Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсету

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды ұйымдастыру мақсаты және

құрылымы6

1. 2 Туристік қызмет көрсетудің экономикалық ерекшеліктері . . . 15

1. 3 Туристік-рекреациялық ресурстар ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың

даму факторы ретінде. . 21

2 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетудіҢ ЖАҒДАЙЫЛАРЫ

2. 1 Ереше қорғалатын табиғи аймақтарда экотуризмдегі қызметтің дамуындағы

саясатты қарастыру. . 27

2. 2 Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қоғалатын аймақтарда

табиғи-тарихи туристік нысандар . . . 34

3 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді дамыту мәселелері

3. 1 Ерекше қорғалатын аймақтарда экотуризмді реттеуді жетілдіру жолдары . . . 45

3. 2 Ақсу-Жабағылы қорығында экологиялық туризмде қызмет көрсетуді

дамыту бағыттары50

3. 2 Ерекше қорғалатын аймақтарда туристік қызметті жүзеге асыру шараларын

жетілдіру. . . 57

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 62

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 64

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Республикадағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды нарық жағдайында басқару, дамыту және туристік-рекреациялық әлуетін ұтымды пайдалану "Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту Тұжырымдамасы", "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы", "Туристік қызметтер туралы" Заңдарды жүзеге асырумен тікелей байланысты [1] . Бірақ, республикадағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар халықаралық деңгейден қалып отыр. Бұл осы салаға инвестицияларды тартуға мүмкіндіктің жоқтығымен, жоғарғы білікті мамандардың болмауымен, бәсекеге кабілеттілігін арттыруда экологиялық, құқықтық-ұйымдастырушылық және инновациялық негіздерінің әлсіз дамығандығымен түсіндіріледі.

Қазақстан Республикасында экологиялық туризмдi дамыту қажеттiлiгi тек экономикалық фактормен - жаңа жұмыс орындарын ашу, шалғай өңiрлердегi жергiлiктi қоғамдастықтарды дамытумен ғана емес, сонымен бiрге әлеуметтiк тапсырыспен - халықтың денсаулық және бос уақытын пайдалану проблемасына тұтастай әрi жүйелi түрде мән берумен де түсiндiрiледi. Дүниежүзiлiк туристiк ұйым сарапшыларының деректерi бойынша соңғы он жылда экологиялық туризм неғұрлым танымал және кез келген мемлекеттiң тұрақты даму құралы болып табылады. Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Туристiк әлеуеттi зерттеу қорытындылары көрсеткендей, Қазақстанның экологиялық туризмдi дамыту үшiн үлкен мүмкiндiктерi бар. Оның негiзiн Еуразия орталығындағы бiрегей табиғи жағдайлар мен ландшафттар, көптеген табиғи, тарихи ескерткiштер құрайды. Тұтастай алғанда, Қазақстандағы экологиялық туризмнiң жағдайы тұрақталып келедi. Міне, осындай ерекшеліктер зерттеу жұмысының өзектілігін көрсетеді.

Берілген басылым Қазақстанда экотуризмді ілгері өрлету саясатының қалыптастыруына жəне əзірлеуіне қатысатын мемлекеттік органдардың қызметкерлеріне, ЕҚТА басшылары мен мамандарына, республикада экотуризмді дамытуға қызығушылық білдірген ҮЕҰ мен туристік ұйымдарына арналған.

Қазақстанда экотуризмді ілгері өрлету саясатының қалыптастыруына жəне əзірлеуіне қатысатын мемлекеттік органдардың қызметкерлеріне, ЕҚТА басшылары мен мамандарына, республикада экотуризмді дамытуға қызығушылық білдірген ҮЕҰ мен туристік ұйымдарына арналған. Авторлар дайындалған жетекшілік қатысты бағдарламалар мен жоспарларды əзірлеу жəне берілген бағытта ЕҚТА мен туроператорлардың жұмысын тиімді ұйымдастыру үшін жақсы сүйеніш болатынына, сонымен қатар туризм саласындағы мамандарды ЕҚТА-да тұрақты туризмді ұйымдастырудың негізгі аспектілері бойынша оқытуға көмектесетініне үміт етеді. Қазақстан жері алуан түрлі табиғат ландшафттарына бай ел. Мұнда, Еуропадағыдай альпілік далалар, Африканың әнші құмдары, Оңтүстік Американың терең шатқалдары, Солтүстік Американың жабайы далалары бар. Еліміздің солтүстік батысын Каспий маңы ойпаты, солтүстік және солтүстік шығыс аудандарын жазықтар, батыс жағын меридиан бағыты бойынша орналасқан Торғай платосы, бүкіл орталық жағын Сарыарқа ал оңтүстігін ғажайып таулар алып жатыр. Еліміздің экологиялық туризмнің дамуына біздің табиғат ландшафттары, ерекше қорғалатын территориялар үлкен орын алады.

Туризм, рекреация және қорғалатын аумақтарды қорғаумен байланысты экономикалық және экологиялық мәселелер келесі шетелдік ғалымдардың еңбектерінде зерттелген: Л. С. Белоусова, В. В. Дежкин, А. М. Краснитский, М. С. Нудельман, Ф. Р. Штильмарк, Л. К. Шапошников, Л. Н. Юданова. Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесінде туризм мен рекреацияны дамыту, әрі жетілдіру мәселелерін қарастырған ғалым-зерттеушілер: Ғ. М. Дүйсен, С. Р. Ердаулетов, А. Ф. Ковшарь, И. Х. Мирхашимов, Ю. М. Попов, С. А. Шабельникова және т. б.

Сондықтан, ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристік қызметті әлеуметтік-экологиялық-экономикалық тиімділігімен байланысты мәселелердің күрделілігі мен көпжақтылығы, оның теориялық және тәжірибелік жағынан зерттелмеуі дипломдық жұмыс тақырыбының таңдалуына себепші болды.

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетуге болатындығын көрсету. Ол үшін төмендегі міндеттер қойылды:

- туристік қызмет көрсетудің экономикалық ерекшеліктерін сипаттау; ;

- ереше қорғалатын табиғи аймақтарда экотуризмдегі қызметтің дамуындағы саясатты қарастыру;

- Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қоғалатын аймақтарда табиғи-тарихи туристік нысандар сипаттау;

- ерекше қорғалатын аймақтарда экотуризмді реттеуді жетілдіру жолдарын ұсыну;

- Ақсу-Жабағылы қорығында экологиялық туризмде қызмет көрсетуді дамыту бағыттарын қарастыру;

- ерекше қорғалатын аймақтарда туристік қызметті жүзеге асыру шараларын жетілдіру ұсыну.

Зерттеу нысаны е рекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді жетілдіру болып табылады.

Дипломдық зерттеуде нормативтік және заңшығарушылық құжаттар, мақалалар, кітапхана құжаттары қолданылады. Соңында келтірілген қосымшалар зерттеу жұмысының барысын көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттерден тұрады.

1 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды ұйымдастыру мақсаты және құрылымы

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру мен басқару, дамыту мәселелері Қазақстан Республикасы экономикалық саясатының негізгі міндеттері болып саналады. Соңғы жылдары қабылданған бағдарламалар, тың тұжырымдар мен заңдық-құқықтық актілер - міне осының айғағы. Осы жағдайда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды (ЕҚТА) табиғатты қорғау, сақтау саласының басым бөлігі ретінде қарастырып, оны түтастай дамыту міндетін орындау тек табиғат қорғау мамандарының ғана емес, қоғамда өмір сүретін әрбір адамның міндеті, әрі мемлекеттің әлеуметтік-экологиялық-экономикалық болашағын айқындайтын негізгі, нақты факторларының бірі деп ескереміз.

ЕҚТА-дың элеуметтік-экономикалық тұрғыдан теориялық базалары мен эдістері отандық және шетелдік зерттеушілер мен табиғат танушылардың еңбектерінде жеке-дара қарастырылмаған. Сондықтан да, нарықтық экономика жағдайында аталмыш саланы әлеуметтік-экономикалық қырынан қарастыру ғылыми-теориялық негіздерін ашып, мәні мен құрылымын, бағыттары мен тиімділігін зерттеп, зерделеу қай жағынан болмасын қажет.

Соңғы жылдары табиғат өңдеуші салалардың табиғат кешендеріне көлемді ықпал етуі табиғаттың қайта қалпына келу үрдісін нашарлатуда. Сондықтан болар, ғылым мен техника қарыштап, кеңінен дамыған заманда табиғи тепе-теңдікті, биоалуандылықты сақтау, ауа, су, жер ресурстарын қорғау т. с. с, табиғатпен тікелей байланысты мәселелер өзекті болуда. Мұндай мәселені түбегейлі шешудің бір жолы - ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру болып табылады.

XX ғасырдың аяғында табиғи ортаға теріс ықпалдардың артуына байланысты, мамандар биосфераны тұрақтандырудың негізгі факторы болып саналатын жер бетіндегі тірі әлемді толығымен сақтауға назар аудара бастады. Оны сақтау үшін, ЕҚТА-дың тұжырымдамасы немесе "ЭКОНЕТ-экологиялық тораптар жобасы" жасалды, онда қоршаған ортаның жагдайын тұрақтандыру үшін, экологиялық қауымдастықты сақтау көзделінді [2] . Экологиялық тораптарды қалыптастыру және сақтау арнайы нормативтік-қүқықтық және т. б. шараларды талап етеді. Дегенмен экологиялық тораптарды қалыптастыруда келесідей мәселелер тұр:

• қорғалатын аумақтар елдің аз бөлігінде ғана орналасқан;

• экономикалық жағдайлардың күрделенуімен байланысты табиғат қорғау заңдарының толық орындалмауы;

• табиғат қорғау шараларын қаржыландырудың жеткіліксіздігі;

- ЕҚТА жүйесін басқарудағы ведомства аралық мәселелер.

Табиғи қауымдастықтың қайта қалпына келу қабілеттілігі қоғамның тұрақты дамуы мен жаңартылған табиғи ресурстарды тұрақты пайдалануға мүмкіндік береді. Дегенмен, табиғи қауымдастықтың қайта қалпына келу қабілеттілігі шектеулі. Сондықтан табиғатты қорғауды дамыту үшін, табиғатқа келетін жүктеменің сандық және сапалық деңгейі сәйкес болуы керек және табиғи қауымдастық жерлері тозаңдануға ұшырамас үшін олар экологиялық бір-бірімен тығыз байланыста болуы шарт. Яғни, әрбір биоаймақта табиғи қауымдастықты бір-бірімен үзіліссіз байланыстыратын - "экологиялық торап -табиғи каркас" толығымен қалыптасуы керек. Биоаймақта табиғи каркасты сақтаудың тиімді әдісі "поляризацияланған ландшафт" деп аталады [3], ол ландшафттағы табиғи және антропогенді элементтердің кеңістікте бөліну заңдылығын қарастырады. Осы әдіс арқылы табиғатты тұрақтандыруға толығымен мүмкіндік бар.

Әрбір биоаймақ шегінде орналасқан аумақтар табиғи ландшафттың алуандығын ескеретін үлгі негізінде есептелінеді. Табиғи қауымдастықтың сапалылығын толық бағалау үшін, "әртүрлі сирек түрлердің критерийлері" қолданылады.

Экологиялық тораптардың параметрлерін анықтауда тек қана әдістер мен тәсілдерді ғана емес, аймақтың физико-географиялық ерекшеліктері мен оның табиғатына антропогенді әсерлер алдын-ала ескеріледі. Яғни, экологиялық торапты ұйымдастыруда аумақты аудандастыру мәселесі алға тартылады. Орыстың табиғаттанушы ғалымы Н. С. Соболев биологиялық аудандастырудың мүмкін кестесін жасаған болатын [4] . Мұнда биоаймақ табиғи каркасты сақтау үшін, 6 категорияға бөлінеді. Одан кейін әрбір биоаймақта антропогенді әсерлердің индекстері есептелінеді (табиғи қауымдастық сақталынған жер көлеміне түрғын санының қатынасы негізінде индекс анықталады) . Бұл көрсеткіштер сыртқы ортаға табиғи қауымдастықтың тұрақтылығы индексімен салыстыра отырып, антропогенді әсерлер нәтижесінде табиғи қауымдастықтың жойылуының картасы жасалынады. Осы карта бойынша жұмыс жасаған ғалымдар келесідей қорытындылайды: Еуропаның оңтүстік-шығысында, Кавказ маңы мен Қазақстанда, Каспий аймағында және Орталық Азияда, Орталық-Қара теңіз аудандарында, Оралда экологиялық жағдай күрделі, әрі антропогенді әсерлердің нәтижесінде табиғи ортадағы биоалуандылықтың жойылуы қаупі бар. Сондықтан ЕҚТА-ды бір-бірімен байланыстыратын экологиялық тораптарды құру осындай мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

Отандық тэжірибеде ЕҚТА-тар түсінігі, құрылымы, мақсаты, басқарудың әртүрлі тәсілдері мен белгілері, қорғау режимі бойынша ерекшеленеді. Қандай аумақ қорғауға алыну керек, ол қандай климаттық-зоналарда орналасу керек секілді ЕҚТА-ды орналастыру мен экологиялық сараптау жөніндегі мәселелер көптеген отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде жарияланған болатын, бірақ осы кезге дейін үйлесімді теория әлі де қалыптаса қоймады.

Шетелдік тәжірибелерде [6] ЕҚТА-ға қажетті жер бөліктерін таңдаудың негізгі үш әдісі бар:

1) суды, топырақ қабатын және басқа да табиғи ресурстарды қорғауға
қажетті жерлерді таңдау;

2. тірі-генетикалық ресурстардың қысқаруына байланысты әртүрлі қаумалдар мен резерваттарды ұйымдастыру мүмкіндігі;
3. жабайы табиғаттың эстетикалық бағалылығы мен оны өз қалпында сақтауға қажетті жерлер.

Міне, осындай пікірлер шетелдерде рекреациялық қызметпен айналысатын кэсіпорындардың ерекше табыс көзі болып табылатын ұлттық парктер мен оған ұқсас аумақтарды ұйымдастыруына алып келді.

ЕҚТА тарихы өте ерте кезде балықтарды, орманды, жеке ағаштарды, бұлақтарды, киелі жануарлар мекендеген жерлерді қорғау ниетінен туындаған. Алғашқы дәстүрлі қорық XVI ғасырда сұңқарларды қорғау үшін Сицилия королдігінде қүрылған болатын. Ал, Ресейде кеме жасайтын қайыңдарды сақтау туралы 1 Петрдің жарлығынан кейін басталады. 1886 жылы граф В. Джедушитский ескі ормандар мен аққүйрықты бүркіт мекенін қорғау үшін, "Пеняцка ескерткіші" атты резерватты ұйымдастырды. Мұнда алғашқы қорық "Аскания-Нова" 1898 жылы қүрылды.

Қазақстанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тарихы өткен ғасырда, 1924 жылы Қаратау тауының бөктерінде мезозой дәуірінің юра кезеңіндегі табиғи құндылықтарын сақтау барысында ұйымдастырылған табиғат ескерткіші - палеонтологиялық қорықтан бастау алады. Осыдан кейін барып, Қазақ АССР Совнаркомның қаулысымен 1926 жылы 14 шілдеде Оңтүстік Қазақстан облысында (ОҚО) "Ақсу-Жабағылы қорығы" деген атпен алғашқы қорық құрылады. Ал, қазіргі кезде республикада жер аумағының 4, 7%-ын алып жатқан ЕҚТА-дың көптеген нысандары бар. Біздің еліміздің ЕҚТА категориялары, алдына қойылған міндеті мен мақсаты бойынша шетелдік қорғалатын табиғи аумақтан өз ерекшеліктері бар.

Нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасы "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заңды қабылдады. Осы Заңда көрсетілгендей, ЕҚТА мен экологиялық, ғылыми, мэдени жағынан құнды нысандар ҚР-ның ұлттық байлығы болып саналады. Одан басқа, ЕҚТА-ды ұйымдастыру мен басқаруға "Жануарлар әлемін қорғау, өсімін молайту және пайдалану", "Қоршаған ортаны қорғау туралы", "Жер туралы" ҚР-ның Заңдарымен, Су Кодексі, Орман Кодексі және басқа заңдық-нормативтік құжаттар әсер етеді.

ҚР-ның "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заңында ЕҚТА-ға келесідей сипаттама берілген: "ЕҚТА - ерекше құқықтық қорғау режимі бар мемлекеттік табиғи қорық қорын сақтау мен қалпына келтіруді қамтамасыз ететін шаруашылық, қызмет режимімен реттелінетін жер, су, орман жэне жер қойнауы учаскелері болып табылады" (ҚРЗ, 2156., 1т., 16. ) [8] . Сонымен қатар, ЕҚТА бірыңғай әдістемелер бойынша дайындалатын табиғи-ғылыми жэне техника-экономикалық негіздерге сай құрылады.

ЕҚТА-ды ұйымдастырып, дамыту үш кезеңнен тұрады. Ең алдымен, идея, сосын ұсыныс қалыптасады. Ұсынысты қабылдау жобаларды даярлап, оны қорғауға, шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Ұйымдастырылған ЕҚТА-дың мақсаты, міндеттері толығымен орындалғаннан кейін нақты әлеуметтік-экономикалық нәтижені көрсетеді. Мақсаттық міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыру барысында ЕҚТА ғылыми-зерттеу, табиғат қорғау және экологиялық - ағартушылық ұйым ретінде құрылады. Қорғалатын аумақтарда (қорықтарда) ғылыми-зерттеу жұмыстары үздіксіз жүргізіледі [9] . Мақсаттық міндеттерді орындау барысында ЕҚТА-да келесі қызметтерге тыйым салынады: ЕҚТА жерлерінің гидрологиялық тәртібін өзгертетІн жұмыстарға, топырақ жамылғысын бұзатын, табиғи ортаны өзгертетін пайдалы қазбаларды іздеу және игеру жұмыстарына, орман қорын пайдалануға және өсімдік әлемін бұзатын басқа да іс-әрекеттерге, рұхсатсыз аң аулауға, мал жаюға, шөп шабуға, тыңайтқыш ретінде химиялық құралдарды қолдануға.

ЕҚТА-да ғылыми-зерттеу жұмыстары табиғи экожүйе динамикасын үздіксіз бақылау нәтижесінен пайда болса, табиғат қорғау жұмыстары биоалуандылықты сақтау жұмыстарын жүзеге асыру барысынан туындайды. Республика қорықтары өз аумағындағы флора мен фаунаны тізімге алу, яғни биоалуандылықты сақтау жұмыстарын жүргізуге толық мүмкіндіктері бар. Дегенмен, биоалуандылықты тізімге алу барысында олар қорық аумағынан тыс жерлердегі өсімдіктер мен жануарлар дүниесін толық бақылауға алмайды. Екінші жағынан, экожүйенің өзгеруіне сәйкес, жануарлар мен өсімдіктер әлемінің азаюы биоалуандылықты генетикалық деңгейде жоғалуына алып келуде [10] . Осындай табиғи ортадағы теріс салдарларды болдырмас үшін, табиғатты қорғаудың жүйелі әдістерін дамытуымыз керек. Олардың ішінде негізгілері:

Қорықтар - бұл табиғат нысандарын қорғаудың ұтымды түрі. Классикалық концепцияға сәйкес, қорық аймағы шаруашылық айналымнан босатылып, табиғат байлықтарына нұқсан келтіретін іс-әрекеттерге тыйым салынады. Мұнда экологиялық үрдістердің барлығы адамның араласуынсыз жүреді. Адам онда тек бақылаушы әрі зерттеуші ғана. Сондықтан да қорықтарды "ашық аспан аясындағы табиғат зертханасы" деп атайды. Қорықтарда алуан түрлі жұмыстар жүргізіледі жэне мұнда тек өсімдіктер мен жануарлар дүниесі ғана емес, табиғи көрікті жерлер, табиғат кешендері толығымен сақталынады. Сол себепті, болашақ ұрпаққа табиғат байлығын кемеліне келтіре көркейген қалпында табыс етуде қорықтардың алар орны ерекше. Қорық табиғаты -биосфераның барлық деңгейінде пайда болатын табиғи үрдістерді тереңнен танып зерттеуге мүмкіндік береді және ғылыми мақсатқа жетуге, яғни - табиғи ресурстарды сақтау мен қорғау, қалпына келтіруге болжам жасауға жол ашады. Бірақ соңғы жылдары нарықтық қатынастардың кеңінен етек алуына байланысты қорықтарда туризмнің кей түрлерін дамыту, рекреациялық қызметтерге пайдалану, өзін-өзі қаржыландыруға мүмкіндік беретін кейбір жұмыстарды жүзеге асыру жолдары қарастырылуда.

Қаумалдың қорықтан айырмашылығы - мұнда барлық табиғи компоненттер толық сақталмайды, тек негізгі нысанды қорғау ғана көзделінеді. Кей жағдайда қаумалдарда қоршаған ортаға зиян тигізбейтін шаруашылық жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік беріледі. Олардың ішінде кең тарағаны аң аулау қаумалдары. Қазіргі таңда республикада биологиялық, зоологиялық, кешенді, геологиялық, табиғи-тарихи қаумалдар кеңінен етек жаюда.

Ұлттық немесе табиғи парктер (ҰП) - бұл табиғатты қорғаудың тиімді түрі ретінде сипатталады. Табиғи парктердің ауданы бірнеше бөліктерге бөлінеді. Қорғалатын бөлігінде шаруашылық әрекеттер жүзеге асырылмайды, оған тек ерекше рұқсат қағазы арқылы ғана кіреді. Табиғи ландшафттар бөлігінде табиғатқа зиян әкелетін немесе өзгертетін жұмыстарға тиым салынады. Демалу зонасында адамдар демалатын, экожүйені өзгертетін, бірақ оған зиян тигізбейтін ауыл шаруашылық және құрылыс жүмыстары жүргізіледі. Ұлттық парктердегі барлық шаруашылық іс-әрекеттер, келген туристер бақыланады. Сондықтан, ұлттық парк әлемдегі кеңінен тараған демалыс орындары. Қазіргі кезде жер шарында қорықтардан гөрі ҰП басым. Себебі, шетелдерде қорықтар аймағы шектелген табиғат жүйесі болғандықтан, оның орнына ҰП ұйымдастыру әлдеқайда тиімді екенін ұғына білді. Қазір жер жүзінде ҰП саны 4000, ал ТМД елдерінде 60-80-ге жуық деп есептелінеді. "Ұлттык" деген сөз мұнда жеке тұлғаны емес, мемлекеттік меншікті білдіреді және қорғалатын аумақ пен оны қорғау іс-эрекеттері мемлекет арқылы жүзеге асырылып отырылады. АҚШ, Жапония, Канаданың ҰП-нің табиғи ресурстары өндірістік пайдаланудан босатылған кең аумақтар. Оған жылына мыңдаған туристер келеді. Скандинавия елдерінің ҰП-рі туристер үшін жабық болады. АҚШ-ның ҰП аналогы Скандинавия елдерінде "табиғи парк" деп аталады [11] .

Табиғат ескерткіштері - әртүрлі сипатта берілетін табиғаттың шағын нысандары. Бұлар ескі парктер, аллеялар, көне, мәдение мұра ескерткіштері, жеке ағаштар, шатқалдар, көлдер, сарқырамалар болуы мүмкін.

Жоғарыда берілген терминдер түсінікті болуы үшін, олардың құрылу мақсатына қарай салыстырайық (1-кесте) .

Кестеден көріп отырғанымыздай, қорық, қаумал және табиғат ескерткіштеріне қарағанда, ұлттық паркте бірмезгілде табиғат қорғау, демалыс орындарын ұйымдастыру жэне Халыққа экологиялық тәрбие беру қатар жүргізіледі. Ал қорықтарда экологиялық тәрбие қосымша мақсатта пайдаланылады. Мұның басты себебі, қорықтар ең алдымен, табиғат қорғау және ғылыми-зерттеу жұмыстарына басты назар аударады.

ЕҚТА-ды ұйымдастыруға тағы да екі негізгі табиғи және әлеуметтік алғышарттар әсер етеді (2-кесте) . ҰП-ді ұйымдастырудың әлеуметтік алғышарты тұрғындардың демалуға деген қажеттілігінен туындайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс