасының негізгі желісі қоршаған ортаға
максималды түрде бейімделу үшін стандартты емес мінез-құлық сияқты ойлау
жүйесінің ерекшелігі негізінде Г.Киссинджердің стратегиялық сараптамасына
шақ келеді. Икемділікке қарсы үйлескен еврейлік бұл ойлау жүйесі
Г.Киссинджердің қызметінде үстемдік алады, ол Зогарда тіркелген тірі
Тораның ішкі болмысын көрсетеді. Екі жакты беталысты үндестіретін және
олардан басқа да жаңа нарселер шығаратын Орталық Тіректің бейнесі – бұл
болмыстың иудаизмнің негізгі тұжырымдамасы ретінде көрсетіледі. Бұл орайда
тәжірибеде тиімді нәтижелер беретін үйлесімділік пен Алтын Ортаға
талпынатын сөзсіз аман қалуды көздейтін Тораның жасампаз рухының бейнесі.
Г. Киссинджердің бұл талпынысы Американың болашағын сапалы жаңа деңгейде
қамтамасыз ету үшін Америка мен Кеңестер Одағын конвергенциясын іс-
тәжірибеде іске асыруда байқалды. Басқаша айтқанда, алдымызда әлемдік
жетекші діндерде, соның ішінде өмірдің философиялық жетекшісіне айналған
иудаизмде де тіркелген тұрпайы бинарлы диалектика емес, тернарлы үштік
диалектика тұр.
Дегенмен, Г.Киссинджердің (және Р.Никсонның) тәсілі тәжірибеде іске
аспады және Батыстың болуының өзі сұрақ астында тұрғанда, Америка мен
Батыстың болашағында жаһандық қаржы-экономикалық дағдарысқа әкеліп
соқтырды. Бұл жөнінде америкалық экономист Мойо Дамбисаның Батыс қалай
өлді. 50 жылда көрегендіктің болмауы және алдағы қатал таңдау атты
бестселлер масаттанған батыс элитасына дабыл болды – онда Батыстың соңғы
елу жылда әлемдегі экономикалық үстемдігін тұрақты жоғалтқандығы қызыл
жіптей ойдан өтеді. Бәріне кінәлі Батыс, - деп жазады М.Дамбиса. Мысалы,
кітаптың өзінде атап көрсетілгендей, соңғы елу жылда американдық мемлекет,
жеке кәсіпорындар және басқа да бөлек азаматтар апатты шешім қабылдаған.
Бір көргенде сол кезеңде сыйға тартқандай болғанымен, ұзақ және сенімді
экономика жұмысының негізіне балта шапты.
Көптеген ғасырлар бойы АҚШ-тың әртүрлі басшылығында, оң жақ болсын,
сол жақ болсын, мемлекеттік саясатта капиталды өз маңызында жаратпады.
Кіріске қарамастан бәріне қол жетімді тұрғын үйді қолдай отырып, болашағы
тұрақты емес зейнетақы саясатын жүргізе отырып, әлемдік ғылыми ізденістер
мен зерттемелердің құнын түсіріп, өз шығынын өтемей, қымбат сатып ал,
арзан сат жүйесі бойынша барлық салаларға көмек үшін демеуқаржы таратуда.
Батыстық кәсіпорындар зауыттарды кедей дамушы елдерде салды, дегенмен
пайда, соның ішінде кіріс тек бірнеше акционерлердің капиталына жинақталды.
Алты күндік соғыс нәтижесі Таяу Шығыс еліне тұрақтылық әкелмеді. Және
1973 жылы араб- израиль соғысына әкеліп соқты. Соғыстың кезінде Киссинджер
БҰҰ-ның бітім туралы резолюцияны ұстап, кешіктірді.
Израильдіктер тағыда қосымша қару-жарақты жеткізуге өтінді, алайда
еврей елі жеткілікті түрде құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілгендіктен
Киссинджер бұл талаптарға келіспеді.Сонда да еврей еліне әуе көпірі арқылы
қосымша қару-жарақтар алды.
Израильге американдық қару жеткізуінің жолдарының бірі Синай арқылы
болды, себебі ОПЕК ұйымының энергетикалық эмбаргосы бар еді. Жанармай
бекеттерінде ұзақ кезектермен және америка экономикасы үшін басқада
жағымсыз зардап келтіретін, бұл саясат мұнай дағдарысына ұшырады.
АҚШ-тың аталмыш соғысқа жұмсаған шығындары қомақты болды. АҚШ-тың
тікелей шығындары 3 млрд долларды құраса, жанама түрдегі шығындары 10-15
млрд долларды құрады. Бұл соғыс Америкадағы жұмыссыздық пен экономиканың
құлдырауына алып келді. АҚШ-тың Израильге бұлтартпас демеуі Таяу Шығыстағы
аймақтың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына жауап бере алмады, керісінше араб
елдерінің Кеңес Одағына жақындай түсті. 1973 жылдан кейін АҚШ Кеңес
Одағынығ аталмыш региондағы қатысуын азайтып, жалғыз ықпал етуші гегомон
болуды қалады.
3. 1970ж КСРО-АҚШ-ҚХР қарым – қатынастары
КСРО, АҚШ, ҚХР қарым-қатынастарын қарастырмастан бұрын, осы тұста
Г.Киссиндердің ұсынған бірнеше стратегиялық тұжырымдамаларын қарап
шығайық.
Бірінші концепция – ядролық соғысының жаңа стратегиясына қатысты. Жас
Г.Киссинджер стратегиялық аналитик ретінде АҚШ-тың сыртқы саясатына ядролық
тежеу стратегиясының маңыздылығына арналған іргелі зерттеу дайындағаны
айқын.
1957жылы Бастырмалатқан жаза атты әскери – саяси доктринасынан бас
тартып және ядролық қаруын шектеулі қолдануын шектеулі қолдануын тым
икемді стратегиясына өтуге ұсынылған, Ядролық қару және сыртқы саясат
ғылыми монографиясын жазып шығарады. Оның бастамалары Батыс элитасы
тарапынан мойындалып, Икемді елеу стратегиясы атына ие болып, 1960 жылы
НАТО доктринасының ресми мәртебесі берілді.
Екінші концепция- Вашингтон-Пекин-Мәскеу дипломатиялық үшбұрыш орнатумен
байланысты. АҚШ және Кеңес Одағы алып елдер арасында суық соғыс
жағдайында адамзаттың аман қалуы Г.Киссинджердің Ядролық қару және сыртқы
саясат атты іргелі еңбегінің маңызы зор. Оған дейін Американың билеуші
элитасы Қытай мемлекетін ең қауіпті жау ретінде қараған, алайда бұрынғы
жылдардағыдай революциялық коммунизмның жаңа орталығымен, жоятын жұқпа
ордасы Ресей болған. Қытайдың ұлтшылдық тенденциялары күшейіп, ал
коммунистік қондырғылары екінші жылжытып, бейбіт өмір сүруге ұмтылуына
қарамастан, Американның Қытайға сол көзқарасын өзгерткен жоқ.
Бұл оптимальды саяси шешім Г.Киссенджердің мынадай еврейлік сана
сезімді құруға негізделген, ол қоғам мен адамдарды (Қытай мен СССР
лидерлері) тікелей емес, жанама түрде басқару. Р.Никсон кезіндегі
Американың ішкі саясатына деген мұндай әрекет Американың бірінші орынға
өзінің ұлттық мүдделерін қойып отырғанын көрсетті. 1970 жылы 18 ақпанда
болған президенттің жыл сайынғы ішкі саясат сұрақтарына байланысты
баяндамасында басты назар Американың ұлттық мүдделерінде болды: Бірінші
кезекте біздің мақсатымыз ішкі саясаттың көмегімен ұзақ уақыттық жоспарда
қызығушылықтарымызды нығайту болып саналады.Бұл саясат біздің және
басқалардың қызығушылықтарын шынайы бағалауға негізделген сайын,біздің
әлемде атқаратын рөліміз эффективті болары хақ.Біздің қызығушылықтарымыз
біздің міндеттемелерімізді анықтап отыруы қажет, керісінше емес.[12]
Г.Киссенджердің челночты дипломатиясының арқасында үш жақты
дипломатиялық дәуірдің тууына негізделген, Америка мен Қытайдың қарым
қатынасы қалпына келді.
Ойын тепе теңдік деп аталды -деп Киссенджер айтты.Біз Қытайдың
Кеңес Одағына бағытталған провакациялық конфронтациясына қосылуға
ұмтылмадық.Бірақ біз Мәскеудің геополитикалық амбицияларын тоқтатуға деген
қажеттілігіне келістік.Вашингтонның Мәскеу мен Пекинмен идеологиялық
диспутқа түсуге ешқандай себебі жоқ еді.Осы айқаста ол өзінің міндетін
қатар өмір сүру деп ұқты,яғни Қытайға қарсы Кеңес Одағының агрессиясын
жою боп саналды.Олай болмаған жағдайда барлық совет әскер машиналары
Батысқа қарай бағытталар еді,сонымен қоса Америка Қытайға Совет Одағымен
жасырын келісімнің болмағанына сендіру қажет еді.Мао былайша қысқаша
баяндады:Америка Мәскеуге дейін табу мүмкіндігінде Қытайдың иығында
отырмауы қажет. Қытайдың жетекшілігімен болған Р.Никсон мен Г.Киссенджердің
келіссөзінде әлем өзгерді,нәтижесінде басымдылыққа Р.Рейганмен
Дж.Бушстаршый ие болды.
Үшінші концепция – Кеңес Өкіметімен әлеуметтік экономикалық
қалыпты,ішкі саясатында өзгерістер болған жағдайда сақтау концепциясы
болады.Р.Никсон президенттігі кезінде америкалық басқарушы элитаны,
әсіресе СМО, бұл ұйым кейін келе 1947 жылы Батыстың әлеуметтік системаға
қарсы дайындықтың жасырын стратегиялық орталығы болды,осы жерде екі
тенденцияның айқасы болып жатты:америкосоветтік саясатқа моральдық
идеологиялық және геосаясаттық тұрғыдан қарастыру болды.
Бірінші тенденцияны жақтайтындар Кеңес Өкіметінің саяси ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН
СӨЗДЕР ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..3
І -ТАРАУ: Г.КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР
РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1.1. Жас Киссинджердің
әлемі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... . .11
ІІ - ТАРАУ: ҚЫРҒИ – ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ
Г.КИССИНДЖЕРДІҢ
ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1. Въетнамдағы соғыстың
аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2. Таяу Шығыс мәселесін
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18
3. . 1970ж КСРО-АҚШ-ҚХР қарым –
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ - ТАРАУ: Г. КИССИНДЖЕР ТҰЖЫРЫМЫ БОЙЫНША: АҚШ
ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛЕМДІК
ТӘРТІП ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 28
3.1. Г.Киссинджердің қырғи-қабақ соғыстан кейнгі әлемді
құрудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2. Г.Киссинджердің жаңа әлемдік тәртіп моделін
әзірлеуі ... ... ... ...34
3.3. 2001ж кейінгі Жаңа әлемдік
тәртіп ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
АҚШ – Америка Құрама Штаттары.
ҚХР – Қытай Халық Республикасы.
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы.
CFR - Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес
КИМД - Халықаралық істер бойынша Корольдік Институт
НАТО -Солтүстік Атлантикалық Келісім ұйымы
БҰҰ- Біріккен Ұлттар Ұйымы
СМО - Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Халықаралық қатынастардағы қырғи – қабақ
соғыстың аяқталуы, әлемдік құрылыстың қайта құрылуына бастау береді. Алайда
қазіргі кездегі болып жатқан жаһандық процесстердің бірқатарын, қазіргі
халықаралық жүйеде өтпелі кезеңде тұр деп бағалауға болады.
Қазіргі таңдағы әлемдік тәртіптің контурларын түсіну үшін, әртүрлі
халықаралық қатынастар қатысушылары арасындағы қарым- қатынастардың
өткендері мен сол уақытта жиып – терген, мол интеллектуалдық қорын мұқият
анализден өткізбеске болмайды.
Осы орайда, Генри Киссинджердің сыртқы саяси көзқарастарына зерттеу
заңдылық тудырады.
Гарвард университетінің профессоры, Р. Никсон және Дж.Форд
әкімшіліктерінде сыртқы саясат бағытын қалыптастыруда басты тұлғалардың
бірі болған. Киссинджердің идеяларында халықаралық саясаттың соңғы елу жыл
көлеміндегі негізгі мәселелері, тарих, философия және саясаттың өзге
сфералары айтылған. Алайда, әлемдік тәртіп мәселесі, Киссинджердің
академиялық жұмыстары мен саяси қызметінде де көрсетілген маңызды
тақырыптардың бірі.
Киссинджер әрдайым халықаралық саясаттағы ұлттық мемлекет рөлін алға
тарта отырып, жазады. Оның тағы да бір қозғаған тақырыптарының қатарына –
АҚШ- тың сыртқы саяси дәстүрлері мен саясатын интерпретациялау. ХХ ғасырда
АҚШ әлемдік тәртіптің дамуында қалыптастырушы рөл атқарады. Және осы
үрдісін ХХІ ғасырда да жалғастырмақ ниетте.
Дипломдық жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда Халықаралық
аренада үлкен саяси беделге ие Генри Киссинджердің өмірбаянына жалпылама
шолу жасалынған. Екінші тарауда Киссинджердің дипломатиялық қызметі туралы
қарастырған. Осы орайда Генри Киссинджердің Въетнамдағы соғысты аяқтаудағы,
КСРО және ҚХР мен АҚШ арасын жақсартудағы және Таяу Шығыс мәселесін
реттеудегі рөлі сарапталған. Бұған қоса, 1960-1980 жж. АҚШ-тың сыртқы саяси
тұжырымдамаларының құрылуына қосқан үлесі сипатталған.
Ал үшінші тарауда қырғи-қабақ соғыстарынан кейінгі Киссинджердің АҚШ
сыртқы саяси бағытының дамуына қосқан үлесі талданған. Осы мақсатта диплом
жұмысында Генри Киссинджер тарихи беделі бар тұлға және саяси қайраткер
ретінде қарастырылып, АҚШ дипломатиясын дамыту қызметіне сипаттама
берілген. Диплом жұмысында Киссинджердің ұстаздарымен байланысына терен
талдау жасалып, Киссинджердің дипломатиялық көзқарастарының қалыптасуына
олардың ықпалы көрсетілген. Қысқаша айтар болсақ, диплом жұмысында Генри
Киссинджер – көрнекті дипломат, әрі профессор және мемлекет қайраткері
екендігі айтылған. Генри Киссинджер қазіргі кездегі әлемдік саясатта беделі
бар әйгілі тұлға екендігі көрсетілген.
Диплом жұмыс тақырыбының өзектілігі – диплом жұмысы қазіргі
кездегі халықаралық қатынастардағы өзекті тақырыптарының бірі болып
табылады. Алдыңғы жылы әлемге деген көзқарасымда төңкеріс жасайтындай
ақпарат таптым. Осы ақпарат арқылы әлемдік әлеуметтік кеңістіктің құрылымы
мен қызметіне деген ой-тұжырымым біршама өзгерді. Жоғарыда аталған
ақпаратты Дж.Коулманның Комитет 300 атты кітабынан оқып, әлемдегі шынайы
билік иелерінің кімдер және мақсат мүдделерінің қандай екенін ұғыну мен
үшін қазіргі көзқарастарымның түбегейлі өзгеруіне әкеліп соқтырды. Осы
тақырыпта материалдарды зерттеуге деген құлшынысым, диплом жазу
қажеттілігімен тұспа – тұс келгендіктен, осы құлшынысым мен қажеттілігімді
біріктіруге шешім қабылдадым. Бұл мәселе төңірегінде мәлімет мөлшері аса
көп және оларды әлемдік тарихтың осы уақытқа дейінгі тарихи, экономикалық,
саяси жақтарынан жан-жақты зерттеу қажет болғандықтан, жұмысымның негізі
ретінде соңғы уақыттары пайда болған ерекше жаһандық элита –
суперкласстардың біріне саналатын ең ұзақ өмір сүруші, стратегиялық
аналитик, дипломат және саясаткер
Г. Киссинджердің дипломатиялық қызметі туралы зерттеуді жөн көрдім.
Диплом жұмысында талқыланған мәселе – Генри Киссинджердің
дипломатиялық қызметі туралы.
Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты –
Генри Киссинджердің халықаралық қатынастарға қосқан үлесін зертеу болып
табылады. Осы мақсатқа жету үшін жұмыста төмендегідей міндеттерді алдына
қойды:
- Генри Киссинджердің келешек саяси тұлға ретінде қалыптасуын
қарастыру.
- Киссинджердің АҚШ сыртқы саяси бағытын қалыптастырудағы рөлі,
дипломатиялық жұмысында атқарған қызметі жайлы қарастыру.
- Әлемдік тәртіпті қалыптастырудағы Киссинджер көзқарастарының
қалыптасуын зерделеу.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы алдына қойған
мақсаттарға байланысты қысқартылған сөздердерден, кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және дипломдық жұмысқа
сілтеме жасаған еңбектердің тізімінен тұрады
І - ТАРАУ Г. КИССИНДЖЕР:ТҰЛҒА ӘРІ САЯСИ ҚАЙРАТКЕР РЕТІНДЕ
1. Жас Киссинджердің әлемі
Г.Киссинджердің қазіргі күрделі әлемдегі орны мен оның тұлғасына
деген қызығушылықтан бұрын, оның кім екенін біліп алған дұрыс. Хайнц
–Альфред Киссингер 1923 жылы 27 мамырда Германия аумағындағы, Форт
қаласында еврей отбасында дүниеге келді. Әкесі әйелдер гимназиясында
дәріс беретін. Германияда билік басына ұлтшылдар келіп, он жасар Хайнцты
гимназиядан шығарып жібереді.Отбасын Германиядан Америкаға көшіру идеясы
Генридің анасы Паулеге келеді. 1938 жылы ата-анасымен бірге туған
жеріндегі озбырлықтан қашып, АҚШ-ты паналайды. Германияда Г.Киссинджердің
көптеген туыстары өлім лагерлерінде азап шегіп, бірінен соң бірі сол жерде
жан тапсырады. Осының барлығы жас Г.Киссинджердің көзқарасына өшпес таңба
қалдырады. Оны озінің бір сөзінде: Бұл әлемде жаманшылықтың бар екенін
білемін, оны өзім көрдім және өмірдің қиялдағы әлемдей идеальды бола
алмасын түсініп, онымен күресуді үйрендім- айтқанынан ескеруге болады.
Джереми Суридің Генри Киссинджер және Америка ғасыры атты кітабында
Киссинджердің өмірін түсінуге деген талпыныс жасалған. Оның өмірін түсіну
үшін ең маңызды мән беру керек жайт – оның еврейлік тәрбиесі. Суридің
пікірінше, 1923жылы Германиядағы гиперинфляция; 10 жасқа келгенде билік
басына Гитлер келуі; 1938жылы жасы 15-ке таяғанда, оның отбасының АҚШ-қа
эмиграция жасауы; - міне осылардың барлығы Киссинджер пессимистік ой –
көзқарас негізін қалыптастырады. Киссинджер өзінің гарвардттық Тарих
мәні атты диссертациясында: Өмір деген қиыншылық, туылу өліммен пара пар-
деуі оның көзқарасындағы пессимистік тұжырымдамалардың болғандығын
дәлелдей түседі.
Отбасының АҚШ- на көшіп келу кезін Г.Киссинджер өзінің естеліктерін
былайша сипаттайды: Америкаға қоныс аударардан алдын мен және менің
туыстарым өз жерімізде, өзгелер тарапынан шектетушілік пен кемсітушілікті
сезінген болатынбыз. Сол бір қараңғы қиын жылдарда менің отбасым мен өзге
еврей отбасылары үшін Америка бет-бейнесі ерекше шабыт беретінін, ешқашан
ұмытпаспын.[1]
1923 жылы орта мектепті тамамдап, Америка азаматтығында осы жылы
алады. Сонымен қатар, сол жылы әскер қатарына шақырылады.Неміс тілін жетік
білетіндіктен, оны 84 – ші жаяу әскер дивизия құрамында аудармашы болып
қызмет етуге жібереді.
Соғыстан кейінгі жылдары Американың оккупациялық зонасында әскери
контразведка бөлімінде қызмет атқарады. Сол уақыттары Г.Киссинджер АҚШ-тың
әскери және азаматық әкімшілік қызметкерлерімен, сонымен қатар ірі
кәсіпкерлердің ықыласына ие болып, олармен байланыс орната бастайды.
Германияда кезінде Қола жұлдыз медалімен марапатталады. Әскер қатарында
қызмет етуі тұста, оның интеллектуалдық мүмкіншіліктерін неміс иммигранты
Фриц Кремер жоғары бағалайды.
1947 жылдың көктем айында АҚШ-қа қайта оралған соң, саясатпен
айналысуды жөн көргенімен, ол үшін білімінің жеткіліксіз екеніне
байланысты, Гарвард университетіне жоғары білім алу мақсатында түседі.
Университет қабырғасында Генриді оқытушылар, соның ішінде Уильям
Эллиот шәкіртінің ерекше және таптырмас ақылына тамсанып, оның философиялық
білімін Кант пен Спиноза қосындысы деп таниды. Білім ордасында бірге
оқитын курстастары да оның қабілетін жоғары бағалағанымен, эгоизмге, өз-
өзін ұнатушылыққы және мақтангершілікке бейім екенін атап өткен.
Киссинджер өзіне артылған үмітті еке еселеп қайтарады. Гарвард қабырғасында
ауқымды көлемдегі диссертацияны қорғап шығады. Киссинджерге ғылыми және
саяси көзқарасын қалыптастыруға У.Эллиоттың ықпалы зор болды.
1949жылы Киссинджер Энн Флэйшер мен бірге отау құрады. Екеуінің
арасында ұл мен қыз бала дүниеге келеді.1950жылы Генри бакалавр дәрежесін
иемденеді. Бітіруші Генридің дипломдық жұмысы: Тарихтың мәні - Шпенглер,
Тойнби және Канттың сын-пікірі, - деген атпен белгілі. Ал,1951 жылғы
докторлық диссертациясын: Қайта құрылған бейбіт тәртіп. 1812-1822 жж
Каслри, Меттерних және әлемді қайта құру,- атымен қорғап шығады. Осы
еңбегі баспаханадан көптеп таратылып, Генридің саясаттану докторы лауазымын
алуға мүмкіндік туады. Міне, осылайша Г.Киссинджер сол университетте
саясаттану профессоры ретінде ғылыми - зерттеу жұмыстарымен және
оқытушылықпен айналысуы басталады. [2]
1952жылы Киссинджерді Халықаралық істер бойынша Корольдік Институтқа
қарасты Тависок Институтына оқуға жібереді. Ол жерде оны ағылшын
монархтарының идеологиясы бойынша тәрбиелеп, саясат пен тарихқа деген
көзқарасын өзгертеді. [3]
Г.Киссинджердің қызметінде айрықша көңіл аудартатыны, 1955жылы жас
кезінде Халықаралық қатынастар жөнінен Кеңес(CFR) атты зерттеу тобына
қабылдануы еді.
CFR – АҚШ –тың және әлемнің супер элита құрамына кіретін Рокфеллер
мен Морган отбасыларының ат салысуларымен құрылған топ. Бұл топ ресми емес
академик ғалымдардан құралды. Олардың басты мақсаттары - соғыстан кейінгі
әлемде АҚШ сыртқы саяси стратегиясын қалыптастыру еді. Топ құрамында:
В.Вильсон кеңесшісі Мандель Хаус, Уолтер Липпман, ірі банкир Пол Уорбург,
Герберт Гувер, Лайонел Кертис және өзге де осы секілді тұлғалар болды.
Орталығы Нью-Йорк қаласы. Штаб квартирасы бүгінге дейін АҚШ-тың сауда және
мәдениет астанасында орналасқан.
CFR қызметі құрылғаннан бастап, құпия күйінде жұмыстары атқарылуда.
Бұл ұйымда АҚШ-тың екі ірі партия өкілдері мен ірі магнаттар қатысады.
Қызметтері туралы және олардың қашан, қай жерде жиналатынын БАҚ беттерінде
жарияланбайтын болғандықтан, оның жиналыстарына қатысатын адамдарға, арнайы
шақыру қағаз жіберіледі,осы арқылы жиналысқа кіруге мүмкіндік алады.
Дәл осы CFR – жабық элитарлы клуб тәріздес. Осы ұйым, билік етуші
элитасына елді басқаруға көмектесетін кәсіби мамандар даярлап, өз ісінің
шеберлерімен қамтамасыз етіп отырды. Мысалыға, Ален Даллес,
Дж.Буш,Г.Киссинджер, Александр Хэйг және т.б. Сонымен қатар, бұл ұйым АҚШ-
тың жаһандық саясатты жүргізудегі ұстанымына жауап береді. CFR-дің
стратегиялық мақсаты- жер шарының барлық аумағын тура немесе жанама түрде
аннексиялау. Яғни, бұл дегеніміз жер шарындағы бүкіл процесске ықпал етуді
меңзейтіні көрінуде.[4]
Жоғарыда аталғандай, CFR ұйымы Д.Рокфеллердің мұнай және қаржы
империясы мен банкир Морган империясы арқылы негізін қалайды. ХХ ғасырдың
басынан бастап, мұнай индустриясы үлкен маңызға ие бола бастайды. Осыған
байланысты, жас Киссинджер эпохасын және оның әлемдік саясат пен
дипломатиядағы фигурасының маңыздылығын түсіну үшін Дж.Рокфеллердің мұнай
және қаржы империясының қалай пайда болғандығын білу қажет секілді. Сол
себепті әлемдік саясатта маңызды рөл ойнайтын, аталмыш империяның қалыптасу
технологиялары мен стратегияларына түсініктеме берейін.
Д. Рокфеллер империясын зерттеу барысында түсінген қызық жайттардың
бірі, ол өз бизнесінде қолданатын стратегиялар мен технологиялар, ежелгі
еврей өркениетінің стратегияларымен сәйкес келетіні.
Бірінші стратегия – ықпалдастық және өзара көмек стратегиясы.
Азаматтық соғыс аяқталып, америкалық өндірістің өрлеу тұсы. 1865 жылдың
ақпанында Огайо штаты, мұнай арқасында өркендеуші Кливленд қаласында аса
қызықты аукцион өтеді. Қаладағы дамып келе жатқан мұнай өңдеу
компаниясындағы басты әріптестер арасында қызмет аясын кеңейту үшін не
істей керегін шеше алмай, екеуара дау туады. Дауды аукцион арқылы шешпекші
болады. Бұл аукцион ережесі бойынша, үлкен баға ұсынған әріптес
компанияның билігін өз қолына ала алады. 500 доллардан 72500 долларға
келгенде Морис Кларк женілісін мойындап билік тізгінін Рокфеллерге береді.
Осылайша бір-бірінің қолдарын алысып, бейбіт турде тарасады. Осы кол алысу,
қазіргі мұнай индустриясының бастауына жол ашады. “Стандард Ойл” компаниясы
XIX ғасырдың соңы мен XX басына қарай әлемдегі ең күшті және ірі
трансұлттық корпорациялардың біріне айналады.
Екінші стратегия - шығармашылық стратегиясы. Мұнай өңдеу ісінің
алғашқы қадамдары сәтті болып Америка тарихындағы жаңа экспансиялық
кезеңге жол тартады. Өндірістік кәсіпорындар жаңа технологиялармен бірге
дами түседі. Шындығында да XX ғасырдың 30-шы жылдары Америкада шынайы және
қайталанбас бизнес уақыты болған еді. Барлық американдықтардың ой өрісімен
амбициялары және бойындағы куаттары осы аталмыш мақсатта жұмылдырылатын.
Жақында ғана Азаматтық соғыс отымен оралып жатқан аграрлы ел, техникалық
жанашылықтар және жаңа ұйымдастыру әдістерін қолдана отырып, әлемдегі ұлы
индустриялды державалардың біріне айналды.
Дж. Рокфеллер аталмыш үлкен ойында өзінің мұнай империясын, мұнай
өңдеу ісіне капитал кұюуы арқылы кеңейте түсті. Рокфеллер компаниясы темір
жол кызметтерінде ең төмен тарифтермен жеңілдіктер алады. Бұл өз кезегінде
компанияның өзге бақталастарының алдында баға және пайда мәселелері бойынша
сұрақтарына біршама артықшылықтар берді.
Үшінші стратегия - үйлесімділік стратегиясы. Дж. Рокфеллер өзінің
ғұмырын, бизнес саласын кеңейту, нығайту, сонымен қоса өнім сапасын
жоғарлату және шығындарын жеке бақылауға алуға арнады. Өзінің
бақталастарына және нарықтағы өзгерістерге тойтарыс беруі үшін, Рокфеллер
өз ұйымының жеткізу және дистрибуция процессін кауіпсіздендіруді қолына ала
бастады. Осы максатқа орай үйлесімділік стратегиясы қолданылды. Бұл
дегеніміз Дж. Рокфеллер өзінің бөшке өндіру ісі үшін қажетті, ақ емен
өсетін жеке меншік жер, цистерналар мен Нью-Йорктан қойма және гудзон
аймағынан кемелерді сатып алып, өндірістің қарқынды дамуын ұйымдастырып
отырды. Рокфеллер өмірін соңына дейін ұстанған кағида – мықты қаржылық
позицияны тұрғызып, оны соңына дейін ұтап тұру.
1860 жылдың соңына қарай, ол өз компаниясының банкир, қаржыгерлер мен
алыпсатарларға тәуелді болмауы үшін жеткілікті қаржылық қорларын жинастырып
алады. Қол жетімді ақшаның қалтада болуы, компанияның нарықтағы күрт
құлдыраулар мен экономикалық дағдарыстардан қорғай алатын болды. Сонымен
қатар, күрделі экономикалық жағдайлардан пайда табуға мүмкіндік беретін.
Осы стратегия арқылы Рокфеллер, өз компаниясының қайда бара жатқандығын
және күнделікті қызметтін бақылауға мүмкіндік алады. Бұл стратегияны
қолдану нәтижесінде 1860 жылы соңына қарай Дж.Рокфеллер әлемдегі ең ірі
мұнай өндіру компаниясының иесі болды.
Төртінші стратегия – Көк теңіз стратегиясы. 1860 соңына қарай
мұнайды артық өндірулеріне байланысты, бұл жаңа өндіріс түрі тоқырауға
ұшырап, қайта өңдеушілер біршама қаржыларынан қағылады. Осыған байланысты
Дж.Рокфеллер, өзге компаниялар қолы жете бермейтін қосымша капиталдарды
бизнеске тартып, өзінің бірлестігін акционерлік қауымдастыққа айналдырады.
1870жылдың қаңтарында Дж.Рокфеллер, Г. Флеглер және бес адамның қолдауымен,
сапаға негізделген Стандард Ойл компаниясының негізін қаланады. Осы
стратегия нәтижесінде Дж.Рокфеллер компаниясы жаңа деңгейге көтеріледі.
1979жылы Рокфеллер империясы Американың қайта өңдеу, құбыр желілері және
мұнай қоймасы жүйелері мен негізгі транспорттық құралдардың 90% -ын
бақылауда ұстады.
Бесінші стратегия- кез-келген жүйе өзін құқықтық құралдармен қорғай
алатын, түзу емес және жанама іс әрекеттер стратегиясы. Құқық қорғау
органдарымен күресте, қоғамдық ой-пікірлерден компанияны қорғау үшін,
Дж.Рокфеллер ішкі тәртіпті нығайта түседі. Заң бойынша, корпорациялар өзге
корпорациялардың акцияларын иеленуге болмайды. Осы стратегия нәтижесінде,
акцияларды компания емес, оның акционерлері ұстай алды.
Алтыншы стратегия – ақпарат үстемділігі стратегиясы. Осы негізгі
стратегия ғасырлар өте толығысып, компанияның басты назарында болады. Ол
дегеніміз- өзіндік құны төмен өндіруші ретінде танылу. Осы мақсатқа қол
жеткізу үшін, жаңа технологияларды назарда ұстау, бағаларды бақылауға алу,
нарықта кеңеюге жол ашу және қажетті іс-әрекеттер жасауды талап етті.
Ақпараттық басымдылыққа орай, Стандард Ойл компаниясы бақталастарының
алдын орап, Нью-Йорк,Филадельфия,Кливленд және Антверпенде, сонымен қатар
Европада өзінің ықпалын кеңейте түседі. Сонымен қатар, компания өзінің осы
саладағы бақталастары туралы мәлімет жинауда және нарық жағдайынан хабардар
болып отыруы үшін ерекше тыңшылық жүйесін қолдана бастайды.
Жетінші стратегия - қайырымдылық стратегиясы. Мұнай империясы
басшыларының ішіндегі ең ақылдысы-Дж.Рокфеллер,40 жасына қарай АҚШ-тың ең
бай адамдарының ондығына кіреді.Ол осы байлығымен қоғаммен бөлісе алатын.
Дж.Рокфеллер баптистік шіркеуге баратын және оған жәрдем беруді естен
шығармайтын. Кейініректеу, ол ғылымға және медицина мен білім саласының
дамуына жәрдемдеседі. ХІХ ғасыр 80жылдардың соңына қарай өз қаражатына
қор ұйымдастырып, Чикаго баптистік университетін құруға ат салысады.
Уақытының көп бөлігін осы университеттің дамуына және бюджеттің сақталуына
жұмсады. 1910жылдарға таяу Дж.Рокфеллердің университетке көрсеткен көмегі
шамамен 35 миллион доллар құрады. Ал, жалпы қайырымдылық мақсатта 550
миллион долларды үйлестіріп берген екен. Осындай іс-әрекетімен өзгелерге
байлықты бөлісу керек екенін ұқтырғандай болды.
Сегізінші стратегия-бизнестің өркендеуіне қажетті, әлемді ғылыми
тұрғыда зерттеу стратегиясы. Рокфеллер компаниясы 1980-1990жж дамуын
жалғастырады. Нарық жүйесін дамыту – ең маңызды міндеттердің біріне
айналды.
Тоғызыншы стратегия – жаңғырту стратегиясы. Осы уақытқа дейін
Стандард Ойл компаниясы жер шарына мұнай өнімдерін таратумен айналысқан
болса, енді мұнай өндіру ісіне қол жеткізуді мақсат тұтады. Солтүстік
–батыс, Огайо штаты, Лайма –Индиана аймағында мұнайдың жаңа қайнар көздері
ашылып, әлемдегі мұнай серпілісіне әсер етеді. Осыған байланысты,
Дж.Рокфеллер мұнай өндіру ісімен айналысу жөнінде стратегиялық маңызы бар
шешім қабылдайды.Осылайша,компания аса ірі көлемдегі шикізат қорына бақылау
орнатып, мұнай өндіру әдісін жетілдіруге және өндіріс көлемін, нарық
сұраныстарымен баланста ұстауға мүмкіндік алады. Стратегия нәтижесінде,
Рокфеллер империясындағы мұнай өндіру ісі жаңғыртылып, кірістер ұлғая
түседі.
Оныншы стратегия – әлемге,этникалық құндылықтарды қоса алғанда
жаһандық және тұтастық әдісімен жол табу. Рокфеллер өзінің бизнес
әлеміндегі әдеттерін жеке өмірінде де қолдана беретін. Дж.Рокфеллер заманы
Алтын ғасыр кезеңі болатын, мафиоздар үлкен қаражат жиып, асып – тасып
өмір кешетін. Ал, Рокфеллердің Нью-Йорктегі мен Понантикодағы жекеменшік
үйі сәнді болғанымен, өзге қатарластары секілді байлығын шашып,
мақтанушылыққа және әдепсіздікке бармайтын еді. Балаларының тәрбиесіне
тың көңіл бөлетін. Бәріне ортақ бір велосипед болатын, осы арқылы балаларын
бір-бірімен бөлісуге үйретеді. Рокфеллердің үлкен ұлы мектепке өзге
байлардың балалары секілді машинамен емес, жаяу барып, жаяу қайтатын. Және
қалта ақша алу үшін әкесінің қожалықтарының бірінде өзге жұмысшылар
секілді жұмыс жасап, солармен қатар айлық алатын. [5]
Жоғарыда аталған барлық стратегиялар, осыдан бірнеше мыңдаған жылдар
бұрын еврейлердің ойлап тапқан стратегияларымен тұспа –тұс сәйкес келеді
екен. Осы тәріздес білім ортасында Генри Киссинджерде тәрбиеленеді.
Иудаизмның барлық білім байлығы Генри Киссинджерге ең қуатты
стратегиялық аналитик болуға, батыс жобалаушыларының иудей –протестанттық
нұсқасында зиялы тұлғаға айналуына мүмкіндік берді.
1.2. Жаһандық элитадағы Г.Киссинджердің рөлі
ХХ ғасырдың бірнеше онжылдығында әлем құрылысы, стратегиялық аналитик,
дипломат әрі саясаткер Г. Киссинджердің қызметінің арқасында біршама
өзгеріске ұшырайды. Осы, әлем кескіндемесінің өзгерісіне – ядролық қаруды
тежеу доктринасы, Въетнамдағы соғыстың аяқталуы, АҚШ пен Қытай арасында
достық қарым –қатынас орнатылуы, КСРО және АҚШ арасындағы сауда және мәдени
қарым-қатынастың жақсартылуы кіреді. Панарин пікірінше, КСРО-ның құлауына
Ален Даллестен кейінгі Г.Киссинджер себепкер болады. (Панарин И. Мир после
кризиса. С.139). Панарин ой-пікірлеріне қарағанда, Америкадағы билеуші
элитасындағы Бжезинский бастаған глобалисттер мен мемлекетшілдер арасында
ішкі күрес нәтижесінде Г.Киссинджердің әлем және Ресей туралы көзқарасы
өзгерді.Киссинджералғашында мәселенің анық-қанығын білмей, глобалисттерді
жақтаған болатын.[6]
Вудро Вильсон президент кезіндегі полковник Э.Хауз, ағылшынның МИ-6
барлау қызметі үлгісінде АҚШ департаментінің тыңшылық қызметін
қалыптастырады. Осы департамент ішінен арнайы құпич Аналитикалық орталық
ұйымдастырылады. Аналитикалық орталық Англия банк қорынан қаржыландырылып,
Дөңгелек үстел қауымдастығына бағынышты болды.
Дәл осы Орталық біршама американ истеблишментінің қарсылығына
қарамастан, глобализм идеологиясын құрастырады. І –ші дүниежүзілік соғыстан
кейін Америка билеуші элитасының шартты түрде екіге бөлінуі басталады:
глобалисттер (интерұлтшылдар, троцкисттер) және мемлекетшілдер
(изоляционисттер, сталинисттер және ұлтшылдар). Осы Э.Хауздың Аналитикалық
орталығы арқылы, Халықаралық қатынастар бойынша кеңесу(CFR) тобы
қалыптасады. 1920 жылы құрылған Халықаралық істер бойынша Корольдік
Институт (КИМД), Аналитик орталықпен және осы тектес институттармен тығыз
байланыс орнатқан. Аталмыш институттар құзыреті Комитет -300 құпия
ұйымына берілген. Бұл ұйым мүшелері әлемдегі мемлекеттерді құпия түрде
басқаруға талпынады.
1922жылы КИМД Суссекс университетінде халықтың көңілінн өзге мәселеге
аудару мен жалған ақпарат тарату жұмысымен айналысып, Адам қатынастары
жөнінде Тависток институтының негізін қалайды. Комитет - 300 жоспарына:
әскери қақтығыстар, әлемдік жүйелердің тіке-тіресі, жер шарындағы халықтың
демографиясын реттеу секілді ірі көлемдегі стратегиялар кіреді. Соңғы
мақсаттарының бірі – Жаңа әлемдік тәртіп орнату болып табылады. Комитет
- 300 - құпия ұйымының негізін 1729 жылдары өмір сүрген Британдық Ост-Үнді
компаниясы қалайды.
Комитет - 300 мүшелерінің ішінде Г. Киссинджердің ықпалы әлі күнге
дейін зор. Қазірге дейін, сол құпия үкіметте стратегиялық аналитик және
кәсіби дипломат міндеттерін атқарады. Осыған байланысты, Г.Киссинджердің
әлемдік саясатта ақпараттық, экономикалық, қаржылық, саяси және ұйымдастыру
мүмкіндіктеріне ие.
Халықаралық қатынастар кескіндемесін өзгертетіндей Г.Киссинджер қандай
амал-тәсілдерді қолданды? Бұл жерде Г.Киссинджер дәстүрлі дипломатиядан
ерекшеленетін, өзі ойлап шығарған Челночная дипломатия-ны қолдануы еді.
Ендігі тұста, Панариннің ойын нақтылай түсер болсақ, Киссинджер 1991-
2001 жылдар аралығында глобалисттік идеологиядан бас тартып, мемлекетшілдер
қатарына қосылады. КСРО-ның құлдырауына бірден – бір себепкер Киссинджердің
бірталай пікірлерінің өзгеруі, әлемдік саясатта жиі кездесе бермейтін жайт.
1995 жылдан бастап, жер бетіндегі жағдайлардың өзгеруіне байланысты
көзқарастар екіге бөлінеді. Олар З.Бжезинский мен Г.Киссинджер
идеологияларына қатысты еді. АҚШ-тың жоғарғы элитасына терең ендірілген
З.Бжезинский британдық МИ-6 барлау қызметкері, сонымен қатар глобализм
идеясының басты идеологы. Бжезинский отбасы Польшаға XX басына қарай
енгізілген британдық барлаушысының үйінде дүниеге келеді. Осы Польшадан
тарихи глобалисттер қуатты орталық қалыптастырып, өзге әлеммен күресуге
арнайы адамдар даярлайтын еді. Бұл процесс соңғы 600 жыл бойы жүріп жатты.
З.Бжезинский мен Г.Киссинджер көзқарастарының айырмашылықтарын 1997-
1998жж. жарық көрген еңбектерінен- ақ анықтауға болады. Глобализмнің басты
идеологы З.Бжезинскийдің Ұлы шахмат тақтасы атты кітабында, Ресейді тағы
да бөлшектеудің қажеттілігін жазған болса,Г. Киссинджер Дипломатия
кітабында генералиссимус Сталиннің қызметін өте жоғары бағалайды. Осы
тұста, Киссинджердің тұлғасына қайта оралсақ.
1957 жылы Генри Киссинджердің Ядролық қару және сыртқы саясат
монографиясы дайындалды. Киссинджердің осы жұмысы АКШ пен шет елдерде
кеңінен таралады. Бұл жұмыстың негізгі деректері сол кезеңдегі суық соғыс
шығармашылығынан алынғанымен, олардан ерекшелене алды. Ол озінің осы
жұмысында КСРО-ның ядролық мүмкіншіліктерінің күннен күнге артып келе
жатқандығын ескерте отырып, Ален Даллестің ұстанған әскери-саяси
Бастырмалатқан жаза(массированное возмезмездие) атты стратегиясын қайта
қарастыру керек екендігін алға тартады. Жалпы айтқанда, Генри Киссинджер
осы тұста АКШ-тың сыртқы саяси бағытында жургізіліп келген аталмыш доктрина
орына оған баламалы Икемді әрекет ету(Гибкие реагирование) стратегиясын
ұсынады.
1960 жылы Икемди арекет ету стратегиясы арқылы, НАТО-ның ресми
доктринасы болып қалыптасады. Осы монография арқылы, Киссинджердің есімі
ғылыми және саяси ортада әйгілі бола бастайды.
Ядролық қару және сыртқы саясат кітабы, саясаттану бойынша берілетін
ең айтулы – Вудро Вильсон сыйлығымен марапатталады. 1957 жылы жаз айында
Киссинджер Гарвард университетіндегі окытушылық жұмысына қайта оралады.
1959 жылы доцент атағын, ал 1962 жылы профессор дәрежесін иемденеді. Осы
уақыттқа дейін ол тек профессор ретінде ғана емес, сонымен қатар саяси
қайраткер,әрі шебер дипломат ретінде даңқы арта бастайды. Ағайынды
Рокфеллерлер фондында Халықаралық мәселелер бойынша кеңесші және Арнайы
зерттеу бағдарламасының директоры ретінде жұмыс жасай журе, өзінің
байланыстарын нығайта түседі. Сонымен бірге, АКШ-тың президенттері
Д.Эйзенхауер, Дж.Кеннеди, Л.Джонсон оны кауіпсіздік мәселелері бойынша
эксперт ретінде үкімет жұмыстарына тартады. Осылайша, ол 1956-1960 жылдары
Біріккен Штаб бастықтар комитетінін кеңесшісі, 1961-1962 жылдары Ұлттық
Кауіпсіздік кеңесінде, ал 1965-1969 жылдары АКШ-тың Қаруландыру және
Қарусыздандыру бақылау агентігінде жұмыс атқара бастайды.
Генри Киссинджер АКШ тарихындағы Хаим Соломоннан кейінгі ең беделді
еврей саясаткерлерінің бірегейі еді.
Оқу уақытында Гарвардтың үлгілі студенті болып,көпшіліктің назарын
өзіне аударады. Бітіруші жас Киссинджер білім ордасында Халықаралық
семинар ұйымдастырады.Оған әлемнің болашақ лидерлерін шақырып отырды.
Семинардың мақсаты- әлемнің жас лидерлерін коммунизмге қарсы күресуге
шақыру және АҚШ-тың басқаруымен батыстық құндылықтар әсерін арттыру үшін
біріктірді. Киссинджер, осы семинарды 1951,1965,1967 жылдардың жаз
айларында өткізетін.Гарвард университетін аяқтаған соң, жоғарыда аталғандай
өзінің ықпалы арқылы байланыстарын нығайта түседі. Оның жас кезіндегі
тарихында ерекше көзге түсетіні- Нильсон Рокфеллер қамқорлығында болуы.
Киссинджер Нью-Йорк штатының губернаторы Нильсон Рокфеллердің
1960,1964,1968 жылдардағы президенттік сайлау науқанында оны қолдап,
кеңесшісі болады.Осы қызметі үшін кейініректе 50000 доллар ақша
береді.Тарихшылар Киссинджердің үшінші қамқоршысы ретінде, нақ осы
Н.Рокфеллерді атайды. Генри Киссинджердің өмір тарихына зер салар болсақ,
оның бірінші жебеушілер қатарына – дарынды Германия иммигранты Фриц Кремер,
екінші қамқоршысы – Гарвард профессоры Уильям Эллиот болады.
Генридің алғашқы ұстазы – Фриц Кремерді, тарихшылар Киссинджердің
Киссинджері деп атайды.1944 жылдары Генри мен Фриц неміс тілін жетік
меңгергендіктен, АҚШ-тың қарулы күштеріне аудармашы болып қызмет етеді.
Киссинджерге саяси философия мен тарих туралы алғашқылардың бірі болып
түсіндірген. Кремер 1970 жылдың ортасына дейін Киссинджердің досы әрі
ұстазы болады. Генри өзінің бір сөзінде, Фриц Кремердің өзінің тұлға
ретінде қалыптасуына өте үлкен ықпал еткендігін,оны өмірінің соңына дейін
ұмытпайтындығын жеткізген еді. Кремер мен Генридің осы қарым-қатынасы
Ричард Никсон президенттігі тұсында бұзылады.Генридің бәсеңдету саясатын
қабылдай алмайды. Осылайша,28 жыл бойы Генримен сөйлеспей, тек 2002 жылы
Кремердің сырқатына байланысты, оған қоңырау шалып, көңіл сұрасады.
Киссинджер секілді, Александр Хэйгте Фриц Кремерден тәлім алады.Ұлттық
қауіпсіздік кеңесшісі орнына тағайындалған уақытта Кремер оның орынбасары
ретінде Хэйгті ұсынады. Кейініректе Эллсберг, Хэйг және Киссинджер
Халықаралық істер жөнінен Корольдік Институтының жоспары бойынша, Никсонге
қарсы уотергейт жоспарын әзірлеп, жүзеге асырады.[7]
Екінші ұстазы – Уильям Янделл Эллиот Киссинджерге британдық
аристократия философиясын үйретіп, дүниеге көзқарасын түбегейлі өзгертеді.
Джон Коллеман өзінің Комитет - 300 кітабы бойынша Киссинджер әлемдегі
құпия қауымдастық мүшесі, Британия монархиясына қызмет ететін Американың
еврейі. 1962-1965 жылдары әйгілі саясаткер Киссинджердің сыртқы және
әскери саясат мәселелеріне байланысты көптеген мақалалары американдық және
өзге батыс еуропалық баспаханалардан таратылады.
1964 жылы Киссинджердің Эннмен құрған некесі бұзылады. Энн күйеуінің
іскерлік іс-сапарларының әсерінен жалғыздыққа шыдай алмай, ажырасады.
Біршама уақыт өткенде, екінше рет үйленеді.Оның жұбайы –Нильсон Рокфеллер
көмекшісі, политолог маманы Нэнси Меджинесс. Қазірге уақытқа дейін Нэнси
Генридің адал жары, әрі көптеген істерде ақылшысы.
1965 жылы Киссинджердің Тұрақсыз серіктестік- Атлантикалық одақты
қайта қарастыру(Беспокойное партнерство – пересмотр Атлантического союза)
атты кезекті кітабы жарық көрді. Кітапта НАТО шеңберінде батыс еуропалық
елдердің үлес салмағы артып келе жатқандығын алға тартып,американдықтардың
осыны ескеруін түсіндіреді.
Сонымен осы тарауды Генри Киссинджер кім деген сұраққа жауап бере
отырып қорытындылайын. Оның билік жолындағы мансабының шарықтауы Р.Никсон
президенттігі кезінде басталады. Уотергейт шуынан кейінде, билік басында
қалғандардың бірегейі. Яғни Никсон мен Дж.Форд президенттері тұсында жоғары
лауазымды қызметтер атқарады.Алайда, 1977жылы мемлекеттік қызметінен
кетіп,Джорджтаун университетіндегі халықаралық қатынастар институтында
дәріс береді.Сонымен бірге, ірі саясаткерлер мен бизнесмендерге саяси ақыл
кеңестер беретін фирманың негізін қалайды. Қазіргі уақытқа дейін, өзінің
өмір тарихындағы мол тәжірибесін бірнеше кітаптарға баяндап жазады.
Солардың бірі – Ақ үйдегі жылдар атты еңбегі бестселлер болады. [8]
Қазіргі таңда әлемнің көптеген лидерлері Киссинджерден кеңес алады. Және
үлкен құрметпен өз елдерінде күтеді.Осыған қарап, Киссинджердің қолында
заңды билік күші болмаса да, оның мәртебесі мен аналитикалық ой-пікірі
қазірге дейін сұранысқа ие екенін көруге болады.
ІІ - ТАРАУ: ҚЫРҒИ – ҚАБАҚ СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ Г.КИССИНДЖЕРДІҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІ
1. Въетнамдағы соғыстың аяқталуы
Корея, Вьетнам, Ауғанстандағы соғыстардың астарында мұнай мәселесі
болмады. Ұлы державалар соғысты жергілікті лидерлер мен тайпалардың қолымен
жүргізді. Бірақ XX ғасырдың 70-жылдары мұнай экспорттаушы мемлекеттер
басшылары қолдарында аса құнды ресурстың бар екенін түсіне бастады.
Нәтижесінде 70-жылдардың ортасында мұнай бағасы көкке самғап, энергетикалық
дағдарысты тудырды. Үшінші қатардағы мемлекеттерді эксплуатациялау бұдан
былай тек күш арқылы жүретіні анық көріне бастады. Вьетнамның Ішкі істеріне
АҚШ-тың араласуы 1945-1954 жылдардағы Вьетнам халқының қарсыласу соғыстары
кезінде ақ басталған болатын. Вьетнам тәуелсіздігі, дербестігі, жерінің бір
тұтастығы халықаралық ауқымда танылғандығын паш еткен Женева келісімдерінің
Вьетнам жөніндегі негізгі қағидаларын бұзып, Оңтүстік Азия елдеріне
өктемдік ету ниетін жүзеге асыруды көздеген АҚШ 1955 жылдың қантарынан
бастап Сайгон үкіметіне тікелей соғыс көмегін көрсетіп, Оңтүстік Вьетнамға
соғыс базаларын сала бастады. Оңтүстік Вьетнамдағы азаттық қозғалысын жаншу
үшін және Вьетнамды мәңгі-бақи жікке бөлу мақсатымен АҚШ ерекше соғыс
жоспарларын оның ішінде Оңтүстік Вьетнамды 18 айдың ішінде тыныштандыруды
көздеген Стейли-Тейлор жоспарын жасады. [9]
1964 жылдың орта шеңінде Оңтүстік Вьетнам жерінде 25 мыңдай американ
әскері болды, ал сайгон армиясы 350 мың адамға жетті. Алайда американдық
ерекше соғыс саясаты іске аспады. Американ қару жарағымен қарулаңған
американ соғыс ақылгөйлер басқарған сайгон армиясы патриоттық күштердің
соққысына төтеп бере алмады. Оңтүстік Вьетнамды өзінің бақылауында ұстауға
тырысқан Американ билеуші топтары дербес социалистік мемлекет Вьетнам
Демократиялық Республикасына қарсы соғыс қимылына көше бастады. 1964 жылы
тамыз айында АҚШ флотымен авиациясы соғыс жарияламастан Вьетнам
Демократиялық Республикасы жағалауындағы бірқатар әскери объектілер мен
елді мекендерді бомбалап, оқ жаудырды. Тамыздың 6-7-нде АҚШ конгресі
президент Л.Джонсонға АҚШ қарулы күштерін Оңтүстік, Шығыс Азияда
пайдалануға ерик берді. Совет Одағы және басқа социалисттік елдер американ
соғыс құмарларын Вьетнам Демократиялық Республикасындағы ыланың батыл
айтпады, дүние жүзі жұртшылығы мұны АҚШ агрессиясының содырлы сойқаны деп
бағалады. Империалисттердің жетекші соғыс – саяси тобы – НАТО мүшелері
Оңтүстік-Шығыс Азиядағы соғыс шиеленісін ұлғайтуға ұстамдылық көзқарас
білдірді. АҚШ өзінің одақтасарынан да Вьетнамдағы әрекеті жөнінде бір
ауызды қолдау таппады. Франция мен Пәкістан АҚШ агрессиясын
қолдамады. Оңтүстік Вьетнамдағы американ агрессиясына Латин Америкасы
мемлекеттерін тартудың да сәті түспеді. Бұл әрекетті бейтарап мемлекеттер
де құп алмады. БҰҰ Бас Ассамблеясының 20-сессиясында Азия, Африка, Латин
Америкасы көптеген елдердің өкілдері Вьетнамдағы соғысты тоқтатуды талап
етті.
1968 ж. қаңтарда Кхенсань алқабында ұзаққа созылған ұрыстар басталды.
Американдардың аса ірі базаларына сонда-ақ соққы берілді. 1968 ж. қаңтардың
29-ынан 30-ына қараған түнде халық азаттық қарулы күштері халықтың жаппай
қолдауымен Оңтүстік Вьетнамның барлық жеріндегі американ әскерлеріне
тұтқиылдан шабуыл бастады. Бір мезгілде Сайгон, Хюэ, Дананг, Нячанг,
Куинен, Далат сияқты аса маңызды қалаларға шабуыл жасалды. АҚШ-тың барлық
аса маңызды авиабазалары шабуылға ұшырады. Сайгон іс жүзінде патриоттық
күштердің қоршауында қалды. 1967 ж. маусымда Вьетнам жөнінде Бүкіл дүние
жүзілік конференция болып өтті. 1967 ж. қазанда Стокгольмде құрылған
халықаралық үйлестіру комитетінің шақыруы бойынша бейбітшілік жолындағы,
АҚШ-тың Вьетнамдағы соғысына қарсы бірыңғай халықаралық қимыл күні
өткізілді. 1967 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 22-сессиясында 44 мемлекет
өкілі АҚШ-ты ВДР-ды бомбалауды тоқтауға шақырды.
1960-жылдардың ортасы мен 1970-жылдардың басында Г. Киссинджер АҚШ-тың
Вьетнамдағы елшілігінің кеңесшісі, өкілі, Президенттің ұлттық қауіпсіздік
мәселелері жөніндегі көмекшісі қызметтерін атқарады. АҚШ-тың сыртқы
саясаттағы қызметіне талдау жасаған АҚШ-тың Вьетнамнан кетуін қаламайды,
бірақ ендігі жерде бұлай болудың мүмкін еместігін де жақсы түсінеді.
Сондықтан да Вьетнамдағы соғысты тоқтатумен бірге АҚШ беделінің де түспеу
жолдарын іздейді.
1970 жылы Парижде АҚШ президентінің тапсырмасымен Вьетнамдағы соғысты
тоқтату мәселесі бойынша Вьетнам өкілдерімен астыртын келіссөз жүргізеді.
Осы келіссөздердің арқасында Вьетнамдағы соғыс тоқтатылады, АҚШ-тың да
беделі артады. Киссинджерге 1973 жылғы Нобель сыйлығының берілуі де осы
саясаттың нәтижесі болатын. Бейбітшілік сыйлығының АҚШ өкіліне берілуі бұл
соғыстағы АҚШ-тың беделін, өз әскерін Вьетнамнан алып кетуге мәжбүр болған
алып елдің абыройын көп түсіре қоймады. Кейбіреулер Киссинджерге Нобель
сыйлығы АҚШ беделін түсірмеу үшін алып берілді деген жорамал да таратты.
Сондықтан да 1973 жылғы Нобель сыйлығының Киссинджерге берілуіне наразылық
білдіргендер де аз болмады. Тіпті Нобель сыйлығын беру жөніндегі комитеттің
екі мүшесі өз еріктерімен қызметінен де кетеді. Бұл сыйлықты тапсыру
рәсіміне Киссинджер бармайды. Сыйлықты алуға барған АҚШ елшісіне Ослода
қарсылық шеруі өтеді. Бірақ қалай болғанда да Киссинджердің жүргізген
келіссөздері мен дипломатиялық қарым-қабілетінің арқасында Вьетнамдағы
соғыс тоқтатылған еді Вьетнам соғысы он төрт жылға созылды (1961-1975
жылдары). [10]Соғыс АҚШ пен Вьетнам арасында болды. Құрама штаттары үшін
бұл соғыс тарихтағы қара дақ болса, ал Вьетнамда трагедиялық оқиға мен
ерлік болып саналады. Бір жақ Вьетнамның тәуелсіздігі үшін күрессе, екінші
жақ оның бірігуі үшін соғысты. Ақыры соғыс екі ел арасында болған өзара
тиімді келісіммен аяқталды.
1973 ж. 27 қаңтарда Парижде Вьетнамдағы соғысты тоқтату және
бейбітшілікті қалпына келтіру туралы келісімге қол қойылды. Мұның өзі –
қаһарман вьетнам халқының американ империалистері мен оның сыбайластарына
қарсы соғыстағы тамаша жеңісі, жер жүзіндегі прогресшіл, бейбітшіл күштер
бірлігінің жеңісі болды. Осы Въетнам соғысының аяқталуына Генри
Киссинджердің қосқан үлесі зор. Оны тарихшылар, бір жағынан сынға алғанымен
де, Киссинджердің бұл орйдағы рөлі айтарлықтай кездеседі.
АҚШ-қа бұл соғыс нағыз масқараға айналды. Соғысқа қарсы
демонстрациялар елді дүр сілкіндірді. Жастар мағынасыз соғысқа қарсы шықты.
1975 жылы АҚШ өз миссиясын орындағанын жариялап, контингенттен әскерін
эвакуациялады. Соғыс америка қоғамын дүр сілкіндірді және ірі реформаларға
алып келді. Соғыстан кейінгі дағдарыс 10 жылға созылды. Бұның бәрі немен
аяқталары қиынға соғар еді, егер ауған дағдарыс болмаса.
2. Таяу Шығыс мәселесін реттеу
АҚШ дипломаттары үшін нағыз сынақ – 1973 жылдағы Таяу Шығыстағы
дағдарыс болды. 1973 жылдың 25 қырқүйегінде, Сот күні соғысы басталмастан
2 апта бұрын, Г.Киссинджер АҚШ-тың мемлекеттік хатшы лауазымына
тағайындалған болатын. 1973жылы Египет басшылығымен бірегей араб фронты
қалыптасып, кезекті Израильмен соғыс басталып кетеді.
Таяу Шығыс мәселесі сол аймақта екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
пайда болған және бүгінгі күнге дейін шешімін таба алмай келе жатқан ең
шиеленіскен мәселелердің бірі болып табылады. Сонықтан да болар, қазіргі
кезде Таяу Шығыс дегенде, өкінішке орай ең алдымен араб-израиль конфликтісі
еске түседі. Ол тіпті сол аймақтың ерекшелігі болып, “ондағы оқиғалар
басқаша емес, осылайша дамуы керек” деген жалған ой қалыптастырды. Таяу
Шығыс мәселесі, Палестинаның 5 млн. араб халқы туралы сөз қозғағанда, оны
тек қасірет деп қана анықтауға болады. Көптеген жылдар бойы жалғасып келе
жатқан және жыл сайын тереңдей беретін бұл проблема қашан шешілетіні
белгісіз. Палестина арабтарының бір емес ұрпағы осы қасіретті көріп өскен,
өзінің туған елінде бейбіт қатар өмір сүре алмаған, тіпті қасиетті жер
болып табылатын мәңгілік Иерусалим қаласын да көрмегендер қаншама.
Барлығына себепші-сионистер, олардың саясаты және олардың қолдаушылары деп
айтсақ қателеспейтін шығармыз.[11]
Президент Никсонның бұл баяндамасының негізгі желісі қоршаған ортаға
максималды түрде бейімделу үшін стандартты емес мінез-құлық сияқты ойлау
жүйесінің ерекшелігі негізінде Г.Киссинджердің стратегиялық сараптамасына
шақ келеді. Икемділікке қарсы үйлескен еврейлік бұл ойлау жүйесі
Г.Киссинджердің қызметінде үстемдік алады, ол Зогарда тіркелген тірі
Тораның ішкі болмысын көрсетеді. Екі жакты беталысты үндестіретін және
олардан басқа да жаңа нарселер шығаратын Орталық Тіректің бейнесі – бұл
болмыстың иудаизмнің негізгі тұжырымдамасы ретінде көрсетіледі. Бұл орайда
тәжірибеде тиімді нәтижелер беретін үйлесімділік пен Алтын Ортаға
талпынатын сөзсіз аман қалуды көздейтін Тораның жасампаз рухының бейнесі.
Г. Киссинджердің бұл талпынысы Американың болашағын сапалы жаңа деңгейде
қамтамасыз ету үшін Америка мен Кеңестер Одағын конвергенциясын іс-
тәжірибеде іске асыруда байқалды. Басқаша айтқанда, алдымызда әлемдік
жетекші діндерде, соның ішінде өмірдің философиялық жетекшісіне айналған
иудаизмде де тіркелген тұрпайы бинарлы диалектика емес, тернарлы үштік
диалектика тұр.
Дегенмен, Г.Киссинджердің (және Р.Никсонның) тәсілі тәжірибеде іске
аспады және Батыстың болуының өзі сұрақ астында тұрғанда, Америка мен
Батыстың болашағында жаһандық қаржы-экономикалық дағдарысқа әкеліп
соқтырды. Бұл жөнінде америкалық экономист Мойо Дамбисаның Батыс қалай
өлді. 50 жылда көрегендіктің болмауы және алдағы қатал таңдау атты
бестселлер масаттанған батыс элитасына дабыл болды – онда Батыстың соңғы
елу жылда әлемдегі экономикалық үстемдігін тұрақты жоғалтқандығы қызыл
жіптей ойдан өтеді. Бәріне кінәлі Батыс, - деп жазады М.Дамбиса. Мысалы,
кітаптың өзінде атап көрсетілгендей, соңғы елу жылда американдық мемлекет,
жеке кәсіпорындар және басқа да бөлек азаматтар апатты шешім қабылдаған.
Бір көргенде сол кезеңде сыйға тартқандай болғанымен, ұзақ және сенімді
экономика жұмысының негізіне балта шапты.
Көптеген ғасырлар бойы АҚШ-тың әртүрлі басшылығында, оң жақ болсын,
сол жақ болсын, мемлекеттік саясатта капиталды өз маңызында жаратпады.
Кіріске қарамастан бәріне қол жетімді тұрғын үйді қолдай отырып, болашағы
тұрақты емес зейнетақы саясатын жүргізе отырып, әлемдік ғылыми ізденістер
мен зерттемелердің құнын түсіріп, өз шығынын өтемей, қымбат сатып ал,
арзан сат жүйесі бойынша барлық салаларға көмек үшін демеуқаржы таратуда.
Батыстық кәсіпорындар зауыттарды кедей дамушы елдерде салды, дегенмен
пайда, соның ішінде кіріс тек бірнеше акционерлердің капиталына жинақталды.
Алты күндік соғыс нәтижесі Таяу Шығыс еліне тұрақтылық әкелмеді. Және
1973 жылы араб- израиль соғысына әкеліп соқты. Соғыстың кезінде Киссинджер
БҰҰ-ның бітім туралы резолюцияны ұстап, кешіктірді.
Израильдіктер тағыда қосымша қару-жарақты жеткізуге өтінді, алайда
еврей елі жеткілікті түрде құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілгендіктен
Киссинджер бұл талаптарға келіспеді.Сонда да еврей еліне әуе көпірі арқылы
қосымша қару-жарақтар алды.
Израильге американдық қару жеткізуінің жолдарының бірі Синай арқылы
болды, себебі ОПЕК ұйымының энергетикалық эмбаргосы бар еді. Жанармай
бекеттерінде ұзақ кезектермен және америка экономикасы үшін басқада
жағымсыз зардап келтіретін, бұл саясат мұнай дағдарысына ұшырады.
АҚШ-тың аталмыш соғысқа жұмсаған шығындары қомақты болды. АҚШ-тың
тікелей шығындары 3 млрд долларды құраса, жанама түрдегі шығындары 10-15
млрд долларды құрады. Бұл соғыс Америкадағы жұмыссыздық пен экономиканың
құлдырауына алып келді. АҚШ-тың Израильге бұлтартпас демеуі Таяу Шығыстағы
аймақтың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына жауап бере алмады, керісінше араб
елдерінің Кеңес Одағына жақындай түсті. 1973 жылдан кейін АҚШ Кеңес
Одағынығ аталмыш региондағы қатысуын азайтып, жалғыз ықпал етуші гегомон
болуды қалады.
3. 1970ж КСРО-АҚШ-ҚХР қарым – қатынастары
КСРО, АҚШ, ҚХР қарым-қатынастарын қарастырмастан бұрын, осы тұста
Г.Киссиндердің ұсынған бірнеше стратегиялық тұжырымдамаларын қарап
шығайық.
Бірінші концепция – ядролық соғысының жаңа стратегиясына қатысты. Жас
Г.Киссинджер стратегиялық аналитик ретінде АҚШ-тың сыртқы саясатына ядролық
тежеу стратегиясының маңыздылығына арналған іргелі зерттеу дайындағаны
айқын.
1957жылы Бастырмалатқан жаза атты әскери – саяси доктринасынан бас
тартып және ядролық қаруын шектеулі қолдануын шектеулі қолдануын тым
икемді стратегиясына өтуге ұсынылған, Ядролық қару және сыртқы саясат
ғылыми монографиясын жазып шығарады. Оның бастамалары Батыс элитасы
тарапынан мойындалып, Икемді елеу стратегиясы атына ие болып, 1960 жылы
НАТО доктринасының ресми мәртебесі берілді.
Екінші концепция- Вашингтон-Пекин-Мәскеу дипломатиялық үшбұрыш орнатумен
байланысты. АҚШ және Кеңес Одағы алып елдер арасында суық соғыс
жағдайында адамзаттың аман қалуы Г.Киссинджердің Ядролық қару және сыртқы
саясат атты іргелі еңбегінің маңызы зор. Оған дейін Американың билеуші
элитасы Қытай мемлекетін ең қауіпті жау ретінде қараған, алайда бұрынғы
жылдардағыдай революциялық коммунизмның жаңа орталығымен, жоятын жұқпа
ордасы Ресей болған. Қытайдың ұлтшылдық тенденциялары күшейіп, ал
коммунистік қондырғылары екінші жылжытып, бейбіт өмір сүруге ұмтылуына
қарамастан, Американның Қытайға сол көзқарасын өзгерткен жоқ.
Бұл оптимальды саяси шешім Г.Киссенджердің мынадай еврейлік сана
сезімді құруға негізделген, ол қоғам мен адамдарды (Қытай мен СССР
лидерлері) тікелей емес, жанама түрде басқару. Р.Никсон кезіндегі
Американың ішкі саясатына деген мұндай әрекет Американың бірінші орынға
өзінің ұлттық мүдделерін қойып отырғанын көрсетті. 1970 жылы 18 ақпанда
болған президенттің жыл сайынғы ішкі саясат сұрақтарына байланысты
баяндамасында басты назар Американың ұлттық мүдделерінде болды: Бірінші
кезекте біздің мақсатымыз ішкі саясаттың көмегімен ұзақ уақыттық жоспарда
қызығушылықтарымызды нығайту болып саналады.Бұл саясат біздің және
басқалардың қызығушылықтарын шынайы бағалауға негізделген сайын,біздің
әлемде атқаратын рөліміз эффективті болары хақ.Біздің қызығушылықтарымыз
біздің міндеттемелерімізді анықтап отыруы қажет, керісінше емес.[12]
Г.Киссенджердің челночты дипломатиясының арқасында үш жақты
дипломатиялық дәуірдің тууына негізделген, Америка мен Қытайдың қарым
қатынасы қалпына келді.
Ойын тепе теңдік деп аталды -деп Киссенджер айтты.Біз Қытайдың
Кеңес Одағына бағытталған провакациялық конфронтациясына қосылуға
ұмтылмадық.Бірақ біз Мәскеудің геополитикалық амбицияларын тоқтатуға деген
қажеттілігіне келістік.Вашингтонның Мәскеу мен Пекинмен идеологиялық
диспутқа түсуге ешқандай себебі жоқ еді.Осы айқаста ол өзінің міндетін
қатар өмір сүру деп ұқты,яғни Қытайға қарсы Кеңес Одағының агрессиясын
жою боп саналды.Олай болмаған жағдайда барлық совет әскер машиналары
Батысқа қарай бағытталар еді,сонымен қоса Америка Қытайға Совет Одағымен
жасырын келісімнің болмағанына сендіру қажет еді.Мао былайша қысқаша
баяндады:Америка Мәскеуге дейін табу мүмкіндігінде Қытайдың иығында
отырмауы қажет. Қытайдың жетекшілігімен болған Р.Никсон мен Г.Киссенджердің
келіссөзінде әлем өзгерді,нәтижесінде басымдылыққа Р.Рейганмен
Дж.Бушстаршый ие болды.
Үшінші концепция – Кеңес Өкіметімен әлеуметтік экономикалық
қалыпты,ішкі саясатында өзгерістер болған жағдайда сақтау концепциясы
болады.Р.Никсон президенттігі кезінде америкалық басқарушы элитаны,
әсіресе СМО, бұл ұйым кейін келе 1947 жылы Батыстың әлеуметтік системаға
қарсы дайындықтың жасырын стратегиялық орталығы болды,осы жерде екі
тенденцияның айқасы болып жатты:америкосоветтік саясатқа моральдық
идеологиялық және геосаясаттық тұрғыдан қарастыру болды.
Бірінші тенденцияны жақтайтындар Кеңес Өкіметінің саяси ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz