Банк тәуекелдіктерді тиімді басқару жүйесі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. Банк тәуекелдіктерді тиімді басқару жүйесі
1.1 Банк қызметіндегі тәуекелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Тәуекел түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Банк тәуекелдерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Нарықтық экономикаға көшу жағдайында банктік салада банк әр түрлі операцияларды жүргізу кезінде өзіне қабылдайтын тәуекелдік бақылау дұрыстығының маңызы артады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты тәуекелдік түсінігі банктер өміріне нақты кіруде. Жоспарлы экономика жағдайында банктер қатал түрде КСРО Мембанкісінің жоспар-нұсқауы бойынша қызмет етгі, сондықтан банктік тәжірибеде "тәуекелдік" деген түсінік те болған жоқ. Егер клиенттің шотында есеп айырысу құжаттарын төлеу кезінде ақша қаражатгары болмаған жағдайда банк автоматты түрде оған төлем несиесін ұсынатын.

1. Абрютина М.С. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1999 г.
2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
3. Байсеитов А.Р. «Бухгалтерский учет и Аудит», Алматы 1999г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
4. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
5. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001.
6. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998г.
7. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999г.
8. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
9. Любушин Л.М. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1997 г.
10. Маркарьян Э. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. Банк тәуекелдіктерді тиімді басқару жүйесі
1.1 Банк қызметіндегі тәуекелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Тәуекел түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Банк тәуекелдерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Кіріспе

Нарықтық экономикаға көшу жағдайында банктік салада банк әр түрлі
операцияларды жүргізу кезінде өзіне қабылдайтын тәуекелдік бақылау
дұрыстығының маңызы артады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты тәуекелдік түсінігі
банктер өміріне нақты кіруде. Жоспарлы экономика жағдайында банктер қатал
түрде КСРО Мембанкісінің жоспар-нұсқауы бойынша қызмет етгі, сондықтан
банктік тәжірибеде "тәуекелдік" деген түсінік те болған жоқ. Егер клиенттің
шотында есеп айырысу құжаттарын төлеу кезінде ақша қаражатгары болмаған
жағдайда банк автоматты түрде оған төлем несиесін ұсынатын.
Қазіргі кездегі банктік нарық тәуекелдіксіз мүмкін емес. Ол кез келген
операцияда болады, тек тәуекелдік әр түрлі көлемде болуы мүмкін. Сондықган
банктік қызмет үшін тәуекелдікті мүлдем жою емес, оны алдын ала болжап, ең
төменгі деңгейге дейін жеттізу маңызды болып табылады.
Банк тәуекелдігі дегеніміз не? Тәуекелдік негізінде ықтималдылықты, ал
нақтырақ айтсақ, банктің қаржылық операцияларды жүргізу кезінде өз
ресурстарының табысы бір бөлігін жоғалту немесе қосымша шығын шығару қаупін
түсіндіреді. Банктік қызмет зиянсыз болуы үшін келесі категорияларды ескеру
кереқ: жоғалтулар, шығындар, залалдар.
Банктік қызметке тән тәуекелдікті сипаттайтын жалпылама көрсеткіш
ретінде жоғалтуларды, банктік табыстың төмендеуі ретінде түсінеміз.
Осы көрсеткіш өзінде шығын мен залалды үйлестіреді, сондықтан
тәуекелдік деңгейін жақсы бейнеде сипаттайды. Тәуекелдік пен жоғалту
түсініктері өзара тығыз байланысты. Сол себептікті тәуекелді жоғалту
категориясьн қолдану арқылы сан жағынан да бейнелеуге болады. Бұл тәсіл
тәуекел теориясының дамуы үшін негіз болып табылады.
Демек, нарық шаруашылығындағы банктік қызметтің, басты тәуекелдікгі
және банкротты төмендету арқылы операциялардан түсетін пайданы барынша
жоғарлатудан тұрады. Банк стратегиясы төмендегідей қағидалардан кұралады:
қалай да арзанға сатып алу;
рентабельдік мөлшерлеме бойынша оны және көрсетілген қызметтерді сату;
келесідей жолдармен тәуекелдік зияндарын төмендету:
сенімді клиенттер таңдау және кепілдемелер алу, операцияларды
диверсификациялау және әр түрлі қарыздық капиталдар нарығын игеру.

I. Банк тәуекелдіктерді тиімді басқару жүйесі
1.1. Банк қызметіндегі тәуекелдік

Нарықтық экономикаға көшу жағдайында банктік салада банк әр түрлі
операцияларды жүргізу кезінде өзіне қабылдайтын тәуекелдік бақылау
дұрыстығының маңызы артады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты тәуекелдік түсінігі
банктер өміріне нақты кіруде. Жоспарлы экономика жағдайында банктер қатал
түрде КСРО Мембанкісінің жоспарнұсқауы бойынша қызмет етті, сондықтан
банктік тәжірибеде "тәуекелдік" деген түсінік те болған жоқ. Егер клиенттің
шотында есеп айырысу құжаттарын төлеу кезінде ақша қаражаттары болмаған
жағдайда банк автоматты түрде оған төлем несиесін ұсынатын.
Қазіргі кездегі банктік нарык тәуекелдіксіз мүмкін емес. Ол кез келген
операцияда болады, тек тәуекелдік әр түрлі көлемде болуы мүмкін. Сондықтан
банктік қызмет үшін тәуекелдікті мүлдем жою емес, оны алдын ала болжап, ең
төменгі деңгейге дейін жеткізу маңызды болып табылады.
Банк тәуекелдігі дегеніміз не? Тәуекелдік негізінде ықти малдылықты,
ал нақтырақ айтсақ, банктің қаржылық операцияларды жүргізу кезінде өз
ресурстарының табысы бір бөлігін жоғалту немесе қосымша шығын шығару қаупін
түсіндіреді. Банктік қызмет зиянсыз болуы үшін келесі катего-рияларды
ескеру керек: жоғалтулар, шығындар, залалдар.
Банктік қызметке тән тәуекелдікті сипаттайтын жалпылама көрсеткіш
ретінде жоғалтуларды, банктік табыстың төмендеуі ретінде түсінеміз.
Осы көрсеткіш өзінде шығын мен залалды үйлестіреді, сондықтан
тәуекелдік деңгейін жақсы бейнеде сипаттайды. Тәуекелдік пен жоғалту
тусініктері өзара тығыз байланысты. Сол себептікті тәуекелді жоғалту
категориясын қолдану арқылы сан жағынан да бейнелеуге болады. Бұл тәсіл
тәуекел теориясының дамуы үшін негіз болып табылады.
Шығыңдар Банктер өз қызметі барысында бегілі бір шығынар
шығарады. Бұл салымшыларға төленетін пайыздар; басқа қаржылық
институттардан қарызға алынағын несиелік ресурстар ушін төлем; есеп
айырысу операцияларымен, бағалы қағаздармен байланысты шығындар;
категориясына тәуекелдік, көзге көрінбейтін жағдайларға байланысы
белгіленген мөлшерден көбірек шығын шегу нәтижесінде пайда болады.
Табыс жолын ала алмай немесе көзделген мөлшерден артық шдамның жұмсалу
формасында көрініс табатын залаядар алдаш операцімларды, есептеулерге
жасалатын талдаудың жежіліксіздігінен немесе жағдайдың болжана ал-
мауына байланысты болады. Сол секілді залалдар тәуекедігі нашар несиелік
порхфельмен {ресурстарды нашар орна-ласгару), конъюктураішң тольщ
есептелінбеуімен байланы-сты болғанда банкке әрқашан қолайсыз
жағдайларга ұшы-рауына қауіп төндіреді. Жашш кез келген қызмет турі мін-
детгі Іурде белгілі бір тәуекелмен байланысты. Нарык жағ-дайында жумыс
істейтін кез келген кәсіпорын сияқты банк те жораліулар мен банк
тәуекелдігіне ұшырауы мүмкін.
Шынында да, банк жетекшілері пайданы жоғарылатуға тырыса отырып, шығын
мен зиянды барынша азайтуға ұмты-лыс жасайды.
Мұның барлығы белгілі бір шамада бір-біріне қарама-қайшылық тудырады,
оған банк иелері мен оның салым-шыларының мүдделерінің қарсы келуі негіз
болады. Бірін-шілер, қосымша пайда табу үшін тәуекелдікке баруға дайын
болса, ал екіншілер үшін, банкке сеніп тапсырылған қара-жаттардың сақталуы
ең маңызды. Табыстылық пен тәуекел-діктің арасындағы ыщпамды қатанасты
ұстап отыру, банкті басқарудың біршама күрделі мәселелерін құрайды.
Банк ушін негізгі тәуекелдік түрлері оның портфелімен байланысты болып
келеді, яғни банктің қаражатына жұмса-лынған қаржылық активтермен
байланысты.
Тәжірибеде төрт басты портфельдік тәуеқелдік тұрлері белгілі:
несиелік, өтімділік, пайыз мелщерлемесінін өзгеру тәуекелі, валюталық
тәуеқелдік.
Несие тәуекелдік - қарыз алушының өз қаржылық міндеттемесін
орыңдамауымен байланысты банктік қарыз бойынша төлем төлемеу тәуекелдігі.
Тексеру нәтижесінде маусымдық егіндік астық жинауға, меншікті
қаражаттарды толықтыруға бөлінген мақсатты несиелік ресурстардың көздеуден
максатында пайдаланылмауы туралы көптеген фактілер анықталған. Қиянатшылық
жасау - банктік жүйеде 80-жылдардың ба-сында кеңірек тарап, олардың улесіне
АҚШ-ғы барлық банкротқа ұшыраған банктердің жартысынан астамы түскен. Бұл
жерде банк директорлары мен жоғары лауазымды қызметкерлердің әріптестеріне,
туыстарына, достарына, "достық" не-сиелерді ешқандай да қамтамасыз етусіз
және қарыз алушының қаржылық жағдайын тексерусіз бергендігі туралы сөз
қозғалады.
Шетел несиелері бойынша тәуекеңдіктер - дамушы ел-дердің қарыз
алушыларының несиелер бойынша жаппай төлем төлемеуіне байланысты 70-
жылдарда анықталды. Бұл АҚШ-тың бірқатар ірі банктерінің банкротқа
ұшырауына себеп болған.
Ішкі займдар бойынша төлемсіздік қарыз алудың төлем қабілетіне ықпал
ететін барлық факторларды есепке алу қиындығымен байланысты туындайды.
Несиелік тәуекелдікті төмендетудің бірнеше тәсідері бар: 1. Банктік
қарыздар портфелін диверсификациялау, яғни бір қарыз алушыға берілетін
несиенің мөлшерін несиелеу шегін белгілеу арқылы азайту. Бұл тәсіл банк
клиентінің несиелік қабілетінің жеткіліктігіне сенімсіз болған кезде
қолданылады. Қысқартылған несие мөлшері, оны қайтармаған жағдайда зиян шегу
шамасының қысқаруына мүмкіндік жасайды.
2. Несиелік қабілетін талдау, яғни қарыз алушының несиені өтеу
мүмкіндігін талдау. Көптеген банк осы әдісті қалайды, себебі ол несиенің
қайтарылмауына байланысты мүмкін болар барлық зиянның алдын алады. Несиелік
қабілетті бағалау қарыз алушының қаржылық жағдайының тәуекелдігін
және олардың талдауын сипаттайтын көрсеткіштер есебін. білдіреді.
Ондай көрсеткіштерге келесілер жатады:
* абсолюттік өтімдідік коэффициенті
* бұл ақшалай қаражаттар
* бағалы қағаздардың қысқа мерзімді міндеттемелерге қатысады;
* аралық өтеу коэффициенті
* есеп айырысуда л қаражаттардьщ қарыз алушының қатынасы.
- жабудың жалпы коэфициенті
- бұл айналым капиталы қарыз алушының қысқа мерзімді міндеттемелеріне
қатынасы.
Сонымен қатар, банкке несиені алдағы уақытта қайтару көзі ретінде
ақшалай түсімдерді, сондай-ақ қарыз алушының қаржылық тұрақтылығының
көрсеткіштерін де бағалау қажет. Сощы уақытта шетелдік банктік тәжірибеде
қарыз алушыны балдық баға беру арқылы негізделген әдіс кеңірек
қолданылуда. Ол клиенттің рейтингін жасауды ұсынады. 3. Несиелерді
сақтандыру, несиенің қайтарымай қалу тәуекелі оны сақтандырумен айналысатын
ұйымдарға толық өтеуін сипаттайды. Несиелерді сақтандырудың бірнеше
жолдары бар, бірақ оларды іске асырумен байланысты шығындардың барлығы
қарыз алушыға тиісті болып келеді. Біздің республикамызда несиелерді
сақтандырумен сақтандыру компаниялары айналысады. Мүмкінділік тәуекелдігі.
Ең жақсысы оны балансталмаған: өтімділік тәуекелдігі деп атау керек. Ол
қаржылық актив-терді тез арада шығынсыз төлем қаражаттарына айналдыру
мүмкінсіздігімен байланысты. Банктерде өтімділікті қамтамасыз етудің екі
түрі болады: ішкі және сыртқы.
Ішкі өтімділік - инвестордың көзінше ақшаны орналастырудың сенімді
объектісі болып табылатын, тұрақты нарықы бар тез іске асырылатын активтер.
Бұған мемлекеттің бағалы қағаздары - 1,3,6,9 ай ішіндегі қазыналық
вексельдер жатады.
Сыртқы өтімділік, оның өтімді қаражаттар қорын ұлғайтатын кейбір
міндеттемелерді банктің нарықтан сатып алу жолымен (басқа банктер
федералдық қорлардың қалдықтарын сатып алу, қолдан-қолға ауыспалы салым
сертификаттарын, т.б. сатып алу) қамтамасыз етілуі мүмкін,
Егер де банктер ертерекге тез іске асырылатын активтер құру арқылы
ішкі өтімділікті қамтамасыз етуге ұмтылған болса, ал қазір олар активтер
мен пассивтерді біртұтас бас-қару есебінен баланс өтімдшігін қамтамасыз
етуге тырысады.
Бұл тұста ұсақ банктер өтімді активтер құруды дұрыс көрсе, ірі банктер
пассивті басқару саясатын (керек уақытта бағалы қағаздарды сата отырып,
кейіннен қайта қайтарып алу туралы келісім-шарт жасасу жолымен банктік
активтерді сату-сатып алу, коммерциялық бағалы қағаздарды қолма-қола шығару
және т.б.) жүргізуді қалайды.
Бұл тәуекелді Ұлттық банктің белгіленген міндетті өтім-ділік нормасын
сақтау жолымен, сол сияқты орналастырылған активтер мен банк пассивтерінің
қайтарылу мерзімдерін көлбеу жолымен басқарады.
Өтімділік деңгейін қамтамасыз ету тәсіліне төмендегілер жатады:
пайыз мөлшерлемесін өзгерту жолымен жаңа депозиттер тарту;
айналыста жүретін депозиттік сертификаттар, облигациялар, т.б.
шығару;
қарыздар және бағалы қағаздар портфелінің бір бөлігін сату;
пассивтерді диверсификациялау, яғни қарыздарды ұсақ мөлшері бойынша
жинақтау;
несиелерді қайтарып алу;
Үлттық банктен, т.б. несиелер алу.
Қажетті өтімділік деңгейін ұстап отыру үшін, банк пас-сивтің темендеуі
және несиеге деген сұраныстың ұлғаюы, яғни коньюнктуралық өзгеру
мүмкіндігін болжауға тиіс.
Палыз мөлшерлемесінің өзгеру тәуекелдігі — бұл пайыз мөлшерлемелерінің
ауытқуы салдарынан мүмкін болатын зияндар. Соңғы уақыттарда, Батыста
инфляция және реттеу саясатын жүргізу нәтижесінде пайыз мөлшерлемеяерінің
тұрақсыздығы байқалуда. Пайыз мөлшерлемесінің артуы, тұрақты пайыз әкелетін
бағалы қағаздар бағасының түсуіне жол беріп, нәтнжесіне банктің портфелінің
кұнсыздануына және бағамдық зияңдардың болуына әкеледі. Әр түрлі нарық
сегметтеріндегі пайыз мөлшерлемелерінің секірмелі өзгерісі банктің опера-
цияларыньщ пайымдьшығъша қатгы әсер етеді.
Пайыздық тәуекелдікті нарықтық деп атауға болады, егер ол ашық
нарыктағы бағалы қағ адар бойынша операциялар-банк.станаың бавк...
ен байланысты болса. Мұндай тәуекелдік бірқатар себептерге байланысты пайда
болады. Солардың ішінде қарыздық пайыз нормасының ауыткуы, эмитент
компаниялардың (акция туралы сөз болса) пайдалығы мен қаржылық жағдайының,
сондай-ақ инфляцияньвд өзгерісі де бар. Бірінші факгордын ыкпалы бағалы
қағаздардьвд нарықгақ кұны мен қарыздық пайыз нормасының арасындағы кері
байланыстан анықгалады (пайыз мөлшерлемесінің өсуі бағалы қағаздың
құнсызда-нуына әкеледі). Екішпі фактордың ықпалы акция бағасының оларға
төленетін дивиденттерге байланысты анықгамасын ескерсек, онда ол
өз кезегінде эмитент-компанияньвд пай-дасына байланысш анықгалады.
Ақшаның инфляциялық құн-сыздануы тіркелген кірісі бар бағалы
қағаздар бойынша нақгы табыстың төмендеуіне жол беріп, нәтижесінде олар-
дың ұсынысын ұпғайтады және бағасын төмендетеді.
Пайыздық тәуекелділік, қарыздар мен тартылған кара-жаттардың
қайтару мерзімдері сәйкес келмесе немесе актив-тік және пассивтік
операциялар бойышпа мөлшерлемелер әр түрлі тәсілдермен белгіленген жағдайда
пайда болады. Соңғысын мысал ретінде, Ұлттық банк ресурстарды жоғары
пайыздық жеңлдікпен несиеге берген жағдайдан көруге болады.
Пайыз тәуекелділігін келесідей тәсілдер көмегімен төмендетуге болады.
- пайыз тәуекелдігін сактандыру
- несиелік тәуекелдіктен сақтану сияқты тәуекелділікті толығымен
сақтандыру ұйымына беруді білдіреді;
- өзгермелі пайыз мөлшерлемесімен несиені беру -
банкке шарт өзгерген жағдайда, соған сәйкес пайыз
мөлшерлемесін өзгертуге мүмкіндік береді;
- мерзімді кеоісімдер - банк пен қарыз алушының арасында арнайы форвард
келісімін жасау, яғни қарызды келісілген мерзімде белгілі бір сомадан
және белгі ленген мерзімге беру туралы келісім жасаумен байланысты
тәуекелден қорғану әдісі пайыздың фыочерстік (болашак) контрактілер.
Олар пайыз мөлшерлемесіндегі . ойындар үшін пайдаланлатын мерзімді
онтрактілерді білдіреді. Шарт бойын-ша құжатты (қарыз немесе депозитті)
белгілі бір мерзім өткеннен кейін, келісілген уақытта болашақтағы тұрақты
бағада сатып алады;
Валюталық тәуекелдікті төмендету мақсатында көбіне пайыздық
тәуекелдік қолданылатын әдістер пайдаланылады: валютаяық фьючерс
контрактілері, валюталық опциондар, валюталық своптар. Сонымен қатар,
несиелік келісімшарттағы ақшалай міндеттемелердің валюта бағамдарының
өзгеруіне байланысты өзгерісінің алдын алу үшін төлем құралы ретінде
тұрақты валютаны таңдау әдісі (әрине, ұлттық валютаны таңдауға болады
егер американ доллары тұрақты пайдаланыланатын болса)
қолданылады. Сондай-ақ, мұнда үшінші бір ел валютасы немесе халықаралық
ақша бірліктері (СДР, ЭКЮ) де пайдаланьшады.
Банктік тәжірибе валютаның тәуекелдігін төмендету үшін шетел
валюталары бағамдарының ауысуын унемі бақылау (диверсификация), сақтандыру,
форвард контрактілерін жасау және басқа да әдістер қолданылуда.
Демек, нарық шаруашылығындағы банктік көмегінің басты тәуекелдікгі
және банкротты төмендету арқылы операциялардан түсетін пайданы барынша
жоғарлатудан тұрады. Банк стратегиясы төмендегідей қағидалардан кұралады:
қалай да арзанға сатып алу;
рентабельдік мөлшерлеме бойынша оны және көрсетілген қызметтерді сату;
келесідей жолдармен тәуекелдік зияндарын төмендету:
сенімді клиенттер таңдау және кепілдемелер алу, операцияларды
диверсификавдялау және әр түрлі қарыздық капиталдар нарығын игеру.

1.2Тәукел түрлері
Банк тәуекел жағдайына көптеген көңіл бөледі. Банк тәуекелдігінің ең
басты проблемасы болып, банк тәуекелдігінің классификациясын өңдеу және
әртүрлі тәуекелдіктерді есептеу әдісі болып табылады. Тәуекелдік
классификациясының ең басты элементтеріне келесілер кіреді: коммерциялық
банктің түрі және типі; банктік тәуекелділіктің пайда болуына әсер ететін
факторлар мен сфералар; банк тұтынушыларының құрамы; тәуекелділікті
есептеу әдісі; банктік тәуекелділіктің жағдайы; уақыт бойынша
тәуекелділікті анықтау; тәуекелділікті есептеу сипаттамасы; банктік
тәуекелділікті басқару мүмкіндігі; тәуекелділікті басқарудың тәсілдері мен
құралдары.
Берілген классификацияның кейбір көрсетілген бағыттарына тоқталып
кетейік.
Негізгі факторлар бойынша банк тәуекелдігі экономикалық және саяси
болып туындайды. Саяси тәуекелділік - тәуекел кәсіпорынның жағдайына кері
әсер ететін, саяси жағдайлардың өзгерісінен пайда болған тәуекелдің түрі.
Саяси шекараның жабылуы, әскери әрекеттер, тауарға сұранысты шет елден
тоқтату және т.б.
Экономикалық тәуекелдік — бұл едегі тұтастай немесе банктің өзінің
экономикадағы кездейсоқ өзгерістерге байланысты пайда болатын тәуекелдік.
Олар нарық конъюнктурасының өзгеруінен пайда болуы мүмкін. Тәуекелдің
негізгі екі түрі өзара байланысты және оларды тәжірибеде бөлу қиын.
Өз кезегінде саяси және экономикалық тәуекелдіктер сыртқы және ішкі
болып бөлінеді. Сыртқы тәуекелдік - банк қызметімен байланысты емес, ал
ішкі тәуекелдік - банк жұмысына байланысты болып келеді.
Банктің пайдасы қызметкерлерінің өзара арақатынасының нашар болуынен
байланысты төмендеуі мүмкін.

Сыртқы тәуекелдіктер.
Коммерциялық сыртқы тәуекелдіктер келесі түрлерге бөлінеді:
Мемлекеттік тәуекелдіктер, валюталық тәуекелдіктер және төтенше жағдайға
байланысты тәуекелдіктер.
Мемлекеттік тәуекелдік - бұл шетелдің банктік тәуекеліне қатысы жоқ
несиелендіру және инвестициялаумен байланысты кредитор және инвестор
алдындағы өзінің міндеттерін орындай алмаған жағдайда болады. Мемлекеттік
тәуекелдік — мемлекеттік лицензиясы бар шетел капиталының қатысуымен
құрылған барлық банктер және банк бөлімшелеріне маңызды мәселе болып
табылады. Банк басшысының жіберетін қателерінің бірі шетелдік агенттердің
қаржылық тұрақтылығын дұрыс бағаламау болып табылады. Сонымен қатар
мемлекеттік тәуекелдікті бағалау қарыз алушы мемлекеттің несие
қабілеттілігінің базистік, ағымдық және болашағына талдау жасай отырып
жүзеге асырылады.
Мемлекеттік тәуекелділік елдің шаруашылық жүйесі және төлем балансы
жағдайымен экономикалық тәуекелдігі және өзінің міндеттерін орындаудан бас
тартқан қауіпті езгерістерге байланысты саяси тәуекелдіктер кұрылады.
Экономикалық тәуекелдікті бағалау ұлттық статистикалық негізде, ал саяси
тәуекелдікті бағалау сараптау жолымен жасалады. Мемлекеттік тәуекелдікті
болжамдау дұрыстығы оны құрылымдық талдауға және елдің тұрақтылығына сапалы
талдау жасау және де сандық көрсеткіштері мен қатынастарын есептеуге
сүйенеді.
Валюталық тәуекелдік - бұл халықаралық несиелік, валюталық, есеп
айрысу операцияларын жүргізу кезінде шетел валютасының ұлттық валютаға
қатынасының өзгеруіне байланысты валюталық шығындарға ұшырау қаупі.
Валюталық тәуекелділік көбінесе әртүрлі валюталық нарықта валюта курсының
бір-біріне сәйкес болмағандығына байланысты және спекулятивті табыс алуға
ұмтылатын банктерде жоғары көрсеткішке ие. Осыған орай Ұлттық банк
коммерциялық банктің шетел валюта курсының ауытқуына байланысты пайда
болатын қауіпті төмендетуді реттейді. Валюталың тәуекелдікті басқарудың ең
көп тараған әдістері келесілер болып табылады: 1. өзінің ұлттық валютасында
есеп айрысу мүмкіндігін таңдау;
несиелік келісім шартта ақша көлемінің міндеті - валюта курсының
өзгеру тәуекелдігіне байланысты толықтыру мен өзгертулерді енгізу
(төлем валютасы, халықаралық ақша бірлігі-ЭКЮ, валюталық
қоржын).
валюталық тәуекелдікті хеджирлеу;
Уақыт мерзіміне байланысты тәуекелдік келесіге: ретроспективті, ағымды
және перспективті болып бөлінеді.
Ретроспективті тәуекелдіктерді талдау барысында- олардың мінездері
және төмендеу әдістері ағымдағы және перспективалық тәуекелдікті нақты
болжауға мүмкіндік береді.
Есептеу әдісі бойынша тәуекелдер кешенді және жекеше болып белінеді.
Кешенді тәуекел – банк тәуекелінің өсуін болжамдау және банктердің
өтімділігінің экономикалық нормативін бақылауды қамтиды.
Жекеше тәуекелдік — тәуекелдік коэфициентінің шкаласын құруға
негізделеді және жекеше банктік операцияларды немесе топтық операцияларын
орналастырады.
Деңгейі бойынша тәуекелдік 3-ке бөлінеді, яғни тәуекел шкаласына
орналасуы бойынша — толықтай, санаулы және төмен. Банк тәуекелінің деңгейі
банктің қаншалыкты тәуекелге ықтималдылығына байлайсты жүргізіледі. Басқару
мүмкіндігіне қарай тәуекелдер ашық және жабық тәуекелдік болып бөлінеді.
Ашық тәуекелдік реттеуге келмейді, ал жабық тәуекелдік реттеледі.
Тәуекелдікті басқару әдісіне келесілер жатады: сыртқы тәуекелді
есептеу; тәуекелдікті анықтау принциптерін қолдану; тұтынушының қаржылық
жағдайына жүйелік талдау жүргізу; диверсификация саясатын жургізу;
пайыздық деңгейдің өсімін пайдалану; депозит және несиелерді сақтандыру;
кепілді құқықты енгізу және т.б.
Қарастырылған классификацияның көзделген мақсаты банктік тәуекелдің
барлық түрін қайта санау емес, керісінше банктерге өзінің қызметінде
тәуекелдің көлемін анықтау кезіндегі жеке әртүрлігін жібермеуін
қадағалайтын белгіленген жүйені құру болып табылады.
Тәуекелдіктің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты және олар
банк қызметіне әсер етеді. Тәуекелдің бір түрінің өзгеруі тәжірибе жүзінде
тәуекелді барлық түрлерінің өзгеруіне экеледі. Бұлардың барлығы нақты
тәуекелдіктің деңгейін талдау әдісін қиындата түседі. Оларды жоққа шығару
шешімінің қабылдануы, басқа да көптеген тәуекелдік факторларды терендетіп
талдауды талап етеді.
4. нөлдік баланс тактикасын қолдану, әлсіз шетел валютасында
көрсетілген өздерінің активтері мен пассивтерін теңестіру. Нәтижесінде
әлсіз валютаның құнсыздануына байланысты болған активті операциялардан
ұтылған жағдайда, оның орнын пассив операцияларынан түскен ұтыстарынан
толықтырылады.
Төтенше апаттар тәуекелі - табиғат апаттарына, табиғат құбылыстарына
және олардан келетін кесірлер, сонымен қатар мемлекет тарапынан шектеулер
де жатады.

Ішкі тәуекелдіктер.

Банк операцияларына байланысты ішкі тәуекелдіктер банк операциялары
пассивтері бойынша тәуекелділіктер және активтер бойынша тәуекелдіктер
болып бөлінеді. Коммерциялық банк балансында көрсетілген активтері мен
пассивтеріне байланысты болатын тәуекелдіктер жайлы мәліметтер жалпы
қаржылық есепте жатқызылады, әртүрлі тәуекелдіктерге арналған резервтер
соңғы баланстық есепте және соңғы табыстар мен шығыстар есебінде
көрсетілген.
Әртүрлі тәуекелдіктің әсеріне байланысты мүмкін болатын шығындардың
мөлшері жайлы банкті басқару процесінде болатыны бізге мәлім. Осы шығындар
көлеміне байланысты табатын табысымыз оның қызметінің нақты қорытындысын
бағалауға мүмкіндік береді.
Банк тәуекелділіктерді басқару мен бақылау жайлы мәлімет
анықтамалық ережелермен есептеле көрсетіледі. Банк табыстарын бағалау
ережесі №1 Бухгалтерлік ереже құжатында көрсетіледі.
Коммерциялық банктің активтері және пассивтері операцияларына
байланысты тәуекелдіктерін қарастырайық:
1. пассивті операция тәуекелі: пассивті операциялардың көмегімен банк
балансының активтері операциялық қызметтерін ұсыну үшін өз қорларын
қалыптастырады. Сол себептен пассивті операция тәуекелдігі активті
ресурстардың өзгеру мүмкіндігіне байланысты. Көбінесе ол айқын
салымшылардың қызметінің әсеріне байланысты болып келеді.
Банк депозиттерін құру барысында болатын тәуекелдіктерді
ескерту барысында банк келесі қажеттіліктерді қалыптастыру керек:
активті және пассивті операциялары арасындағы қатынас;
құнды қағаздарды сақтаудан тиесілі өтімділікті анықтау;
меншікті кұралдары мен активті тәуекелділіктің оптималды
қатынасын табу.
2. активті операция тәуекелі: активті операциялар бойынша макро
және микро деңгейде пайда болатын тәуекелдіктер болып бөлінеді. Банк
тәуекелділігі 2 деңгей бойынша да банктің өз қорларына әсерін тигізеді.
Активтердің тәуекелділік дәрежесін ескермей қаржылық базаның секнімділігін
бағалау мүмкін емес.
Сондықтан да банктің қаржылық жағдайын, активтердің тәуекелділігін
есептеусіз дұрыс бағалауға болмайды.
Банктің активті операциялары: несиелік, лизингтік, факторингтік,
ауыспалы, клирингтік және басқалар болып бөлінеді. Несиелік тәуекел
банк пайдасының төмендеуімен қарыз алушының қарызды
өтемегендігінен тіпті акционерлік капиталдыңың көп бөлігіне айрылып қалу
мүмкіндігіне негізлделген. Оны кредиттік келісім шарт жасаған
субъектілері бойынша дифференциялауға болады. Мысалы, фирма және жеке
тұлға болып жіктеуге болады.
Несиелік тәуекел: экзогендік және эндогендік факторлар болып бөлінеді.
Экзогендік факторларға - сыртқы, яғни экономикалық ортаға, нарық
конъюнктурасына байланысты.
Эндогендік факторлар дегеніміз - ішкі, яғни банктердің өзіндік
қателіктеріне байланысты пайда болады.
Несиелік тәуекелділіктерді басқарудың негізгі қызметі банктің ішкі
саясатынан туындайды. Оларға: а) ссуда және банк инвестициялық портфелін
диверсификациялау; б) қарыз алушының несие қабілеттілігіне анализ жасау.
Коммерциялық банктердің несиесін топтау төмендегі кестеде көрсетілген.
Кестенің маңыздылығы, несие топтамалары бойынша тәуекелділік деңгейін
анықтауға және анализ жасауға, қауіпті зонада тұрған несие көлемін анықтап,
банк қызметкерлерінің назарын тәуекелді томендетуге көңіл бөледі.

1.3. Банк тәуекелдерін бағалау

Жеке тұлғалардың салым ақшалары мен шоттары бойынша анықтамалар өз
клиенттерінен басқа сот пен тергеу орындарының заңды екілдеріне олардың
өндірісіндегі іс бойынша беріледі.
Салымшылардың мүдцесін қорғау мақсатында банктер депозиттерді ұжымдық
тұрғыдан сақтандыруды жүзеге асырады. Қазақстанда осы мақсатта жеке
тұлғалар депозиттің әлеуметтік сактандыру қоры құрылды.
Салым ақшалардың сақтандыру жүйесі банктің төлем қабілетсіздігі орын
алған жағдайда немесе банк банҚРотқа ұшырагын жағдайда салым ақша иесінің
тіркелмеген сомаларга дейін барлық салушы ақшасы бойынша залалдың орнын
толтыруға кепілдік беруі керек.
Банктер мен олардың құрылтайшылар арасында пайда болган барлық дау-
дамай немесе клиенттермен арадагы талас Қазақстан Республикасы заңына
сәйкес сот тәртібімен шешіледі.
ХВҚ миссиясы ІҮ бабына сәйкес жыл сайынғы консультация жүргізу үшін
2006 жылғы 11 сәуір – 30 наурыз аралығындағы кезеңде Қазақстанда болды.
Миссия соңғы консультация берген кезеңнен бері болған қалыптасқан
макроэкономикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.