Еуропалық Одақ жайлы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы ... ... ... ...8
1.3 Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы ... ... ... ... ... ... ..9
IІ ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық мәселелер ... ... ... 26
2.3 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық үрдіске сыртқы факторлардың әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.4 Түркияның ЕО.қа кіруімен туындап отырған проблемалар ... ... ... ... ...38
2.5 ЕО.дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ..45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы ... ... ... ...8
1.3 Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы ... ... ... ... ... ... ..9
IІ ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық мәселелер ... ... ... 26
2.3 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық үрдіске сыртқы факторлардың әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.4 Түркияның ЕО.қа кіруімен туындап отырған проблемалар ... ... ... ... ...38
2.5 ЕО.дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ..45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастарда күннен күнге интеграциялық бірлестіктердің маңызы үлкен қарқынмен артып келеді. Мұның ең үлкен себебі, жаһандану үдерісінде әлемнің және әлемдік экономиканың біртұтас организм ретінде қалыптасуы десек қателеспейміз. Биполярлы жүйенің жойылуымен, жаңа әлемдік тәртіптің қалыптасуы барған сайын көпполярлы жүйенің негіздерінің қалыптасуымен сипатталып отыр. Осындай жағдайда әлем мемлекеттері халықаралық саясатта және экономикада жалғыз әрекет етуі әсерсіз және қауқарсыз болып келеді. Осыдан келіп, әлемнің көптеген аймақтарында интеграциялық бастамалардың жиі бой көрсетуі заңды құбылыс болып табылады Еуропалық интеграция өзінің даму жолы, тарихындағы жетістіктері мен кемшіліктері арқылы дүниедегі барлық интеграциялық бірлестіктер үшін үлгі болары сөзсіз.
1. Абрамова М.Г., Борко Ю.А. Европейский Союз. - Москва. Деловая литература, 2003. - 288 с.
2. Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. - М.:Наука, 1983. - 264 с.
3. Барановский В.Г. Экономическое сообщество в системе международных отношений. - М.: Наука, 1986. - 319 с.
4. Башкатова Т.А. Западноевропейская интеграция: финансовый аспект. - М.: Финансы и статистика, 1988. - 154 с.
5. Безруков А.И., Зубченко Л.А. Европейское сообщество на пути к единому рынку. - М.: Международные отношения, 1990. - 204 с.
6. Борко Ю.А., Буторина О.В. Европейский Союз на пороге ХХI века: выбор стратегии развития. - М.: Эдиториал УРСС, 2001. - 472 с.
7. Дайнеко А.Е. Расширение ЕС: экономические и правовые аспекты. М.: Изд.деловой и учебной литературы, 2004. - 336 с.
8. Дериглазова Л.В. Европейский Союз во внешнеполитических связях. - Томск.: Издательство Томского университета, 2006. - 152 с.
9. Клепацкий Л. Стратегическая близорукость Евросоюза //Международная жизнь, 2007. - № 10. - С. 58-75.
10. Коровин В. Европейская интеграция и региональная политика // Мировая экономика и международные отношения, 1991. - № 4. - С.93-103.
11. Крук Ю.Н. Конституция Европейского Союза: история подготовки и причины провала её ратификации. Журнал международного права и международных отношений 2009 - № 2.//http://www.evolutio.info/index.php?option=com_content&task=view&id=1550&Itemid=232
12. Курочки Д.Н. Евро: новая валюта для Старого Света. Проблемы становления и перспективы развития Европейского экономического и валютного союза. - М.: Европейский гуманитарный университет, 2000. - 272 с.
13. Луцишин П.В. Европейские интеграцонные процессы: формирование единого рынка. - Луцьк, 2004. - 200 с.
14. Муртазина Е.Н. Европейское сообщество: проблемы единого рынка, экономического и политического союза. - М.: ИНИОН, 1989. - 268 с.
15. Нарогницкая Н. Европа «старая» и Европа «новая» // Международная жизнь, 2003. - № 3. - С. 45-64.
16. Нюберг Рене. Финляндия, Россия и расширяющийся Евросоюз //Международная Жизнь, 2003. - № 12. - С. 45-52.
2. Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. - М.:Наука, 1983. - 264 с.
3. Барановский В.Г. Экономическое сообщество в системе международных отношений. - М.: Наука, 1986. - 319 с.
4. Башкатова Т.А. Западноевропейская интеграция: финансовый аспект. - М.: Финансы и статистика, 1988. - 154 с.
5. Безруков А.И., Зубченко Л.А. Европейское сообщество на пути к единому рынку. - М.: Международные отношения, 1990. - 204 с.
6. Борко Ю.А., Буторина О.В. Европейский Союз на пороге ХХI века: выбор стратегии развития. - М.: Эдиториал УРСС, 2001. - 472 с.
7. Дайнеко А.Е. Расширение ЕС: экономические и правовые аспекты. М.: Изд.деловой и учебной литературы, 2004. - 336 с.
8. Дериглазова Л.В. Европейский Союз во внешнеполитических связях. - Томск.: Издательство Томского университета, 2006. - 152 с.
9. Клепацкий Л. Стратегическая близорукость Евросоюза //Международная жизнь, 2007. - № 10. - С. 58-75.
10. Коровин В. Европейская интеграция и региональная политика // Мировая экономика и международные отношения, 1991. - № 4. - С.93-103.
11. Крук Ю.Н. Конституция Европейского Союза: история подготовки и причины провала её ратификации. Журнал международного права и международных отношений 2009 - № 2.//http://www.evolutio.info/index.php?option=com_content&task=view&id=1550&Itemid=232
12. Курочки Д.Н. Евро: новая валюта для Старого Света. Проблемы становления и перспективы развития Европейского экономического и валютного союза. - М.: Европейский гуманитарный университет, 2000. - 272 с.
13. Луцишин П.В. Европейские интеграцонные процессы: формирование единого рынка. - Луцьк, 2004. - 200 с.
14. Муртазина Е.Н. Европейское сообщество: проблемы единого рынка, экономического и политического союза. - М.: ИНИОН, 1989. - 268 с.
15. Нарогницкая Н. Европа «старая» и Европа «новая» // Международная жизнь, 2003. - № 3. - С. 45-64.
16. Нюберг Рене. Финляндия, Россия и расширяющийся Евросоюз //Международная Жизнь, 2003. - № 12. - С. 45-52.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы ... ... ... ...8
1.3 Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы ... ... ... ... ... ... ..9
IІ ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық мәселелер ... ... ... 26
2.3 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық үрдіске сыртқы факторлардың әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.4 Түркияның ЕО-қа кіруімен туындап отырған проблемалар ... ... ... ... ...38
2.5 ЕО-дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ..45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..58
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастарда күннен күнге интеграциялық бірлестіктердің маңызы үлкен қарқынмен артып келеді. Мұның ең үлкен себебі, жаһандану үдерісінде әлемнің және әлемдік экономиканың біртұтас организм ретінде қалыптасуы десек қателеспейміз. Биполярлы жүйенің жойылуымен, жаңа әлемдік тәртіптің қалыптасуы барған сайын көпполярлы жүйенің негіздерінің қалыптасуымен сипатталып отыр. Осындай жағдайда әлем мемлекеттері халықаралық саясатта және экономикада жалғыз әрекет етуі әсерсіз және қауқарсыз болып келеді. Осыдан келіп, әлемнің көптеген аймақтарында интеграциялық бастамалардың жиі бой көрсетуі заңды құбылыс болып табылады Еуропалық интеграция өзінің даму жолы, тарихындағы жетістіктері мен кемшіліктері арқылы дүниедегі барлық интеграциялық бірлестіктер үшін үлгі болары сөзсіз. Еуропалық интеграция әрине, интеграциялық үдерістердің нағыз идеальды үлгісі депи айту қиын. Алайда, әлемнің түкпір түкпірінде құрылып жатқан интеграциялық топтар үшін ЕуроОдақтың жүріп өткен жолы сабақ болуы тиіс.
Еуропа одағы (Еуроодақ, ЕО) -- Еуропаның Еуропалық Одақ туралы келiсiм шартына қол қойған 28 мемлекеттің экономикалық және саяси бірлестігі.
Еуропа одағы (ЕО) -- халықаралық саяси және экономикалық бірлестік. Жалпы саны 373 млн адамнан асатын халқы бар Еуропа территориясында орналасқан Германия, Франция, Италия, Бельгия, Нидерланд, Люксембург, Ұлыбритания, Дания, Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Австрия, Финляндия, Швеция сияқты елдердің (1993) қатысуымен құрылған. Еуропа одағы еуропалық қауымдастықтың, атап айтқанда, Еуропалық көмір мен болат қорыту бірлестігінің (1951, осы ұйым Еуропа одағының құрылуына негіз қалады), Еуропалық экономикалық қауымдастықтың (1957 жылы Рим келісімшарты бойынша құрылған бұл ұйым "Ортақ рынок" деп те аталады), сондай-ақ, Атом энергиясы жөніндегі еуропалық қауымдастықтың (1957 жылы құрылған) қарым-қатынастары негізінде жұмыс істейді. Кейіннен бұл Одаққа - Польша, Венгрия, Чехия, Словакия, Словения, Хорватия,Эстония, Латвия, Литва елдері мүше болды. Еуропа одағы аясындағы интеграциялық ынтымақтастықтың басты мақсаттары Бірегей еуропалық актіде (1987), Маастрихт келісімшартында (1992) және Амстердам келісімінде (1997) көрсетіліп айқындалған. Соңғы жылдары Еуропа одағы мынадай бағыттарда: ортақ рыноктан экономикалық және валюталық одаққа өту; кең өрістілік стратегиясын жүзеге асыру; бірегей сыртқы саясат пен қауіпсіздік саласында тұтастық ахуалын қалыптастыру; Жерорта теңізі жағалауындағы, Азия, Латын Америкасы, Африка құрлығындағы аймақтық саясатты жандандыру; әлеуметтік саладағы үйлесімділікті одан әрі арттырып, құқық қорғау және ішкі тәртіпті сақтау ісіне әріптестік байланыстарды өрістету мұратына қызмет етіп келеді. 1999 жылдың бірінші қаңтарынан бастап (алғашқы кезекте он бір мемлекет:
Австрия, Бельгия, Германия, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Португалия, Финляндия, Франция) есеп айырысу операциялары үшін тепе-теңдік қасиеті бекіндірілген бірегей еуро (1996 жылға дейін ЭКЮ) валютасын енгізді.
2002 жылдан бастап қолма-қол төлемдерге арналған тиындар мен банкноттар айналымға қосылмақшы. Еуропа одағының жалпы органдары қатарына Еуропалық комиссия, Еуропалық парламент, Еуропалық Одақтың Кеңесі, Еуропалық сот, Аудиторлар палатасы, т.б. жатады. Еуропалық Одақ әлемдегі ең ірі сауда қауымдастығы болып табылады
Диплом жұмыс тақырыбының өзектілігі. Еуропалық Одақ әлемдегі саясаттың негізгі бір тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа дамыған сауда-экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ. Екінші дүниежүзілік соыстан кейінгі жылдарда еуропалық интеграцияға ұмтылған Еуропа мемлекеттері Еуропалық Одақ көлемінде өздерінің бүгінгі күні шын мәнінде халықаралық үздік интеграциялық үрдіс болуға лайық дамытуда. Қазіргі таңда еуропалық интеграция үрдісі тарихи заңды құбылыс ретінде тек қана экономика, сауда саласын, әлеуметтік өмірді ғана қамтып қоймай, сонымен бірге жалпы қорғаныс, қауіпсіздік саясатын қамтуда.
Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - ЕуроОдақтың мысалында әлемдегі интеграциялық үдерістердің жалпы сипатын талдау болып табылады Осы мақсатқа сәйкес автор төмендегідей міндеттерді алдына қойды:
- ЕуроОдақтың әртүрлі тарихи кезеңдердегі таму тенденцияларын талдау;
-ЕуроОдақтың экономикалық саясатының бағыттарын зерттеу.
- ЕО-ның кеңеюі үдерістеріндегі проблемалық жағдайларды талдау. .
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы алдына қойған мақсаттарға байланысты кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиет тізімінен тұрады.
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі
Экономикалық интеграцияның әлеуметтік-экономикалық дамудағы әсерін, жаңа технологияның және халықтың орналасуы сынды географиялық өзгерістер негізінде талдау.
Экономикалық интеграция дегеніміз - бүгінде өндіргіш күштердің интернациональдануының әлемдік процесінің өзіне тән көріну формасы. Ол елдердің шикізат, отын, еңбек ресурстарын неғұрлым ұтымды пайдалануына, аумақтық еңбек бөлінісін жақсартуына көмектеседі. Көбінесе саудаға негізделетін кәдімгі экономикалық ынтымақтастықтан өзгеше экономикалық интеграцияның ерекшелігі сонда, жекелеген елдердің жан-жақты қарым-қатынастары одан әрі тереңдейді, өндірістік процестер тұтасып ұласады.
Интеграциялық бірлестіктер соңғы жылдары дүние жүзінің көптеген мемлекеттерінің арасындағы қарым-қатынастардың ажырағысыз бір бөлігі болып отыр. Бұл орайда елдердің белгілі бір топтарының дамуының нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларына орай интеграциялық процестер әр қырынан көрінуде. Мысалы, нарықтық экономикасы бар елдердің экономикалық интеграциясын айсбергпен салыстыруға болады: оның су үстінде ұшығына, яғни баршаға мәлім мемлекеттік монополистік одақтар мен бірлестіктер ғана көрінеді. Ал айсбергтің көзге көрінетін бөлігінен басқа көрінбейтін бөлігі - мыңдаған халықаралық фирмалар аралық одақтар мен келісімдер бар. Мұндай интеграция монополиялардың өнім өткізу нарықтарын қаратып алу үшін қымқуат күресімен ерекшеленеді. Прогресті экономикалық құбылыс екеніне еш күмән болмаса да, ол кейде нарықтық бәсекенің ауытқулары салдарынан қатардағы еңбеккерлердің қалталарын ойсыратып кететіні болып тұрады.
Дамыған елдердегі интеграциялық процестер дамушы елдердегі интеграциялық беталыстарды да жеделдетті. Олардың дамуы қалыңқы екенін, ұлттық нарықтарының сыйымдылығы төмен екенін ескергенде шаруашылық тұрғысынан ынтымақтасу олар үшін айрықша қажет. Алайда жас мемлекеттердің басым көпшілігінде әзірше өнеркәсіптің дәстүрлі салаларында қарапайым кооперативтену жоспарлары ғана жасалып жатыр. Ал өнеркәсіптің өзекті салаларын айтсақ (ауыр өнеркәсіп, көлік, энергетика жүйелері) онда бұл болашақтың ісі. Қаржы жетіспейді, ал кейде интеграциялайтын да ештеңе болмайды.
Қазіргі іс жүзінде интеграциялық одақтардың ішінде дүние жүзіне мәлім болып отырғандары Еуропалық Одақ (ЕО) және АҚШ-Канада одағы. Дамушы елдердің интеграциялық топтарының қатарында: Латын Америкасының экономикалық жүйесі, ал осы континенттің 20-дан астам елін біріктіреді, Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің ассосиациясы (АСЕАН), оның
құрамында Индонезия, Малайзия, Тайланд, Филиппин және Бруней бар.
Осы және басқа да көптеген интеграциялық бірлестіктердің бағыты мен қарекеті осы дамушы елдердегі әлеуметтік-экономикалық прогреске, тұтас алғандағы халықаралық экономикалық және саяси жағдайға байланысты болмақ.
Экономикалық интеграция - күрделі де сан салалы процесс. Ол өзіне қатысушы елдердің шаруашылығының дамуына ғана емес, орналасуына да ықпал жасайды. Бұл орайда ауданаралық, экономикалық байланыстар, экономикалық аудандар мен жекелеген өнеркәсіп орталықтарының мамандануы өзгеріп отырады.
Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы адамзат қоғамының бүкіл даму жолын қамтитын процесс. Қазіргі дүние жүзінің саяси егеменді 200ден астам елдер мен мемлекеттер бар, солардың 170-і егеменді мемлекеттер. Елдерді топтастырудың қазірде ең көп тараған түрі - оларды территориясының көлемі мен халқының санына қарай топтау.
Территориясының көлемі жағынан әрқайсысының ауданы 3 млн шаршы шақырымнан астам ең ірі жеті ел бар, олардың бәрін қосқанда барлық құрлық жерінің жартысынан астамы болып шығады. Халқының саны жағынан әрқайсысында 100 млн-нан астам тұрғындары бар ең ірі он ел көзге түседі, осы елдердің халық санын қосқанда жер шарындағы халықтың 35-іне тең болады екен. Өте ұсақ, әдетте микромемлекеттер деп аталатын елдер бар. Елдердегі географиялық орнына топтастыру әдістері жиі ұшырысады. Топтастырғанда олар теңіз жағалауларына, түбектерге, аралдарға, архипелагтарға орналасқан елдер болып бөлінеді.
Халықтың орналасуы және тығыздығы: өте үлкен қарама-қайшылықтар. Халықтар мейлінше әркелкі орналасқан, барлық адамдардың 70 пайызы тіршілік етеді. Сонымен бірге адам мекендейтін құрлықтың жартысына жуығында халықтың орташа тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 5 адамнан келеді. Адамдар мүлде игермеген жерлер құрлық территориясының 15 пайызын алып жатыр. Табиғат жағдайлары халықтың орналасуына өте үлкен ықпалын тигізеді. Адамдар игермеген немесе нашар игерген жерлер ең алдымен табиғат жағдайлары барынша қолайсыз жерлер. Жердегі тұрғындардың әрбір 100-інің 80-і құрлық жердің 28 пайызын ғана қамтитын теңіз деңгейінен 500 м-ге дейін биіктікте орналасқан ойпаттар мен жазықтарда тіршілік етеді. Таулы өлкелерде айтарлықтай азырақ қоныстанған. Суармалы жерлерде еңбекті көп қажет ететін күріш егісінің дамуы Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азияда халықтың аса ірі шоғырларының қалыптасуына әкеп соқты. өнеркәсіпті аудандарда халықтың тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 1000-1500 адамға жетеді. Жердегі халықтың орташа тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 38 адам. Халықтың саны мен тығыздығы әрбір елдің дамуына қажетті алғы шарты.
Еуропалық Одақ (ЕО) - Ортақ нарық Батыс Еуропалық 17 мемлекеттің интеграциялық бірлестігі. Оны құруды қолға алып, 1957 жылы алғаш кіргендер Франция, Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды және Люксембург болды. Кейін оларға Ұлыбритания, Дания, Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Венгрия т.б қосылды. Оның құрылуы шаруашылық тіршілікті интернационалдандыруға деген объективті тарихи баталыстың, бұл елдердің өзара жақындасып, ынтымақтасуға табиғи ұмтылысының нәтижесі болды. Бұл интеграциялық одақтың дамуы ұлғайған үстіне ұлғайып, тереңдей түсіп, ісқимылдың жаңа салаларына таралып отыр. Еңбек бөлінісінің дәстүрлі формаларын кеңінен пайдалана отырып (өндірісті мамандандыру мен кооперативтендіру, сыртқы сауда, шетке капитал шығару, ғылыми-техникалық білімдер алмасу және т.б.). ЕО қатысушы елдер соңғы жылдары энергетикалық саясат, айналадағы ортаны қорғау, жұмыссыздық мәселелерін етене үйлестіре шешетін болды.
Батысеуропалық интеграция өз мүшелері шаруашылықтарының дамуына ғана емес, олардың географиясына да көп ықпал жасап отыр. Өндіргіш күштердің шоғырлануының тарихи тұрғыдан қалыптасқан неғұрлым қуатты аймағы қатысушы елдердің Солтүстік-батысынан Бирмингем-Рейн-Милан бағытымен солтүстік-оңтүстік-шығысын алып жатыр.
Батысеуропалық интеграцияның дамуының қуатын факторы трансұлттық кооперациялар (ТҰҚ) мен банктердің тез өсуі болды. Еуропалық Одақта тұтас алғанда ұлттық нарықтарды жақындастырудың, экономикалық саясатты үйлестірудің әлемнің басқа қай өлкесіндегіден болсын биік деңгейіне қол жеткізілген. Бірақ Еуропалық Одақта интеграция процесі біркелкі жүрген жоқ және қазір де солай.
Еуровалюта-Батыс Еуропа елдерінің ұлттық валютасы; Батыс Еуропа банктерінің шоттарындағы кез-келген елдің айырбасталымды валютасы (Еуродоллар, еуроиена, еуромарка) мысалы, Швейцария банктерінің шоттарындағы Германия маркасы еуромарка, ал Германия, Франция банктеріндегі АҚШ доллары еуродоллар деп аталады. Е.банкнот нысанында болмайды жне айналысқа тек қана қолма-қол ақшасыз нысанда түседі, есеп айырысу - несие операциялары үшін пайдаланылады.
Интеграция, бірігу (ағылшынның integration ; латынның integer- бүтін, тұтас) - экономикалық субъектілерді біріктіріп, өзара іс-қимылдарын тереңдете түсу, өзара байланыстарды дамыту.
Қорыта келгенде, экономикалық интеграция және мәдени тұрғыдан жақындасуының ғана емес, сонымен қатар дүние жүзінде соғыс қаупін жоюдың да аса маңызды құралы болып табылады.
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы
Интеграция немесе интеграциялық үрдістер қазіргі кезеңдегі әлемнің дамуындағы жетекші факторлардың біріне айналып отыр. Оның үстіне интеграциялық үрдістер жаһанданудың ажырамас бөлігі ретінде қарастырылады. Жаһандануға байланысты бағыттардың бірі оны тарихи тұрғыдан адамдар мен мемлекеттердің интенсивті түрде қарым-қатынас жасайтын және өзара әрекеттесетін кеңістіктердің үздіксіз ұлғаю процесі деп есептейді. Интеграция жаһанданудың аса маңызды бағыттарының бірі және осы үрдістің ажырамас бөлігі. Интеграция ең алдымен мемлекеттік қатысушылардың қоғамдық-саяси өмірдің қандайда бір саласы бойынша өзара жақындасуын немесе ынтымақтасуын білдіретін құбылыс. Интеграциялық үрдістерді зерттеу барысында мемлекеттік емес акторларға әдетте назар аударылмайды. Осы тұрғыдан келгенде белгілі бір елдің жаһандану үрдісіне емес, интеграциялық үрдіске қатысатынын атап өту қажет. Өйткені елдер нақты мемлекетаралық келісімдер негізінде интеграцияланады. Бір жағынан, жаһандану мұндай келісімдер негізінде жүрмейді және оны қажет етпейді, екінші жағынан, оның ықпалы әр аймақта әрқилы болуы мүмкін. Дегенмен, жаһандану үрдісі мемлекеттердің ыдырауына немесе мемлекеттік акторлардың жойылуына алып келуі ықтимал.
Интеграция мемлекеттердің түрлі облыстар мен салалардағы ынтымақтасуын білдіреді. Оның негізгі түрлері: - саяси, экономикалық, мәдени, ғылыми-техникалық (нақты сала бойынша); - ғаламдық, аймақаралық, аймақтық, субаймақтық (географиялық принцип бойынша); Интеграция мен ынтымақтастық бір жағынан, қатысушылар санының артуы нәтижесінде кеңейеді; екінші жағынан, осы қатысушылардың түрлі салалардағы өзара байланыстары тереңдейді. Мемлекетаралық ынтымақтастық тәжірибесінің тарихы айтарлықтай терең. Алайда, мемлекетаралық ынтымақтастық тек ХХ ғасырда ғана кең масштабты қамтып, тұрақты формаға ие болды. Бұл ең алдымен ынтымақтастықтың интенсификациясымен, мемлекетаралық бірлестіктер мен институттарды қажет еткен ынтымақтастық салаларының және интеграциялық үрдістердің дамуымен тығыз байланысты. Осыған орай интеграциялық үрдістер тек ынтымақтастықты емес, сонымен қатар мемлекетаралық байланыстардың мехнизмдерін құруды, яғни ынтымақтастықтың институттануын білдіреді. Осы тұрғыдан, біріншіден, интеграция шешім қабылдаудың мемлекетаралық механизмдерін құруды ұсынатын үкіметаралық ұйымдардың (ортақ институттар арқылы интеграциялық үрдістер жүзеге асырылады) дамуымен байланысты; екінші жағынан, интеграция екі көзқарас тұ рғысынан қарастырылады: үрдіс ретінде
және мемлекетаралық ынтымақтастықтың нәтижесі ретінде.
Мемлекеттерді интеграцияны жүргізуге немесе интеграциялық бірлестіктерді құруға қандай факторлар итермелейді? Ең алдымен бірлесіп қимылдау арқылы ортақ проблемаларды шешуге деген ұмтылыс пен жігер осыған ықпал етеді. ХХ ғасырдағы әлемнің дамуы халықаралық байланыстардың, экономикалық жағынан әлемнің өзара тәуелділігінің артуына ықпал етті. Өз кезегінде ол интеграциялық үрдістер мен түрлі бағыттағы үкіметаралық ұйымдардың құрылуына алып келеді. Осы өзара тәуелділікпен түрлі мемлекеттердің ортақ қимылдауын қажет ететін ғаламдық проблемалардың белең алуы тығыз байланысты. Кіші және орта деңгейлі мемлекеттердің халықаралық сахнада өз ықпалдары мен беделдерін арттыруға деген ұмтылыстары да интеграциялық процестің дамуымен байланысты. Осы мемлекеттер үшін бірігу арқылы халықаралық үрдістерге ықпал ету әлдеқайда оңайға түседі. Мәселен, 1951 жылы Көмір және болат жөніндегі Еуропалық қауымдастық пен 1957 жылы Ортақ нарықтың (Еуропалық экономикалық қауымдастық) 3 кіші және 3 үлкен мүшесі болса, 1973 жылы 5 кіші және 4 үлкен, 1980-ші жылдары 8 кіші және 4 үлкен, 1995 жылы 11 кіші және 4 үлкен. Халықаралық ұйымға немесе интеграциялық бірлестікке ене отырып, мемлекеттер шартты түрде өзінің бірқатар функцияларынан айырылғанымен, есесіне бірқатар өкілеттіктерге қол жеткізеді.
1.3 Бүтін Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның негізінің қалануы
Интеграция мәселесін зерттеуге байланысты халықаралық қатынастар теориясында түрлі мектептер мен бағыттар қызмет етеді. Реалистік мектеп интеграциялық үрдістер мен халықаралық ұйымдардың қызметін сыртқы саясат шеңберінен аспайтын мемлекетаралық қатынастардың нәтижесі ретінде қарастырады. Реалистердің тұжырымдауынша, үкіметаралық институттардың пайда болуы мен дамуы мемлекетаралық байланыстардың жемісі саналғандықтан халықаралық қатынастардың сипаты мен табиғаты өзгеріссіз қалады. Реализмнен бөлек интеграциялық үрдістерді зерттеудегі келесі бағыттар либералды дәстүр аясында қалыптасты. Либерализмде халықаралық үкіметаралық ұйымдар жаңа акторлар ретінде қарастырылады. ХХ ғасырдың екінші жартысында интеграциялық үрдістерді теоретикалық тұрғыдан қайта қарастыру ең алдымен либералды мектептің қызметімен байланысты. Либерализмнің аясында екі теоретикалық мектеп қалыптасты: функционализм (неофункционализм) және федерализм. Функционализмнің негізін қалаушы Дэвид Митрани 1943 жылы жарияланған Әлем және халықаралық ұйымдардың функционалды дамуы еңбегінде Ұлттар Лигасының сәтсіздікке ұшырауының себептеріне талдау жасай келе, интеграциялық үрдістер саяси аспектіден басталмауы қажет деген тезисті ұсынды. Осы жолда мемлекеттер өз ұлттық тәуелсіздіктерінің тағдырына алаңдаушылық білдіреді. Сондықтан Д. Митрани ең алдымен экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саладағы интеграцияға басымдық берді. Оның пікірінше саяси интеграция экономикадан кейін біртіндеп жүзеге асуы қажет. Бастапқы кезде негізінен мемлекетаралық қарым-қатынастарға ден қойған функционализм трансұлттық корпорациялардың дамуына назар аударған жоқ. Алайда, уақыт өте келе бірқатар зерттеушілер Трансұлттық корпорациялар қызметінің түрлі мемлекеттердің экономикалық интеграциясына алып келуі функционализмнің логикасына сәйкес келеді және олардың өкілдері әлемді біртұтас жүйе ретінде қарастырады. Осының барлығы функционалистердің көзқарасынша ұлттық шекаралардың шайылуына және біртұтас экономикалық мәдениеттің құрылуына алып келеді.
Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы. Экономикалық интеграция үрдісі көптеген зерттеушілердің пікірінше бірнеше кезеңді қамтиды: - Еркін сауда зонасын құру, қатысушы-мемлекеттер кедендік кедергілер мен сауда саласындағы шектеулерді алып тастайды. Әдетте салықтар мен өзге де шектеулер жойылады; - Кедендік одақты құру. Оның аясында ортақ кедендік тарифтер бойынша және басқа мемлекеттерге қатысты біртұтас сыртқы саудаға сәйкес тауарлар мен қызмет түрлерінің қозғалысы жүреді; - Мемлекеттер арасында тек сауда саласында ғана емес, сонымен қатар жұмыс пен капиталдың қозғалысындағы кедергілерді жоюды білдіретін ортақ (біртұтас) нарықты құру. Бұл кезеңде интеграцияланушы мемлекеттердің барлығына қатысты экономиканың салалары мен секторларын дамыту бағдарламасы дайындалады. Интеграциялық бірлестікке енетін артта қалған аудандардың әлеуметтік және аймақтық дамуына көмек көрсету мақсатында ортақ қорлар құрыла бастайды; - Экономикалық және валюта одағын құру. Бұрынғы интеграцияның формалары қатысушы-мемлекеттер тарапынан біртұтас экономикалық және валюта-қаржы саясатын жүргізумен, сонымен бірге әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі мемлекетаралық жүйені құрумен толықтырылады; - Соңғы, бесінші кезең саяси интеграцияға өтуді және ортақ саяси институттарды құруды қарастырады. Соңғы уақыттарда интеграцияның осы нұсқасына сақтықпен қарауда. Өйткені біріншіден, бұл үрдіс міндетті түрде белгіленген бағыт бойынша жүрмеуі мүмкін және ол белгілі бір кезеңде тоқтатылуы да ықтимал; екіншіден, экономикалық интеграция әрқашан саяси интеграцияға алып келе бермейді. Саяси сала интеграция үрдісіндегі ең күрделі әрі ауыр мәселе саналады.
Екінші дүнижүзілік соғыс аяқталғаннан кейін еуропалық елдердің алдында тұрған басты міндет - экономиканы қайта қалпына келтіру және Еуропа құрлығында қауіпсіздік жүйесін құру болды. Ең алдымен Еуропадағы ұлтаралық және халықаралық қақтығыстардың алдын алу мәселесі, халықаралық дауларды әскери жолмен емес халықаралық құқықтық арбитраж арқылы шешу, демократия мен нарықтық экономиканы қолда сияқты мәселелер ең алғашқы орынға шықты. Осындай жағдайда Еуропада бірігу идеясы кеңінен танымал бола бастады. Еуропаның бірігуі туралы алғашқы бастамалар ретінде 1946 жылы 19 қыркүйекте У. Черчиллдің Швейцариядағы Цюрих Университетінде сөйлеген сөзі де себекпкер болды десек жаңылмаймыз. Өз сөзінде Черчилль Еуропаның трагелиясы ұлттық дұшпандықты әсіресе француз - неміс антогонизмін жойып, АҚШ үлгісінде еуропалық мемлекетерін одақтасуға шақырды. У. Черчиллдің осы сөйлеген сөзін Еуропаны біріктіру манифесті деп атайды.
Алғашқы кезеңде Еуропаны біріктіру идеясы Еуропа жұртшылығы тарапынан бірден қызу қолдауға иен болған жоқ. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі уақытта көпшілік Еуропа мемлекетері арасында ынтымақтастық идеясынан гөрі, өзінің ұлттық мүдделері пікірі басым болды. Мысалы Нидерланды мен Дания БҰҰ мен қарым қатынастарға баса назар аударса, Ұлыбритания көбінесе фунт стерлингтің құны мен АҚШ-қа мемлекеттік қарызы туралы ойланды.
Еуропаны соғыстан кейін ұайта құру және Германияны реинтеграциялау туралы пікірлер еуропалық демократиялық мемлекеттердің қоғамында кеңінен тарады. Сонымен қатар, суық соғыс кезеңінің басталуы біріккен еуропа идеясын жақтаушылардың санының өсуіне себеп болды.
1946 жылы федеративтік Еуропаны жақтайтын ұлттық қозғалыстардың бір бөлігі Хендрик Брюгман и Генри Фринейдің басшылығында федералистердің Еуропалық одағы ұйымына бірікті. 1947 жылы Р. Куденгове-Калерги бастаған федеративті Еуропаны жақтаушылар Федеративтік конститутциялы және ортақ валюталы Еуропалық Ассамблеяны қолдайтын Пан - Еуропашылдар Еуропалық парлемантарийлер Одағын құрды. 1948 жылы мамырда Гаагада У. Черчиллдің бастамасымен Еуропалық қозғалыстардың Конгрессі шақырылды. Бұл Конгреске батысеуропалық елдерден шамамен 800 - ге тарта делегаттар қатысты. Бұл жиналысқа белгілі саясаткерлер Конрад Адэнауэр, Энтони Идэн, Гарольд Макмиллан, Хендрик Брюгман, Эдуард Даладье, Франсуа Миттеран және т.б. қатысты. Конгресс екі тенденцияның қарама-қайшылығының сахнасына айналды. Бір тараптан француз, бельгилық, нидерланд, итальяндық делегаттар өкілдік еткен федералистер болса, екінші жағынан британской делегациясы бастаған унионистік пікірді жақтаушылар болды.
Конгресс барысында Еуропалықтарға Үндеу деп аталатын құжат қабылданды. Бұл құжат бойынша ортақ иниституттары бар еуропалық одақ жобасы ұсынылды, бірақ саяси шешімдер қабылдауға өкілеттігі жоқ орган ұйым ретінде қарастырылды. Болашақ Одақ үш еуропалық құндылыққа негізделуі тиіс болды: қауымдастық қағидасына, азаматтардың бостандықтары мен құқықтарына құрметпен қарау. Аталған үндеуде ортақ ассамблея, адам құқықтары Хартиясы және сот, капитал, тауар және жұмыс күші еркін қозғалыста болатын еуропа одағы идеясы жарияланды.
Сонымен қатар Конгресс барысында, еуропалық бірігуді жақтайтын барлық ағымдар мен тенденциялардың (федералистер, унионистер және леберал социалистер) бапсын біріктіретін Жалпыеуропалық қозғалыс құру жоспарланды. Бұл қозғалыс 1948 жылы қазақ айында Брюсселде У. Черчилль, Леон Блюм, Поль Генри Спаак тарапынан Еуропа Кеңесінің қалыптасуы мен еуропалық интеграцияның ары қарай дамуы мақсатында құрылды.
Д. де Ружмонт тарапынан Лозаннада еуропалық мәдени орталығы құрылды және 1950-1985 жылдары өзі басқарды. 1950 жылы Брюггеде Х. Брюгман тарапынан Еуропалық колледж құрылды. Аталған оқу орнв қазірге дейін жоғары еуропалық функционерлерді дайындауда жетекші оқу ордасы болып табылады.
1990 жылдар Еуропа интеграцияның түбегейлі өзгеруімен сипатталды.1990 жылы 14-15 желтоқсанда Римде бір уақытта екі үкіметаралық конференция жұмыс жасай бастады.Біріншісі Экономикалық валюталық Одақ құру туралы болса екіншісі саяси одақ құруға арналды. Аталған екі конференция 1992 жылы 7 ақпанда Маастрихт келісіміне қол қоюмен аяқталды.
Экономикалық жақындасудың аяқталуы - ортақ еуропалық валютаға өту, Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың құзіреттіліктерін барынша кеңейту, Еуропаалық қауымдастықтың жаңа институтционалды құрылым - Еуропалық Одаққа трансформациялауды қарастырды. Орталық және Шығыс Еуропада социалистік режимнің және Кеңестер Одағының күйреуі Еуроинтеграцияның шығысқа қарай кеңеюіне жаңадан леп берді.
Маастрихт келісімінің басты жетістігі - бір институтционалды құрылымның астында Еуропалық Қауымдастықтың негізгі үш органы - (ЕОВС, ЕЭС, Евратом) және ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздікті сақтау, құқық қорғау және ішкі мәселелер бойынша ортақ саясат түзу болды.
Ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздікті сақтау саласындағы саясат 90-шы жылдардағы Еуропадағы терең геосаяси қайта жаңаруларға байланыста болды. Бұл саяси процестер Еуро Қауымдастық мемлекеттері арасындағы саяси қарым қатынастардың трансформацилануына қатты әсерін тигізді.
Маастрихт келісімнің әкелген жаңа тәртіптері құжаттың мазмұнын да белгіледі. Ол үлкен жеті бөлімнен тұрды. Бірінші бөлімде жалпы қағидалар, ЕО ны құру туралы ЕЭО келісіміне өзгерістер, үшінші бөлімде Еуропа Көмір және шойын бірлестігі туралы келісімге өзгерістер, төртінші бөлімде Еура атом туралы келісімге өзгерістер, бесінші бөлімде халықаралық қатынастар және қауіпсіздік саласындағы ортақ саясат туралы ережелер, алтыншы бөлімде юстиция және ішкі істер саласындағы ынтымақтастық туралы ережелер, жетінші бөлімде қорытынды ережелер қарастырылған.
Еуропалық Одақтың Ортақ сыртқы және қауіпсіздік саясаты жөніндегі
концепциясы 1992 жылғы Маастрихт келісімінің құжаттарында көрініс тапқанымен, әлі күнге дейін жүзеге асқан жоқ. 1954 жылы Еуропалық алтылықтың (Франция, Италия, ГФР, Бенилюкс) Еуропалық Қорғаныс Қауымдастығын (Плевен жоспары бойынша) жүзеге асыру әрекеті толық сәтсіздікпен аяқталды. Осы сәттердің барлығын функционалистер ерекше атап көрсетіп, өз ұстанымдарының дұрыс екенін алға тартады. Функционалистердің саяси ерекшелік ынтымақтастықтың дамуы барысында жоғалады деген тезистері де сынға ұшырауда. Практикаға келгенде кей кезде болмасын керісінше болып жатады. Яғни техникалық және экономикалық ынтымақтастық саясатқа ықпал етпейді, керісінше саяси шешім белгілі бір саладағы ынтымақтастықтың дамуына тікелей ықпал етуі ықтимал. 1985 жылы ақпанда Еуропалық Одаққа институционалдық форма бермеген, бірақ осы жолда маңызды кезең болған Біртұтас Еуропалық Акт қабылданды. Ол екі бөлімнен тұрады, оның бірі қауымдастыққа, екіншісі саяси ынтымақтастыққа қатысты. Біріншісінде 1992 жылдың соңына таман біртұтас нарықты құру көзделген. Екіншісі он бес жылдық практика бойына институттандырумен және оны заңдық негізде бекітумен шектелген. Саяси ынтымақтастықтың мақсаты ретінде ортақ сыртқы саясатты қалыптастыру мен жүргізу деп көрсетіледі. Оған сәйкес он екі ел арасында тұрақты өзара кеңес берулерді жүргізу, олардың бір-бірінің позицияларын назарға алу, сондай-ақ ұлттық деңгейде шешім қабылданғанша ортақ мүддеге қатысты мәселелерді міндетті түрде бірігіп талқылау көзделеді. 1993 жылы 1 қарашада 2000 жылы Еуропаның 12 мемлекетінің валюта-экономикалық және әскери-саяси одағын құруды көздейтін Маастрихт келісімі өз күшіне енді. Еуропаның он жаңа ұйымының (Валюта институты, Еуропол, Қоршаған орта проблемалары жөніндегі Еуропалық агенттік және басқалары) орналасатын жері туралы шешім қабылданды. 1995 жылдың 1 қаңтарында Австрия, Швеция, Норвегия мен Финляндияны Еуропалық Одаққа қабылдау туралы шешім қабылданды. Оған қоса жиі кейінгі қалдырудан кейін он екі ел ішінен сегіз ел қол қойған Шенген келісімі өз күшіне 1994 жылы 1 ақпанда енеді деп мәлімдеме жасалынды. Одақ ішінде капиталдар, тауарлар мен қызмет түрлерінің емін-еркін қозғалуымен қатар Шенген келісімі азаматтардың еш кедергісіз жүріп-тұруын, яғни шекараны іс жүзінде жоюды білдіреді.
Еуропалық интеграция (1946-1992 жылдар). Функционализмге қарама-қайшы келетін федерализм мектебінің өкілдері мемлекетаралық қатынастар өкілеттіктердің бір бөлігін мемлекетүсті (ұлтүсті) бірлестіктерге берілуі қажет деген қағиданы басшылыққа ала отырып, ең алдымен саяси интеграцияға көңіл бөледі. Осы бағыт саяси институттарды құру идеясына ерекше мән береді. Функционалистер үшін интеграция үрдісі іс жүзінде төменнен жоғары принципіне негізделсе, федералистер үшін ол керісінше жоғарыдан төменге жүреді. Федерализмнің дамуына А. Этциони, А. Спинелли секілді ғалымдар ерекше үлес қосты. Федерализмнің аясында барлық халықтарды ортақ мемлекетке біріктіруді білдіретін әлемдік үкіметті құру идеясы белсенді түрде дамытылды. Федералистердің пікірінше, осы идея жүзеге асқан жағдайда мемлекетаралық жанжалдар дәуірі аяқталады. Әлемдік үкіметті құру идеясы ұлттық мемлекет жүйесін сақтап қалуды мақсат ететін бірқатар зерттеушілер мен саясаткерлердің табанды қарсылығына ұшырады. Осының негізінде осы ұстанымдағы ғалымдар өз еңбектерінде аталмыш идеяның жүзеге асыуының мүмкін еместігін жан-жақты дәлелдеді. Дегенмен әлемдік үкімет концепциясы осы идеяны болашақта жүзеге асыруды мақсат етіп қойған көптеген халықаралық үкіметтік емес ұйымдар тарпынан қолдау табуда. Федерализмнің ықпалымен классикалық функционализм ары қарай дамып, біртіндеп неофункционализмге ұласты. Классикалық функционализмнің негізгі қағидаларынан бас тартпаған неофункционализм федерализмнің де кейбір элементтерін қабылдады. Неофункционализм жалпы адамзат үшін маңызды саналатын денсаулық сақтау, технологиялық өзгерістер, білім жүйесі және басқа да өзекті проблемаларға баса назар аударады. Осы бағытта саяси шешімнің маңызды екені мойындалды. Жалпы планетарлық масштабта маңызға ие саяси шешімдер неофункционализмге сәйкес интеграциялық үрдістердің жүруіне және қатысушыларды экономика саласында бірігуіне итермелейді. Неофункционалистер өз платформаларының дұрыстығын Еуропалық Одақтың дамуы негізінде көрсетеді. Алайда, бастапқы кезден-ақ федерализм еуропалық интеграцияның концептуалды базасы болмады. Осы үрдістің бастапқы кезінде үш жол ғана теоретикалық жағынан мүмкін болды: 1) дәстүрлі жол - суверенді және тәуелсіз болып қала беретін мемлекеттер арасындағы одақтар немесе ассоциациялар аясында ынтымақтасу; 2) ең батылы - бірқатар облыстарда біртұтас ұлтүсті саяси билікті орнататын федерация; 3) ең айқыны - арнайы институттар шеңберінде ортақ іс-қимылдарды жасауға мүмкіндік беретін функционалды интеграция. Тәжірибе жүзінде бірінші жол қажетті және пайдалы болғанымен, жеткіліксіз еді, екіншісі мүмкін болмай қалды. Сондықтан интеграция үрдісі қарапайым ынтымақтастық аясынан шығуға және мүмкін болатын федерацияға қолайлы жағдайларды дайындауға мүмкіндік беретін функционалды модель жолымен жүрді. Осылайша, сыртқы келбеті тартымды болғанымен федерализм функционалды модельге қарағанда шамалы мүмкіндікке ие, өйткені екіншісінде нормативтіліктің үлес салмағы айтарлықтай жоғары. Бұл халықаралық интеграцияның федералистік моделінің басты кемшілігі саналады. Жоғарыда қарастырылған басқа да бағыттардың кемшіліктерін ескере келе халықаралық интеграция үрдісінің объективті және шынайы жағын олардың әрқайсының артықшылықтарын кешенді түрде есепке алу арқылы ғана айқындауға болатынын атап өту керек. К. Дойчтың плюралистік концепциясы нақ осы кешенді зерттеуді жүзеге асыруға бағытталған. Бұл концепция шеңберінде интеграция үрдісі ақпараттарды тарататын, ақпаратпен алмасатын, белгілі бір функцияларды орындауға және тәжірибенің жинақталуына ықпал етуші коммуникациялық желістер негізінде қарастырылады. Дойч әрқайсына ерекше интеграциялық үрдіс сәйкес келетін саяси бірлестіктің екі типіне талдау жасайды: амальгамды және плюралистік. Бірінші тип тиісті форма бойынша екі немесе бірнеше жекелей бірліктердің ортақ басқарудың белгілі типіне ие ауқымды бірлестікке қосылуын білдіреді. Екіншісіне сәйкес өз саяси дербестігін сақтайтын бірліктер интеграцияланады. Оға қоса амальгамды интеграцияны жүзеге асыру әлеуметтік-мәдени және саяси сипаттағы түрлі шарттардың тұтастай кешінін қажетсінеді, олардың арасында интеграцияланушы орталардың тұрғындары бір құндылықты мойындайды: интеграциядан түсетін пайданы күтудің орындылығы; бір-бірін жеткілікті білу және тиісінше іс-әрекеттің сипатын білу. Интеграция үрдісі тұрғындардың құрылып жатқан жаңа саяси институттарға қатысты адалдығымен, өзінің біртұтастығын терең ұғынып, түсінумен, сондай-ақ саяси сахнаға жетекшілердің жаңа буынының көтерілуімен қатар жүруі тиіс. Соңында амальгамды интеграция үшін негіз болатын жалпыға ортақ өмір сүру образы қалыптасуы қажет.
. Қазіргі кезеңдегі Еуропалық интеграциялық үрдістің дамуы. Қазіргі кезеңде интеграциялық үрдістер бірқатар қиындықтармен соқтығысуда. Мемлекеттердің, интеграциялық бірлестіктердің, аймақтардың мүдделері соқтығысуда. Интеграциялық үрдіске қатысатын мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің әрқилы болуы да айтарлықтай кедергі болып отыр. Интеграциялық үрдіс барлығы үшін тиімді болғанымен, белгілі бір саланың дамуына барлық мемлекеттер бірдей үлес қоса бермейді. Интеграциялық үрдіске байланысты мемлекеттің ішіндегі әрқилы топтардың позициясы да әртүрлі болып келеді. Кейбір топтар одан анағұрлым көп пайда көргендіктен, интеграцияға мүдделі болады. Одан ешқандай пайда көрмеген топтар интеграциялық үрдіске қарсы шығып, осы бағытта үкіметтік құрылымдарға қысым көрсетеді. Интеграцияның өзге де даулы тұстары бар. Жаһандану секілді, интеграцияның мемлекеттер үшін оң жақтарымен қатар, теріс жақтары да бар екені айқын. ХХ ғасырдың соңында Венесуэла мен Колумбия мемлекеттері арасындағы шекара ашылғаннан кейін, уақыт өте келе Венесуэла тарапы өз территориясының наша тауарларын тасымалдау мақсатында пайдаланып отырғанына көзі жетті. Интеграцияның плюралистік типін жүзеге асыру осындай ауқымды және қатаң шарттарды қажет етпейді. Интеграцияланушы бірліктердің негізгі әлеуметтік-мәдени құндылықтар бір-біріне қарама-қайшы болмауы керек; мүмкін болатын іс-әрекет ортақ мүддедегі шектеулі салаға ғана қатысты; қызығушылық танытқан үкіметтер мен тұрғындардың тілектері мен іс-қимылдарына саяси элиталардың тиісті жауабы қажет. Оның үстіне, интеграцияның жетістігіне интеллектуалды орталар мен саяси қозғалыстардың бірігу идеяларын қабылдауы, сондай-ақ коммуникация желістері мен жан-жақты өзара байланыстардың тұрақты дамуы ықпал етеді. 1970-ші жылдары К. Дойчтың жетекшілігімен Германия (ГФР) мен Францияда ауқымды зерттеулер жүргізілді. Зерттеу барысында түрлі ірі күнделікті басылымдарға контент-анализ, қоғамдық пікірді зондаждау, жетекші кадрлар арасында эксперттік сауалнама жүргізу, халықаралық келісімдер статистикаларын зерттеу интенсивті түрде жүргізілді. Осының нәтижесінде екі ел халқының да санасында қалыптасқан біріккен Еуропаның қолайлы образы ұлттық құндылықтарды құрметтеуді ығыстыруға алып келмегені анықталды. Сондықтан еуропалық интеграцияның плюралистік үлгісінің болашағы зор деген тұжырым жасалынды. Интеграция бірмезеттік немесе қысқа мерзімде жүзеге асырылатын құбылыс емес. Ол аса байыптылықты, ұстамдылық пен төзімділікті талап етеді. Бүгінгі күні Еуропалық Одақ әлемдегі ең озық интеграциялық бірлестік ретінде мойындалып отыр.
ІІ - ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ ДАМУЫ
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері
Қазіргі таңда көптеген халықаралық ұйымдардың ішінде экономикалық және саяси тұрғыдан интеграцияланған жалғыз Еуропалық Одақты айтуға болады. Еуропалық Одақтың туылған күні ретінде, яғни бүгіндегі қызмет етуі 1950 жылы 5 мамырда бастау алған.Осы күні Францияның сыртқы істер министрі Робер Шумен, өзінің мемлекетінің атынан,болат пен көмірді қолдану туралы және Еуропалық ұйым құруды ұсынды.Нәтижесінде бірінші бірлестік 1951 жылы 18 сәуірде Еуропа көмір және болат бірлестігі (ЕCSC - European Coal and Steel Community) (Париждік келісім) туралы келісімге қол қойды және оны алты мемлекеттің парламенті қолдады: ГФР, Бельгия, Франция, Италия, Люксембург, Нидерланды. Бұл келісім-шарт Еуропадағы өндірілетін көмір, ауыр және жеңіл, темір өнімдерін, машина өнеркәсібін дамытып біріктіру мақсатында жасалынды.
1957 жылы осы келісімшартқа қол қойған елдер Римде бірігіп Еуропалық Экономикалық Қауымдастық және атом энергетикасы жөніндегі Еуропалық Қауымдастықты құруға қол қойды.Бұл екі қауымдастықты қысқаша біріншісін ортақ рынок, екіншісін Еуроатом деп атады. Римде келісілгендіктен Рим келісімі деп аталды.1959 жылы Еуропалық Экономикалық Қауымдастық Еуропалық Парламентті консультативті өкілдік ретінде,киінірек заң шығарушы орган болып құрылды. 1960 жылдың аяғында жоғарыда аталған үш келісім шарттың негізінде Еуропалық Қауымдастық құрылды.
Еуропалық қауымдастықты құрудағы басты мақсат осы елдердегі кедендік тосқауылдарды біртіндеп жою және жалпы сауда саясатын жүргізу. Сонымен қатар капиталдың еркін қозғалысы, осы келісім шарт негізінде еңбек күші, ауылшаруашылық өнімдері еркін айналысқа өтті.1969 жылы желтоқсан айында Гаагада қауымдастықтың кеңеюі және интеграцияны одан әрі күшейту жөнінде шешім қабылданды. 1973 жылы 1- қаңтарда Еуропалық Экономикалық Қауымдастыққа Дания, Ирландия, Ұлыбритания, ал 1981 жылы Греция, 1986 жылы Испания мен Партугалия, 1995 жылы Австрия, Финляндия және Швеция қосылды. XX ғасырдың аяғы XXI ғасырдың басында екі блоктың қарсыластық бағыты бірте-бірте Еуропада интеграциялык үрдіспен үйлесті.
Құрлықтағы геосаяси өзгеріс реформатор елдерден осы елдердің ішкі саяси даму бағдарламасын қолға алумен қатар сыртқы саясатта басты бағыттарды қайта қарастыруға бел байлауға итермеледі. Орталық жөне Шығыс Еуропаның (ОШЕ) постсоциалистік елдері НАТО мен ЕО-ға мүше болуға бәрі бірдей, бір уақытта қолдау көрсетті. ОШЕ мемлекеттерінің қүрылысын өзгертуде өз қызығушылығын көрсеткен НАТО-ға қарағанда Еуропалық Одақ жаңа реформатор мемлекеттермен қарым-қатынастың дамыту бағытынқалыптасуы мен дамуында бірнеше этапты бөліп көрсетуге болады. 80 жж. аяғына дейін ЕО жағынан не Шығыс саясаты, не 12 елді қамтыған кауымдастықтың жалпыеуропалық рөлі анықталмады. Бұл уақытта ЕО-да батысеуропалық интеграциясыньщ тереңдеу үрдісіне басым көңіл бөлінді. 1990 жылы Германияның бірігуі және ЕО-ға, сонымен қатар НАТО-ға Германияның автоматты түрде енуі қауіпсіздіктің батысеуропалык жүйесін күшейтуге жағдай туғызды. 1992-1993 жж. Маастрихт келісімінің қол қойылу және ратификациялау қиын үрдісі жүріп жатты, бұл Еуропалық қауымдастықтың дамуында жаңа этап болып, осы уақыттан Еуропалық Одақ болып атала бастады. Шығыс Еуропа елдерінің ЕО-ның бұл үрдісіне қосылуы, ұйымның сәтті тереңдеу үрдісіне кедергі жасауы мүмкін еді.
Еуропалық Одақ реформатор елдерге бағытталған Батыс көмегіне және көмек керсету бағдарламаларын жасауға баса көңіл бөлді, олар негізінен гуманитарлық көмек, сауда жөне кеден шегерімдері, макроэкономикалық тұрактылық сияқты компоненттерді қамтыды. 1988 жылдан 1993 жылға дейін реформатор елдермен қол қойылған сауда және ынтымақтастық келісімдері негізінен экономикалық ынтымақтастыққа бағытталған болды. Бұлар бірінші жеткіншектер келісімдері деп аталды. Басты мақсаты ортақ мүдде салаларында белгілі тұтас даму және сауда-саяси экономикалық ынтымақтастықты дамыту болды. Мағынасына, сипатына қарай жалпы бұл келісімдер шектеулі сипатта болғанын айта кету керек. Біріншіден, олар белгіленген уақытқа дейін келісілді, ал ұзарту туралы келісімге қайта оралудың қажеттілігі, әсіресе шетел инвесторлары үшін қарым-қатынастың тұрақсыздығын білдірді. Екіншіден, Ломе мемлекеттерімен салыстырғанда ОШЕ мемлекеттері ЕО-ның үшінші елдермен қарым- қатынасының жалпы иерархиясында әлдеқайда төменгі шепке қойылды.
Сауда және ынтымақтастық келісімі Орталық және Шығыс Еуропадағы өзгерістерге реакция ретінде болды. Еуропалық Одақ Еуропадағы күтпеген геосаяси өзгерістерге дайын емес еді және реформатор елдерге қолдау көрсететін бағытты стратегиясы немесе жана құралдары болмады. Сол уақытта Өзара Экономикалық Көмек (ӨЭК) және Варшавалык Келісім Ұйымының (ВКҰ) құлауынан соң саяси және экономикалық жағынан Батысқа бағытталған реформатор елдер ЕО-ға интеграциялык құлшынысын айқын білдірді. ЕО-ның Шығысқа кеңею мүмкіндігі батыс ғылыми әдебиеттерінде 1990 жылдардан бастап талқылана бастады. Басты көңіл, біріншіден, жалпыеуропалық көлемде тиімді болатын ынтымақтастыққа бөлінді. ЕО және Еуропалық еркін сауда ассоциациясы (ЕЕСА) бұрынғы ӨЭК елдерінің де қосылу шартында Еуропада ынтымақтасатын аймақтарды тартатын орталық ретінде қарастырылды. 1993 жылы ақпан-сәуірде ЕО-мен басталынған ЕЕСА елдерінің қосылуы туралы келісімдер Жалпыеуропалықбіріккен экономикалық кеңістікті кұрудың мүмкіндігін жоғалтты. Алғашқыдағы Еуропалық Одақпен жүргізілген ОШЕ елдерінің ЕО-ға косылуының шешімін ұзаққа шегіндіру тактикасы жақын болашақта кеңеюмен байланысты көбейетін шығыннан қашу мен ЕО-ның мүше мемлекеттері арасында табыс пен шығынды бөлу саясатында статус-квоны сақтап қалумен негізделді.
Еуропалық Одақ мүше мемлекеттер позициясынан қарасақ, ОШЕ елдеріндегі трансформациялық үрдіске көмекті жүзеге асыру ұзақ уақытқа созылса да жаңа мүше мемлекеттерге арналған трансферттік төлемдер секілді қаржы алпауыты болмас еді. Альтернатива ретінде ЕО мен реформатор елдер арасында қарым-қатынасты қалыптастыру және дамыту бірнеше варианттың мүмкіндігін ашты: толық емес мүшеліктен Ортақеуропалық конфедерация құру мүмкіндігіне дейін. Бірақ та ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы ... ... ... ...8
1.3 Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы ... ... ... ... ... ... ..9
IІ ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық мәселелер ... ... ... 26
2.3 Еуропалық Одақ шеңберіндегі саяси интеграциялық үрдіске сыртқы факторлардың әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.4 Түркияның ЕО-қа кіруімен туындап отырған проблемалар ... ... ... ... ...38
2.5 ЕО-дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ..45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..58
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастарда күннен күнге интеграциялық бірлестіктердің маңызы үлкен қарқынмен артып келеді. Мұның ең үлкен себебі, жаһандану үдерісінде әлемнің және әлемдік экономиканың біртұтас организм ретінде қалыптасуы десек қателеспейміз. Биполярлы жүйенің жойылуымен, жаңа әлемдік тәртіптің қалыптасуы барған сайын көпполярлы жүйенің негіздерінің қалыптасуымен сипатталып отыр. Осындай жағдайда әлем мемлекеттері халықаралық саясатта және экономикада жалғыз әрекет етуі әсерсіз және қауқарсыз болып келеді. Осыдан келіп, әлемнің көптеген аймақтарында интеграциялық бастамалардың жиі бой көрсетуі заңды құбылыс болып табылады Еуропалық интеграция өзінің даму жолы, тарихындағы жетістіктері мен кемшіліктері арқылы дүниедегі барлық интеграциялық бірлестіктер үшін үлгі болары сөзсіз. Еуропалық интеграция әрине, интеграциялық үдерістердің нағыз идеальды үлгісі депи айту қиын. Алайда, әлемнің түкпір түкпірінде құрылып жатқан интеграциялық топтар үшін ЕуроОдақтың жүріп өткен жолы сабақ болуы тиіс.
Еуропа одағы (Еуроодақ, ЕО) -- Еуропаның Еуропалық Одақ туралы келiсiм шартына қол қойған 28 мемлекеттің экономикалық және саяси бірлестігі.
Еуропа одағы (ЕО) -- халықаралық саяси және экономикалық бірлестік. Жалпы саны 373 млн адамнан асатын халқы бар Еуропа территориясында орналасқан Германия, Франция, Италия, Бельгия, Нидерланд, Люксембург, Ұлыбритания, Дания, Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Австрия, Финляндия, Швеция сияқты елдердің (1993) қатысуымен құрылған. Еуропа одағы еуропалық қауымдастықтың, атап айтқанда, Еуропалық көмір мен болат қорыту бірлестігінің (1951, осы ұйым Еуропа одағының құрылуына негіз қалады), Еуропалық экономикалық қауымдастықтың (1957 жылы Рим келісімшарты бойынша құрылған бұл ұйым "Ортақ рынок" деп те аталады), сондай-ақ, Атом энергиясы жөніндегі еуропалық қауымдастықтың (1957 жылы құрылған) қарым-қатынастары негізінде жұмыс істейді. Кейіннен бұл Одаққа - Польша, Венгрия, Чехия, Словакия, Словения, Хорватия,Эстония, Латвия, Литва елдері мүше болды. Еуропа одағы аясындағы интеграциялық ынтымақтастықтың басты мақсаттары Бірегей еуропалық актіде (1987), Маастрихт келісімшартында (1992) және Амстердам келісімінде (1997) көрсетіліп айқындалған. Соңғы жылдары Еуропа одағы мынадай бағыттарда: ортақ рыноктан экономикалық және валюталық одаққа өту; кең өрістілік стратегиясын жүзеге асыру; бірегей сыртқы саясат пен қауіпсіздік саласында тұтастық ахуалын қалыптастыру; Жерорта теңізі жағалауындағы, Азия, Латын Америкасы, Африка құрлығындағы аймақтық саясатты жандандыру; әлеуметтік саладағы үйлесімділікті одан әрі арттырып, құқық қорғау және ішкі тәртіпті сақтау ісіне әріптестік байланыстарды өрістету мұратына қызмет етіп келеді. 1999 жылдың бірінші қаңтарынан бастап (алғашқы кезекте он бір мемлекет:
Австрия, Бельгия, Германия, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Португалия, Финляндия, Франция) есеп айырысу операциялары үшін тепе-теңдік қасиеті бекіндірілген бірегей еуро (1996 жылға дейін ЭКЮ) валютасын енгізді.
2002 жылдан бастап қолма-қол төлемдерге арналған тиындар мен банкноттар айналымға қосылмақшы. Еуропа одағының жалпы органдары қатарына Еуропалық комиссия, Еуропалық парламент, Еуропалық Одақтың Кеңесі, Еуропалық сот, Аудиторлар палатасы, т.б. жатады. Еуропалық Одақ әлемдегі ең ірі сауда қауымдастығы болып табылады
Диплом жұмыс тақырыбының өзектілігі. Еуропалық Одақ әлемдегі саясаттың негізгі бір тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа дамыған сауда-экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ. Екінші дүниежүзілік соыстан кейінгі жылдарда еуропалық интеграцияға ұмтылған Еуропа мемлекеттері Еуропалық Одақ көлемінде өздерінің бүгінгі күні шын мәнінде халықаралық үздік интеграциялық үрдіс болуға лайық дамытуда. Қазіргі таңда еуропалық интеграция үрдісі тарихи заңды құбылыс ретінде тек қана экономика, сауда саласын, әлеуметтік өмірді ғана қамтып қоймай, сонымен бірге жалпы қорғаныс, қауіпсіздік саясатын қамтуда.
Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - ЕуроОдақтың мысалында әлемдегі интеграциялық үдерістердің жалпы сипатын талдау болып табылады Осы мақсатқа сәйкес автор төмендегідей міндеттерді алдына қойды:
- ЕуроОдақтың әртүрлі тарихи кезеңдердегі таму тенденцияларын талдау;
-ЕуроОдақтың экономикалық саясатының бағыттарын зерттеу.
- ЕО-ның кеңеюі үдерістеріндегі проблемалық жағдайларды талдау. .
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы алдына қойған мақсаттарға байланысты кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиет тізімінен тұрады.
І ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Экономикалық интеграция түсінігі
Экономикалық интеграцияның әлеуметтік-экономикалық дамудағы әсерін, жаңа технологияның және халықтың орналасуы сынды географиялық өзгерістер негізінде талдау.
Экономикалық интеграция дегеніміз - бүгінде өндіргіш күштердің интернациональдануының әлемдік процесінің өзіне тән көріну формасы. Ол елдердің шикізат, отын, еңбек ресурстарын неғұрлым ұтымды пайдалануына, аумақтық еңбек бөлінісін жақсартуына көмектеседі. Көбінесе саудаға негізделетін кәдімгі экономикалық ынтымақтастықтан өзгеше экономикалық интеграцияның ерекшелігі сонда, жекелеген елдердің жан-жақты қарым-қатынастары одан әрі тереңдейді, өндірістік процестер тұтасып ұласады.
Интеграциялық бірлестіктер соңғы жылдары дүние жүзінің көптеген мемлекеттерінің арасындағы қарым-қатынастардың ажырағысыз бір бөлігі болып отыр. Бұл орайда елдердің белгілі бір топтарының дамуының нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларына орай интеграциялық процестер әр қырынан көрінуде. Мысалы, нарықтық экономикасы бар елдердің экономикалық интеграциясын айсбергпен салыстыруға болады: оның су үстінде ұшығына, яғни баршаға мәлім мемлекеттік монополистік одақтар мен бірлестіктер ғана көрінеді. Ал айсбергтің көзге көрінетін бөлігінен басқа көрінбейтін бөлігі - мыңдаған халықаралық фирмалар аралық одақтар мен келісімдер бар. Мұндай интеграция монополиялардың өнім өткізу нарықтарын қаратып алу үшін қымқуат күресімен ерекшеленеді. Прогресті экономикалық құбылыс екеніне еш күмән болмаса да, ол кейде нарықтық бәсекенің ауытқулары салдарынан қатардағы еңбеккерлердің қалталарын ойсыратып кететіні болып тұрады.
Дамыған елдердегі интеграциялық процестер дамушы елдердегі интеграциялық беталыстарды да жеделдетті. Олардың дамуы қалыңқы екенін, ұлттық нарықтарының сыйымдылығы төмен екенін ескергенде шаруашылық тұрғысынан ынтымақтасу олар үшін айрықша қажет. Алайда жас мемлекеттердің басым көпшілігінде әзірше өнеркәсіптің дәстүрлі салаларында қарапайым кооперативтену жоспарлары ғана жасалып жатыр. Ал өнеркәсіптің өзекті салаларын айтсақ (ауыр өнеркәсіп, көлік, энергетика жүйелері) онда бұл болашақтың ісі. Қаржы жетіспейді, ал кейде интеграциялайтын да ештеңе болмайды.
Қазіргі іс жүзінде интеграциялық одақтардың ішінде дүние жүзіне мәлім болып отырғандары Еуропалық Одақ (ЕО) және АҚШ-Канада одағы. Дамушы елдердің интеграциялық топтарының қатарында: Латын Америкасының экономикалық жүйесі, ал осы континенттің 20-дан астам елін біріктіреді, Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің ассосиациясы (АСЕАН), оның
құрамында Индонезия, Малайзия, Тайланд, Филиппин және Бруней бар.
Осы және басқа да көптеген интеграциялық бірлестіктердің бағыты мен қарекеті осы дамушы елдердегі әлеуметтік-экономикалық прогреске, тұтас алғандағы халықаралық экономикалық және саяси жағдайға байланысты болмақ.
Экономикалық интеграция - күрделі де сан салалы процесс. Ол өзіне қатысушы елдердің шаруашылығының дамуына ғана емес, орналасуына да ықпал жасайды. Бұл орайда ауданаралық, экономикалық байланыстар, экономикалық аудандар мен жекелеген өнеркәсіп орталықтарының мамандануы өзгеріп отырады.
Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы адамзат қоғамының бүкіл даму жолын қамтитын процесс. Қазіргі дүние жүзінің саяси егеменді 200ден астам елдер мен мемлекеттер бар, солардың 170-і егеменді мемлекеттер. Елдерді топтастырудың қазірде ең көп тараған түрі - оларды территориясының көлемі мен халқының санына қарай топтау.
Территориясының көлемі жағынан әрқайсысының ауданы 3 млн шаршы шақырымнан астам ең ірі жеті ел бар, олардың бәрін қосқанда барлық құрлық жерінің жартысынан астамы болып шығады. Халқының саны жағынан әрқайсысында 100 млн-нан астам тұрғындары бар ең ірі он ел көзге түседі, осы елдердің халық санын қосқанда жер шарындағы халықтың 35-іне тең болады екен. Өте ұсақ, әдетте микромемлекеттер деп аталатын елдер бар. Елдердегі географиялық орнына топтастыру әдістері жиі ұшырысады. Топтастырғанда олар теңіз жағалауларына, түбектерге, аралдарға, архипелагтарға орналасқан елдер болып бөлінеді.
Халықтың орналасуы және тығыздығы: өте үлкен қарама-қайшылықтар. Халықтар мейлінше әркелкі орналасқан, барлық адамдардың 70 пайызы тіршілік етеді. Сонымен бірге адам мекендейтін құрлықтың жартысына жуығында халықтың орташа тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 5 адамнан келеді. Адамдар мүлде игермеген жерлер құрлық территориясының 15 пайызын алып жатыр. Табиғат жағдайлары халықтың орналасуына өте үлкен ықпалын тигізеді. Адамдар игермеген немесе нашар игерген жерлер ең алдымен табиғат жағдайлары барынша қолайсыз жерлер. Жердегі тұрғындардың әрбір 100-інің 80-і құрлық жердің 28 пайызын ғана қамтитын теңіз деңгейінен 500 м-ге дейін биіктікте орналасқан ойпаттар мен жазықтарда тіршілік етеді. Таулы өлкелерде айтарлықтай азырақ қоныстанған. Суармалы жерлерде еңбекті көп қажет ететін күріш егісінің дамуы Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азияда халықтың аса ірі шоғырларының қалыптасуына әкеп соқты. өнеркәсіпті аудандарда халықтың тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 1000-1500 адамға жетеді. Жердегі халықтың орташа тығыздығы 1 шаршы шақырым жерге 38 адам. Халықтың саны мен тығыздығы әрбір елдің дамуына қажетті алғы шарты.
Еуропалық Одақ (ЕО) - Ортақ нарық Батыс Еуропалық 17 мемлекеттің интеграциялық бірлестігі. Оны құруды қолға алып, 1957 жылы алғаш кіргендер Франция, Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды және Люксембург болды. Кейін оларға Ұлыбритания, Дания, Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Венгрия т.б қосылды. Оның құрылуы шаруашылық тіршілікті интернационалдандыруға деген объективті тарихи баталыстың, бұл елдердің өзара жақындасып, ынтымақтасуға табиғи ұмтылысының нәтижесі болды. Бұл интеграциялық одақтың дамуы ұлғайған үстіне ұлғайып, тереңдей түсіп, ісқимылдың жаңа салаларына таралып отыр. Еңбек бөлінісінің дәстүрлі формаларын кеңінен пайдалана отырып (өндірісті мамандандыру мен кооперативтендіру, сыртқы сауда, шетке капитал шығару, ғылыми-техникалық білімдер алмасу және т.б.). ЕО қатысушы елдер соңғы жылдары энергетикалық саясат, айналадағы ортаны қорғау, жұмыссыздық мәселелерін етене үйлестіре шешетін болды.
Батысеуропалық интеграция өз мүшелері шаруашылықтарының дамуына ғана емес, олардың географиясына да көп ықпал жасап отыр. Өндіргіш күштердің шоғырлануының тарихи тұрғыдан қалыптасқан неғұрлым қуатты аймағы қатысушы елдердің Солтүстік-батысынан Бирмингем-Рейн-Милан бағытымен солтүстік-оңтүстік-шығысын алып жатыр.
Батысеуропалық интеграцияның дамуының қуатын факторы трансұлттық кооперациялар (ТҰҚ) мен банктердің тез өсуі болды. Еуропалық Одақта тұтас алғанда ұлттық нарықтарды жақындастырудың, экономикалық саясатты үйлестірудің әлемнің басқа қай өлкесіндегіден болсын биік деңгейіне қол жеткізілген. Бірақ Еуропалық Одақта интеграция процесі біркелкі жүрген жоқ және қазір де солай.
Еуровалюта-Батыс Еуропа елдерінің ұлттық валютасы; Батыс Еуропа банктерінің шоттарындағы кез-келген елдің айырбасталымды валютасы (Еуродоллар, еуроиена, еуромарка) мысалы, Швейцария банктерінің шоттарындағы Германия маркасы еуромарка, ал Германия, Франция банктеріндегі АҚШ доллары еуродоллар деп аталады. Е.банкнот нысанында болмайды жне айналысқа тек қана қолма-қол ақшасыз нысанда түседі, есеп айырысу - несие операциялары үшін пайдаланылады.
Интеграция, бірігу (ағылшынның integration ; латынның integer- бүтін, тұтас) - экономикалық субъектілерді біріктіріп, өзара іс-қимылдарын тереңдете түсу, өзара байланыстарды дамыту.
Қорыта келгенде, экономикалық интеграция және мәдени тұрғыдан жақындасуының ғана емес, сонымен қатар дүние жүзінде соғыс қаупін жоюдың да аса маңызды құралы болып табылады.
1.2 Әлемдiк интеграциялық үрдiстің жалпы сипаты мен теориясы
Интеграция немесе интеграциялық үрдістер қазіргі кезеңдегі әлемнің дамуындағы жетекші факторлардың біріне айналып отыр. Оның үстіне интеграциялық үрдістер жаһанданудың ажырамас бөлігі ретінде қарастырылады. Жаһандануға байланысты бағыттардың бірі оны тарихи тұрғыдан адамдар мен мемлекеттердің интенсивті түрде қарым-қатынас жасайтын және өзара әрекеттесетін кеңістіктердің үздіксіз ұлғаю процесі деп есептейді. Интеграция жаһанданудың аса маңызды бағыттарының бірі және осы үрдістің ажырамас бөлігі. Интеграция ең алдымен мемлекеттік қатысушылардың қоғамдық-саяси өмірдің қандайда бір саласы бойынша өзара жақындасуын немесе ынтымақтасуын білдіретін құбылыс. Интеграциялық үрдістерді зерттеу барысында мемлекеттік емес акторларға әдетте назар аударылмайды. Осы тұрғыдан келгенде белгілі бір елдің жаһандану үрдісіне емес, интеграциялық үрдіске қатысатынын атап өту қажет. Өйткені елдер нақты мемлекетаралық келісімдер негізінде интеграцияланады. Бір жағынан, жаһандану мұндай келісімдер негізінде жүрмейді және оны қажет етпейді, екінші жағынан, оның ықпалы әр аймақта әрқилы болуы мүмкін. Дегенмен, жаһандану үрдісі мемлекеттердің ыдырауына немесе мемлекеттік акторлардың жойылуына алып келуі ықтимал.
Интеграция мемлекеттердің түрлі облыстар мен салалардағы ынтымақтасуын білдіреді. Оның негізгі түрлері: - саяси, экономикалық, мәдени, ғылыми-техникалық (нақты сала бойынша); - ғаламдық, аймақаралық, аймақтық, субаймақтық (географиялық принцип бойынша); Интеграция мен ынтымақтастық бір жағынан, қатысушылар санының артуы нәтижесінде кеңейеді; екінші жағынан, осы қатысушылардың түрлі салалардағы өзара байланыстары тереңдейді. Мемлекетаралық ынтымақтастық тәжірибесінің тарихы айтарлықтай терең. Алайда, мемлекетаралық ынтымақтастық тек ХХ ғасырда ғана кең масштабты қамтып, тұрақты формаға ие болды. Бұл ең алдымен ынтымақтастықтың интенсификациясымен, мемлекетаралық бірлестіктер мен институттарды қажет еткен ынтымақтастық салаларының және интеграциялық үрдістердің дамуымен тығыз байланысты. Осыған орай интеграциялық үрдістер тек ынтымақтастықты емес, сонымен қатар мемлекетаралық байланыстардың мехнизмдерін құруды, яғни ынтымақтастықтың институттануын білдіреді. Осы тұрғыдан, біріншіден, интеграция шешім қабылдаудың мемлекетаралық механизмдерін құруды ұсынатын үкіметаралық ұйымдардың (ортақ институттар арқылы интеграциялық үрдістер жүзеге асырылады) дамуымен байланысты; екінші жағынан, интеграция екі көзқарас тұ рғысынан қарастырылады: үрдіс ретінде
және мемлекетаралық ынтымақтастықтың нәтижесі ретінде.
Мемлекеттерді интеграцияны жүргізуге немесе интеграциялық бірлестіктерді құруға қандай факторлар итермелейді? Ең алдымен бірлесіп қимылдау арқылы ортақ проблемаларды шешуге деген ұмтылыс пен жігер осыған ықпал етеді. ХХ ғасырдағы әлемнің дамуы халықаралық байланыстардың, экономикалық жағынан әлемнің өзара тәуелділігінің артуына ықпал етті. Өз кезегінде ол интеграциялық үрдістер мен түрлі бағыттағы үкіметаралық ұйымдардың құрылуына алып келеді. Осы өзара тәуелділікпен түрлі мемлекеттердің ортақ қимылдауын қажет ететін ғаламдық проблемалардың белең алуы тығыз байланысты. Кіші және орта деңгейлі мемлекеттердің халықаралық сахнада өз ықпалдары мен беделдерін арттыруға деген ұмтылыстары да интеграциялық процестің дамуымен байланысты. Осы мемлекеттер үшін бірігу арқылы халықаралық үрдістерге ықпал ету әлдеқайда оңайға түседі. Мәселен, 1951 жылы Көмір және болат жөніндегі Еуропалық қауымдастық пен 1957 жылы Ортақ нарықтың (Еуропалық экономикалық қауымдастық) 3 кіші және 3 үлкен мүшесі болса, 1973 жылы 5 кіші және 4 үлкен, 1980-ші жылдары 8 кіші және 4 үлкен, 1995 жылы 11 кіші және 4 үлкен. Халықаралық ұйымға немесе интеграциялық бірлестікке ене отырып, мемлекеттер шартты түрде өзінің бірқатар функцияларынан айырылғанымен, есесіне бірқатар өкілеттіктерге қол жеткізеді.
1.3 Бүтін Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның негізінің қалануы
Интеграция мәселесін зерттеуге байланысты халықаралық қатынастар теориясында түрлі мектептер мен бағыттар қызмет етеді. Реалистік мектеп интеграциялық үрдістер мен халықаралық ұйымдардың қызметін сыртқы саясат шеңберінен аспайтын мемлекетаралық қатынастардың нәтижесі ретінде қарастырады. Реалистердің тұжырымдауынша, үкіметаралық институттардың пайда болуы мен дамуы мемлекетаралық байланыстардың жемісі саналғандықтан халықаралық қатынастардың сипаты мен табиғаты өзгеріссіз қалады. Реализмнен бөлек интеграциялық үрдістерді зерттеудегі келесі бағыттар либералды дәстүр аясында қалыптасты. Либерализмде халықаралық үкіметаралық ұйымдар жаңа акторлар ретінде қарастырылады. ХХ ғасырдың екінші жартысында интеграциялық үрдістерді теоретикалық тұрғыдан қайта қарастыру ең алдымен либералды мектептің қызметімен байланысты. Либерализмнің аясында екі теоретикалық мектеп қалыптасты: функционализм (неофункционализм) және федерализм. Функционализмнің негізін қалаушы Дэвид Митрани 1943 жылы жарияланған Әлем және халықаралық ұйымдардың функционалды дамуы еңбегінде Ұлттар Лигасының сәтсіздікке ұшырауының себептеріне талдау жасай келе, интеграциялық үрдістер саяси аспектіден басталмауы қажет деген тезисті ұсынды. Осы жолда мемлекеттер өз ұлттық тәуелсіздіктерінің тағдырына алаңдаушылық білдіреді. Сондықтан Д. Митрани ең алдымен экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саладағы интеграцияға басымдық берді. Оның пікірінше саяси интеграция экономикадан кейін біртіндеп жүзеге асуы қажет. Бастапқы кезде негізінен мемлекетаралық қарым-қатынастарға ден қойған функционализм трансұлттық корпорациялардың дамуына назар аударған жоқ. Алайда, уақыт өте келе бірқатар зерттеушілер Трансұлттық корпорациялар қызметінің түрлі мемлекеттердің экономикалық интеграциясына алып келуі функционализмнің логикасына сәйкес келеді және олардың өкілдері әлемді біртұтас жүйе ретінде қарастырады. Осының барлығы функционалистердің көзқарасынша ұлттық шекаралардың шайылуына және біртұтас экономикалық мәдениеттің құрылуына алып келеді.
Еуропа идеясы және еуропалық интеграцияның тарихы. Экономикалық интеграция үрдісі көптеген зерттеушілердің пікірінше бірнеше кезеңді қамтиды: - Еркін сауда зонасын құру, қатысушы-мемлекеттер кедендік кедергілер мен сауда саласындағы шектеулерді алып тастайды. Әдетте салықтар мен өзге де шектеулер жойылады; - Кедендік одақты құру. Оның аясында ортақ кедендік тарифтер бойынша және басқа мемлекеттерге қатысты біртұтас сыртқы саудаға сәйкес тауарлар мен қызмет түрлерінің қозғалысы жүреді; - Мемлекеттер арасында тек сауда саласында ғана емес, сонымен қатар жұмыс пен капиталдың қозғалысындағы кедергілерді жоюды білдіретін ортақ (біртұтас) нарықты құру. Бұл кезеңде интеграцияланушы мемлекеттердің барлығына қатысты экономиканың салалары мен секторларын дамыту бағдарламасы дайындалады. Интеграциялық бірлестікке енетін артта қалған аудандардың әлеуметтік және аймақтық дамуына көмек көрсету мақсатында ортақ қорлар құрыла бастайды; - Экономикалық және валюта одағын құру. Бұрынғы интеграцияның формалары қатысушы-мемлекеттер тарапынан біртұтас экономикалық және валюта-қаржы саясатын жүргізумен, сонымен бірге әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі мемлекетаралық жүйені құрумен толықтырылады; - Соңғы, бесінші кезең саяси интеграцияға өтуді және ортақ саяси институттарды құруды қарастырады. Соңғы уақыттарда интеграцияның осы нұсқасына сақтықпен қарауда. Өйткені біріншіден, бұл үрдіс міндетті түрде белгіленген бағыт бойынша жүрмеуі мүмкін және ол белгілі бір кезеңде тоқтатылуы да ықтимал; екіншіден, экономикалық интеграция әрқашан саяси интеграцияға алып келе бермейді. Саяси сала интеграция үрдісіндегі ең күрделі әрі ауыр мәселе саналады.
Екінші дүнижүзілік соғыс аяқталғаннан кейін еуропалық елдердің алдында тұрған басты міндет - экономиканы қайта қалпына келтіру және Еуропа құрлығында қауіпсіздік жүйесін құру болды. Ең алдымен Еуропадағы ұлтаралық және халықаралық қақтығыстардың алдын алу мәселесі, халықаралық дауларды әскери жолмен емес халықаралық құқықтық арбитраж арқылы шешу, демократия мен нарықтық экономиканы қолда сияқты мәселелер ең алғашқы орынға шықты. Осындай жағдайда Еуропада бірігу идеясы кеңінен танымал бола бастады. Еуропаның бірігуі туралы алғашқы бастамалар ретінде 1946 жылы 19 қыркүйекте У. Черчиллдің Швейцариядағы Цюрих Университетінде сөйлеген сөзі де себекпкер болды десек жаңылмаймыз. Өз сөзінде Черчилль Еуропаның трагелиясы ұлттық дұшпандықты әсіресе француз - неміс антогонизмін жойып, АҚШ үлгісінде еуропалық мемлекетерін одақтасуға шақырды. У. Черчиллдің осы сөйлеген сөзін Еуропаны біріктіру манифесті деп атайды.
Алғашқы кезеңде Еуропаны біріктіру идеясы Еуропа жұртшылығы тарапынан бірден қызу қолдауға иен болған жоқ. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі уақытта көпшілік Еуропа мемлекетері арасында ынтымақтастық идеясынан гөрі, өзінің ұлттық мүдделері пікірі басым болды. Мысалы Нидерланды мен Дания БҰҰ мен қарым қатынастарға баса назар аударса, Ұлыбритания көбінесе фунт стерлингтің құны мен АҚШ-қа мемлекеттік қарызы туралы ойланды.
Еуропаны соғыстан кейін ұайта құру және Германияны реинтеграциялау туралы пікірлер еуропалық демократиялық мемлекеттердің қоғамында кеңінен тарады. Сонымен қатар, суық соғыс кезеңінің басталуы біріккен еуропа идеясын жақтаушылардың санының өсуіне себеп болды.
1946 жылы федеративтік Еуропаны жақтайтын ұлттық қозғалыстардың бір бөлігі Хендрик Брюгман и Генри Фринейдің басшылығында федералистердің Еуропалық одағы ұйымына бірікті. 1947 жылы Р. Куденгове-Калерги бастаған федеративті Еуропаны жақтаушылар Федеративтік конститутциялы және ортақ валюталы Еуропалық Ассамблеяны қолдайтын Пан - Еуропашылдар Еуропалық парлемантарийлер Одағын құрды. 1948 жылы мамырда Гаагада У. Черчиллдің бастамасымен Еуропалық қозғалыстардың Конгрессі шақырылды. Бұл Конгреске батысеуропалық елдерден шамамен 800 - ге тарта делегаттар қатысты. Бұл жиналысқа белгілі саясаткерлер Конрад Адэнауэр, Энтони Идэн, Гарольд Макмиллан, Хендрик Брюгман, Эдуард Даладье, Франсуа Миттеран және т.б. қатысты. Конгресс екі тенденцияның қарама-қайшылығының сахнасына айналды. Бір тараптан француз, бельгилық, нидерланд, итальяндық делегаттар өкілдік еткен федералистер болса, екінші жағынан британской делегациясы бастаған унионистік пікірді жақтаушылар болды.
Конгресс барысында Еуропалықтарға Үндеу деп аталатын құжат қабылданды. Бұл құжат бойынша ортақ иниституттары бар еуропалық одақ жобасы ұсынылды, бірақ саяси шешімдер қабылдауға өкілеттігі жоқ орган ұйым ретінде қарастырылды. Болашақ Одақ үш еуропалық құндылыққа негізделуі тиіс болды: қауымдастық қағидасына, азаматтардың бостандықтары мен құқықтарына құрметпен қарау. Аталған үндеуде ортақ ассамблея, адам құқықтары Хартиясы және сот, капитал, тауар және жұмыс күші еркін қозғалыста болатын еуропа одағы идеясы жарияланды.
Сонымен қатар Конгресс барысында, еуропалық бірігуді жақтайтын барлық ағымдар мен тенденциялардың (федералистер, унионистер және леберал социалистер) бапсын біріктіретін Жалпыеуропалық қозғалыс құру жоспарланды. Бұл қозғалыс 1948 жылы қазақ айында Брюсселде У. Черчилль, Леон Блюм, Поль Генри Спаак тарапынан Еуропа Кеңесінің қалыптасуы мен еуропалық интеграцияның ары қарай дамуы мақсатында құрылды.
Д. де Ружмонт тарапынан Лозаннада еуропалық мәдени орталығы құрылды және 1950-1985 жылдары өзі басқарды. 1950 жылы Брюггеде Х. Брюгман тарапынан Еуропалық колледж құрылды. Аталған оқу орнв қазірге дейін жоғары еуропалық функционерлерді дайындауда жетекші оқу ордасы болып табылады.
1990 жылдар Еуропа интеграцияның түбегейлі өзгеруімен сипатталды.1990 жылы 14-15 желтоқсанда Римде бір уақытта екі үкіметаралық конференция жұмыс жасай бастады.Біріншісі Экономикалық валюталық Одақ құру туралы болса екіншісі саяси одақ құруға арналды. Аталған екі конференция 1992 жылы 7 ақпанда Маастрихт келісіміне қол қоюмен аяқталды.
Экономикалық жақындасудың аяқталуы - ортақ еуропалық валютаға өту, Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың құзіреттіліктерін барынша кеңейту, Еуропаалық қауымдастықтың жаңа институтционалды құрылым - Еуропалық Одаққа трансформациялауды қарастырды. Орталық және Шығыс Еуропада социалистік режимнің және Кеңестер Одағының күйреуі Еуроинтеграцияның шығысқа қарай кеңеюіне жаңадан леп берді.
Маастрихт келісімінің басты жетістігі - бір институтционалды құрылымның астында Еуропалық Қауымдастықтың негізгі үш органы - (ЕОВС, ЕЭС, Евратом) және ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздікті сақтау, құқық қорғау және ішкі мәселелер бойынша ортақ саясат түзу болды.
Ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздікті сақтау саласындағы саясат 90-шы жылдардағы Еуропадағы терең геосаяси қайта жаңаруларға байланыста болды. Бұл саяси процестер Еуро Қауымдастық мемлекеттері арасындағы саяси қарым қатынастардың трансформацилануына қатты әсерін тигізді.
Маастрихт келісімнің әкелген жаңа тәртіптері құжаттың мазмұнын да белгіледі. Ол үлкен жеті бөлімнен тұрды. Бірінші бөлімде жалпы қағидалар, ЕО ны құру туралы ЕЭО келісіміне өзгерістер, үшінші бөлімде Еуропа Көмір және шойын бірлестігі туралы келісімге өзгерістер, төртінші бөлімде Еура атом туралы келісімге өзгерістер, бесінші бөлімде халықаралық қатынастар және қауіпсіздік саласындағы ортақ саясат туралы ережелер, алтыншы бөлімде юстиция және ішкі істер саласындағы ынтымақтастық туралы ережелер, жетінші бөлімде қорытынды ережелер қарастырылған.
Еуропалық Одақтың Ортақ сыртқы және қауіпсіздік саясаты жөніндегі
концепциясы 1992 жылғы Маастрихт келісімінің құжаттарында көрініс тапқанымен, әлі күнге дейін жүзеге асқан жоқ. 1954 жылы Еуропалық алтылықтың (Франция, Италия, ГФР, Бенилюкс) Еуропалық Қорғаныс Қауымдастығын (Плевен жоспары бойынша) жүзеге асыру әрекеті толық сәтсіздікпен аяқталды. Осы сәттердің барлығын функционалистер ерекше атап көрсетіп, өз ұстанымдарының дұрыс екенін алға тартады. Функционалистердің саяси ерекшелік ынтымақтастықтың дамуы барысында жоғалады деген тезистері де сынға ұшырауда. Практикаға келгенде кей кезде болмасын керісінше болып жатады. Яғни техникалық және экономикалық ынтымақтастық саясатқа ықпал етпейді, керісінше саяси шешім белгілі бір саладағы ынтымақтастықтың дамуына тікелей ықпал етуі ықтимал. 1985 жылы ақпанда Еуропалық Одаққа институционалдық форма бермеген, бірақ осы жолда маңызды кезең болған Біртұтас Еуропалық Акт қабылданды. Ол екі бөлімнен тұрады, оның бірі қауымдастыққа, екіншісі саяси ынтымақтастыққа қатысты. Біріншісінде 1992 жылдың соңына таман біртұтас нарықты құру көзделген. Екіншісі он бес жылдық практика бойына институттандырумен және оны заңдық негізде бекітумен шектелген. Саяси ынтымақтастықтың мақсаты ретінде ортақ сыртқы саясатты қалыптастыру мен жүргізу деп көрсетіледі. Оған сәйкес он екі ел арасында тұрақты өзара кеңес берулерді жүргізу, олардың бір-бірінің позицияларын назарға алу, сондай-ақ ұлттық деңгейде шешім қабылданғанша ортақ мүддеге қатысты мәселелерді міндетті түрде бірігіп талқылау көзделеді. 1993 жылы 1 қарашада 2000 жылы Еуропаның 12 мемлекетінің валюта-экономикалық және әскери-саяси одағын құруды көздейтін Маастрихт келісімі өз күшіне енді. Еуропаның он жаңа ұйымының (Валюта институты, Еуропол, Қоршаған орта проблемалары жөніндегі Еуропалық агенттік және басқалары) орналасатын жері туралы шешім қабылданды. 1995 жылдың 1 қаңтарында Австрия, Швеция, Норвегия мен Финляндияны Еуропалық Одаққа қабылдау туралы шешім қабылданды. Оған қоса жиі кейінгі қалдырудан кейін он екі ел ішінен сегіз ел қол қойған Шенген келісімі өз күшіне 1994 жылы 1 ақпанда енеді деп мәлімдеме жасалынды. Одақ ішінде капиталдар, тауарлар мен қызмет түрлерінің емін-еркін қозғалуымен қатар Шенген келісімі азаматтардың еш кедергісіз жүріп-тұруын, яғни шекараны іс жүзінде жоюды білдіреді.
Еуропалық интеграция (1946-1992 жылдар). Функционализмге қарама-қайшы келетін федерализм мектебінің өкілдері мемлекетаралық қатынастар өкілеттіктердің бір бөлігін мемлекетүсті (ұлтүсті) бірлестіктерге берілуі қажет деген қағиданы басшылыққа ала отырып, ең алдымен саяси интеграцияға көңіл бөледі. Осы бағыт саяси институттарды құру идеясына ерекше мән береді. Функционалистер үшін интеграция үрдісі іс жүзінде төменнен жоғары принципіне негізделсе, федералистер үшін ол керісінше жоғарыдан төменге жүреді. Федерализмнің дамуына А. Этциони, А. Спинелли секілді ғалымдар ерекше үлес қосты. Федерализмнің аясында барлық халықтарды ортақ мемлекетке біріктіруді білдіретін әлемдік үкіметті құру идеясы белсенді түрде дамытылды. Федералистердің пікірінше, осы идея жүзеге асқан жағдайда мемлекетаралық жанжалдар дәуірі аяқталады. Әлемдік үкіметті құру идеясы ұлттық мемлекет жүйесін сақтап қалуды мақсат ететін бірқатар зерттеушілер мен саясаткерлердің табанды қарсылығына ұшырады. Осының негізінде осы ұстанымдағы ғалымдар өз еңбектерінде аталмыш идеяның жүзеге асыуының мүмкін еместігін жан-жақты дәлелдеді. Дегенмен әлемдік үкімет концепциясы осы идеяны болашақта жүзеге асыруды мақсат етіп қойған көптеген халықаралық үкіметтік емес ұйымдар тарпынан қолдау табуда. Федерализмнің ықпалымен классикалық функционализм ары қарай дамып, біртіндеп неофункционализмге ұласты. Классикалық функционализмнің негізгі қағидаларынан бас тартпаған неофункционализм федерализмнің де кейбір элементтерін қабылдады. Неофункционализм жалпы адамзат үшін маңызды саналатын денсаулық сақтау, технологиялық өзгерістер, білім жүйесі және басқа да өзекті проблемаларға баса назар аударады. Осы бағытта саяси шешімнің маңызды екені мойындалды. Жалпы планетарлық масштабта маңызға ие саяси шешімдер неофункционализмге сәйкес интеграциялық үрдістердің жүруіне және қатысушыларды экономика саласында бірігуіне итермелейді. Неофункционалистер өз платформаларының дұрыстығын Еуропалық Одақтың дамуы негізінде көрсетеді. Алайда, бастапқы кезден-ақ федерализм еуропалық интеграцияның концептуалды базасы болмады. Осы үрдістің бастапқы кезінде үш жол ғана теоретикалық жағынан мүмкін болды: 1) дәстүрлі жол - суверенді және тәуелсіз болып қала беретін мемлекеттер арасындағы одақтар немесе ассоциациялар аясында ынтымақтасу; 2) ең батылы - бірқатар облыстарда біртұтас ұлтүсті саяси билікті орнататын федерация; 3) ең айқыны - арнайы институттар шеңберінде ортақ іс-қимылдарды жасауға мүмкіндік беретін функционалды интеграция. Тәжірибе жүзінде бірінші жол қажетті және пайдалы болғанымен, жеткіліксіз еді, екіншісі мүмкін болмай қалды. Сондықтан интеграция үрдісі қарапайым ынтымақтастық аясынан шығуға және мүмкін болатын федерацияға қолайлы жағдайларды дайындауға мүмкіндік беретін функционалды модель жолымен жүрді. Осылайша, сыртқы келбеті тартымды болғанымен федерализм функционалды модельге қарағанда шамалы мүмкіндікке ие, өйткені екіншісінде нормативтіліктің үлес салмағы айтарлықтай жоғары. Бұл халықаралық интеграцияның федералистік моделінің басты кемшілігі саналады. Жоғарыда қарастырылған басқа да бағыттардың кемшіліктерін ескере келе халықаралық интеграция үрдісінің объективті және шынайы жағын олардың әрқайсының артықшылықтарын кешенді түрде есепке алу арқылы ғана айқындауға болатынын атап өту керек. К. Дойчтың плюралистік концепциясы нақ осы кешенді зерттеуді жүзеге асыруға бағытталған. Бұл концепция шеңберінде интеграция үрдісі ақпараттарды тарататын, ақпаратпен алмасатын, белгілі бір функцияларды орындауға және тәжірибенің жинақталуына ықпал етуші коммуникациялық желістер негізінде қарастырылады. Дойч әрқайсына ерекше интеграциялық үрдіс сәйкес келетін саяси бірлестіктің екі типіне талдау жасайды: амальгамды және плюралистік. Бірінші тип тиісті форма бойынша екі немесе бірнеше жекелей бірліктердің ортақ басқарудың белгілі типіне ие ауқымды бірлестікке қосылуын білдіреді. Екіншісіне сәйкес өз саяси дербестігін сақтайтын бірліктер интеграцияланады. Оға қоса амальгамды интеграцияны жүзеге асыру әлеуметтік-мәдени және саяси сипаттағы түрлі шарттардың тұтастай кешінін қажетсінеді, олардың арасында интеграцияланушы орталардың тұрғындары бір құндылықты мойындайды: интеграциядан түсетін пайданы күтудің орындылығы; бір-бірін жеткілікті білу және тиісінше іс-әрекеттің сипатын білу. Интеграция үрдісі тұрғындардың құрылып жатқан жаңа саяси институттарға қатысты адалдығымен, өзінің біртұтастығын терең ұғынып, түсінумен, сондай-ақ саяси сахнаға жетекшілердің жаңа буынының көтерілуімен қатар жүруі тиіс. Соңында амальгамды интеграция үшін негіз болатын жалпыға ортақ өмір сүру образы қалыптасуы қажет.
. Қазіргі кезеңдегі Еуропалық интеграциялық үрдістің дамуы. Қазіргі кезеңде интеграциялық үрдістер бірқатар қиындықтармен соқтығысуда. Мемлекеттердің, интеграциялық бірлестіктердің, аймақтардың мүдделері соқтығысуда. Интеграциялық үрдіске қатысатын мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің әрқилы болуы да айтарлықтай кедергі болып отыр. Интеграциялық үрдіс барлығы үшін тиімді болғанымен, белгілі бір саланың дамуына барлық мемлекеттер бірдей үлес қоса бермейді. Интеграциялық үрдіске байланысты мемлекеттің ішіндегі әрқилы топтардың позициясы да әртүрлі болып келеді. Кейбір топтар одан анағұрлым көп пайда көргендіктен, интеграцияға мүдделі болады. Одан ешқандай пайда көрмеген топтар интеграциялық үрдіске қарсы шығып, осы бағытта үкіметтік құрылымдарға қысым көрсетеді. Интеграцияның өзге де даулы тұстары бар. Жаһандану секілді, интеграцияның мемлекеттер үшін оң жақтарымен қатар, теріс жақтары да бар екені айқын. ХХ ғасырдың соңында Венесуэла мен Колумбия мемлекеттері арасындағы шекара ашылғаннан кейін, уақыт өте келе Венесуэла тарапы өз территориясының наша тауарларын тасымалдау мақсатында пайдаланып отырғанына көзі жетті. Интеграцияның плюралистік типін жүзеге асыру осындай ауқымды және қатаң шарттарды қажет етпейді. Интеграцияланушы бірліктердің негізгі әлеуметтік-мәдени құндылықтар бір-біріне қарама-қайшы болмауы керек; мүмкін болатын іс-әрекет ортақ мүддедегі шектеулі салаға ғана қатысты; қызығушылық танытқан үкіметтер мен тұрғындардың тілектері мен іс-қимылдарына саяси элиталардың тиісті жауабы қажет. Оның үстіне, интеграцияның жетістігіне интеллектуалды орталар мен саяси қозғалыстардың бірігу идеяларын қабылдауы, сондай-ақ коммуникация желістері мен жан-жақты өзара байланыстардың тұрақты дамуы ықпал етеді. 1970-ші жылдары К. Дойчтың жетекшілігімен Германия (ГФР) мен Францияда ауқымды зерттеулер жүргізілді. Зерттеу барысында түрлі ірі күнделікті басылымдарға контент-анализ, қоғамдық пікірді зондаждау, жетекші кадрлар арасында эксперттік сауалнама жүргізу, халықаралық келісімдер статистикаларын зерттеу интенсивті түрде жүргізілді. Осының нәтижесінде екі ел халқының да санасында қалыптасқан біріккен Еуропаның қолайлы образы ұлттық құндылықтарды құрметтеуді ығыстыруға алып келмегені анықталды. Сондықтан еуропалық интеграцияның плюралистік үлгісінің болашағы зор деген тұжырым жасалынды. Интеграция бірмезеттік немесе қысқа мерзімде жүзеге асырылатын құбылыс емес. Ол аса байыптылықты, ұстамдылық пен төзімділікті талап етеді. Бүгінгі күні Еуропалық Одақ әлемдегі ең озық интеграциялық бірлестік ретінде мойындалып отыр.
ІІ - ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ ДАМУЫ
2.1 Еуропалық Одақтың кеңею үдерістері
Қазіргі таңда көптеген халықаралық ұйымдардың ішінде экономикалық және саяси тұрғыдан интеграцияланған жалғыз Еуропалық Одақты айтуға болады. Еуропалық Одақтың туылған күні ретінде, яғни бүгіндегі қызмет етуі 1950 жылы 5 мамырда бастау алған.Осы күні Францияның сыртқы істер министрі Робер Шумен, өзінің мемлекетінің атынан,болат пен көмірді қолдану туралы және Еуропалық ұйым құруды ұсынды.Нәтижесінде бірінші бірлестік 1951 жылы 18 сәуірде Еуропа көмір және болат бірлестігі (ЕCSC - European Coal and Steel Community) (Париждік келісім) туралы келісімге қол қойды және оны алты мемлекеттің парламенті қолдады: ГФР, Бельгия, Франция, Италия, Люксембург, Нидерланды. Бұл келісім-шарт Еуропадағы өндірілетін көмір, ауыр және жеңіл, темір өнімдерін, машина өнеркәсібін дамытып біріктіру мақсатында жасалынды.
1957 жылы осы келісімшартқа қол қойған елдер Римде бірігіп Еуропалық Экономикалық Қауымдастық және атом энергетикасы жөніндегі Еуропалық Қауымдастықты құруға қол қойды.Бұл екі қауымдастықты қысқаша біріншісін ортақ рынок, екіншісін Еуроатом деп атады. Римде келісілгендіктен Рим келісімі деп аталды.1959 жылы Еуропалық Экономикалық Қауымдастық Еуропалық Парламентті консультативті өкілдік ретінде,киінірек заң шығарушы орган болып құрылды. 1960 жылдың аяғында жоғарыда аталған үш келісім шарттың негізінде Еуропалық Қауымдастық құрылды.
Еуропалық қауымдастықты құрудағы басты мақсат осы елдердегі кедендік тосқауылдарды біртіндеп жою және жалпы сауда саясатын жүргізу. Сонымен қатар капиталдың еркін қозғалысы, осы келісім шарт негізінде еңбек күші, ауылшаруашылық өнімдері еркін айналысқа өтті.1969 жылы желтоқсан айында Гаагада қауымдастықтың кеңеюі және интеграцияны одан әрі күшейту жөнінде шешім қабылданды. 1973 жылы 1- қаңтарда Еуропалық Экономикалық Қауымдастыққа Дания, Ирландия, Ұлыбритания, ал 1981 жылы Греция, 1986 жылы Испания мен Партугалия, 1995 жылы Австрия, Финляндия және Швеция қосылды. XX ғасырдың аяғы XXI ғасырдың басында екі блоктың қарсыластық бағыты бірте-бірте Еуропада интеграциялык үрдіспен үйлесті.
Құрлықтағы геосаяси өзгеріс реформатор елдерден осы елдердің ішкі саяси даму бағдарламасын қолға алумен қатар сыртқы саясатта басты бағыттарды қайта қарастыруға бел байлауға итермеледі. Орталық жөне Шығыс Еуропаның (ОШЕ) постсоциалистік елдері НАТО мен ЕО-ға мүше болуға бәрі бірдей, бір уақытта қолдау көрсетті. ОШЕ мемлекеттерінің қүрылысын өзгертуде өз қызығушылығын көрсеткен НАТО-ға қарағанда Еуропалық Одақ жаңа реформатор мемлекеттермен қарым-қатынастың дамыту бағытынқалыптасуы мен дамуында бірнеше этапты бөліп көрсетуге болады. 80 жж. аяғына дейін ЕО жағынан не Шығыс саясаты, не 12 елді қамтыған кауымдастықтың жалпыеуропалық рөлі анықталмады. Бұл уақытта ЕО-да батысеуропалық интеграциясыньщ тереңдеу үрдісіне басым көңіл бөлінді. 1990 жылы Германияның бірігуі және ЕО-ға, сонымен қатар НАТО-ға Германияның автоматты түрде енуі қауіпсіздіктің батысеуропалык жүйесін күшейтуге жағдай туғызды. 1992-1993 жж. Маастрихт келісімінің қол қойылу және ратификациялау қиын үрдісі жүріп жатты, бұл Еуропалық қауымдастықтың дамуында жаңа этап болып, осы уақыттан Еуропалық Одақ болып атала бастады. Шығыс Еуропа елдерінің ЕО-ның бұл үрдісіне қосылуы, ұйымның сәтті тереңдеу үрдісіне кедергі жасауы мүмкін еді.
Еуропалық Одақ реформатор елдерге бағытталған Батыс көмегіне және көмек керсету бағдарламаларын жасауға баса көңіл бөлді, олар негізінен гуманитарлық көмек, сауда жөне кеден шегерімдері, макроэкономикалық тұрактылық сияқты компоненттерді қамтыды. 1988 жылдан 1993 жылға дейін реформатор елдермен қол қойылған сауда және ынтымақтастық келісімдері негізінен экономикалық ынтымақтастыққа бағытталған болды. Бұлар бірінші жеткіншектер келісімдері деп аталды. Басты мақсаты ортақ мүдде салаларында белгілі тұтас даму және сауда-саяси экономикалық ынтымақтастықты дамыту болды. Мағынасына, сипатына қарай жалпы бұл келісімдер шектеулі сипатта болғанын айта кету керек. Біріншіден, олар белгіленген уақытқа дейін келісілді, ал ұзарту туралы келісімге қайта оралудың қажеттілігі, әсіресе шетел инвесторлары үшін қарым-қатынастың тұрақсыздығын білдірді. Екіншіден, Ломе мемлекеттерімен салыстырғанда ОШЕ мемлекеттері ЕО-ның үшінші елдермен қарым- қатынасының жалпы иерархиясында әлдеқайда төменгі шепке қойылды.
Сауда және ынтымақтастық келісімі Орталық және Шығыс Еуропадағы өзгерістерге реакция ретінде болды. Еуропалық Одақ Еуропадағы күтпеген геосаяси өзгерістерге дайын емес еді және реформатор елдерге қолдау көрсететін бағытты стратегиясы немесе жана құралдары болмады. Сол уақытта Өзара Экономикалық Көмек (ӨЭК) және Варшавалык Келісім Ұйымының (ВКҰ) құлауынан соң саяси және экономикалық жағынан Батысқа бағытталған реформатор елдер ЕО-ға интеграциялык құлшынысын айқын білдірді. ЕО-ның Шығысқа кеңею мүмкіндігі батыс ғылыми әдебиеттерінде 1990 жылдардан бастап талқылана бастады. Басты көңіл, біріншіден, жалпыеуропалық көлемде тиімді болатын ынтымақтастыққа бөлінді. ЕО және Еуропалық еркін сауда ассоциациясы (ЕЕСА) бұрынғы ӨЭК елдерінің де қосылу шартында Еуропада ынтымақтасатын аймақтарды тартатын орталық ретінде қарастырылды. 1993 жылы ақпан-сәуірде ЕО-мен басталынған ЕЕСА елдерінің қосылуы туралы келісімдер Жалпыеуропалықбіріккен экономикалық кеңістікті кұрудың мүмкіндігін жоғалтты. Алғашқыдағы Еуропалық Одақпен жүргізілген ОШЕ елдерінің ЕО-ға косылуының шешімін ұзаққа шегіндіру тактикасы жақын болашақта кеңеюмен байланысты көбейетін шығыннан қашу мен ЕО-ның мүше мемлекеттері арасында табыс пен шығынды бөлу саясатында статус-квоны сақтап қалумен негізделді.
Еуропалық Одақ мүше мемлекеттер позициясынан қарасақ, ОШЕ елдеріндегі трансформациялық үрдіске көмекті жүзеге асыру ұзақ уақытқа созылса да жаңа мүше мемлекеттерге арналған трансферттік төлемдер секілді қаржы алпауыты болмас еді. Альтернатива ретінде ЕО мен реформатор елдер арасында қарым-қатынасты қалыптастыру және дамыту бірнеше варианттың мүмкіндігін ашты: толық емес мүшеліктен Ортақеуропалық конфедерация құру мүмкіндігіне дейін. Бірақ та ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz