Гендік инженерия туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1.1 Гендік инженерия туралы жалпы түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Гендік инженерияның жұмыс кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Негізгі бөлім
1.1 Гендік инженерия туралы жалпы түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Гендік инженерияның жұмыс кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Гендік инженерия - молекулалық және клеткалық генетиканың қолданбалы саласы. Белгілі қасиеттері бар генетикалық материалдарды In vitro жағдайында алдын-ала құрастырып, оларды тірі клеткаға енгізіп, көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі генетикалық информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын белгіленген жоспармен қайта құруға болады.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге көшіру.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге көшіру.
1. Медициналық және ветеринарлық биотехнология. ОӘК.
2. Ж.Ж. Жатқанбаев. «Биотехнология» Алматы 2009ж.
3. ОӘК «Молекулалық биотехнология» Алматы-2009ж.
5. С. Ж. Стамбеков, В. Л. Петухов. «Молекулалық биология» Новосибирск-2003г.
6. А. Ж. Сейтембетова, С. С. Лиходий. «Биологиялық химия» Алматы «Білім»-1994ж.
2. Ж.Ж. Жатқанбаев. «Биотехнология» Алматы 2009ж.
3. ОӘК «Молекулалық биотехнология» Алматы-2009ж.
5. С. Ж. Стамбеков, В. Л. Петухов. «Молекулалық биология» Новосибирск-2003г.
6. А. Ж. Сейтембетова, С. С. Лиходий. «Биологиялық химия» Алматы «Білім»-1994ж.
А қосымшасы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:_________________________ ______________________
___________________________________ __
№ Жұмысты орындау сапасы Баға Орын-далған
диапазоны%
1 Орындалған жоқ 0%
2 Орындалды 0-50%
3 Материалдық өзіндік жүйелендіру 0-10%
4 Талап етілген көлемде және көрсетілген 0-5%
мерзімде орындау
5 Қосымша ғылыми әдебиеттерді пайдалану 0-5%
6 Орындалған тапсырманың ерекшелігі 0-10%
7 Зертханалық жұмысты қорғау 0-20%
8 Қорытынды 0-100%
___________________________________ ________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған:
__________________Т.А.Ж
Ғылыми
жетекші
__________________________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
____________________________А.Ж.Т.
____ ______________________2011ж.
Алматы 2011
Ә қосымшасы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
Курстық жұмыстың
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Тақырыбы:_________________________ ______________________
___________________________________ __
______________________________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған: ___________________Т.А.Ж
Ғылыми
жетекші
__________________________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
____________________________А.Ж.Т.
____ ______________________2011ж.
Б қосымшасы
(Міндетті түрде)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
Мамандық шифры, атауы ___________________________________ _________
Курстық жұмысты (жобаны) даярлауға
ТАПСЫРМА
Білім алушы
___________________________________ _________________________Т.А.Ж.
Жұмыстың тақырыбы___________________________________ ____________
Орындалған жұмысты өткізу мерзімі ___ __________________
________________________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы мәліметтері
________________________________
Есеп – түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтардың тізімі және
қысқаша курстық жұмыстың мазмұны
а) ___________________________________ ______________________
б)___________________________________ ______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті түрде қажет сызбалар
көрсетілген) ___________________________________ __________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер
___________________________________ _____________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _____________________
В қосымшасы
Курстық жұмыстың (жобаның) кеңесшілері және оларға қатысты курстық
жұмыстың (жобаның) бөлімдері
Бөлім Кеңесші Мерзімі Қолы
(ғылыми
дәрежесі, атағы)
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ _______А.Ж.Т.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _________А.Ж.Т.
(қолы)
Тапсырманы орындауға білім алушы _____________________________алды
(аты, жөні, тегі)
Күні ___ ________________2011ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1.1 Гендік инженерия туралы жалпы
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Гендік инженерияның жұмыс
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Гендік инженерия - молекулалық және клеткалық генетиканың қолданбалы
саласы. Белгілі қасиеттері бар генетикалық материалдарды In vitro
жағдайында алдын-ала құрастырып, оларды тірі клеткаға енгізіп, көбейтіп,
зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі генетикалық
информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын белгіленген
жоспармен қайта құруға болады.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды
рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік
иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге
көшіру. Бұған рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мүмкіндік
туғызады. Рестриктазалар ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке үзінділерге
қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент. Қазір ДНҚ молекуласын бір-бірінен
өзгеше 120 жерінен үзетін 500-ден астам рестриктазалар анықталған. Алынған
полинуклеотид бөлшектерінінің комплементарлық немесе жабысқыш ұштарны ДНҚ
лигазасы – бір-біріне желімдеп реттеп жалғасытырып қосады. Осы
ферменттердің көмегімен бір ДНҚ молекуласынан қажетті ген бөлініп алынып,
басқа ДНҚ молекуласын үзінділерімен құрастырылып рекомбинанттық, яғни жаңа
будан ДНҚ жасалады.
Биологиялық қауіпсіздік – адамзаттың ең басты міндеттерінің бірі.
1975 жылы биоқауіпсіздік туралы Халықаралық конференцияда (Асиломар,
Колифорния) рекомбинантты ДНҚ молекуласы экспериментінің негізгі қағидасы
қабылданды.
1985 жылы Биоқауіпсіздік ақпараттық жұмыс тобы құрылды, оған БҰҰ
индустриалды даму Ұйымының елдер-мүшелері кірді, және қоршаған ортаны
қорғау Бағдарламасы БҰҰ, сонымен қатар Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау
ұйымы.
1991 жылы оларға БҰҰ Тағамдық ресурстар мен ауылшаруашылық ұйымы қосылды.
Биотехнология аумағында заңнама жасау әлі толық жөнге келмеді.
Бір жағынан үкімет тарапынан биотехнологиялардың легализациясы болып жатса,
екінші жағынан заңнамадағы өзгешеліктер өнімді глобаоды нарыққа шығаруға
кедергі жасап отыр.
1.1. Гендік инженерия - молекулалық және клеткалық генетиканың
қолданбалы саласы. Белгілі қасиеттері бар генетикалық материалдарды In
vitro жағдайында алдын-ала құрастырып, оларды тірі клеткаға енгізіп,
көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі
генетикалық информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын
белгіленген жоспармен қайта құруға болады.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды
рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік
иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге
көшіру. Бұған рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мүмкіндік
туғызады. Рестриктазалар ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке үзінділерге
қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент. Қазір ДНҚ молекуласын бір-бірінен
өзгеше 120 жерінен үзетін 500-ден астам рестриктазалар анықталған. Алынған
полинуклеотид бөлшектерінінің комплементарлық немесе жабысқыш ұштарны ДНҚ
лигазасы – бір-біріне желімдеп реттеп жалғасытырып қосады. Осы
ферменттердің көмегімен бір ДНҚ молекуласынан қажетті ген бөлініп алынып,
басқа ДНҚ молекуласын үзінділерімен құрастырылып рекомбинанттық, яғни жаңа
будан ДНҚ жасалады.
Одан кейін рекомбинанттық ДНҚ бірнеше әдістермен тірі клеткаға
енгізіледі. Жаңа геннің экспрессиясы өтеді де клетка сол ген белгілейтін
белокты синтездей бастайды. Сонымен, клеткаға рекомбинанттық ДНҚ молекуласы
түрінде жаңа генетикалық информация енгізіп, ақырында жаңа белгісі жаңа
белгісі бар организмді алуға болады. Бұндай организмді трансгендік немесе
трансформацияланған организм деп атайды, себебі организмдер өзгеріп басқа
қасиетке ие болуын трансформация дейді.
Сөйтіп, гендік инженерияның дамуына негіз болған молекулалық биология
мен молекулалық генетиканың мынадай жетістіктер:
1. рестректазалармен лигазалардың ашылуы;
1. генді химиялық және ферменттерді қолдану арқылы синтездеу әдісі ;
1. бөтен генді клеткаға тасымалдаушы векторларды пайдалану;
1. бөтен генге ие болған клеткаларды таңдап бөліп алу жолдарының
ашылуы.
Алғашқы рет рекомбинаттық ДНҚ 1972 жылы АҚШ та Стенфорд университетінде
П. Бергтің лабораториясында жасалған. Онда проберка ішінде үш түрлі
микроорганизмнің ДНҚ лары – лямбда фагтің және шек таяқшасы бактериясының
ДНҚ фрагменттері мен маймылдың онкогендік вирусының толық геномы қосылған
еді.
Өсімдіктердің гендік инженериясы саласында бірінші жұмыстар In vitro
өсірілетін клеткалармен 1980 жылы жүргізілген 1983 жылы алдымен күнбағыстың
трансгендік каллусы, кейін сол каллустан табиғатта мүлдем болмаған санбин
өсімдігі алынды.
Санбин деген ол геномында бұршақтың белогі фазеолинді кодтайтын гендері
бар күнбағыс өсімдігі еді.
Гендік инженерия гендерді тасымалдау тәсілі ретінде болашақта екпе
өсімдіктердің селекциясының тиімді аспабы бола алады. Қазіргі кезде гендік
инженерия алғашқы қадамдарын басып, екпінді дамып келеді.
Гендік инженерияның әдістемелік негізі жарықтың мезофилл клеткаларының
немесе каллус ұлпасының протопластары болады. Жаңа генетиканың информацияға
ие болған протоплаты өсіріп одан регенерант өсімдігін алуға болады.
Генетикалық трансформация үшін сомалық клеткалардан басқа тозаң клеткалары,
жұмыртқа клеткасы қолданылады. Сонымен, In vitro өсірілетін клеткаларға
гендік инженерияның әдістерін қолданып, өсімдіктің бағалы белгілері бар
негізінде жаңа формаларын құруға болады.
1.2. Гендік инженерияның жұмысы мынадай кезеңдерден тұрады:
1. басқа организмге көшірілетін құрылымдық генді алу;
1. оны вектордың құрамына енгізу, яғни рекомбинанттық ДНҚ жасау;
1. рекомбинанттық ДНҚ-ын өсімдік клеткасына тасымалдау;
1. өсімдік клеткаларында бөтен ДНҚ-ның экспрессиясын талдау;
1. геномы өзгерген жеке клеткалардан регенерант өсімдігін алу.
Гендерді тасымалдайтын векторлар
Бөтен генді клетка ішіне тасымалдап алып баратын арнаулы ДНҚ молекуласын
вектор деп атайды. Оған мынадай талаптар қойылады:
1. өз алдына репликациялану, яғни клетка ішіне бөтен генді алып кірген
соң клеткамен бірге немесе өзалдына көбейе алатын болуы керек; немесе
вектор клетка хромосомасының құрамына еніп, онымен бірге ұрпақ
клеткаларға беріліп отыруы керек;
1. трансформацияланған клеткаларды анықтау үшін оның ерекше генетикалық
белгілері болуы керек;
1. құрамында рестриктазалар үзе алатын нуклеотидтер тізбегі болуы керек
және репликацияға қабілетін жоғалтпауы керек;
1. векторға орналастырылған бөтен ген оның атқаратын қызметін бұзбауы
керек, ал вектор болса, ол да енгізілген геннің ішінде дұрыс реттеліп
жұмыс істеуін қамтамасыз ететін болуы керек;
1. вектордың көлемі кішігірім болуы керек.
2.2. Генетикалық инженерия туындау кезінен бастап ғалымдар қоғамда кейбір
зерттеулердің қауіптілігіне назар аудартты. Мұндай қорқыныштын туындаған
қауіпсіздік пікір 1974 жылы айтылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:_________________________ ______________________
___________________________________ __
№ Жұмысты орындау сапасы Баға Орын-далған
диапазоны%
1 Орындалған жоқ 0%
2 Орындалды 0-50%
3 Материалдық өзіндік жүйелендіру 0-10%
4 Талап етілген көлемде және көрсетілген 0-5%
мерзімде орындау
5 Қосымша ғылыми әдебиеттерді пайдалану 0-5%
6 Орындалған тапсырманың ерекшелігі 0-10%
7 Зертханалық жұмысты қорғау 0-20%
8 Қорытынды 0-100%
___________________________________ ________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған:
__________________Т.А.Ж
Ғылыми
жетекші
__________________________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
____________________________А.Ж.Т.
____ ______________________2011ж.
Алматы 2011
Ә қосымшасы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
Курстық жұмыстың
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Тақырыбы:_________________________ ______________________
___________________________________ __
______________________________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған: ___________________Т.А.Ж
Ғылыми
жетекші
__________________________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
____________________________А.Ж.Т.
____ ______________________2011ж.
Б қосымшасы
(Міндетті түрде)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
___________________________________ ________институты
Қолданбалы экология кафедрасы
Мамандық шифры, атауы ___________________________________ _________
Курстық жұмысты (жобаны) даярлауға
ТАПСЫРМА
Білім алушы
___________________________________ _________________________Т.А.Ж.
Жұмыстың тақырыбы___________________________________ ____________
Орындалған жұмысты өткізу мерзімі ___ __________________
________________________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы мәліметтері
________________________________
Есеп – түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтардың тізімі және
қысқаша курстық жұмыстың мазмұны
а) ___________________________________ ______________________
б)___________________________________ ______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті түрде қажет сызбалар
көрсетілген) ___________________________________ __________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер
___________________________________ _____________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _____________________
В қосымшасы
Курстық жұмыстың (жобаның) кеңесшілері және оларға қатысты курстық
жұмыстың (жобаның) бөлімдері
Бөлім Кеңесші Мерзімі Қолы
(ғылыми
дәрежесі, атағы)
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ _______А.Ж.Т.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _________А.Ж.Т.
(қолы)
Тапсырманы орындауға білім алушы _____________________________алды
(аты, жөні, тегі)
Күні ___ ________________2011ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1.1 Гендік инженерия туралы жалпы
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Гендік инженерияның жұмыс
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Гендік инженерия - молекулалық және клеткалық генетиканың қолданбалы
саласы. Белгілі қасиеттері бар генетикалық материалдарды In vitro
жағдайында алдын-ала құрастырып, оларды тірі клеткаға енгізіп, көбейтіп,
зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі генетикалық
информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын белгіленген
жоспармен қайта құруға болады.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды
рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік
иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге
көшіру. Бұған рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мүмкіндік
туғызады. Рестриктазалар ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке үзінділерге
қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент. Қазір ДНҚ молекуласын бір-бірінен
өзгеше 120 жерінен үзетін 500-ден астам рестриктазалар анықталған. Алынған
полинуклеотид бөлшектерінінің комплементарлық немесе жабысқыш ұштарны ДНҚ
лигазасы – бір-біріне желімдеп реттеп жалғасытырып қосады. Осы
ферменттердің көмегімен бір ДНҚ молекуласынан қажетті ген бөлініп алынып,
басқа ДНҚ молекуласын үзінділерімен құрастырылып рекомбинанттық, яғни жаңа
будан ДНҚ жасалады.
Биологиялық қауіпсіздік – адамзаттың ең басты міндеттерінің бірі.
1975 жылы биоқауіпсіздік туралы Халықаралық конференцияда (Асиломар,
Колифорния) рекомбинантты ДНҚ молекуласы экспериментінің негізгі қағидасы
қабылданды.
1985 жылы Биоқауіпсіздік ақпараттық жұмыс тобы құрылды, оған БҰҰ
индустриалды даму Ұйымының елдер-мүшелері кірді, және қоршаған ортаны
қорғау Бағдарламасы БҰҰ, сонымен қатар Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау
ұйымы.
1991 жылы оларға БҰҰ Тағамдық ресурстар мен ауылшаруашылық ұйымы қосылды.
Биотехнология аумағында заңнама жасау әлі толық жөнге келмеді.
Бір жағынан үкімет тарапынан биотехнологиялардың легализациясы болып жатса,
екінші жағынан заңнамадағы өзгешеліктер өнімді глобаоды нарыққа шығаруға
кедергі жасап отыр.
1.1. Гендік инженерия - молекулалық және клеткалық генетиканың
қолданбалы саласы. Белгілі қасиеттері бар генетикалық материалдарды In
vitro жағдайында алдын-ала құрастырып, оларды тірі клеткаға енгізіп,
көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі
генетикалық информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын
белгіленген жоспармен қайта құруға болады.
Гендік инженерия ол функционалдық активті генетикалық құрылымдарды
рекомбинаттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік
иженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып басқа организмге
көшіру. Бұған рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мүмкіндік
туғызады. Рестриктазалар ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке үзінділерге
қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент. Қазір ДНҚ молекуласын бір-бірінен
өзгеше 120 жерінен үзетін 500-ден астам рестриктазалар анықталған. Алынған
полинуклеотид бөлшектерінінің комплементарлық немесе жабысқыш ұштарны ДНҚ
лигазасы – бір-біріне желімдеп реттеп жалғасытырып қосады. Осы
ферменттердің көмегімен бір ДНҚ молекуласынан қажетті ген бөлініп алынып,
басқа ДНҚ молекуласын үзінділерімен құрастырылып рекомбинанттық, яғни жаңа
будан ДНҚ жасалады.
Одан кейін рекомбинанттық ДНҚ бірнеше әдістермен тірі клеткаға
енгізіледі. Жаңа геннің экспрессиясы өтеді де клетка сол ген белгілейтін
белокты синтездей бастайды. Сонымен, клеткаға рекомбинанттық ДНҚ молекуласы
түрінде жаңа генетикалық информация енгізіп, ақырында жаңа белгісі жаңа
белгісі бар организмді алуға болады. Бұндай организмді трансгендік немесе
трансформацияланған организм деп атайды, себебі организмдер өзгеріп басқа
қасиетке ие болуын трансформация дейді.
Сөйтіп, гендік инженерияның дамуына негіз болған молекулалық биология
мен молекулалық генетиканың мынадай жетістіктер:
1. рестректазалармен лигазалардың ашылуы;
1. генді химиялық және ферменттерді қолдану арқылы синтездеу әдісі ;
1. бөтен генді клеткаға тасымалдаушы векторларды пайдалану;
1. бөтен генге ие болған клеткаларды таңдап бөліп алу жолдарының
ашылуы.
Алғашқы рет рекомбинаттық ДНҚ 1972 жылы АҚШ та Стенфорд университетінде
П. Бергтің лабораториясында жасалған. Онда проберка ішінде үш түрлі
микроорганизмнің ДНҚ лары – лямбда фагтің және шек таяқшасы бактериясының
ДНҚ фрагменттері мен маймылдың онкогендік вирусының толық геномы қосылған
еді.
Өсімдіктердің гендік инженериясы саласында бірінші жұмыстар In vitro
өсірілетін клеткалармен 1980 жылы жүргізілген 1983 жылы алдымен күнбағыстың
трансгендік каллусы, кейін сол каллустан табиғатта мүлдем болмаған санбин
өсімдігі алынды.
Санбин деген ол геномында бұршақтың белогі фазеолинді кодтайтын гендері
бар күнбағыс өсімдігі еді.
Гендік инженерия гендерді тасымалдау тәсілі ретінде болашақта екпе
өсімдіктердің селекциясының тиімді аспабы бола алады. Қазіргі кезде гендік
инженерия алғашқы қадамдарын басып, екпінді дамып келеді.
Гендік инженерияның әдістемелік негізі жарықтың мезофилл клеткаларының
немесе каллус ұлпасының протопластары болады. Жаңа генетиканың информацияға
ие болған протоплаты өсіріп одан регенерант өсімдігін алуға болады.
Генетикалық трансформация үшін сомалық клеткалардан басқа тозаң клеткалары,
жұмыртқа клеткасы қолданылады. Сонымен, In vitro өсірілетін клеткаларға
гендік инженерияның әдістерін қолданып, өсімдіктің бағалы белгілері бар
негізінде жаңа формаларын құруға болады.
1.2. Гендік инженерияның жұмысы мынадай кезеңдерден тұрады:
1. басқа организмге көшірілетін құрылымдық генді алу;
1. оны вектордың құрамына енгізу, яғни рекомбинанттық ДНҚ жасау;
1. рекомбинанттық ДНҚ-ын өсімдік клеткасына тасымалдау;
1. өсімдік клеткаларында бөтен ДНҚ-ның экспрессиясын талдау;
1. геномы өзгерген жеке клеткалардан регенерант өсімдігін алу.
Гендерді тасымалдайтын векторлар
Бөтен генді клетка ішіне тасымалдап алып баратын арнаулы ДНҚ молекуласын
вектор деп атайды. Оған мынадай талаптар қойылады:
1. өз алдына репликациялану, яғни клетка ішіне бөтен генді алып кірген
соң клеткамен бірге немесе өзалдына көбейе алатын болуы керек; немесе
вектор клетка хромосомасының құрамына еніп, онымен бірге ұрпақ
клеткаларға беріліп отыруы керек;
1. трансформацияланған клеткаларды анықтау үшін оның ерекше генетикалық
белгілері болуы керек;
1. құрамында рестриктазалар үзе алатын нуклеотидтер тізбегі болуы керек
және репликацияға қабілетін жоғалтпауы керек;
1. векторға орналастырылған бөтен ген оның атқаратын қызметін бұзбауы
керек, ал вектор болса, ол да енгізілген геннің ішінде дұрыс реттеліп
жұмыс істеуін қамтамасыз ететін болуы керек;
1. вектордың көлемі кішігірім болуы керек.
2.2. Генетикалық инженерия туындау кезінен бастап ғалымдар қоғамда кейбір
зерттеулердің қауіптілігіне назар аудартты. Мұндай қорқыныштын туындаған
қауіпсіздік пікір 1974 жылы айтылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz