Интернет – ақпарат құралдарының қайнар көзі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ИНТЕРНЕТ . АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа туралы түсініктің болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Блог.тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық
танытатын елдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2. ДӘСТҮРЛІ БАҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ БЛОГТҰҒЫРНАМА
2.1 Жаңа медиа — қазақ журналистикасының болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.2 «Массагет.кз», «Айтабер», «Қазжур»
блогтұғырнамаларының қоғамдық орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ИНТЕРНЕТ . АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа туралы түсініктің болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Блог.тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық
танытатын елдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2. ДӘСТҮРЛІ БАҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ БЛОГТҰҒЫРНАМА
2.1 Жаңа медиа — қазақ журналистикасының болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.2 «Массагет.кз», «Айтабер», «Қазжур»
блогтұғырнамаларының қоғамдық орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Диплом жұмысының (жобаның) өзекті мәселелері. Бүгінгі таңда күн сайын бір жаңалығын дайындап тұрған қазіргідей асығыс қоғамда ақпарат таңдаудың жиынтығынан кенде емеспіз. Оқырман қандай бұқаралық ақпарат құралын оқимын десе де өзі біледі. Ақпараттық технологиялардың қарыштап даму нәтижесінде жылдамдыққа едәуір мұқтаждықтан интернеттің пайда болуына қарай журналистиканың өзіне тән жаңа формасы дүниеге келді. Бүгінде осы мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде жетекші орынды иеленіп отырған – Интернет. Интернеттің құшағы шексіз, алмағайып көлемде ақпараттарымен ерекшеленеді. Қазіргі уақытта көптеген елдерде Интернетті қолдануда мемлекеттік реттеу туралы мәселе қарастырылуда. Мемлекет және қоғамның қазіргі даму кезеңінде Интернет саласындағы еліміздің нормативтік – құқықтық базасын жетілдіруде.
1. Шибұтов М. Қазақстан журналистерінің тәжірибесінен (тәжірибелік нұсқаулық) – Алматы, 2008.- 54 бет.
2. Еркімбай А. «Media Emerging» журналы – Алматы, 2008.-23 бет.
3. Попов А. Блогтар әсер етудің жаңа саласы – Мәскеу, 2007.-17-бет.
4. Қозыбаев С. Масс-медиа словарь-справочник – Алматы: Экономика, 2007.-14-19 беттер.
5. Блогстан 2010 Үздік блогтар Алматы:Арыс, 2010.-87 бет.
6. Шәріп А. Интернеттің игілігі шексіз\\ Айқын газеті 21.03.2013.
7. Мақымова Р. Микроблог әлемді өзгертіп жатыр\\ Шымкент келбеті газеті 12.04.2013.
8. Дәурен Қ. Қазақ баспасөзі не ұттық? Неден ұтылдық?\\ Айқын газеті 6.03.2013.
9. Шерхан Д. Халықтың 62 пайызы ғаламтор тұтынушысы \\ Айқын газеті 21.03.2013.
10. Тасболат К. Құрылтай жаңа бастамаларға жетелей ме? \\ Айқын газеті ДидарТВ 21.03.2013,
11. Әріпбаев А. Жаңа медиа мінсіз мемлекетке бастар жол \\ Айқын газеті 21.03.2013,
12. Әубәкір А. Компьютербастылар \\ Жас қазақ газеті 12.04.2013
13. Баяндамалар жинағы BlogCamp –2012 Астана 2012,
14. Wikibilim сайты, 28.05.2011,
15. www.minber.kz Ұлттық интернет газет, 03.08.2012,
16. Тасболат К. Ақпараттық соғыста неге әлсізбіз? \\ Айқын газеті Дидар ТВ 29.09.2011,
17. Гилмор Д. АҚШ мемлекеттік департаментінің Жаңа Медиа журналы\\ наурыз 2006ж,
18. Әлім Ш. Блогтың Қазақстандағы маңызы \\ Айқын газеті 19.05.2011,
19. Массагет.кз блогтұғырнамасы, 06.02.2013.
20. Айтабер, Ойтөбе, Казжур блогтұғырнамалары
21. Еркімбай А. Жаңа медиа: монологтан диологқа. – Алматы, 2012.- 61бет
22. Кәпқызы Е., Мысаева Қ. Журналистік білім беру: иновациялар, жаңа технологиялар. – Алматы, 2012.-61 бет.
23. Гаффин А.Путеводитель по глoбальной компьютеpной сeти Internet. – М. Артос, 1996.- 73 бет.
2. Еркімбай А. «Media Emerging» журналы – Алматы, 2008.-23 бет.
3. Попов А. Блогтар әсер етудің жаңа саласы – Мәскеу, 2007.-17-бет.
4. Қозыбаев С. Масс-медиа словарь-справочник – Алматы: Экономика, 2007.-14-19 беттер.
5. Блогстан 2010 Үздік блогтар Алматы:Арыс, 2010.-87 бет.
6. Шәріп А. Интернеттің игілігі шексіз\\ Айқын газеті 21.03.2013.
7. Мақымова Р. Микроблог әлемді өзгертіп жатыр\\ Шымкент келбеті газеті 12.04.2013.
8. Дәурен Қ. Қазақ баспасөзі не ұттық? Неден ұтылдық?\\ Айқын газеті 6.03.2013.
9. Шерхан Д. Халықтың 62 пайызы ғаламтор тұтынушысы \\ Айқын газеті 21.03.2013.
10. Тасболат К. Құрылтай жаңа бастамаларға жетелей ме? \\ Айқын газеті ДидарТВ 21.03.2013,
11. Әріпбаев А. Жаңа медиа мінсіз мемлекетке бастар жол \\ Айқын газеті 21.03.2013,
12. Әубәкір А. Компьютербастылар \\ Жас қазақ газеті 12.04.2013
13. Баяндамалар жинағы BlogCamp –2012 Астана 2012,
14. Wikibilim сайты, 28.05.2011,
15. www.minber.kz Ұлттық интернет газет, 03.08.2012,
16. Тасболат К. Ақпараттық соғыста неге әлсізбіз? \\ Айқын газеті Дидар ТВ 29.09.2011,
17. Гилмор Д. АҚШ мемлекеттік департаментінің Жаңа Медиа журналы\\ наурыз 2006ж,
18. Әлім Ш. Блогтың Қазақстандағы маңызы \\ Айқын газеті 19.05.2011,
19. Массагет.кз блогтұғырнамасы, 06.02.2013.
20. Айтабер, Ойтөбе, Казжур блогтұғырнамалары
21. Еркімбай А. Жаңа медиа: монологтан диологқа. – Алматы, 2012.- 61бет
22. Кәпқызы Е., Мысаева Қ. Журналистік білім беру: иновациялар, жаңа технологиялар. – Алматы, 2012.-61 бет.
23. Гаффин А.Путеводитель по глoбальной компьютеpной сeти Internet. – М. Артос, 1996.- 73 бет.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ИНТЕРНЕТ – АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа туралы
түсініктің
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.2 Блог-тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық
танытатын елдер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...19
2. ДӘСТҮРЛІ БАҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ БЛОГТҰҒЫРНАМА
2.1 Жаңа медиа — қазақ журналистикасының
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.2 Массагет.кз, Айтабер, Қазжур
блогтұғырнамаларының қоғамдық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .65
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының (жобаның) өзекті мәселелері. Бүгінгі таңда күн сайын
бір жаңалығын дайындап тұрған қазіргідей асығыс қоғамда ақпарат таңдаудың
жиынтығынан кенде емеспіз. Оқырман қандай бұқаралық ақпарат құралын оқимын
десе де өзі біледі. Ақпараттық технологиялардың қарыштап даму нәтижесінде
жылдамдыққа едәуір мұқтаждықтан интернеттің пайда болуына қарай
журналистиканың өзіне тән жаңа формасы дүниеге келді. Бүгінде осы
мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде жетекші
орынды иеленіп отырған – Интернет. Интернеттің құшағы шексіз, алмағайып
көлемде ақпараттарымен ерекшеленеді. Қазіргі уақытта көптеген елдерде
Интернетті қолдануда мемлекеттік реттеу туралы мәселе қарастырылуда.
Мемлекет және қоғамның қазіргі даму кезеңінде Интернет саласындағы
еліміздің нормативтік – құқықтық базасын жетілдіруде.
Адамзат өркениеті даму сатысының алғашқысы – жазудан бастау алды.
Екіншісі – баспа ісінің пайда болуы. Үшіншісі – электрдің пайда болуы яғни,
радио, теледидардың пайда болуы. ХХ ғасырдың соңынан басталатын төртінші
серпіліс компьютерлік технологияның желілік технологиямен бірігуі
нәтижесінде қалыптасып, ақпараттық коммуникациялық технологиясы атанған
жаңа ақпараттық серпіліс [1].
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Дәстүрлі БАҚ деп
газет, журнал, радио теледидарды, айтатын болсақ, жаңа медиа осы дәстүрлі
БАҚ технологиясы көмегімен жаңаша тұтыну жолы. Мәселен, қалта телефон
арқылы күнделікті сатып алып жүрген газеттің интернет нұсқасын оқып,
радиомызды тыңдап, теледидардан көре алмай қалған жаңалықтарымыздың
видеосын көре аламыз. Бұған дейін аталған үш түрлі медианы бір уақытта
тұтына алмайтын едік. Ал қазір мұның түк қиындығы жоқ.
Дипломның мақсаты, міндеттері. Бүгінде интернет жүйесі – ақпарат
алмасу, әлемдік нарыққа шығу, инвестиция тарату, отандық экономиканың
әлеуетін арттыру, кәсіпкерлікті, ғылым мен білімді, мәдениет саласын
азаматтардың белсенділігін арттыруда шешуші рөл атқарып келеді [2]. Бүгінгі
таңда интернет конференциялар өткізу үлкен жауапкершілікті көздеп отыр.
Әлем мемлекеттерінде бұл әдіс дәстүрге айналып кеткен.
Мақсат – ақпараттық технологияның дамыған заманында осы ғаламтор
арқылы әлемдік медиа нарығына шығу. Еліміздегі БАҚ қызметінің интернет
кеңістігіне өтіп, онлайн БАҚ үлгісін жасап, тек өз еліміз емес, сондай-ақ
күллі әлемді әп сәтте ақпаратпен сусындандыру.
Міндет – жалпы ғаламтор кеңістігін (виртуалды) дұрыс пайдалана білу.
Жастар мен жасөспірімдерге осы ғаламтордың мүмкіншіліктерін дұрыс қолдануын
қадағалап, жақсы жақтарын үйрету.
Зерттеу нысаны. Сайт – (ағылш. Website, web – тор және site – орын)
бұл интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы ашылатын бір немесе
бірнеше веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес, тақырып және
логикалық құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең алғашқы сайт
1991 жылы тамызда пайда болды. Қазақстанда әзірге 3 мыңға жуық инетернет
сайттары тіркелген. Оның 20-25 пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса,
қалғандары әр түрлі бағытта жұмыс жасайды. Оның ішінде банк қызметіне
қатысты, жарнамалық қызмет көрсететін және ішінара жекелеген адамдардың
сайттары да көптеп кездеседі. Зерттеу нысаны негізінен қазақ
медиапорталдарынан: Бүгінгі таңда ҚазNET-те 9 миллионнан аса қолданушы
бар. 80 мыңнан аса домен атаулары тіркелген. Қолданушылардың нақты саны
2012 жылдың соңына қарай 9.7 миллион адамға жеткен
Әлеуметтік жүйелер – (ағылш. social network – әлеуметтік құрылым)
әлеуметтік обьект болып саналатын бір-бірімен байланысты топтардан құрылған
әлеуметтік қарым – қатынас [3].
Интернет – журналистикаға бұрынғыдан өзгеше қалып, жаңаша мән әкелді.
Финлияндианың ірі басылымының бірі – Хельсингтен Саномат газетінің
шолушысы Пентти Садениеми интернет дәуіріндегі журналистің қызметіне былай
деп сипат береді. Жаңа технологиялар журналистің жұмысын жеңілдете әрі
жайландыра түсті. Барлығында жеке компьютерлері бар, бұрынғысынша жүгіру,
жан – жаққа телефон шалу, мекен жайларды іздеудің қажеті жоқ.
Әріптестерімізбен электронды почта арқылы орнап тұрғандықтан, сұрау саламыз
да, арғысына көп мазасызданбаймыз. Әсіресе, шетелдегі журналистермен қарым-
қатынас жасау аса қолайлы.[4] Осыдан келіп автор интернетпен қоса келген
журналистика саласына да өзі алаңдайтынын жасырып қалмады.
Ақпарат тасқынының ұлғаюына бірнеше фактор себеп болды:
–Теледидарда спутниктік арналардың көбеюі;
–Азаматтардың жаңа ақпараттық кеңістікті игеруі;
–БАҚ-тың қоғамдық міндеттерінің азайып, ендігі оның коммерциялық мақсатта
көбірек қолданылуы. Қазіргі
уақытта біздің өмірімізде интернеттің қамтымаған саласы жоқтың қасы. Оның
техникалық ерекшеліктерін түпкілікті түсіну үшін оның пайда болу тарихы мен
даму жолдарын айналып өту мүмкін емес.
Теориялық мәнділігі мен ғылыми жаңашылдығы. Ғаламторға иек арта отырып
жаңа бұқаралық ақпарат құралының бір түрі Интернет-БАҚ дүниеге келді. 1996
жылдан бастап елімізде интернет жүйесі жұмыс жасап, оны тұтынушылар саны
Actis System Asia компаниясының деректері бойынша 2000 жылдың күзінде 360
мыңға жеткен. Интернеттің дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден байқалады.
Оның ақпаратты таратудағы оперативтілігі мен интерактивтілігінде болып
отыр. Зерттеудің ғылыми жаңашылдығын мынадан көре аламыз:
1) Ақпарат таратудағы жылдамдық
2) Сәт сайын жаңарып отыруы,
3) Аудитория жинаудағы алғырттылық,
4) Жаңалықтарға ұялы телефон көмегімен де қол жеткізе алу,
5) Кез-келген адам оқыған мәліметінің соңына пікір жаза алуында.
Практикалық маңыздылығы. Бірінші курсымда Жас өркен ЖШС-нің
республикалық балалар мен жасөспірімдерге арналған Ұлан газетінен
тәжірибе барысын осы шеберханадан бастадым. Екінші курсымда республикалық
қоғамдық-саяси Айқын газетінен тәжірибе алып қайттым. Үшінші курсымда
АйнаLine жастар сайтына барып, тәжірибе жинақтадым. Мұнда сайттағы
шапшаңдық пен тығырықтан тез шығу тәсілдерінен хабардар болдым. Төртінші
курсымда республикалық қоғамдық-саяси журнал Тәуелсіздіктің ақ таңы
журналында тәжірибемді одан әрі толықтырдым. 2013 жылы әлеуметтік желілерде
жұмыс жасауды арттыру мақсатында өткізілген тренингке іріктеу арасынан
өтіп, қатысуға мүмкіндік алдым. Сонымен қатар massaget.kz, aitaber.kz
сайттарының тұрақты блогерімін. Осы блогерлік еңбегімнің арқасында 2014-
2015 жылдары тәжірибе алмасу мақсатында блогқұрылтайға барып қайттым.
Сонымен қатар қосымша бірнеше республикалық басылымдарға материалдарым жиі
шығып тұрды.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Дипломдық жұмыс түрлі сайттар
мен оқулықтарға, газет беттеріндегі материалдарға сүйене жазылды. Атап
айтар болсақ, Жаңа медиа: монологтан диологқа, Журналистік білім беру:
иновациялар, жаңа технологиялар Шибұтов М. Қазақстан журналистерінің
тәжірибесінен (тәжірибелік нұсқаулық) - Алматы, 2008. – 23 бет. Еркімбай А.
Media Emerging журналы – Алматы, 2008. – 23 бет. Попов А. Блогтар әсер
етудің жаңа саласы – Мәскеу, 2007. – 17 бет. Қозыбаев С. Масс-медиа словарь-
справочник – Алматы: Экономика, 2007. – 14-19 беттер. Блогстан 2010 Үздік
блогтар – Алматы: Арыс, 2010. – 87 бет.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ИНТЕРНЕТ – АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа
туралы түсініктің пайда болуы
Интернет – мемлекет аралық шекараларды мойындай бермейтін дербес бір
әлемге, айналып отыр. Компьютердің қай мемлекет аумағында
орналасқандығынан хабардар етіп отыратын тек домен ғана. Ал ең алғашында
әлемтордағы домендер саны саусақпен санарлық еді. Оның барлығы тек АҚШ
аумағында ғана қолдану үшін ойлап табылған.
– .gov (goverment) – үкіметтік және мемлекеттік ұйымдар жүйесі;
– .edu (education) – университеттер және т.б. оқу орындарының жүйесі;
– .org (organization) – түрлі қоғамдық ұйымдардың жүйесі;
– .com (commercial) – коммерциялық ұйымдардың жүйесі;
– .mil (military) – АҚШ қорғаныс министрлігінің жүйесі;
– .net (network) – телекоммуникация операторларының жүйесі.
Бүгінде саяси, әлеуметтік жағдайлар өзгеріске ұшырады. Бұл домендер
қазір АҚШ меншігі ғана емес, Бірінші деңгейдегі Ұлттық домендер тобын
құрайды. Ал Екінші деңгейдегі топқа мемлекеттердің географиялық домендері
кіретін болды. Әлемторда Қазақстан – .kz доменімен таныстырылған. Совет
үкіметі кезіндегі домен – .su (Soviet Union), 19.09.1990 жылы InterNIC
(International Network Information Center) базасында тіркеліп, Бірінші
деңгейдегі топқа кіретін. Кеңес Одағы тараған соң, 1992 жылы дүниеге .ru
домені келеді. Ал, 19.09.94 жылы LANA мәліметтер жинағында .kz домені алғаш
рет тіркеледі. Қазіргі уақытта барлық сайттарды тіркеп, статистика
жүргізетін бірден-бір орган 1999 жылы қыркүйекте Әділет Министрлігі
тіркеген KazNIC коммерциялық емес ұйымы. Соңғы мәліметтер бойынша, KazNIC-
те 3000-ға тарта Қазақстандық сайт тіркеліп отыр [5].
Ең алғаш жүйелік басылымдар шыға бастағанда кейбір мамандар бұл
жаңалықтың дәстүрлі басылымдардың беделіне қауіп төндіреді деген пікірлерін
де жасырмады. 1996 жылы АҚШ-та online режимінде жұмыс істейтін дәстүрлі
БАҚ-ң электронды нұсқасын жасау қаншалықты тиімді болады? деген сұрау
жүргізген еді. Сонда респонденттердің 45%-ы оның сәтті болатынына күмән
келтіріп, тіпті ондай жағдай әдеттегі газет-журналдар беделінің өсуіне
кедергі болады деп жауап берген. Ал басқа 44%-ы керісінше, ондай үрдіс өте
тиімді болады деген пікір білдірген.
Сайт - (ағылш. website, web - тор және site - орын) бұл
интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы ашылатын бір немесе бірнеше
веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес, тақырып және логикалық
құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең алғашқы сайт 1991 жылы 6
тамызда пайда болды. Әлеуметтік жүйелер - (ағылш. social network -
әлеуметтік құрылым) әлеуметтік объект болып саналатын бір-бірімен
байланысты топтардан құрылған әлеуметтік қарым-қатынас. Стартап (ағылш.
тілінде Startup) деген терминнің бірнеше мағынасы бар:
1. Startup company - жаңа ашылған немесе жақында құрылған компания;
2. Компьютерлік технологияларда startup programs - компьютерді
желіге қосқан кезде автоматты түрде істейтін бағдарламаларды айтады
Web 2.0 - Веб 2.0 концепциясы O’Reilly Media басылымның және
MediaLive International компаниясының бірлескен миға шабуылында (brain
storm) пайда болған. Көп концепциялар тәрізді Веб 2.0-дің де нақты шекарасы
жоқ. Веб 2.0-ді бірнеше ереже және эмпирикалық тәжірибе түрінде елестетуге
болады. Олардың бәрі күн жүйесі сияқты біріккен. Веб 2.0 – бұл интернеттегі
жаңа эволюцияның кезеңі, жаңа технологиялар мен жаңа мүмкіндіктер.
Негізгілер: AJAX-қарапайым тілмен айтататын болсақ, бұл қайтадан жүктеусіз-
ақ веб-бет мазмұның өзгерту технологиясы, оффлайн қосымшалары сияқты.
Сонымен қатар: Google сервистері, RSS, Torrent, Ілмектер (tags),
Wiki, Блогтар т.б.
Бүгінде интерфейс термині бұқаралық ақпарат құралдарының бір түрі
ретінде еніп отыр. Интерфейс сөзі ағылшын тілінен аударғанда interface-
бөлімнің үсті деген мағынаны білдіреді. Ол – байланыстың орнын анықтайды
[6].
ТМД аймағында Интернет тұрақты қарқынмен дамып отырғанмен, шын
мәніндегі БАҚ сипатына саятын сайттар кейінірек, шамамен 1995 жылы пайда
болған. Д.В.Смирнов өзінің аталған еңбегінде Ресей Интернетінің
хронологиясын 1995 жылдан бастап жасағанын былай деп түсіндіреді: 1995
жылға дейін Ресейдегі интернетті бар дегеннен гөрі жоқ деуге болатын еді.
Ал бар дегеннің өзінде, ондағы дүниелердің саны мен сапасы БАҚ демек түгіл
сайт деген сипат беру қиын соғатын. Сонымен бірге оның пайдаланушылары тым
аз болғандықтан, интернеттің бұқаралық сипатын да жоққа шығаруға тура
келеді.
Қазақстандық интернеттің туған күні қашан деген сұрақтың екі жауабы бар.
Біріншісі – 1991 жылдың көкек айында. Сол жылы Парасат фирмасы базасында
Relcom жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған болатын. Бұл
торап UUCP протоколы бойынша электорндық пошта қызметін көрсететін. Ал
екінші туған күні – Қазнеттің дүниеге келген 1994 жыл, қыркүйек айының 19-ы
осы күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында
Қазақстандық сайттардың саны 15-ке жетеді. Олардың қандай сипатта болғаны
туралы мәліметтер, адрестері қазіргі уақытта нақты сақталмаған. KZ
доменімен таныстырылған сайттар саны бүгінде 3000-нан асты. Қазіргі таңда
Қазақстандық сайттардың ең толық тізімі www.site.kz – Весь WWW Казахстан
сайтында орналасқан. Интернет пайдаланушыларының арасында аса танымалдары
негізінен іздеу қызметтері.
Жаңа медиа, қоғамда журналистиканың жаңа формасын туғызды. Ол құбылыс
азаматтық журналистика, интернет-журналистика деген атпен танымал. Жаңа
медиа ақпараттың мәтінге тәуелділігін жойды. Себебі, мультимедиялық,
графикалық ақпараттың таралуы мәтіндік жүйенің баламалы тенденциясына
айналды. Түсінікті де қысқа гипермәтіндер, газет-журнал мәтіндерінің
қатталуы, радиотелевизия және баспасөз мұрағаттың қолжетімділігі, іздеу
жүйесінің ыңғайлылығы, интерфейстің тартымдылығы бұқаралық ақпарат
құралдарын ыңғайлы ете түсті. Жаңа медиа қоғамдағы демократиялық
үдерістердің дамуына оң үлес қосуда. Цензураның құрсауын белгілі бір межеге
дейін жойды. Интернет, БАҚ-тардағы аудиториямен байланыстың әдістерінің
болуына, ақпарат тұтынушыларының ой мен сөз еркіндігіне мүмкіндік берді.
Аудиторямен тығыз қарым-қатынас ісі, оларды медия жүйесіне тарту, қоғамдық
мәселелерді талқылауға қатыстыру жаңа медианың әлеуметтік маңызын арттыра
түсті. Мәселен, тұрақты жұмыс жасап жатқан Abai.kz ақпараттық порталы,
Мінбер Ұлттық интернет газеті, Замандас, Baq.kz секілді сайттардағы
түсіндірме, түсініктеме (комментарий) жазушылардың өздері ашық пікірталасқа
барып, айтысып жатады. Не болмаса материал туралы өз ойларын ортаға салады.
Мұның өзі белгілі бір деңгейде сөз еркіндігі бар екенін аңғартады. Бұрынғы
кездерде кері байланыс тек хат немесе радиотелевизияда телефон арқылы ғана
орнатылса ғаламтор енген қазіргі кезеңде онлайн хат алмасу мен электронды
пошталардың демалыссыз жұмыс істеуі он-лайн тілдесулердің ұйымдастырылуы
еліміздің демократиялық принціптерін жүзеге асырады.
Қазақстандағы ақпарат тарататын белсенді сайттар:
1.abai.kz – Қазақ интернеті Абай Құнанбайұлы туралы жаңа бір ақпарат
тарататын порталмен толықты. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
жанындағы институтының жаңа сайты Абай шығармашылығы туралы тың зерттеулер,
естеліктер абайтанушы ғалымдардың еңбегін өз оқырмандарына жүйелі түрде
ұсынып отырады. Сайттан Абай әлемін танымаққа талпынған әр адам өзіне
қажетті дүниені таба алады.
2.baq.kz – Қазақ тілді интернет порталы. Сайттың басты мақсаты –
интернеттегі қазақ тілді басылымдардың басын қосу. Сайтта қазақ тілді
басылымдар өз өнімдерін жариялауға мүмкіндіктері бар. Бүгінде онда 29
газет, 6 журнал тіркелген. Газеттер: Айқын, Ақтөбе, Алаш айнасы, Алматы
ақшамы, Алтын Орда, Жас Алаш, Жас қазақ, Жас қазақ үні, Жетісу, Замана,
Қазақстан-Заман т.б. газеттер. Журналдар: Ақиқат, Алаш, Жалын, Мөлдір
бұлақ, Мұқағали, Үркер.
3.qamshy.kz – Дауа қамшы - Қамшы сайтының алғашқы қосымшасы. Басты
назарда – әлемдегі медицинаның иесі Қытай шипагерлігін Алаштың аман-саулығы
үшін пайдалану. Сайттың мақсаты, қала берді еліміздің кез-келген емдеу
орталықтарымен тығыз байланыс орнатып, озығы мен тозығын оқырман таразысына
салу.
4.ult.kz – Ұлт порталы - биліктің де, оппозициялық күштердің де
сойылын соқпақтайтын бірден-бір сайт. Порталдың мақсаты – Қазақ елінің
дамыған, демократиялық құндылықтар, салтанат құрған елге айналу үшін аянбай
еңбек ету. Порталдың міндеті – әрбір Алаш баласын озық ойлы, жаңа
технологияларды меңгерген, әлеуметтік деңгейі жоғары, білімді, дүниетанымы
кең азаматқа айналуына еңбек ету.
5.zhanaoi.kz – Жаңа-ой Орталығы - ақпараттық технологиялар саласын
дамыту, осы салада білім беру және қызмет көрсету саласында ашылған.
Мақсаты – заманауи технологияны, интернетті жақсы ниетте пайдаланып,
халықтың ізгілігі үшін қызмет ету. Абай айтпақшы, сен де бір кірпіш
дүниеге кетігін тап та, бар қалан.
2012-13 жылғы ашылған тақырыптық қазақ сайттары
Кейінгі уақытта қазақша сайттар арасында тақырыптық сайттар көбейе
бастады. Бұл да деңгейдің өскенін білдіреді. Сондай сайттардың
кейбіреулерін атап кетсек.
Ekpin.kz – мәдени-танымдық журнал
Aitaber.kz – блогтұғырнама
Aikarakoz.kz – қыз-келіншектерге арналған сайт
Zhanaoi.kz – IT, бизнес, мотивациялық сайт
Qamshy.kz – ақпараттық портал
IT-tirlik.kz – IT саласындағы ”IT-tirlik” онлайн-журналының сайты
Shyn.kz – ақпараттық портал
Bilimpaz.kz – ақпараттық портал
Muslim.kz – діни портал, Әзірет Сұлтан мешітінің ресми сайты
El.kz – әлеуметтік желі
Kazbash.kz – қазақша әзілдер сайты
Sportsarap.kz – спорт портал
Aikap.kz – ақпараттық портал
Wifi25.kz – Wi-Fi25 шығармашылық тобының сайты
Kereknews.kz – латын қарпіндегі ақпараттық портал
Maqam.kz – IT саласындағы сайт
Blogsport.kz – спорт тақырыбындағы блогтұғырнама
Inspiremedia.kz – “Inspire Media” продюсерлік орталығының сайты
Kokbori.kz – Халықаралық IT университеті студенттерінің ақпараттық
порталы
Naqyl.kz – қазақша мотиваторлар сайты
ҚазNet-тің жетістіктері мен кемшіліктері:
Порталдың дамуының түрлі жолдары бар. Көптеген қазіргі кезде әлемге
әйгілі мегапорталдар, мысалға Yahoo, Lycos және т.б. алғашқысында жай ғана
іздеу тетігі болып құрылды, бірақ уақыт өткен сайын қолданушыларға
ақпараттарды құрылымды түрде жеткізу мүмкіндігіне ие болып қосымша қызмет,
яғни электрондық пошта және т.б. қызметтерді жүзеге асыратын болды. Қазіргі
кезде мега-порталдармен электронды медиа-компаниялар тығыз байланыста.
Соның нәтижесінде мегапорталдар дәстүрлі медиа- ақпараттарды жеткізуші бір
арна болып есептеледі.
Әрине, жаңа жаһандық жүйенің өзіне тән ерекшелігі де болары хақ. Енді
интернеттегі сайттардың ерекшелігіне тоқталайық:
- ақпараттың үнемі жаңарып тұруы;
- сайттарды тұтынудың жоғарылығы;
-тұтынушылардың өздері баға беріп отырады, басқа сайттармен салыстыра
алады;
- веб-басылымның беделдігі, ақпараттық жобаның танымал болуы;
- кәсіби дизайн (сапалы, заманауи, мазмұнды);
- аудиторияның әр алуандығы;
- өзектілігі және таңдау мүмкіндігі;
- мұрағаттау мүмкіндігі;
- интерактивтілігі;
- мультимедиалығы;
- аудиториямен тығыз байланыс, тұтынушы тікелей байланысқа шыға алады.
Қарап отырсақ, қазір мен деген БАҚ барлығында дерлік веб-сайт,
портал, жекелеген журналистік блогтар мен форумдар, рейтинг-сауалнамалар
тіпті әлеуметтік желілері де бар. Бұл дәстүрлі БАҚ-тың өзі жаңа медиа
арқылы ақпарат нарығына шығып отыр дегенді білдірсе керек. Алайда,
телевизия мен радионы былай қойғанда, баспасөздің веб-парақтары жаңа
медианың қалпына (стандарт) көп келе бермейді. Веб-беттердегі посттардың
тым шұбалаңқылығы, визуалды ақпараттың жұтаңдығы байқалады. Мәселен, АҚШ-
тың USA Today, New-York Times, Washington Post секілді ірі
басылымдарының веб-беттерінде үлкен көлемдегі материалдар аз. Мұнда
мәтіннің неғұрлым ықшам, оқуға жеңіл болуына аса мән беріледі. Ал біздің
елде газет бетін толтыру үлгісі ғаламторға да ауысып кеткендей. Ғаламтордың
қазақ тілді интернет сайттарға тигізетін кері әсері де баршылық. Ақпарат
ағынының толасссыздығы салдарынан басқа тілдегі контенттер қазақ тіліндегі
ақпаратты ығыстырып шығаруда. Тіпті, көбіне орыс тілді ақпаратқа басымдық
беріледі. Себебі, Қазnet-тің дәл қазіргі жағдайы орыстілді сайттармен
текетіресе алатындай деңгейге жете қойған жоқ. Тұтынушысы ең көп делінетін
түрлі әлеуметтік желілер мен ақпараттық сайттар, ақпарат агенттіктері
көбіне орыс немесе басқа тілде ақпарат таратады. Белгілі, ауқымы кең
отандық интернет-порталдардың өзі басым бағытты орыс тіліне беріп отырады.
Ғаламтор, журналистиканы қоқысқа айналдырып та жібергенін коммуникативист
ғалымдар мойындап отыр. Қаңқу сөздер мен жалған фактілер, моральдық сапасы
төмен ақпараттар легінің толассыздығы, бір-біріне айдап салу сыртынан
ғайбат сөз айту деген сияқты порблемалар біздің интернет-журналистикада да
белең алып келеді. Бұл турасында профессор Кәкен Камзиннің пікірі өте
орынды: Қазіргі Қазақстанның ақпараттық кеңістікте блогтық жұтаң тіл,
кейбір ой жүйесі жедел қалыптасып келеді. Тіпті, аса бай, аса құнарлы қазақ
тілінің нұсқасы осы деуге сенгің де келмейді. Сауатсыздық пен
білімсіздіктің көрінісін іздесеңіз, тап қазір блогсфераға жүгініңіз.
Өтпелі, уақытша құбылыс болса да, қазіргі интернет сауатсыздық
резервациясына, шала сауаттылардың дау-дамай, байбаламы мен бетжыртыс
алаңына айналды. Ол – индивидтер, жіктер, әлеуметтік топтар мәдениеті мен
көзқарасының айнасы. Сонымен қатар психологиялық терапия, тұрмыстық
тауқыметтен, сыбағалы мифологемадан дистанциялық тілдесу, ақпарат алмасу
арқылы арылудың әдісі. Белгілі бір дәрежеде көңілдегі кірді кетіру,
психологиялық дерттен емделу тәсілі. Интернет – ортақ тарихи талқының,
құлазудың да көрінісі (Қамзин К. Мен ұлттық журналистикаға қызмет етемін!
http:abai.kz). Шетелдік мас-медиа зерттеушілерінің: Интернет – это
социальная анархия. У системы нет никаго управляющего органа, - деуі тегін
емес. Расында да, бас-көзі жоқ ақпарат алаңында не айтылып, не жазылып
жатқанын реттеп жатқан ешкім жоқ. Мұның салдарының түрлі жағдаяттарға алып
барып жатқаны да мәлім. Ұлтаралық дүрдараздық, діни экстремизм, адам ұрлау,
адас саудасы, нәсілдік кемсітушілік, әлеуметтік теңсіздік секілді әлемдік
проблемалардың бір ұшы ғаламтормен байланыстырылады. Онымен қоса, түрлі
тәртіпсіз ақпараттар, көлеңкелі қызметтер, суицидке итермелейтін
контенттер тағы бар. Осы жайттардың барлығы сұрыпталмастан қазақ
аудиториясына сіңіп жатыр. Ертең зардабын тартпасымызға кім кепіл?
Ақпарат агенттіктерінің сайттары да жаңалықтар лентасын ұсынады. Бұл
тұрғыда Kazinform, Internews – Kazakhstan сайттарының беделі айтарлықтай.
Сайттарда жарияланатын ақпарат өте жедел әрі маңызды. Қазақстан көлеміндегі
жаңалықтарды ұсынуда үлкен алуандық танытады. Сайттардың тілі ресми.
Аналитикалық
ақпарат жариялайтын сайттар негізінен оппазициялық сарынға берілген.
Олардың қатарында, әрине, nomad.kz, TABU.nursat.kz, kazakhgate.kz атауға
болады [7].
Ресми таңдамалы материалдар – www.kisi.kz сайтында жарияланатын. Сайт
материалдары екі тілде – орысша және ағылшынша ұсынылады. Дизайны өте
ұтымды жасалған Қазақстан Стратегиялық Зерттеулер Институтының бетінде
республикадағы және халықаралық басты жаңалықтар жазылады, сондай-ақ мұнда
өзекті мәселелерге қатысты аналитикалық материалдар орналасқан. Флеш –
технологияларды тиімді пайдалана отырып, сайтты жасаушылар оның
тартымдылығын арттыра түскен. Қазіргі таңда қазақ интернет кеңістігі
жаңа сайттармен, порталдармен, блогплатформалармен, моблогтармен жаңалану
үстінде. Бұл үрдіс елімізде азаматтық журналистиканың дамуына зор үлесін
қосып, Қазақстан журналистикасының демократиялық бағытқа қадам жасап
жатқандығын дәлелдейді. Елімізде 1999 жылы қабылданған
бұқаралық ақпарат құралдары туралы Заңның 1-бабының 2-пункті бойынша
бұқаралық ақпарат құралы – мерзімді баспасөз басылымы, радио және
теледидар бағдарламасы, киноқұжаттама, дыбыс-бейне жазбасы және көпшілік
қолжеткізе алатын телекоммуникациялық желілердегі WEB сайттарды қоса
алғанда, бұқаралық ақпаратты мерзімді немесе үздіксіз жария таратудың басқа
да нысаны деп көрсетілген. Сонымен қатар, осы заңның 15-пунктінде WEB
сайт – Қазақстан Республикасының жеке немесе заңды тұлғасының арнайы
техникалық және бағдарламалық құралдардың көмегімен дайындалған, меншік
иесі жаппай тарату мақсатында ақпарат беретін электронды өкілдік билік
делінген. Қазіргі таңда интернет
журналистиканың жаңа бағыты – блогинг дамуда, әрбір адам блог ашып, жеке
күнделік жүргізуде. Сондықтан интернет кеңістігінде орындалатын заңдық
нормаларды, жалпы алғанда құқықтық аспектілерді толығымен меңгеру қажет.
Қазіргі таңда біршама Ресейлік Петербург Линк, СовНет сияқты
провайдерлік компаниялар өз тұтынушыларына өздерінің веб-беттерінде
материалдың қайдан алынғаны туралы сілтемелер, анықтамалар көрсетіп
отыруларын айтады. Бұл әрине интернетте өз материалдары қолданылатын жеке
меншік емес авторлардың құқығын көтеру үшін де жасалған шара.
Интернет журналистиканың дәстүрлі журналистикадан
айырмашылығы: интернет журналистерге жаңа технологияларды көрсетуде;
ақпарат шұғыл түрде беріледі; ақпараттың күллі әлем елдеріне бір мезетте
таралуы, оқырмандар санының сағат сайын жоғарылауы. Міне, осы
ерекшеліктерімен бүгінде интернет журналистика көш ілгері дамуда. Десек те
дәстүрлі журналистикадағы ең ұтымды тұс оның заң нормаларымен реттеліп
отыратындығы болса керек. Ал, интернет журналистикада заң нормаларының
орындалуы екі талай күй кешуде. Қазақстанда интернет 1990-шы жылдары
дүниеге келді. Бүкіләлемдік байланыс – әлемтордың біздің елге келгеніне 20
жылға жуықтады. Осы уақыт аралығында ғаламдық жүйе тек ұлттық және
мемлекетаралық шекараны ашып қана қоймай, ол біздің ақпарат дәуіріне еркін
енуімізге айтарлықтай жағдай жасады, Расында, Интернеттің көмегі, әсіресе,
отандық БАҚ пен билік, түрлі коммерциялық ұйымдар мен мекемелердің қызметі
үшін зор қолғабыс болды. Интернет тарихына нақтырақ тоқтала кетсек, 1991
жылы алматылық Парасат фирмасының базасында Relcom желісінің (ең
алғашқы кеңестік компьютерлік желі) аймақтық түйіні дүниеге келіп, оның
көмегімен елімізде тұңғыш рет электронды пошта пайда болды. Ал 1993 жылы
RelcomSL үнемі интернеттік желіні жүзеге асыру мақсатында Санкт-
Петербургте орналасқан Relcom-нің түйініне жалғанып, осылайша біздің елде
e-mail, www, ftp, usenet,irc т.б. қызмет көрсету түрлері бойынша ғаламдық
байланысқа ену мүмкіндігі пайда болды. Бірақ негізінен отандық Интернеттің
дүниеге келген күні Халықаралық ақпараттық байланыс орталығына тіркеліп,
ресми түрде кз доменін иеленген 1994 жылы 19 қыркүйегі болып есептеледі.
Сол жылдың аяғына қарай елде пайда болып үлгерген сайттардың қатары 15-ке
жеткен екен. Содан әрі отандық Интернет желісінде әр түрлі тақырыпты,
мысалы, ірі компаниялар, мекемелер, облыстық-қалалық әкімдіктерден бастап,
елдегі спорт, мәдениет, тарих, жаңалықтарды т.б. қамтыған сайттардың қатары
біртіндеп көбеюде.
Қазақстанда әзірге 3 мыңға таяу интернет сайттары тіркелген. Оның 20-25
пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса, қалғаны әртүрлі бағытта. Оның ішінде
банкте бар, сауда нүктелеріде бар, жекелеген адамдардың сайттары да
кездеседі. Халықаралық IDS-тің (Халықаралық мәлімет корпарациясы)
зерттеулері бойынша, Қазақстан Орта Азия елдері ішінде компьютерді
пайдаланушылардың саны жөнінен алда келеді [8]. Ал, Еуропа Қауіпсіздік
Ұйымының зерттеулері бойынша Қазақстан халқының тек 9 пайызы кем дегенде
жұмасына бір рет интернет қызметін пайдаланады. Жаңа қоғам, жаңа ақпарат,
жаңа медиа. Осылардың барлығы ғаламтор деген бір сөздің аясында жатыр.
Бұл бүкіләлемдік байланыстың қуантарлығы да, құптарлығы да сол, кез-келген
елмен тікелей байланысқа шығасыз, қажетті дүниеңізді де табасыз дедік
жоғарыда. Ұлттық салт-санамызға, этикаға, төл әдет-ғұрыпымызға жат
дүниелерге тосқауыл қою мүмкін емес. Бұл мәселе жөнінде БАҚ туралы және
Жарнама туралы заңда да ештеңе айтылмайды. Сондықтан, әр мемлекетте
Интернет жүйеге бақылау орнату қызметі болуы да шартты нәрсе. Ең алдымен,
интернет журналистика мультимедиялығымен ерекшеленеді. Мәселен, қағаз
басылымдар ақпаратты мәтіндік және графикалық тәсілмен, телевизия
видеоқатар мен дыбысты пайдаланып, ал радио – дыбыс арқылы жеткізеді.
Интернетте осының барлығы да қолданылады. Яғни мультимедиялық кеңістікте
ақпаратты мәтінінен бастап видеоға дейінгі барлық амал-тәсілдерді қолдана
отырып жеткізуге болады. Өмірге келген журналистиканың жаңа түрі осы
саланың мамандарынан қандай да бір арнайы, ерекше қабілет қарымын талап
еткен жоқ. Ол бұрынғысынша қоғамдағы өзекті мәселелерді жазуды жалғастырды,
тек оны ұсыну формасы жаңарды. Ең алдымен, интернеттегі журналистік туынды
қысқа әрі нұсқа жазылуы тиіс. Есте ұстайтын басты нәрсе, жазылып отырғаны –
жәй мәтін емес, гипермәтін. Сондықтан толығырақ мына жерде, оны мына
жерден көресіз деген сияқты сілтемелерді пайдалану арқылы материалдың
бағасы артады. Интернет журналистиканың
тағы бір аса маңызды ерекшелігі – оның интернативтілігінде. Яғни,
оқырмандармен, жедел түрде байланысқа шығу қабілеттілігінде. Оның бірнеше
амалы бар: меймандар кітабы, түрлі форумдар, кері байланыс, адрестері.
Интернет журналистиканың тілдік ерекшелігі – оның еркіндігінде.
Әлемторда жарияланған журналист туындысы қоғамда бекіп қалған ұстанымдарды,
ережелерді мойындамауы да мүмкін. Дегенмен де, ол аудиторияның талап
талғамын қанағаттандырып отырғаны рас. Жүйедегі жарияланымдардың
оқырмандарын алғашқы кезде осы фактор тартатын. Интернетке бас сұқсақ, онда
негізінен, дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарының интернет нұсқалары
ұсынылғанын байқар едік. Таза жүйелік басылымдар саны қалай болғанда да
басқа БАҚ сайттарынан аз. Бүгінде журналист қауымы үшін блогты қарапайым
вебсайтқа қарағанда демеп отыру да, жаңарту да оңай. Блогтық тұғырнамалар
постингтің өзіне тән бірнеше әдістеріне негізделген.
Әуелде блогтардың танымал болуына әсер еткен жайт, яғни блог әлеміне
арналған техникалық кілт – RSS (Really Simple Syndication) арналары. RSS-
тың базалық элементі саналатын, блог автоматты түрде жасайтын XML
(Extensible Markup Language) файлдары. Блог автоматты түрде генерирация
жасағандықтан, ол басқа сайтқа немесе блогқа сілтеме жасауға мүмкіндік
береді. Сіз RSS арнаны синдикаттағанда, ол блог хабарламасының атауын
сіздің Outlook әлде Thunderbird пошталық бағдарламалардың жаңалық
есептегішінде немесе тікелей сайтта және блогта орналастырады. Блогты
жаңалағанда RSS арна да жаңарады және ақпарат автоматты түрде жедел
тарайды. Хабарламаны уақытылы жаңартып тұру үшін блогерлерге білу өте
маңызды [9]. Блогтың келесі бір техникалық құралы – онда орналастырылған
материалдың жарияланғанын көрсететін кері сілтеме. Бұл технология интернет
плотформалардың көбінде қолданылады. Хабарлама блогта орнатылған кезде, бет
жаңарғанда автоматты түрде хабарлайтын және осы сайтта орналасқан барлық
сайттардың немесе түсіндірмелердің тізімін жасауға мүмкіндік беретін кері
сілтеме қосылуы мүмкін. Екінші жағынан блогқа біреу дәйексөз келтіргенде,
курсор бұл дәйексөз туралы ақпараттанып, хабарламаның жанынан осы тақырып
бойынша басқа адамдардың шағын мақалаларына сілтеме пайда болады. Өз
материалыңыз турасында басқа біреудің еске салғанын білу әрқашан қызықты.
Сонымен қатар, материалды тарату және өз блогыңды танымал ету мүмкіндігі
туғаны туралы хабардар болған тиімді. Алдымен жеке бет ашу үшін қажет
түсіндірмелерге мән берейік: Блог-тұғырнама (блогхостинг, блогқызмет) – бұл
блог жүргізуге арналған барлық функцияларды қамтитын қызмет көрсету
қозғалтқышы. Егер пайдаланушы веб – сервистермен жұмыс істей алса,
тұғырнаманы өз талғамына ыңғайлап, түрлендіре алады. Блог тұғырнаманың
бірнеше түрі бар:
–Кәсіби: пайдаланушыға арнайы жеке блог тұғырнамасы ұсынылған,
мұнда қалпына келтіру функциясы пайдаланушының ұсыныстарына сай жасалған.
Әдетте, пайдаланушы тұғырнаманың кодын пайдалануға құқысы жоқ;
–Жартылай кәсіби: пайдаланушы тұғырнаманы жалға алады. Жеке
қалпына келтіру функциясы болмайды. Файлдар хостинг арқылы сақталады.
–Бұқаралық: пайдаланушыға сервис мүмкіндіктері жалға беріледі және тіркеу
жазбасы ұсынылады. Пайдаланушы барлық мәліметке тікелей қол жеткізе
алмайды, тек тұғырнаманың негізгі мәзіріндегі мүмкіндіктерін көре алады.
Кәсіби немесе жартылай кәсіби блог-тұғырнамалар әдетте ақылы, себебі бұл
модель хостингті ұсынып, блог жүргізуге арнайы бағытталады және қосымшалар
мен сервисті жалға береді. Бұқаралық блог-тұғырнамалар тегін, себебі олар
хостингті емес, бұқаралық веб-сервисті ұсынады [10].
Бұқаралық блог-тұғырнамалар өзіндегі әлеуметтік байланыстың
басымдылығымен, белсенділігімен көзге түседі.
Ең танымал блог-тұғырнамалар мыналар: Ресейлік: Блоги @Mail.ru,
Lj.Rossia.Org, Liveinternet, Diary.ru, Jurnals.ru, Mylivepage.ru,
Blogonline.ru, Bloground.ru, Privet.ru, Beta.ya.ru, Blog.ru. Presscom.org,
blogbuster.ru, Webblog.ru. Беларуссиянікі: ByJournal, Украинанікі:
Messages.com.ua. Басқалар: MySpace, Livejournal, Blogger, Typepad, Windows,
LiveSpaces, Netlog, Wordpress. 2007 жыдың қараша айында блог
порталдардың қолданушылар санын негіздеп, Nielsen Online статистикалық
мәлімет жариялаған еді. Алғашқы ондыққа кірген блог порталдарды төмендегі
тізімнен көруге болады.
Site UA(000)Nov UA(000)Nov –07 %Change
–06
Blogger 22.562 33.638 49%
WordPress.com 2.937 12.043 310%
SixApartTypePad9.065 11.027 22%
Tmz.com 8.981 8.865 1%
Livejournal 3.662 3.422 7%
Thatsfit 1.324 2.640 99%
GadLing 683* 2.425 255%
Engadget 1.121 2.387 113%
Xanga.com 4.221 2.283 46%
1.078 2.101 95%
Вебсайттарды жаңарту процесін жеңілдететін бағдарламалар арқасында
блогтар дүниеге келгені жасырын емес. Блогты жүргізу үшін қажетті
бағдарламалық құралдар ең алдымен, пайдаланушыларға ыңғайлы интерфейсті,
архив пен іздеу барысын динамикалық түрде басқаруды қамтамасыз етуі керек.
Блогта орналастырылғаннан кейін де өзгермей, тұрақты болып қалатын
интернеттік екі адрес болады: жалпыға ортақ, қоғамдық кіру адресі және
блогты жасаған адамға тиесілі, басқарып, өзгеріс енгізу үшін арналған,
порольмен қорғалған адрес. Блогты блог қоғамдыстығына қосуға немесе өз
серверіңізде орналастыруға болады. Жұмыс жасап жүрген тұғырнамада блогты
орналастыру әдетте бірнеше минут қана уақыт алады. Сіз клавиатура да
пайдаланушы есімін және паролін тересіз. Содан кейін пернені бірнеше рет
шертесіз, блог қосылады. Егер сіз блогты тек қарап көру үшін жасасаңыз,
онда мына тәсіл жарамды. Себебі оның құны қымбат емес, қоғамдастықпен
қамтамасыз етілетін трафиктің және қоғамдықтың әйгілі болуына байланысты
ыңғайлы, жылдам және тағы да бірқатар артықшылығы бар. Десек те, мұның
кейбір кемшіліктері жоқ емес. Интерфейс және нақтырақ сипаттама жасау үшін
мүмкіндіктің шектеулі болуы, сонымен қатар жарнама орналастырудың оңай
болмайтындығы. Мұндағы ең үлкен қауіп – тұғырнама жұмысының тоқтап қалуы
[11]. Көпшілік қауым интернет сайттар қалайша бұқаралық ақпарат құралы
болатынын біле бермейді. Сондықтан интернеттің БАҚ-қа тән белгілеріне
өзгешіліктеріне сай жүйелесек: Онлайн –
БАҚ (жүйедегі БАҚ мысалы: www.medialaw.kz www.yousefpiltan.blog.com
ақпаратты-сараптамалық электронды басылым) Интернет – газеттер (тек
жүйеде www.qazaq.kz , www.turan.kz ) Интернет – журналдар (
www.tol.org) Жаңалықтар порталы (ленталар)
(ақпарат тарататын сайттар www.interfaks.kz , www.today.kz )
Интернет – дайджестер (ақпаратты қысқа түрде
тарататын сайттар) Басылымдардың электронды нұсқалары (басылымның
нұсқалары www.zhasalash.kz, www.aikyn.kz)
Телеарна және радионың электорнды нұсқадағы сайттары
(www.kazakstan.kz , www.khabar.kz)
Ақпараттық және ақпаратты-танымдық порталдар (www.massagan.com,
www.solaide.kz , www.infoasia.org)
Қоғамдық ұйымдардың, кәсіпорын -мекемелердің өкілдік сайттары
(www.mvd.kz , www.bolashak.kz) Авторлық
жобалар және үй беттері (www.solaide.kz ақпаратты-танымдық сайт )
Блогтар (күнделіктер) (www.arsenal.wordpress.com, www.bakytnur.com)
Әрине жаһандық жүйенің өзіне тән ерекшелігі де болары хақ. Енді,
интернеттегі сайттардың ерекшеліктеріне тоқталайық:
– ақпараттың үнемі жаңарып тұруы; –
сайттарды тұтынудың жоғарылығы; –
тұтынушылардың өздері баға беріп отырады, басқа сайттармен салыстыра алады;
– веб-басылымның
беделдігі, ақпараттық жобаның танымал болуы; – кәсіби дизайн (сапалы,
заманауи, мазмұнды); – аудиторияның әр
алуандылығы; – өзектілігі және
таңдау мүмкіндігі; – мұрағаттау
мүмкіндігі; – интерактивтілігі;
– мультимедиялығы;
– аудиториямен тығыз байланыс,
тұтынушы тікелей байланысқа шыға алады;
– ақпарат алудың жаңа мүмкіндіктері. Сайт – (ағылш. Website, web
– тор және site – орын) бұл интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы
ашылатын бір немесе бірнеше веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес,
тақырып және логикалық құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең
алғашқы сайт 1991 жылы тамызда пайда болды.
Әлеуметтік жүйелер – (ағылш. social network – әлеуметтік құрылым)
әлеуметтік обьект болып саналатын бір-бірімен байланысты топтардан құрылған
әлеуметтік қарым-қатынас. RSS –
веб сайтқа жіберілген соңғы хаттамаларды реттеу тәсілі. Әсіресе, блогтарға
ыңғайлы, себебі блогтың қашан жаңарғанын білдіреді. Сонымен қатар, басқа
сайттарға сайт контентін немесе бөлігін жариялауға мүмкіндік беретіндей
конттентті синдикациялай алады. Қазіргі кезде тез таралып келеді,
медиалық сайттарда жиі қолданылады. Кері
сілтеме (TRACKBACK) – блогта өткен жобамен байланысты ақпарат пайда болғаны
жайлы ескертпе хат алысатын сайттар арасындағы автоматты байланыс тәсілі.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешудің ахуалын бағалау. Интернет –
журналистикаға бұрынғыдан өзгеше қалып, жаңаша мән әкелді. Финлияндияның
ірі басылымының бірі – Хельсингтен Саномат газетінің шолушысы Пентти
Садениеми интернет дәуіріндегі журналистің қызметіне былай деп сипат
береді. Жаңа технологиялар журналистің жұмысын жеңілдете әрі жайландыра
түсті. Барлығында жеке компьютері бар, бұрынғысынша жүгіру, жан–жаққа
телефон шалу, мекен жайларды іздеудің қажеті жоқ. Әріптестерімізбен
электронды почта арқылы орнап тұрғандықтан, сұрау саламыз да, арғысына көп
мазасызданбаймыз. Әсіресе, шетелдегі журналистермен қарым-қатынас жасау аса
қолайлы. Осыдан келіп, еңбектің авторы интернетпен қоса пайда болған
журналистиканың сапасына алаңдаушылығын да жасырмайды [12].
Ақпарат тасқынының ұлғаюына бірнеше фактор себеп болды.
– Теледидарда спутниктік арналардың көбеюі;
– Азаматтардың жаңа ақпараттық кеңістікті игеруі;
– БАҚ-тың қоғамдық міндеттерінің азайып, ендігі оның коммерциялық мақсатта
көбірек қолданылуы. Қазіргі
уақытта біздің өмірімізде интернеттің қамтымаған саласы жоқтың қасы. Оның
техникалық ерекшеліктерін түпкілікті түсіну үшін оның пайда болу тарихы мен
даму жолдарын айналып өту мүмкін емес. Блогтар үшін арналған құралдар – бұл
серверде орналастырылатын бағдарламалық қамтамасыздандыру, сайттарды
автоматты түрде қосуға арналған скриптер және жарияланған материалды
сақтауға арналған мәліметтер базасы. Орнатылғаннан кейін бұл құралдар
стандартты веб-браузер арқылы жұмыс істейді. Бұл ретте блогты орналастыру
және жіберу үшін ешқандай арнайы білім, мысалы, HTML-ды білу қажет емес.
Бірақ инсталляция, конфигурация таңдау және рұқсат ету қағидаларын орнату,
мәліметтер базасын жасау, FTP – жүктеуді орнату бірқатар қиындықтар туғызуы
мүмкін. Әдетте тұғырнама белгілі бір түс, қаріп, бет интерфейстер таңдауын
ұсынады. Бұл мүмкіндіктер туралы ақпарат алу үшін бірнеше блогты қарап
шығыңыз. Көптеген ақысыз қоғамдастықтар блогерлерден әрбір бетте жарнама
енгізуін талап етеді [13]. Енді ұсынылған сипаттамаларды қарап, блог
дизайнын өзгерте аласыз ба, басқа авторларды шақыра аласыз ба, сурет немесе
дыбыстық файлдарды орналастыра аласыз ба немесе телефон көмегімен жаңартуға
бола ма жоқ па екенін анықтап алыңыз. Сонымен қатар, тіркелген
пайдаланушылардың мүмкіндіктеріне қойылатын шектеулер туралы шарттарды
анықтаңыз.
Бұдан соң кейбір жасырын шығындар туралы біліп алу артық емес. Кейбір
қоғамдастықтар ақысыз қызмет ұсынады, әйткенмен, олар сақталатын
мәліметтердің белгілі бір мөлшерінде және белгілі бір жылдамдық үшін ақша
талап етуі мүмкін. Мұны алдын ала нақтылап алу керек. Осыған байланысты
төменде тегін немесе ақылы тұғырнамалардың мекен жайы көрсетіліп, қызмет
түріне сипаттама берілді. Қазақстанда қазақ газеттерiн ашқан кезде бiрден
байқайтыным, қазақ журналистерi мақала мазмұнынан гөрi, эмоцияға көбiрек
иек артады. Себебi, бiздiң оқырманның болмысы осыны талап етедi. Сондай-ақ,
Кеңес Одағынан қалған бiр стереотип бар, журналист – ол тұлға, қайраткер,
журналистiң сөзiне Құранның сөзiндей сенедi. Қоғам журналист не десе, сол
деңгейде қабылдауға бейiм. Батыс журналистикасында, журналист оқиғаны тек
қана баяндаушы, әңгiмелеушi. Ой қорытуды оқырманның өзiне қалдырады. Бiзде
журналист оқырманға өз ойын қоса ұсынады да, оқырман мәселенi сараптап
жатпайды, журналистiң ойын қаз-қалпында қабылдай салады. Қазақ
журналистикасының ғылыми тұрғыдан базисi қалыптаса қойған жоқ десем ешкiм
ренжи қоймас. Интернет журналистикасы әлi қалыптасқан жоқ. Жоғары оқу
орындарының журналистика факультетiнде интернет журналистерiн даярлаған
күннiң өзiнде интернеттiң не екенiн толық түсiнбеген кiсiлер дәрiс бередi,
оқулық әлi дайындалмаған. Бiзде қазақтiлдi журналистиканың зерттеу
тенденциясын бақылау жүйесi жоқ. Қазiр ол қай деңгейде, қайда барады,
болашақта қалай болуы мүмкiн, оның қоғамға тигiзiп отырған әсерi қалай
деген сараптамалар жоқтың қасы.
Журналистика ғылым түрiнде қалыптаспағандықтан, бiресе орыс
журналистикасының, бiресе Батыс журналистикасының ықпалында кетiп барады.
Бiзге Латвия туралы жеткен ақпараттардың көбi олар орыс тiлiне қарсы,
орысқа қатыстының бәрiн құртып жойып жатыр дегенге сайып келген едi.
Алайда, олай болмай шықты. Онда 2,5 миллион ғана халық тұрады екен.
Орыстарға жек көрiнiшпен қарайтын сезiмдi байқаған жоқпын. Олар өздерiнiң
ұлттық қалпын сақтау үшiн, қалпына келтiру үшiн күресiп жатыр, ол рас.
Бiрақ, туристердiң көбi орыстар болғандықтан, орыс тiлiнде сөйлеуге мәжбүр.
Демек, бiз Рига туралы ақпаратты орыс тiлдi ақпарат құралдарынан алып
отырмыз да, соның ықпалында қалып қойғанбыз. Алматыда Назар қазақ
журналистерінің қоғамдық қорының ұйытқы болуымен Интернет журналистика:
бүгіні мен болашағы атты ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті. Оған
интернет журналистиканың айналасында жүрген мамандар, белгілі сарапшылар
мен қаламгерлер қатысты. Өркениетті елдермен салыстырғанда қазақтың
интернет журналистикасы әлі де кенже қалып келе жатқанын көріп жүрміз.
Технология дамыған, адамдар ақпаратты сол мезетінде және бір жерден ала
алатын мына заманда интернет журналистиканы дамытып, оның болашағын баянды
ету басты мәселелердің біріне айналғаны анық. Бүгінде қазақ оқырмандарды
ақпаратты әлемнің әр түкпіріндегі елдерден алып отыр. Әсіресе, біздің
оқырмандар ресейлік интернет сайттардың иіріміне түсіп кетіп жатқаны
жасырын емес. Осы орайда, соңғы жылдары қазақ тілді бірнеше интернет
порталдар жарық көріп, оқырман қауымның ақпараттық өтеуін өтей бастады.
Дегенмен олардың өзі аяғынан әзер тік тұрып кетті деуге келмейді. Сол
себепті ғылыми-тәжірибелік конференцияға жиналғандар интернет
журналистиканы дамытуда мемлекеттің ықпалы мен көмегі керек десіп жатты.
Сондай-ақ, журналист кадрларын даярлау саясатына да біршама өзгертулер
енгізу керек сияқты. Өйткені қазіргі журналистика факультеттерінде интернет
журналистерін даярлап жатқан жоқ. Ал бұл сала тың жер секілді игерілмей әлі
тұр. Бүгінде интернет журналистиканың толыққанды дами алмай тұрғаны шындық.
Дегенмен бұл салада да алға жылжулар байқалады [14]. Соңғы
бірнеше айдың көлемінде оншақты қазақ сайттары ашылды. Біздің қоғамдық
қорда өз жанынан www.zamandas.kz сайтын ашып, жұмыс жасап жатыр. Бастапқы
нәтижелері жаман емес. Күніне жүздеген оқырман сайтқа кіріп, керекті
ақпаратын алып, мақалаларға қатысты пікірлерін қалдырып жатыр. Десек те,
бүгінгі қазақ журналистикасын мықтап қолға алып, дамытатын кез келді деген
ойдамын,-дейді Назар қазақ журналистері қоғамдық қорының президенті
Мирсаид Байтілес. Болашақ интернет журналистикада. Сондықтан әлемдік
өркениеттің көшінен қалмай, қазақтың да интернет журналистикасын дамыту
керек.
1.2 Блог-тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық танытатын елдер
Блог (ағыл. blog, web log сөзінен шыққан және интернет-күнделік,
онлайн-күнделік, интернет-журнал жаңалықтары деген мағынаны білдіреді) –
бұл веб-сайт, текст, бейне немесе мультимедиасы бар жиі енгізілетін жазба.
Блогшы деп блог жетекшілерін атайды. Ғаламтордағы барлық блогтар
жиынтығын блогосфера дейді.
Авторлық құрамына байланысты блогтар топтық және дербес
(корпоративтік, клубтық) және қоғамдық (ашық) болып бөлінеді. Құрамы
бойынша – тематикалық және бірігей. Блог қолданушыларға бір тақырыпқа өз
пікірлерін (коментарийлерді) қалдыру блогтарға тән қасиеті бар. Ол
блогтарды желілік қарым-қатынас ортасын істейді және оның чат, веб-форум,
жаңалықтар тобы және электрон поштасынан біршама артылықшылықтары болады.
ХХ ғасырдың соңында журналистикаға жаңа сипат – интернет журналистика
енсе, ХХІ ғасырда интернет журналистиканың жаңа қыры – блог жүйесі дамуда.
Яғни әлемде ақпарат таратудың жаңа үлгісі қолданылуда. Сондықтан заманауи
ағымның ығына сай ақпарат алу, қолдану қазіргі таңдағы тұтынушының да
талабы.
Халықаралық тұғырнамалар: –
Blogger – http:www.blogger.com. Тегін. 1999 жылы құрылған, 2003 жылы
google сатып алған. Құрамында сегіз миллионға жуық блогер бар үлкен
қоғамдастық. Тұғырнаманы қолдану өте оңай, бірақ та кейбір шектеулер бар.
– LiveJournal – http:www.livejournal.com. Тегін немесе ақылы (айына
шамамен 2 АҚШ доллоры). Ең ескі платформалардың бірі. Құрамында алты
миллионға жуық блогері бар, негізгі пайдаланушылары – жастар.
– MSN Spaces – http:www.msnspaces.com. Тегін. 2004 жылдың соңында
құрылған Microsoft-тың платформасы. Мүмкіндіктері көп (фотосурет алмасу,
Messenger link .Жасы 13-ке толғандар ғана тіркеле алады.
Франкотілдес тұғырнамалар: –
20six – http:www.20six.fr. Тегін немесе ақылы (айына 3-7 еуро). Көптеген
мүмкіндіктер ұсынады, негізгі және жаңартылған түрлері бар. – Over
Blog – http:www.over blog.com. Тегін. Дизайны жақсы және қолданысы
қарапайым. Францияның ең үлкен платформасы, жастар арасында өте танымал,
дегенмен, шектеулер бар. –
Skyblog – http:www.skyblog.com. Тегін (жарнаманы талап етеді)
–TypePad – http:www.typepad.comsitefr. Ақылы (сипаттамаларына байланысты
айына 5-тен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ИНТЕРНЕТ – АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа туралы
түсініктің
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.2 Блог-тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық
танытатын елдер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...19
2. ДӘСТҮРЛІ БАҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ БЛОГТҰҒЫРНАМА
2.1 Жаңа медиа — қазақ журналистикасының
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.2 Массагет.кз, Айтабер, Қазжур
блогтұғырнамаларының қоғамдық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .65
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының (жобаның) өзекті мәселелері. Бүгінгі таңда күн сайын
бір жаңалығын дайындап тұрған қазіргідей асығыс қоғамда ақпарат таңдаудың
жиынтығынан кенде емеспіз. Оқырман қандай бұқаралық ақпарат құралын оқимын
десе де өзі біледі. Ақпараттық технологиялардың қарыштап даму нәтижесінде
жылдамдыққа едәуір мұқтаждықтан интернеттің пайда болуына қарай
журналистиканың өзіне тән жаңа формасы дүниеге келді. Бүгінде осы
мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде жетекші
орынды иеленіп отырған – Интернет. Интернеттің құшағы шексіз, алмағайып
көлемде ақпараттарымен ерекшеленеді. Қазіргі уақытта көптеген елдерде
Интернетті қолдануда мемлекеттік реттеу туралы мәселе қарастырылуда.
Мемлекет және қоғамның қазіргі даму кезеңінде Интернет саласындағы
еліміздің нормативтік – құқықтық базасын жетілдіруде.
Адамзат өркениеті даму сатысының алғашқысы – жазудан бастау алды.
Екіншісі – баспа ісінің пайда болуы. Үшіншісі – электрдің пайда болуы яғни,
радио, теледидардың пайда болуы. ХХ ғасырдың соңынан басталатын төртінші
серпіліс компьютерлік технологияның желілік технологиямен бірігуі
нәтижесінде қалыптасып, ақпараттық коммуникациялық технологиясы атанған
жаңа ақпараттық серпіліс [1].
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Дәстүрлі БАҚ деп
газет, журнал, радио теледидарды, айтатын болсақ, жаңа медиа осы дәстүрлі
БАҚ технологиясы көмегімен жаңаша тұтыну жолы. Мәселен, қалта телефон
арқылы күнделікті сатып алып жүрген газеттің интернет нұсқасын оқып,
радиомызды тыңдап, теледидардан көре алмай қалған жаңалықтарымыздың
видеосын көре аламыз. Бұған дейін аталған үш түрлі медианы бір уақытта
тұтына алмайтын едік. Ал қазір мұның түк қиындығы жоқ.
Дипломның мақсаты, міндеттері. Бүгінде интернет жүйесі – ақпарат
алмасу, әлемдік нарыққа шығу, инвестиция тарату, отандық экономиканың
әлеуетін арттыру, кәсіпкерлікті, ғылым мен білімді, мәдениет саласын
азаматтардың белсенділігін арттыруда шешуші рөл атқарып келеді [2]. Бүгінгі
таңда интернет конференциялар өткізу үлкен жауапкершілікті көздеп отыр.
Әлем мемлекеттерінде бұл әдіс дәстүрге айналып кеткен.
Мақсат – ақпараттық технологияның дамыған заманында осы ғаламтор
арқылы әлемдік медиа нарығына шығу. Еліміздегі БАҚ қызметінің интернет
кеңістігіне өтіп, онлайн БАҚ үлгісін жасап, тек өз еліміз емес, сондай-ақ
күллі әлемді әп сәтте ақпаратпен сусындандыру.
Міндет – жалпы ғаламтор кеңістігін (виртуалды) дұрыс пайдалана білу.
Жастар мен жасөспірімдерге осы ғаламтордың мүмкіншіліктерін дұрыс қолдануын
қадағалап, жақсы жақтарын үйрету.
Зерттеу нысаны. Сайт – (ағылш. Website, web – тор және site – орын)
бұл интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы ашылатын бір немесе
бірнеше веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес, тақырып және
логикалық құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең алғашқы сайт
1991 жылы тамызда пайда болды. Қазақстанда әзірге 3 мыңға жуық инетернет
сайттары тіркелген. Оның 20-25 пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса,
қалғандары әр түрлі бағытта жұмыс жасайды. Оның ішінде банк қызметіне
қатысты, жарнамалық қызмет көрсететін және ішінара жекелеген адамдардың
сайттары да көптеп кездеседі. Зерттеу нысаны негізінен қазақ
медиапорталдарынан: Бүгінгі таңда ҚазNET-те 9 миллионнан аса қолданушы
бар. 80 мыңнан аса домен атаулары тіркелген. Қолданушылардың нақты саны
2012 жылдың соңына қарай 9.7 миллион адамға жеткен
Әлеуметтік жүйелер – (ағылш. social network – әлеуметтік құрылым)
әлеуметтік обьект болып саналатын бір-бірімен байланысты топтардан құрылған
әлеуметтік қарым – қатынас [3].
Интернет – журналистикаға бұрынғыдан өзгеше қалып, жаңаша мән әкелді.
Финлияндианың ірі басылымының бірі – Хельсингтен Саномат газетінің
шолушысы Пентти Садениеми интернет дәуіріндегі журналистің қызметіне былай
деп сипат береді. Жаңа технологиялар журналистің жұмысын жеңілдете әрі
жайландыра түсті. Барлығында жеке компьютерлері бар, бұрынғысынша жүгіру,
жан – жаққа телефон шалу, мекен жайларды іздеудің қажеті жоқ.
Әріптестерімізбен электронды почта арқылы орнап тұрғандықтан, сұрау саламыз
да, арғысына көп мазасызданбаймыз. Әсіресе, шетелдегі журналистермен қарым-
қатынас жасау аса қолайлы.[4] Осыдан келіп автор интернетпен қоса келген
журналистика саласына да өзі алаңдайтынын жасырып қалмады.
Ақпарат тасқынының ұлғаюына бірнеше фактор себеп болды:
–Теледидарда спутниктік арналардың көбеюі;
–Азаматтардың жаңа ақпараттық кеңістікті игеруі;
–БАҚ-тың қоғамдық міндеттерінің азайып, ендігі оның коммерциялық мақсатта
көбірек қолданылуы. Қазіргі
уақытта біздің өмірімізде интернеттің қамтымаған саласы жоқтың қасы. Оның
техникалық ерекшеліктерін түпкілікті түсіну үшін оның пайда болу тарихы мен
даму жолдарын айналып өту мүмкін емес.
Теориялық мәнділігі мен ғылыми жаңашылдығы. Ғаламторға иек арта отырып
жаңа бұқаралық ақпарат құралының бір түрі Интернет-БАҚ дүниеге келді. 1996
жылдан бастап елімізде интернет жүйесі жұмыс жасап, оны тұтынушылар саны
Actis System Asia компаниясының деректері бойынша 2000 жылдың күзінде 360
мыңға жеткен. Интернеттің дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден байқалады.
Оның ақпаратты таратудағы оперативтілігі мен интерактивтілігінде болып
отыр. Зерттеудің ғылыми жаңашылдығын мынадан көре аламыз:
1) Ақпарат таратудағы жылдамдық
2) Сәт сайын жаңарып отыруы,
3) Аудитория жинаудағы алғырттылық,
4) Жаңалықтарға ұялы телефон көмегімен де қол жеткізе алу,
5) Кез-келген адам оқыған мәліметінің соңына пікір жаза алуында.
Практикалық маңыздылығы. Бірінші курсымда Жас өркен ЖШС-нің
республикалық балалар мен жасөспірімдерге арналған Ұлан газетінен
тәжірибе барысын осы шеберханадан бастадым. Екінші курсымда республикалық
қоғамдық-саяси Айқын газетінен тәжірибе алып қайттым. Үшінші курсымда
АйнаLine жастар сайтына барып, тәжірибе жинақтадым. Мұнда сайттағы
шапшаңдық пен тығырықтан тез шығу тәсілдерінен хабардар болдым. Төртінші
курсымда республикалық қоғамдық-саяси журнал Тәуелсіздіктің ақ таңы
журналында тәжірибемді одан әрі толықтырдым. 2013 жылы әлеуметтік желілерде
жұмыс жасауды арттыру мақсатында өткізілген тренингке іріктеу арасынан
өтіп, қатысуға мүмкіндік алдым. Сонымен қатар massaget.kz, aitaber.kz
сайттарының тұрақты блогерімін. Осы блогерлік еңбегімнің арқасында 2014-
2015 жылдары тәжірибе алмасу мақсатында блогқұрылтайға барып қайттым.
Сонымен қатар қосымша бірнеше республикалық басылымдарға материалдарым жиі
шығып тұрды.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Дипломдық жұмыс түрлі сайттар
мен оқулықтарға, газет беттеріндегі материалдарға сүйене жазылды. Атап
айтар болсақ, Жаңа медиа: монологтан диологқа, Журналистік білім беру:
иновациялар, жаңа технологиялар Шибұтов М. Қазақстан журналистерінің
тәжірибесінен (тәжірибелік нұсқаулық) - Алматы, 2008. – 23 бет. Еркімбай А.
Media Emerging журналы – Алматы, 2008. – 23 бет. Попов А. Блогтар әсер
етудің жаңа саласы – Мәскеу, 2007. – 17 бет. Қозыбаев С. Масс-медиа словарь-
справочник – Алматы: Экономика, 2007. – 14-19 беттер. Блогстан 2010 Үздік
блогтар – Алматы: Арыс, 2010. – 87 бет.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ИНТЕРНЕТ – АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
1.1 Қазақстандағы электронды ақпараттандыру процесі және жаңа медиа
туралы түсініктің пайда болуы
Интернет – мемлекет аралық шекараларды мойындай бермейтін дербес бір
әлемге, айналып отыр. Компьютердің қай мемлекет аумағында
орналасқандығынан хабардар етіп отыратын тек домен ғана. Ал ең алғашында
әлемтордағы домендер саны саусақпен санарлық еді. Оның барлығы тек АҚШ
аумағында ғана қолдану үшін ойлап табылған.
– .gov (goverment) – үкіметтік және мемлекеттік ұйымдар жүйесі;
– .edu (education) – университеттер және т.б. оқу орындарының жүйесі;
– .org (organization) – түрлі қоғамдық ұйымдардың жүйесі;
– .com (commercial) – коммерциялық ұйымдардың жүйесі;
– .mil (military) – АҚШ қорғаныс министрлігінің жүйесі;
– .net (network) – телекоммуникация операторларының жүйесі.
Бүгінде саяси, әлеуметтік жағдайлар өзгеріске ұшырады. Бұл домендер
қазір АҚШ меншігі ғана емес, Бірінші деңгейдегі Ұлттық домендер тобын
құрайды. Ал Екінші деңгейдегі топқа мемлекеттердің географиялық домендері
кіретін болды. Әлемторда Қазақстан – .kz доменімен таныстырылған. Совет
үкіметі кезіндегі домен – .su (Soviet Union), 19.09.1990 жылы InterNIC
(International Network Information Center) базасында тіркеліп, Бірінші
деңгейдегі топқа кіретін. Кеңес Одағы тараған соң, 1992 жылы дүниеге .ru
домені келеді. Ал, 19.09.94 жылы LANA мәліметтер жинағында .kz домені алғаш
рет тіркеледі. Қазіргі уақытта барлық сайттарды тіркеп, статистика
жүргізетін бірден-бір орган 1999 жылы қыркүйекте Әділет Министрлігі
тіркеген KazNIC коммерциялық емес ұйымы. Соңғы мәліметтер бойынша, KazNIC-
те 3000-ға тарта Қазақстандық сайт тіркеліп отыр [5].
Ең алғаш жүйелік басылымдар шыға бастағанда кейбір мамандар бұл
жаңалықтың дәстүрлі басылымдардың беделіне қауіп төндіреді деген пікірлерін
де жасырмады. 1996 жылы АҚШ-та online режимінде жұмыс істейтін дәстүрлі
БАҚ-ң электронды нұсқасын жасау қаншалықты тиімді болады? деген сұрау
жүргізген еді. Сонда респонденттердің 45%-ы оның сәтті болатынына күмән
келтіріп, тіпті ондай жағдай әдеттегі газет-журналдар беделінің өсуіне
кедергі болады деп жауап берген. Ал басқа 44%-ы керісінше, ондай үрдіс өте
тиімді болады деген пікір білдірген.
Сайт - (ағылш. website, web - тор және site - орын) бұл
интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы ашылатын бір немесе бірнеше
веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес, тақырып және логикалық
құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең алғашқы сайт 1991 жылы 6
тамызда пайда болды. Әлеуметтік жүйелер - (ағылш. social network -
әлеуметтік құрылым) әлеуметтік объект болып саналатын бір-бірімен
байланысты топтардан құрылған әлеуметтік қарым-қатынас. Стартап (ағылш.
тілінде Startup) деген терминнің бірнеше мағынасы бар:
1. Startup company - жаңа ашылған немесе жақында құрылған компания;
2. Компьютерлік технологияларда startup programs - компьютерді
желіге қосқан кезде автоматты түрде істейтін бағдарламаларды айтады
Web 2.0 - Веб 2.0 концепциясы O’Reilly Media басылымның және
MediaLive International компаниясының бірлескен миға шабуылында (brain
storm) пайда болған. Көп концепциялар тәрізді Веб 2.0-дің де нақты шекарасы
жоқ. Веб 2.0-ді бірнеше ереже және эмпирикалық тәжірибе түрінде елестетуге
болады. Олардың бәрі күн жүйесі сияқты біріккен. Веб 2.0 – бұл интернеттегі
жаңа эволюцияның кезеңі, жаңа технологиялар мен жаңа мүмкіндіктер.
Негізгілер: AJAX-қарапайым тілмен айтататын болсақ, бұл қайтадан жүктеусіз-
ақ веб-бет мазмұның өзгерту технологиясы, оффлайн қосымшалары сияқты.
Сонымен қатар: Google сервистері, RSS, Torrent, Ілмектер (tags),
Wiki, Блогтар т.б.
Бүгінде интерфейс термині бұқаралық ақпарат құралдарының бір түрі
ретінде еніп отыр. Интерфейс сөзі ағылшын тілінен аударғанда interface-
бөлімнің үсті деген мағынаны білдіреді. Ол – байланыстың орнын анықтайды
[6].
ТМД аймағында Интернет тұрақты қарқынмен дамып отырғанмен, шын
мәніндегі БАҚ сипатына саятын сайттар кейінірек, шамамен 1995 жылы пайда
болған. Д.В.Смирнов өзінің аталған еңбегінде Ресей Интернетінің
хронологиясын 1995 жылдан бастап жасағанын былай деп түсіндіреді: 1995
жылға дейін Ресейдегі интернетті бар дегеннен гөрі жоқ деуге болатын еді.
Ал бар дегеннің өзінде, ондағы дүниелердің саны мен сапасы БАҚ демек түгіл
сайт деген сипат беру қиын соғатын. Сонымен бірге оның пайдаланушылары тым
аз болғандықтан, интернеттің бұқаралық сипатын да жоққа шығаруға тура
келеді.
Қазақстандық интернеттің туған күні қашан деген сұрақтың екі жауабы бар.
Біріншісі – 1991 жылдың көкек айында. Сол жылы Парасат фирмасы базасында
Relcom жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған болатын. Бұл
торап UUCP протоколы бойынша электорндық пошта қызметін көрсететін. Ал
екінші туған күні – Қазнеттің дүниеге келген 1994 жыл, қыркүйек айының 19-ы
осы күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында
Қазақстандық сайттардың саны 15-ке жетеді. Олардың қандай сипатта болғаны
туралы мәліметтер, адрестері қазіргі уақытта нақты сақталмаған. KZ
доменімен таныстырылған сайттар саны бүгінде 3000-нан асты. Қазіргі таңда
Қазақстандық сайттардың ең толық тізімі www.site.kz – Весь WWW Казахстан
сайтында орналасқан. Интернет пайдаланушыларының арасында аса танымалдары
негізінен іздеу қызметтері.
Жаңа медиа, қоғамда журналистиканың жаңа формасын туғызды. Ол құбылыс
азаматтық журналистика, интернет-журналистика деген атпен танымал. Жаңа
медиа ақпараттың мәтінге тәуелділігін жойды. Себебі, мультимедиялық,
графикалық ақпараттың таралуы мәтіндік жүйенің баламалы тенденциясына
айналды. Түсінікті де қысқа гипермәтіндер, газет-журнал мәтіндерінің
қатталуы, радиотелевизия және баспасөз мұрағаттың қолжетімділігі, іздеу
жүйесінің ыңғайлылығы, интерфейстің тартымдылығы бұқаралық ақпарат
құралдарын ыңғайлы ете түсті. Жаңа медиа қоғамдағы демократиялық
үдерістердің дамуына оң үлес қосуда. Цензураның құрсауын белгілі бір межеге
дейін жойды. Интернет, БАҚ-тардағы аудиториямен байланыстың әдістерінің
болуына, ақпарат тұтынушыларының ой мен сөз еркіндігіне мүмкіндік берді.
Аудиторямен тығыз қарым-қатынас ісі, оларды медия жүйесіне тарту, қоғамдық
мәселелерді талқылауға қатыстыру жаңа медианың әлеуметтік маңызын арттыра
түсті. Мәселен, тұрақты жұмыс жасап жатқан Abai.kz ақпараттық порталы,
Мінбер Ұлттық интернет газеті, Замандас, Baq.kz секілді сайттардағы
түсіндірме, түсініктеме (комментарий) жазушылардың өздері ашық пікірталасқа
барып, айтысып жатады. Не болмаса материал туралы өз ойларын ортаға салады.
Мұның өзі белгілі бір деңгейде сөз еркіндігі бар екенін аңғартады. Бұрынғы
кездерде кері байланыс тек хат немесе радиотелевизияда телефон арқылы ғана
орнатылса ғаламтор енген қазіргі кезеңде онлайн хат алмасу мен электронды
пошталардың демалыссыз жұмыс істеуі он-лайн тілдесулердің ұйымдастырылуы
еліміздің демократиялық принціптерін жүзеге асырады.
Қазақстандағы ақпарат тарататын белсенді сайттар:
1.abai.kz – Қазақ интернеті Абай Құнанбайұлы туралы жаңа бір ақпарат
тарататын порталмен толықты. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
жанындағы институтының жаңа сайты Абай шығармашылығы туралы тың зерттеулер,
естеліктер абайтанушы ғалымдардың еңбегін өз оқырмандарына жүйелі түрде
ұсынып отырады. Сайттан Абай әлемін танымаққа талпынған әр адам өзіне
қажетті дүниені таба алады.
2.baq.kz – Қазақ тілді интернет порталы. Сайттың басты мақсаты –
интернеттегі қазақ тілді басылымдардың басын қосу. Сайтта қазақ тілді
басылымдар өз өнімдерін жариялауға мүмкіндіктері бар. Бүгінде онда 29
газет, 6 журнал тіркелген. Газеттер: Айқын, Ақтөбе, Алаш айнасы, Алматы
ақшамы, Алтын Орда, Жас Алаш, Жас қазақ, Жас қазақ үні, Жетісу, Замана,
Қазақстан-Заман т.б. газеттер. Журналдар: Ақиқат, Алаш, Жалын, Мөлдір
бұлақ, Мұқағали, Үркер.
3.qamshy.kz – Дауа қамшы - Қамшы сайтының алғашқы қосымшасы. Басты
назарда – әлемдегі медицинаның иесі Қытай шипагерлігін Алаштың аман-саулығы
үшін пайдалану. Сайттың мақсаты, қала берді еліміздің кез-келген емдеу
орталықтарымен тығыз байланыс орнатып, озығы мен тозығын оқырман таразысына
салу.
4.ult.kz – Ұлт порталы - биліктің де, оппозициялық күштердің де
сойылын соқпақтайтын бірден-бір сайт. Порталдың мақсаты – Қазақ елінің
дамыған, демократиялық құндылықтар, салтанат құрған елге айналу үшін аянбай
еңбек ету. Порталдың міндеті – әрбір Алаш баласын озық ойлы, жаңа
технологияларды меңгерген, әлеуметтік деңгейі жоғары, білімді, дүниетанымы
кең азаматқа айналуына еңбек ету.
5.zhanaoi.kz – Жаңа-ой Орталығы - ақпараттық технологиялар саласын
дамыту, осы салада білім беру және қызмет көрсету саласында ашылған.
Мақсаты – заманауи технологияны, интернетті жақсы ниетте пайдаланып,
халықтың ізгілігі үшін қызмет ету. Абай айтпақшы, сен де бір кірпіш
дүниеге кетігін тап та, бар қалан.
2012-13 жылғы ашылған тақырыптық қазақ сайттары
Кейінгі уақытта қазақша сайттар арасында тақырыптық сайттар көбейе
бастады. Бұл да деңгейдің өскенін білдіреді. Сондай сайттардың
кейбіреулерін атап кетсек.
Ekpin.kz – мәдени-танымдық журнал
Aitaber.kz – блогтұғырнама
Aikarakoz.kz – қыз-келіншектерге арналған сайт
Zhanaoi.kz – IT, бизнес, мотивациялық сайт
Qamshy.kz – ақпараттық портал
IT-tirlik.kz – IT саласындағы ”IT-tirlik” онлайн-журналының сайты
Shyn.kz – ақпараттық портал
Bilimpaz.kz – ақпараттық портал
Muslim.kz – діни портал, Әзірет Сұлтан мешітінің ресми сайты
El.kz – әлеуметтік желі
Kazbash.kz – қазақша әзілдер сайты
Sportsarap.kz – спорт портал
Aikap.kz – ақпараттық портал
Wifi25.kz – Wi-Fi25 шығармашылық тобының сайты
Kereknews.kz – латын қарпіндегі ақпараттық портал
Maqam.kz – IT саласындағы сайт
Blogsport.kz – спорт тақырыбындағы блогтұғырнама
Inspiremedia.kz – “Inspire Media” продюсерлік орталығының сайты
Kokbori.kz – Халықаралық IT университеті студенттерінің ақпараттық
порталы
Naqyl.kz – қазақша мотиваторлар сайты
ҚазNet-тің жетістіктері мен кемшіліктері:
Порталдың дамуының түрлі жолдары бар. Көптеген қазіргі кезде әлемге
әйгілі мегапорталдар, мысалға Yahoo, Lycos және т.б. алғашқысында жай ғана
іздеу тетігі болып құрылды, бірақ уақыт өткен сайын қолданушыларға
ақпараттарды құрылымды түрде жеткізу мүмкіндігіне ие болып қосымша қызмет,
яғни электрондық пошта және т.б. қызметтерді жүзеге асыратын болды. Қазіргі
кезде мега-порталдармен электронды медиа-компаниялар тығыз байланыста.
Соның нәтижесінде мегапорталдар дәстүрлі медиа- ақпараттарды жеткізуші бір
арна болып есептеледі.
Әрине, жаңа жаһандық жүйенің өзіне тән ерекшелігі де болары хақ. Енді
интернеттегі сайттардың ерекшелігіне тоқталайық:
- ақпараттың үнемі жаңарып тұруы;
- сайттарды тұтынудың жоғарылығы;
-тұтынушылардың өздері баға беріп отырады, басқа сайттармен салыстыра
алады;
- веб-басылымның беделдігі, ақпараттық жобаның танымал болуы;
- кәсіби дизайн (сапалы, заманауи, мазмұнды);
- аудиторияның әр алуандығы;
- өзектілігі және таңдау мүмкіндігі;
- мұрағаттау мүмкіндігі;
- интерактивтілігі;
- мультимедиалығы;
- аудиториямен тығыз байланыс, тұтынушы тікелей байланысқа шыға алады.
Қарап отырсақ, қазір мен деген БАҚ барлығында дерлік веб-сайт,
портал, жекелеген журналистік блогтар мен форумдар, рейтинг-сауалнамалар
тіпті әлеуметтік желілері де бар. Бұл дәстүрлі БАҚ-тың өзі жаңа медиа
арқылы ақпарат нарығына шығып отыр дегенді білдірсе керек. Алайда,
телевизия мен радионы былай қойғанда, баспасөздің веб-парақтары жаңа
медианың қалпына (стандарт) көп келе бермейді. Веб-беттердегі посттардың
тым шұбалаңқылығы, визуалды ақпараттың жұтаңдығы байқалады. Мәселен, АҚШ-
тың USA Today, New-York Times, Washington Post секілді ірі
басылымдарының веб-беттерінде үлкен көлемдегі материалдар аз. Мұнда
мәтіннің неғұрлым ықшам, оқуға жеңіл болуына аса мән беріледі. Ал біздің
елде газет бетін толтыру үлгісі ғаламторға да ауысып кеткендей. Ғаламтордың
қазақ тілді интернет сайттарға тигізетін кері әсері де баршылық. Ақпарат
ағынының толасссыздығы салдарынан басқа тілдегі контенттер қазақ тіліндегі
ақпаратты ығыстырып шығаруда. Тіпті, көбіне орыс тілді ақпаратқа басымдық
беріледі. Себебі, Қазnet-тің дәл қазіргі жағдайы орыстілді сайттармен
текетіресе алатындай деңгейге жете қойған жоқ. Тұтынушысы ең көп делінетін
түрлі әлеуметтік желілер мен ақпараттық сайттар, ақпарат агенттіктері
көбіне орыс немесе басқа тілде ақпарат таратады. Белгілі, ауқымы кең
отандық интернет-порталдардың өзі басым бағытты орыс тіліне беріп отырады.
Ғаламтор, журналистиканы қоқысқа айналдырып та жібергенін коммуникативист
ғалымдар мойындап отыр. Қаңқу сөздер мен жалған фактілер, моральдық сапасы
төмен ақпараттар легінің толассыздығы, бір-біріне айдап салу сыртынан
ғайбат сөз айту деген сияқты порблемалар біздің интернет-журналистикада да
белең алып келеді. Бұл турасында профессор Кәкен Камзиннің пікірі өте
орынды: Қазіргі Қазақстанның ақпараттық кеңістікте блогтық жұтаң тіл,
кейбір ой жүйесі жедел қалыптасып келеді. Тіпті, аса бай, аса құнарлы қазақ
тілінің нұсқасы осы деуге сенгің де келмейді. Сауатсыздық пен
білімсіздіктің көрінісін іздесеңіз, тап қазір блогсфераға жүгініңіз.
Өтпелі, уақытша құбылыс болса да, қазіргі интернет сауатсыздық
резервациясына, шала сауаттылардың дау-дамай, байбаламы мен бетжыртыс
алаңына айналды. Ол – индивидтер, жіктер, әлеуметтік топтар мәдениеті мен
көзқарасының айнасы. Сонымен қатар психологиялық терапия, тұрмыстық
тауқыметтен, сыбағалы мифологемадан дистанциялық тілдесу, ақпарат алмасу
арқылы арылудың әдісі. Белгілі бір дәрежеде көңілдегі кірді кетіру,
психологиялық дерттен емделу тәсілі. Интернет – ортақ тарихи талқының,
құлазудың да көрінісі (Қамзин К. Мен ұлттық журналистикаға қызмет етемін!
http:abai.kz). Шетелдік мас-медиа зерттеушілерінің: Интернет – это
социальная анархия. У системы нет никаго управляющего органа, - деуі тегін
емес. Расында да, бас-көзі жоқ ақпарат алаңында не айтылып, не жазылып
жатқанын реттеп жатқан ешкім жоқ. Мұның салдарының түрлі жағдаяттарға алып
барып жатқаны да мәлім. Ұлтаралық дүрдараздық, діни экстремизм, адам ұрлау,
адас саудасы, нәсілдік кемсітушілік, әлеуметтік теңсіздік секілді әлемдік
проблемалардың бір ұшы ғаламтормен байланыстырылады. Онымен қоса, түрлі
тәртіпсіз ақпараттар, көлеңкелі қызметтер, суицидке итермелейтін
контенттер тағы бар. Осы жайттардың барлығы сұрыпталмастан қазақ
аудиториясына сіңіп жатыр. Ертең зардабын тартпасымызға кім кепіл?
Ақпарат агенттіктерінің сайттары да жаңалықтар лентасын ұсынады. Бұл
тұрғыда Kazinform, Internews – Kazakhstan сайттарының беделі айтарлықтай.
Сайттарда жарияланатын ақпарат өте жедел әрі маңызды. Қазақстан көлеміндегі
жаңалықтарды ұсынуда үлкен алуандық танытады. Сайттардың тілі ресми.
Аналитикалық
ақпарат жариялайтын сайттар негізінен оппазициялық сарынға берілген.
Олардың қатарында, әрине, nomad.kz, TABU.nursat.kz, kazakhgate.kz атауға
болады [7].
Ресми таңдамалы материалдар – www.kisi.kz сайтында жарияланатын. Сайт
материалдары екі тілде – орысша және ағылшынша ұсынылады. Дизайны өте
ұтымды жасалған Қазақстан Стратегиялық Зерттеулер Институтының бетінде
республикадағы және халықаралық басты жаңалықтар жазылады, сондай-ақ мұнда
өзекті мәселелерге қатысты аналитикалық материалдар орналасқан. Флеш –
технологияларды тиімді пайдалана отырып, сайтты жасаушылар оның
тартымдылығын арттыра түскен. Қазіргі таңда қазақ интернет кеңістігі
жаңа сайттармен, порталдармен, блогплатформалармен, моблогтармен жаңалану
үстінде. Бұл үрдіс елімізде азаматтық журналистиканың дамуына зор үлесін
қосып, Қазақстан журналистикасының демократиялық бағытқа қадам жасап
жатқандығын дәлелдейді. Елімізде 1999 жылы қабылданған
бұқаралық ақпарат құралдары туралы Заңның 1-бабының 2-пункті бойынша
бұқаралық ақпарат құралы – мерзімді баспасөз басылымы, радио және
теледидар бағдарламасы, киноқұжаттама, дыбыс-бейне жазбасы және көпшілік
қолжеткізе алатын телекоммуникациялық желілердегі WEB сайттарды қоса
алғанда, бұқаралық ақпаратты мерзімді немесе үздіксіз жария таратудың басқа
да нысаны деп көрсетілген. Сонымен қатар, осы заңның 15-пунктінде WEB
сайт – Қазақстан Республикасының жеке немесе заңды тұлғасының арнайы
техникалық және бағдарламалық құралдардың көмегімен дайындалған, меншік
иесі жаппай тарату мақсатында ақпарат беретін электронды өкілдік билік
делінген. Қазіргі таңда интернет
журналистиканың жаңа бағыты – блогинг дамуда, әрбір адам блог ашып, жеке
күнделік жүргізуде. Сондықтан интернет кеңістігінде орындалатын заңдық
нормаларды, жалпы алғанда құқықтық аспектілерді толығымен меңгеру қажет.
Қазіргі таңда біршама Ресейлік Петербург Линк, СовНет сияқты
провайдерлік компаниялар өз тұтынушыларына өздерінің веб-беттерінде
материалдың қайдан алынғаны туралы сілтемелер, анықтамалар көрсетіп
отыруларын айтады. Бұл әрине интернетте өз материалдары қолданылатын жеке
меншік емес авторлардың құқығын көтеру үшін де жасалған шара.
Интернет журналистиканың дәстүрлі журналистикадан
айырмашылығы: интернет журналистерге жаңа технологияларды көрсетуде;
ақпарат шұғыл түрде беріледі; ақпараттың күллі әлем елдеріне бір мезетте
таралуы, оқырмандар санының сағат сайын жоғарылауы. Міне, осы
ерекшеліктерімен бүгінде интернет журналистика көш ілгері дамуда. Десек те
дәстүрлі журналистикадағы ең ұтымды тұс оның заң нормаларымен реттеліп
отыратындығы болса керек. Ал, интернет журналистикада заң нормаларының
орындалуы екі талай күй кешуде. Қазақстанда интернет 1990-шы жылдары
дүниеге келді. Бүкіләлемдік байланыс – әлемтордың біздің елге келгеніне 20
жылға жуықтады. Осы уақыт аралығында ғаламдық жүйе тек ұлттық және
мемлекетаралық шекараны ашып қана қоймай, ол біздің ақпарат дәуіріне еркін
енуімізге айтарлықтай жағдай жасады, Расында, Интернеттің көмегі, әсіресе,
отандық БАҚ пен билік, түрлі коммерциялық ұйымдар мен мекемелердің қызметі
үшін зор қолғабыс болды. Интернет тарихына нақтырақ тоқтала кетсек, 1991
жылы алматылық Парасат фирмасының базасында Relcom желісінің (ең
алғашқы кеңестік компьютерлік желі) аймақтық түйіні дүниеге келіп, оның
көмегімен елімізде тұңғыш рет электронды пошта пайда болды. Ал 1993 жылы
RelcomSL үнемі интернеттік желіні жүзеге асыру мақсатында Санкт-
Петербургте орналасқан Relcom-нің түйініне жалғанып, осылайша біздің елде
e-mail, www, ftp, usenet,irc т.б. қызмет көрсету түрлері бойынша ғаламдық
байланысқа ену мүмкіндігі пайда болды. Бірақ негізінен отандық Интернеттің
дүниеге келген күні Халықаралық ақпараттық байланыс орталығына тіркеліп,
ресми түрде кз доменін иеленген 1994 жылы 19 қыркүйегі болып есептеледі.
Сол жылдың аяғына қарай елде пайда болып үлгерген сайттардың қатары 15-ке
жеткен екен. Содан әрі отандық Интернет желісінде әр түрлі тақырыпты,
мысалы, ірі компаниялар, мекемелер, облыстық-қалалық әкімдіктерден бастап,
елдегі спорт, мәдениет, тарих, жаңалықтарды т.б. қамтыған сайттардың қатары
біртіндеп көбеюде.
Қазақстанда әзірге 3 мыңға таяу интернет сайттары тіркелген. Оның 20-25
пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса, қалғаны әртүрлі бағытта. Оның ішінде
банкте бар, сауда нүктелеріде бар, жекелеген адамдардың сайттары да
кездеседі. Халықаралық IDS-тің (Халықаралық мәлімет корпарациясы)
зерттеулері бойынша, Қазақстан Орта Азия елдері ішінде компьютерді
пайдаланушылардың саны жөнінен алда келеді [8]. Ал, Еуропа Қауіпсіздік
Ұйымының зерттеулері бойынша Қазақстан халқының тек 9 пайызы кем дегенде
жұмасына бір рет интернет қызметін пайдаланады. Жаңа қоғам, жаңа ақпарат,
жаңа медиа. Осылардың барлығы ғаламтор деген бір сөздің аясында жатыр.
Бұл бүкіләлемдік байланыстың қуантарлығы да, құптарлығы да сол, кез-келген
елмен тікелей байланысқа шығасыз, қажетті дүниеңізді де табасыз дедік
жоғарыда. Ұлттық салт-санамызға, этикаға, төл әдет-ғұрыпымызға жат
дүниелерге тосқауыл қою мүмкін емес. Бұл мәселе жөнінде БАҚ туралы және
Жарнама туралы заңда да ештеңе айтылмайды. Сондықтан, әр мемлекетте
Интернет жүйеге бақылау орнату қызметі болуы да шартты нәрсе. Ең алдымен,
интернет журналистика мультимедиялығымен ерекшеленеді. Мәселен, қағаз
басылымдар ақпаратты мәтіндік және графикалық тәсілмен, телевизия
видеоқатар мен дыбысты пайдаланып, ал радио – дыбыс арқылы жеткізеді.
Интернетте осының барлығы да қолданылады. Яғни мультимедиялық кеңістікте
ақпаратты мәтінінен бастап видеоға дейінгі барлық амал-тәсілдерді қолдана
отырып жеткізуге болады. Өмірге келген журналистиканың жаңа түрі осы
саланың мамандарынан қандай да бір арнайы, ерекше қабілет қарымын талап
еткен жоқ. Ол бұрынғысынша қоғамдағы өзекті мәселелерді жазуды жалғастырды,
тек оны ұсыну формасы жаңарды. Ең алдымен, интернеттегі журналистік туынды
қысқа әрі нұсқа жазылуы тиіс. Есте ұстайтын басты нәрсе, жазылып отырғаны –
жәй мәтін емес, гипермәтін. Сондықтан толығырақ мына жерде, оны мына
жерден көресіз деген сияқты сілтемелерді пайдалану арқылы материалдың
бағасы артады. Интернет журналистиканың
тағы бір аса маңызды ерекшелігі – оның интернативтілігінде. Яғни,
оқырмандармен, жедел түрде байланысқа шығу қабілеттілігінде. Оның бірнеше
амалы бар: меймандар кітабы, түрлі форумдар, кері байланыс, адрестері.
Интернет журналистиканың тілдік ерекшелігі – оның еркіндігінде.
Әлемторда жарияланған журналист туындысы қоғамда бекіп қалған ұстанымдарды,
ережелерді мойындамауы да мүмкін. Дегенмен де, ол аудиторияның талап
талғамын қанағаттандырып отырғаны рас. Жүйедегі жарияланымдардың
оқырмандарын алғашқы кезде осы фактор тартатын. Интернетке бас сұқсақ, онда
негізінен, дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарының интернет нұсқалары
ұсынылғанын байқар едік. Таза жүйелік басылымдар саны қалай болғанда да
басқа БАҚ сайттарынан аз. Бүгінде журналист қауымы үшін блогты қарапайым
вебсайтқа қарағанда демеп отыру да, жаңарту да оңай. Блогтық тұғырнамалар
постингтің өзіне тән бірнеше әдістеріне негізделген.
Әуелде блогтардың танымал болуына әсер еткен жайт, яғни блог әлеміне
арналған техникалық кілт – RSS (Really Simple Syndication) арналары. RSS-
тың базалық элементі саналатын, блог автоматты түрде жасайтын XML
(Extensible Markup Language) файлдары. Блог автоматты түрде генерирация
жасағандықтан, ол басқа сайтқа немесе блогқа сілтеме жасауға мүмкіндік
береді. Сіз RSS арнаны синдикаттағанда, ол блог хабарламасының атауын
сіздің Outlook әлде Thunderbird пошталық бағдарламалардың жаңалық
есептегішінде немесе тікелей сайтта және блогта орналастырады. Блогты
жаңалағанда RSS арна да жаңарады және ақпарат автоматты түрде жедел
тарайды. Хабарламаны уақытылы жаңартып тұру үшін блогерлерге білу өте
маңызды [9]. Блогтың келесі бір техникалық құралы – онда орналастырылған
материалдың жарияланғанын көрсететін кері сілтеме. Бұл технология интернет
плотформалардың көбінде қолданылады. Хабарлама блогта орнатылған кезде, бет
жаңарғанда автоматты түрде хабарлайтын және осы сайтта орналасқан барлық
сайттардың немесе түсіндірмелердің тізімін жасауға мүмкіндік беретін кері
сілтеме қосылуы мүмкін. Екінші жағынан блогқа біреу дәйексөз келтіргенде,
курсор бұл дәйексөз туралы ақпараттанып, хабарламаның жанынан осы тақырып
бойынша басқа адамдардың шағын мақалаларына сілтеме пайда болады. Өз
материалыңыз турасында басқа біреудің еске салғанын білу әрқашан қызықты.
Сонымен қатар, материалды тарату және өз блогыңды танымал ету мүмкіндігі
туғаны туралы хабардар болған тиімді. Алдымен жеке бет ашу үшін қажет
түсіндірмелерге мән берейік: Блог-тұғырнама (блогхостинг, блогқызмет) – бұл
блог жүргізуге арналған барлық функцияларды қамтитын қызмет көрсету
қозғалтқышы. Егер пайдаланушы веб – сервистермен жұмыс істей алса,
тұғырнаманы өз талғамына ыңғайлап, түрлендіре алады. Блог тұғырнаманың
бірнеше түрі бар:
–Кәсіби: пайдаланушыға арнайы жеке блог тұғырнамасы ұсынылған,
мұнда қалпына келтіру функциясы пайдаланушының ұсыныстарына сай жасалған.
Әдетте, пайдаланушы тұғырнаманың кодын пайдалануға құқысы жоқ;
–Жартылай кәсіби: пайдаланушы тұғырнаманы жалға алады. Жеке
қалпына келтіру функциясы болмайды. Файлдар хостинг арқылы сақталады.
–Бұқаралық: пайдаланушыға сервис мүмкіндіктері жалға беріледі және тіркеу
жазбасы ұсынылады. Пайдаланушы барлық мәліметке тікелей қол жеткізе
алмайды, тек тұғырнаманың негізгі мәзіріндегі мүмкіндіктерін көре алады.
Кәсіби немесе жартылай кәсіби блог-тұғырнамалар әдетте ақылы, себебі бұл
модель хостингті ұсынып, блог жүргізуге арнайы бағытталады және қосымшалар
мен сервисті жалға береді. Бұқаралық блог-тұғырнамалар тегін, себебі олар
хостингті емес, бұқаралық веб-сервисті ұсынады [10].
Бұқаралық блог-тұғырнамалар өзіндегі әлеуметтік байланыстың
басымдылығымен, белсенділігімен көзге түседі.
Ең танымал блог-тұғырнамалар мыналар: Ресейлік: Блоги @Mail.ru,
Lj.Rossia.Org, Liveinternet, Diary.ru, Jurnals.ru, Mylivepage.ru,
Blogonline.ru, Bloground.ru, Privet.ru, Beta.ya.ru, Blog.ru. Presscom.org,
blogbuster.ru, Webblog.ru. Беларуссиянікі: ByJournal, Украинанікі:
Messages.com.ua. Басқалар: MySpace, Livejournal, Blogger, Typepad, Windows,
LiveSpaces, Netlog, Wordpress. 2007 жыдың қараша айында блог
порталдардың қолданушылар санын негіздеп, Nielsen Online статистикалық
мәлімет жариялаған еді. Алғашқы ондыққа кірген блог порталдарды төмендегі
тізімнен көруге болады.
Site UA(000)Nov UA(000)Nov –07 %Change
–06
Blogger 22.562 33.638 49%
WordPress.com 2.937 12.043 310%
SixApartTypePad9.065 11.027 22%
Tmz.com 8.981 8.865 1%
Livejournal 3.662 3.422 7%
Thatsfit 1.324 2.640 99%
GadLing 683* 2.425 255%
Engadget 1.121 2.387 113%
Xanga.com 4.221 2.283 46%
1.078 2.101 95%
Вебсайттарды жаңарту процесін жеңілдететін бағдарламалар арқасында
блогтар дүниеге келгені жасырын емес. Блогты жүргізу үшін қажетті
бағдарламалық құралдар ең алдымен, пайдаланушыларға ыңғайлы интерфейсті,
архив пен іздеу барысын динамикалық түрде басқаруды қамтамасыз етуі керек.
Блогта орналастырылғаннан кейін де өзгермей, тұрақты болып қалатын
интернеттік екі адрес болады: жалпыға ортақ, қоғамдық кіру адресі және
блогты жасаған адамға тиесілі, басқарып, өзгеріс енгізу үшін арналған,
порольмен қорғалған адрес. Блогты блог қоғамдыстығына қосуға немесе өз
серверіңізде орналастыруға болады. Жұмыс жасап жүрген тұғырнамада блогты
орналастыру әдетте бірнеше минут қана уақыт алады. Сіз клавиатура да
пайдаланушы есімін және паролін тересіз. Содан кейін пернені бірнеше рет
шертесіз, блог қосылады. Егер сіз блогты тек қарап көру үшін жасасаңыз,
онда мына тәсіл жарамды. Себебі оның құны қымбат емес, қоғамдастықпен
қамтамасыз етілетін трафиктің және қоғамдықтың әйгілі болуына байланысты
ыңғайлы, жылдам және тағы да бірқатар артықшылығы бар. Десек те, мұның
кейбір кемшіліктері жоқ емес. Интерфейс және нақтырақ сипаттама жасау үшін
мүмкіндіктің шектеулі болуы, сонымен қатар жарнама орналастырудың оңай
болмайтындығы. Мұндағы ең үлкен қауіп – тұғырнама жұмысының тоқтап қалуы
[11]. Көпшілік қауым интернет сайттар қалайша бұқаралық ақпарат құралы
болатынын біле бермейді. Сондықтан интернеттің БАҚ-қа тән белгілеріне
өзгешіліктеріне сай жүйелесек: Онлайн –
БАҚ (жүйедегі БАҚ мысалы: www.medialaw.kz www.yousefpiltan.blog.com
ақпаратты-сараптамалық электронды басылым) Интернет – газеттер (тек
жүйеде www.qazaq.kz , www.turan.kz ) Интернет – журналдар (
www.tol.org) Жаңалықтар порталы (ленталар)
(ақпарат тарататын сайттар www.interfaks.kz , www.today.kz )
Интернет – дайджестер (ақпаратты қысқа түрде
тарататын сайттар) Басылымдардың электронды нұсқалары (басылымның
нұсқалары www.zhasalash.kz, www.aikyn.kz)
Телеарна және радионың электорнды нұсқадағы сайттары
(www.kazakstan.kz , www.khabar.kz)
Ақпараттық және ақпаратты-танымдық порталдар (www.massagan.com,
www.solaide.kz , www.infoasia.org)
Қоғамдық ұйымдардың, кәсіпорын -мекемелердің өкілдік сайттары
(www.mvd.kz , www.bolashak.kz) Авторлық
жобалар және үй беттері (www.solaide.kz ақпаратты-танымдық сайт )
Блогтар (күнделіктер) (www.arsenal.wordpress.com, www.bakytnur.com)
Әрине жаһандық жүйенің өзіне тән ерекшелігі де болары хақ. Енді,
интернеттегі сайттардың ерекшеліктеріне тоқталайық:
– ақпараттың үнемі жаңарып тұруы; –
сайттарды тұтынудың жоғарылығы; –
тұтынушылардың өздері баға беріп отырады, басқа сайттармен салыстыра алады;
– веб-басылымның
беделдігі, ақпараттық жобаның танымал болуы; – кәсіби дизайн (сапалы,
заманауи, мазмұнды); – аудиторияның әр
алуандылығы; – өзектілігі және
таңдау мүмкіндігі; – мұрағаттау
мүмкіндігі; – интерактивтілігі;
– мультимедиялығы;
– аудиториямен тығыз байланыс,
тұтынушы тікелей байланысқа шыға алады;
– ақпарат алудың жаңа мүмкіндіктері. Сайт – (ағылш. Website, web
– тор және site – орын) бұл интернеттегі HTTPHTTPS протоколдары арқылы
ашылатын бір немесе бірнеше веб беттердің қатынасы. Сайт беттері бір адрес,
тақырып және логикалық құрылым мен авторлық арқылы бірігеді. Әлемдегі ең
алғашқы сайт 1991 жылы тамызда пайда болды.
Әлеуметтік жүйелер – (ағылш. social network – әлеуметтік құрылым)
әлеуметтік обьект болып саналатын бір-бірімен байланысты топтардан құрылған
әлеуметтік қарым-қатынас. RSS –
веб сайтқа жіберілген соңғы хаттамаларды реттеу тәсілі. Әсіресе, блогтарға
ыңғайлы, себебі блогтың қашан жаңарғанын білдіреді. Сонымен қатар, басқа
сайттарға сайт контентін немесе бөлігін жариялауға мүмкіндік беретіндей
конттентті синдикациялай алады. Қазіргі кезде тез таралып келеді,
медиалық сайттарда жиі қолданылады. Кері
сілтеме (TRACKBACK) – блогта өткен жобамен байланысты ақпарат пайда болғаны
жайлы ескертпе хат алысатын сайттар арасындағы автоматты байланыс тәсілі.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешудің ахуалын бағалау. Интернет –
журналистикаға бұрынғыдан өзгеше қалып, жаңаша мән әкелді. Финлияндияның
ірі басылымының бірі – Хельсингтен Саномат газетінің шолушысы Пентти
Садениеми интернет дәуіріндегі журналистің қызметіне былай деп сипат
береді. Жаңа технологиялар журналистің жұмысын жеңілдете әрі жайландыра
түсті. Барлығында жеке компьютері бар, бұрынғысынша жүгіру, жан–жаққа
телефон шалу, мекен жайларды іздеудің қажеті жоқ. Әріптестерімізбен
электронды почта арқылы орнап тұрғандықтан, сұрау саламыз да, арғысына көп
мазасызданбаймыз. Әсіресе, шетелдегі журналистермен қарым-қатынас жасау аса
қолайлы. Осыдан келіп, еңбектің авторы интернетпен қоса пайда болған
журналистиканың сапасына алаңдаушылығын да жасырмайды [12].
Ақпарат тасқынының ұлғаюына бірнеше фактор себеп болды.
– Теледидарда спутниктік арналардың көбеюі;
– Азаматтардың жаңа ақпараттық кеңістікті игеруі;
– БАҚ-тың қоғамдық міндеттерінің азайып, ендігі оның коммерциялық мақсатта
көбірек қолданылуы. Қазіргі
уақытта біздің өмірімізде интернеттің қамтымаған саласы жоқтың қасы. Оның
техникалық ерекшеліктерін түпкілікті түсіну үшін оның пайда болу тарихы мен
даму жолдарын айналып өту мүмкін емес. Блогтар үшін арналған құралдар – бұл
серверде орналастырылатын бағдарламалық қамтамасыздандыру, сайттарды
автоматты түрде қосуға арналған скриптер және жарияланған материалды
сақтауға арналған мәліметтер базасы. Орнатылғаннан кейін бұл құралдар
стандартты веб-браузер арқылы жұмыс істейді. Бұл ретте блогты орналастыру
және жіберу үшін ешқандай арнайы білім, мысалы, HTML-ды білу қажет емес.
Бірақ инсталляция, конфигурация таңдау және рұқсат ету қағидаларын орнату,
мәліметтер базасын жасау, FTP – жүктеуді орнату бірқатар қиындықтар туғызуы
мүмкін. Әдетте тұғырнама белгілі бір түс, қаріп, бет интерфейстер таңдауын
ұсынады. Бұл мүмкіндіктер туралы ақпарат алу үшін бірнеше блогты қарап
шығыңыз. Көптеген ақысыз қоғамдастықтар блогерлерден әрбір бетте жарнама
енгізуін талап етеді [13]. Енді ұсынылған сипаттамаларды қарап, блог
дизайнын өзгерте аласыз ба, басқа авторларды шақыра аласыз ба, сурет немесе
дыбыстық файлдарды орналастыра аласыз ба немесе телефон көмегімен жаңартуға
бола ма жоқ па екенін анықтап алыңыз. Сонымен қатар, тіркелген
пайдаланушылардың мүмкіндіктеріне қойылатын шектеулер туралы шарттарды
анықтаңыз.
Бұдан соң кейбір жасырын шығындар туралы біліп алу артық емес. Кейбір
қоғамдастықтар ақысыз қызмет ұсынады, әйткенмен, олар сақталатын
мәліметтердің белгілі бір мөлшерінде және белгілі бір жылдамдық үшін ақша
талап етуі мүмкін. Мұны алдын ала нақтылап алу керек. Осыған байланысты
төменде тегін немесе ақылы тұғырнамалардың мекен жайы көрсетіліп, қызмет
түріне сипаттама берілді. Қазақстанда қазақ газеттерiн ашқан кезде бiрден
байқайтыным, қазақ журналистерi мақала мазмұнынан гөрi, эмоцияға көбiрек
иек артады. Себебi, бiздiң оқырманның болмысы осыны талап етедi. Сондай-ақ,
Кеңес Одағынан қалған бiр стереотип бар, журналист – ол тұлға, қайраткер,
журналистiң сөзiне Құранның сөзiндей сенедi. Қоғам журналист не десе, сол
деңгейде қабылдауға бейiм. Батыс журналистикасында, журналист оқиғаны тек
қана баяндаушы, әңгiмелеушi. Ой қорытуды оқырманның өзiне қалдырады. Бiзде
журналист оқырманға өз ойын қоса ұсынады да, оқырман мәселенi сараптап
жатпайды, журналистiң ойын қаз-қалпында қабылдай салады. Қазақ
журналистикасының ғылыми тұрғыдан базисi қалыптаса қойған жоқ десем ешкiм
ренжи қоймас. Интернет журналистикасы әлi қалыптасқан жоқ. Жоғары оқу
орындарының журналистика факультетiнде интернет журналистерiн даярлаған
күннiң өзiнде интернеттiң не екенiн толық түсiнбеген кiсiлер дәрiс бередi,
оқулық әлi дайындалмаған. Бiзде қазақтiлдi журналистиканың зерттеу
тенденциясын бақылау жүйесi жоқ. Қазiр ол қай деңгейде, қайда барады,
болашақта қалай болуы мүмкiн, оның қоғамға тигiзiп отырған әсерi қалай
деген сараптамалар жоқтың қасы.
Журналистика ғылым түрiнде қалыптаспағандықтан, бiресе орыс
журналистикасының, бiресе Батыс журналистикасының ықпалында кетiп барады.
Бiзге Латвия туралы жеткен ақпараттардың көбi олар орыс тiлiне қарсы,
орысқа қатыстының бәрiн құртып жойып жатыр дегенге сайып келген едi.
Алайда, олай болмай шықты. Онда 2,5 миллион ғана халық тұрады екен.
Орыстарға жек көрiнiшпен қарайтын сезiмдi байқаған жоқпын. Олар өздерiнiң
ұлттық қалпын сақтау үшiн, қалпына келтiру үшiн күресiп жатыр, ол рас.
Бiрақ, туристердiң көбi орыстар болғандықтан, орыс тiлiнде сөйлеуге мәжбүр.
Демек, бiз Рига туралы ақпаратты орыс тiлдi ақпарат құралдарынан алып
отырмыз да, соның ықпалында қалып қойғанбыз. Алматыда Назар қазақ
журналистерінің қоғамдық қорының ұйытқы болуымен Интернет журналистика:
бүгіні мен болашағы атты ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті. Оған
интернет журналистиканың айналасында жүрген мамандар, белгілі сарапшылар
мен қаламгерлер қатысты. Өркениетті елдермен салыстырғанда қазақтың
интернет журналистикасы әлі де кенже қалып келе жатқанын көріп жүрміз.
Технология дамыған, адамдар ақпаратты сол мезетінде және бір жерден ала
алатын мына заманда интернет журналистиканы дамытып, оның болашағын баянды
ету басты мәселелердің біріне айналғаны анық. Бүгінде қазақ оқырмандарды
ақпаратты әлемнің әр түкпіріндегі елдерден алып отыр. Әсіресе, біздің
оқырмандар ресейлік интернет сайттардың иіріміне түсіп кетіп жатқаны
жасырын емес. Осы орайда, соңғы жылдары қазақ тілді бірнеше интернет
порталдар жарық көріп, оқырман қауымның ақпараттық өтеуін өтей бастады.
Дегенмен олардың өзі аяғынан әзер тік тұрып кетті деуге келмейді. Сол
себепті ғылыми-тәжірибелік конференцияға жиналғандар интернет
журналистиканы дамытуда мемлекеттің ықпалы мен көмегі керек десіп жатты.
Сондай-ақ, журналист кадрларын даярлау саясатына да біршама өзгертулер
енгізу керек сияқты. Өйткені қазіргі журналистика факультеттерінде интернет
журналистерін даярлап жатқан жоқ. Ал бұл сала тың жер секілді игерілмей әлі
тұр. Бүгінде интернет журналистиканың толыққанды дами алмай тұрғаны шындық.
Дегенмен бұл салада да алға жылжулар байқалады [14]. Соңғы
бірнеше айдың көлемінде оншақты қазақ сайттары ашылды. Біздің қоғамдық
қорда өз жанынан www.zamandas.kz сайтын ашып, жұмыс жасап жатыр. Бастапқы
нәтижелері жаман емес. Күніне жүздеген оқырман сайтқа кіріп, керекті
ақпаратын алып, мақалаларға қатысты пікірлерін қалдырып жатыр. Десек те,
бүгінгі қазақ журналистикасын мықтап қолға алып, дамытатын кез келді деген
ойдамын,-дейді Назар қазақ журналистері қоғамдық қорының президенті
Мирсаид Байтілес. Болашақ интернет журналистикада. Сондықтан әлемдік
өркениеттің көшінен қалмай, қазақтың да интернет журналистикасын дамыту
керек.
1.2 Блог-тұғырнамалар жүйесіне қызығушылық танытатын елдер
Блог (ағыл. blog, web log сөзінен шыққан және интернет-күнделік,
онлайн-күнделік, интернет-журнал жаңалықтары деген мағынаны білдіреді) –
бұл веб-сайт, текст, бейне немесе мультимедиасы бар жиі енгізілетін жазба.
Блогшы деп блог жетекшілерін атайды. Ғаламтордағы барлық блогтар
жиынтығын блогосфера дейді.
Авторлық құрамына байланысты блогтар топтық және дербес
(корпоративтік, клубтық) және қоғамдық (ашық) болып бөлінеді. Құрамы
бойынша – тематикалық және бірігей. Блог қолданушыларға бір тақырыпқа өз
пікірлерін (коментарийлерді) қалдыру блогтарға тән қасиеті бар. Ол
блогтарды желілік қарым-қатынас ортасын істейді және оның чат, веб-форум,
жаңалықтар тобы және электрон поштасынан біршама артылықшылықтары болады.
ХХ ғасырдың соңында журналистикаға жаңа сипат – интернет журналистика
енсе, ХХІ ғасырда интернет журналистиканың жаңа қыры – блог жүйесі дамуда.
Яғни әлемде ақпарат таратудың жаңа үлгісі қолданылуда. Сондықтан заманауи
ағымның ығына сай ақпарат алу, қолдану қазіргі таңдағы тұтынушының да
талабы.
Халықаралық тұғырнамалар: –
Blogger – http:www.blogger.com. Тегін. 1999 жылы құрылған, 2003 жылы
google сатып алған. Құрамында сегіз миллионға жуық блогер бар үлкен
қоғамдастық. Тұғырнаманы қолдану өте оңай, бірақ та кейбір шектеулер бар.
– LiveJournal – http:www.livejournal.com. Тегін немесе ақылы (айына
шамамен 2 АҚШ доллоры). Ең ескі платформалардың бірі. Құрамында алты
миллионға жуық блогері бар, негізгі пайдаланушылары – жастар.
– MSN Spaces – http:www.msnspaces.com. Тегін. 2004 жылдың соңында
құрылған Microsoft-тың платформасы. Мүмкіндіктері көп (фотосурет алмасу,
Messenger link .Жасы 13-ке толғандар ғана тіркеле алады.
Франкотілдес тұғырнамалар: –
20six – http:www.20six.fr. Тегін немесе ақылы (айына 3-7 еуро). Көптеген
мүмкіндіктер ұсынады, негізгі және жаңартылған түрлері бар. – Over
Blog – http:www.over blog.com. Тегін. Дизайны жақсы және қолданысы
қарапайым. Францияның ең үлкен платформасы, жастар арасында өте танымал,
дегенмен, шектеулер бар. –
Skyblog – http:www.skyblog.com. Тегін (жарнаманы талап етеді)
–TypePad – http:www.typepad.comsitefr. Ақылы (сипаттамаларына байланысты
айына 5-тен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz